de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 87
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 174178

Miscellanea de schismate — Juridica — Rhetorica

Perg. u. Pap. — 184 Bl. — 29 × 20,5 cm — um 1400, 15. Jh.1

Lagen: Aus drei Teilen zusammengesetzt.

Alter dunkelbrauner Ledereinband mit rhombenförmigen Streicheisenlinien; nur auf dem Rückdeckel noch schwach erkennbar in den Feldern Rosetten, an den Schnittpunkten Sterne und Lilien. Beide Schließen abgerissen.

Ansetzfalze, Pergament, mit Resten eines philosophischen Textes. 14. Jh.2.

Herkunft: Auf welche Weise diese drei verschiedenen Teile — vermutlich um 1500 in Norddeutschland — vereinigt wurden, ließ sich nicht mehr klären.

I Bl. 1-42

Perg. — um 1400

Lagen: VI-4 (8). VI (20). VI—2 (30). VI (42). Reklamanten. Schriftraum 18 × 12,5 cm ; mit dem Silberstift gezogene Linien, 30-31 Zeilen. Bastarda von einer Hand. An den Briefanfängen 3zeilige feine Zierinitialen aus poliertem Blattgold, blau umrandet, mit schwarzem und rosa Filigran. Die ersten 7 Initialen herausgeschnitten, folgende 11 erhalten: Bl. 22r,, 23v,, 24v, (2), 25v, (2), 27v,, 28v,, 31v,, 32v,, 41r. Rote Überschriften; nicht bei allen Briefanfängen ausgeführt.

Herkunft: Schrift und künstlerische Ausstattung lassen auf französische Provenienz schließen.

Bl. 1r-42v Miscellanea de schismate occidentali (Copiae). (Bl. 1r) [Epistola Universitatis Parisiensis ad Clementem VII papam.] (17. 7. 1394; initium deest). C. E. Bulaeus, Hist. Univ. Paris., IV 1668 p. 700 Z. 23-41. Denifle et Chatelain, Chartularium Univ. Paris., III 1894 p. 632-633 nr. 1690. (Bl. 1r) Epistola Universitatis Parisiensis ad cardinales Avenionenses. Bulaeus, ibid. p. 700-701. (Bl. 1v) Epistola Universitatis Parisiensis ad Carolum VI regem Francorum. (6.6.1394; in fine mutila). Bulaeus, ibid. p. 687-695 Z. 54. Denifle et Chatelain, 1. c., p. 617-623 nr. 1683. (Bl. 8r) [Epistola Caroli VI regis Francorum ad Clementem VII papam.] (1394; initium deest). D'achery, Spicilegium2 I 1723 p. 785 Z. 16-786. (Bl. 9r) Epistola Universitatis Parisiensis ad Clementem VII papam. (22. 9. 1394). Bulaeus, ibid. p. 701-703. Denifle et Chatelain, 1. c., p. 634-636 nr. 1693. (Bl. 10v) Epistola Universitatis Parisiensis ad cardinales Avenionenses. Bulaeus, ibid. p. 711-712. (Bl. 11v) [Epistola Universitatis Parisiensis ad praelatos.] Bulaeus, ibid. p. 712-713. (Bl. 12v) Epistola Universitatis Parisiensis ad Universitatem Coloniensem. (post 25. 7. 1394). Bulaeus, ibid. p. 704-705. Denifle et Chatelain, 1. c., p. 629 nr. 1688. (Bl. 13r) [Epistola Universitatis Parisiensis ad Benedictum XIII papam.] (in fine mutila). Bulaeus, ibid. p. 740-747 Z. 39. (Bl. 21r) [Epistola Universitatis Parisiensis ad Benedictum XIII papam.] (23. 10. 1394; initium deest). Bulaeus, ibid. p. 714 Z. 27-715. (Bl. 22r) Epistola Philippi de Alenconio ad Universitatem Parisiensem. (8. 7. 1394). Bulaeus, ibid. p. 705-706. Denifle et Chatelain, 1. c., p. 630-631 nr. 1689. (Bl. 23v) Bulla Bonifatii IX papae. („Prefari non est … ", 20.6.1393). D'achery, Spicilegium2 I p. 769-770. (Bl. 24v) Epistola Bonifatii IX papae ad consilium regis Francorum. (13.10. 1394). D'achery, Spicilegium2 I p. 787. (Bl. 24v) Epistola Bonifatii IX papae ad Carolum VI regem Francorum. (13. 10. 1394). D'achery, Spicilegium2 I p. 787. (Bl. 25v) [Schedula cardinalium.] Bulaeus, ibid. p. 730. (Bl. 25v) [Responsio Benedicti XIII papae ad viam cessionis.] (20. 6. 1395). Bulaeus, ibid. p. 748-749. (Bl. 27v) [Epistola ad Universitatem Parisiensem.] Humili recommendacione premissa, reuerendi patres et magistri, sicut iam vobis nuperrime scripsimus, domini duces fecerunt inhibicionem super presentacione epistole … — … quod nichil faciet. Congregacionem vestram conseruet altissimus. Scriptum etc. (Bl. 28v) [Appellatio Universitatis Parisiensis a Benedicto XIII papa.] (contracta). Bulaeus, ibid. p. 803-820. (Bl. 31v) [Epistola Universitatis Coloniensis ad Universitatem Parisiensem.] (5. 7. 1394). Bulaeus, ibid. p. 703-704. Denifle et Chatelain, 1. c., p. 627-628 nr. 1687. (Bl. 32v) [Subtractio oboedientiae a Benedicto XIII papa.] (27.7.1398). Bulaeus, ibid. p. 853-862. (Bl. 41r) [Epistola Universitatis Parisiensis ad Carolum VI regem Francorum.] (11. 6. 1398). Bulaeus, ibid. p. 845-847. Zu dem ganzen Themenkomplex vgl. N. Valois, La France et le grand schisme d'occident. I-IV Paris 1896-1902. Eine sehr ähnliche Briefauswahl in der Hs. Paris, Bibl. nat., ms. lat. 1480 A.

II Bl. 43-114

Pap. — Norddeutschland

Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 518 (1439-45), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 529 (1443-53), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 545 (1443-46), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 547 (1441-46). Lagen: 6·VI (114). Unbeschrieben: Bl. 112v-114v. Schriftraum 20-22 × 13,5-14,5 cm , zweispaltig bis auf Bl. 100v102v. Bastarda von verschiedenen Händen. Rote Lombarden und Paragraphenzeichen, rubriziert.

Bl. 43ra-60va Epitome „exactis regibus". Exactis a romana civitate regibus constituti sunt duo consules … — … quod superuacuum est prouectis. Et sic est finis deo gracias amen. Edition: Edit.: M. Contrat (Cohn), Berlin 1884.

Bl. 60vb-95rb Glossarium iuris canonici. Prol. Notandum differenciam inter canonem decretum decretalem epistolam … — … permiscue hiis verbis utimur. Qvoniam omne artificium per exercicium recipit incrementum … — … a stilo precedentem separato. (Bl. 61va Inc. text.:) Amanti nichil est difficile quia portatur leuiter quod portat … — … Vilitas vite non meretricum … que adulterum vel de adulteris. Et sic est finis deo laus.

[Johannes de deo Hispanus]: Decretum abbreviatum. ›Incipit decretum abbreviatum in quo sub planis et breuibus uerbis … Liber decretorum distinctus est in tres partes‹. In quinta de confirmacione et ieiunio … in tribus partibus de spiritu sancto amen. Explicit decretum abbreuiatum per manus Gheverardi Hamborch. Additamenta. Ad sciendum an decretum habeat paleas … — … Ambrosius et finitur in Christi nomine amen. Stintzing, Populäre Literatur, S. 38-41. Schulte, 2 S. 96. Parallelhss. auch: Frankfurt, Ms. Praed. 5 Bl. 126vb; Frankfurt, Ms. Praed. 127 Bl. 174va.

Bl. 100v Guilelmus Durantis: Speculum iudiciale (Fragmenta). De resti spo. audita et de decimis dudum … — … si quis et extra etc. Druck: Hain 6512 f. CLXXVvb Z. 53-60 (P. III cap: De parochiis). Weitere Drucke und Hss. bei Schulte, 2 S. 148ff. De paro. c. ultimis XVI q. 1 si quis laicus … — … de censi in principio. Druck: Hain 6512 f. CLXXVIIva Z. 53-63 (P. III cap: De decimis).

Bl. 100v-102v Excerpta Decreti Gratiani. Si quis episcopus uel presbyter uel omnis omnino … 23, 8, 27. 24, 1, 7. 24, 1, 9. 24, 1, 15. (Bl. 101r) 24, 1, 16. 24, 1, 18. 24, 1, 19. 24, 1, 23. 24, 1, 24. 24, 1, 25. (Bl. 101v) 24, 1, 27. 24, 1, 29. 24, 1, 33. 24, 1, 34. 24, 1, 37. (Bl. 102r) 92, 9. 93,1. (Bl. 102v) 93, 3. 93, 8. 93, 9. 7, 1, 7. 93, 2. Debuistis fratres karissimi pensare … — … promotum cognoscere.

Bl. 102v Nota biblica. Nota circa illud ad Galath. et Spiritu ambulate [Gal 5,16], hoc nomen spiritus accipitur … — … operaciones in corpore ut Sapiencie IIII [!] Spiritus diffundetur tamquam mollis aer. [Sap 2,3]

Bl. 103ra-112rb Rubricae iuris civilis secundum ordinem alphabeti. ›Incipit liber primus codicis: de apostatis …‹ Es folgen Authenticae (Bl. 108vb), Digestum vetus (Bl. 109va), Infortiatum (Bl. 110va), Digestum novum (Bl. 111rb). ›Bl. 112rb: verborum significacione. Expliciunt rubrice ff noui. Deo gracias.Druck: Hain 11482 f. b VIva-c Vva. Weitere Drucke und Ausführungen bei Stintzing, Populäre Literatur, S. 7ff. bes. S. 22 Nr. 11-13.

III Bl. 115-184

Pap. — Italien (Pavia, s.u. Bl. 174v).

Wasserzeichen: Briquet 8197 (Buchstabe G) und Briquet 11647 (Mitra). Lagen: 7·V (184). Reklamanten und alte Blattzählung: a1 . . . g5. Schriftraum 17 × 9,5 cm ; nur Bl. 115r ist der breite Rand mit Glossen ausgefüllt. Blindliniierung, 30 Zeilen. In der letzten Lage vierspartiges Wörterverzeichnis, durchschnittlich 56-58 Zeilen. Bastarda von einer Hand. Rote Lombarden und Paragraphenzeichen, rubriziert.

Bl. 115r-174v Rhetorica ad Herennium. Etsi negotiis familiaribus impediti vix satis otium studio suppeditare possimus … — … si rationes precepcionis diligentia consequemur et exercitacione. Amen. … Anno domini M°CCCC°XLI ante sancti Mychaelis commemorationem in alma vniuersitate Papiensi vbi pro tunc scripsi. Edition: Edit.: F. Marx, Incerti auctoris de ratione dicendi ad C. Herennium libri IV, 1894 (in 2. Auflage als Fasc. 1 der Cicero-Gesamtausgabe erschienen bei Teubner 1923). Zur Rhetorik ad Herennium vgl. zuletzt zusammenfassend M. Fuhrmann, Das systematische Lehrbuch, Göttingen 1960 S. 41-58.

Bl. 175r-181vc [Stephanus Fliscus]: Synonyma verborum. Cicero Lucio vectario suo salutem. Collegi ea que pluribus modis dicerentur … — … per alphabetum nunctium capiamus. Fingierter kurzer Brief als Einleitung des Wörterverzeichnisses. Bl. 175ra: Abditum: opertum, obscurum … occultum. adipiscitur: consequitur, nanciscitur … potitur. … — (Bl. 181vc) : vallatur: operitur, prestolatur, exspectat, sustinet. Amen.Expliciunt synonima Marcii Tulii Ciceronis oratoris illustrissimi.‹ Zum Verfasser vgl. Fabricius-Mansi, Bibliotheca latina, 1754 T. VI p. 207. Parallelhs.: Bamberg, N. I. 10 Bl. 37r.

Bl. 182r-183v [Gasparinus Barzizius]: Tractatus de praeceptis elocutionis. Tribus rebus commoda et perfecta elocutio constat elegantia scilicet compositione et dignitate. … — … a summis poetis aut oratoribus sunt recepta. Non plus invenio. Druck: Unvollständig und gegenüber dem Druck Gasparini Barzizii Opera, Romae 1723 p. 1 ss erheblich abweichend. Vgl. auch G. Voigt, Die Wiederbelebung des class. Altertums. Bd. 2, 21881 S. 448. Parallelhss.: Bamberg, N. I. 10 Bl. 80r; Stuttgart, HB 1187 Bl. 170r.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)