de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung des Cod. Guelf. 100 Helmst.
Helmar Härtel: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 107-109.

Origenes

Pergament — 210 Bl. — 33,5 × 21,5 cm — Georgenberg — 12. Jh.

Lagen: III+1 (7). 6 IV (55). III (61). 3 IV (85). III+1 (92). 6 IV (140). II+1 (145). IV+1 (154). 7 IV (210). Römische Lagenzahlen auf 31v (IIII), 39v (V), 47v (VI), 55v (VII), 69v (VIIII). Schriftraum: 27,8 × 16,1 cm, zweispaltig, 50 Zeilen. Carolino-Gothica. Bis 46r, Seitentitel. Rote Lombarden unterschiedlicher Größe gelegentlich mit Ornament im Buchstabengrund: 106ra Adler im Buchstabengrund. Rote Überschriften, rubriziert.

Holzdeckel mit Leder bezogen. Streicheisenlinien. VD vier, HD fünf mächtige Schonernägel. Eine Langriemenschließe. Kapital an Kopf und Schwanz mit Lederstreifen umflochten. Titel- und Signaturschild vorn: Origenes super Genesim Montis S. Georgy. A. XII. Als Lesezeichen lose inliegend ein Leserädchen aus Pergament (15. Jh.), mit der Aufschrift annue und den römischen Zahlen I-IV, beschrieben bei H. Schreiber, Drehbare mittelalterliche Lesezeichen, in: Zentralblatt für Bibliothekswesen 56 (1939) 281–293, hier 288.

Fragmente:
  1. VS. 13. Jh. ein Pergamentbl., teilweise abgelöst 17 × 13 cm. Textualis. Initiale E (Silber, rot, grün). Ecce misterium vobis dico … [I Cor 15,51], ferner . Weitgehend unleserlich.
  2. Blatt 1 (Doppelblatt). 12. Jh. Auf dem HS zwei Pergamentbl. Teilweise durch Überklebung unleserlich. 16,5 × 24 cm, links 26, rechts 30 Zeilen. Späte Carolino-Gothica. Auf dem Fußsteg beider Seiten Zeichnung von jeweils 3 Spielwürfeln und je 3 Zeilen deutscher Text. Marbodus Redonensis: Passio s. Mauritii. Text setzt ein . Haut inpune ferent ausis quod talibus herent / Assero iura dari sacra non debere negari … Premia fert eadem palma decoratus eadem. Explicit … qui scripsit sit benedictus. Druck. PL 171, 1626C–1627A und 1630. BHL 5752 und Novum Suppl.; Walther I 4843.Folgen 12 Verse . ›De gradibus humilitatis‹. Multum sit castigatus sermo ratione cibatus … — … Iungit astrigenis humilis gradibus duodenis. Nicht nachweisbar.Folgen . ›Versus de contemptu mundi‹. Quisquis habens cor mundum vis postponere mundum … — … invidie zelo qui te vult tenere celo. Walther I 16175.
  3. Blatt 2. (teilweise überklebt, sichtbar 6,5 × 9,5 cm , 11 Zeilen). Wipo presbyter: Proverbia edita ad Henricum Regem. Vir fidelis coronatur in celis … — … melius est interdum ignoscere quam vindictam poscere. Der Auszug enthält die Verse 10, 14, 7, 8, 9, 16, 17, 18, 20, 28, 29, 30, 32. Druck. PL 142, 1259; Die Werke Wipos, hrsg. von H. Bresslau (MGH SS rer. Germ. in us. schol.), Hannover 31915, 66–68. Walther I 16484c.

Aus dem Augustiner-Chorherrenstift Georgenberg bei Goslar, Besitzvermerk auf dem VS: Liber sancti Georgii martiris apud Goslariam. Quicumque abstulerit anathema sit cunctis diebus sue vite. Amen. Origenes super Genesim. Mit der übrigen Konventsbibliothek seit 1603 im Besitz der Bibliotheca Julia in Wolfenbüttel, 1618 an die Universität Helmstedt überführt. Auf dem VS alte Helmstedter Signatur: T. 66.

Heinemann Nr. 120. — W. A. Baehrens, Überlieferung und Textgeschichte der lateinisch erhaltenen Origineshomilien zum Alten Testament, Leipzig 1916 (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur 42.1), 49, 93, 111, 126. — Krämer, 300. — Lesser Registerknöpfe, 235f.

1va–28vb Origenes: In Genesim homiliae interprete Rufino. In principio creavit deus cęlum et terram … — … et deus erit semper nobiscum. Homilia I–XVI, Homilia XVII fehlt. Druck: PG 12, 145–253; Origenes Werke Bd. 6: Homilien zum Hexateuch in Rufins Übersetzung, Teil 1: Die Homilien zu Genesis, Exodus und Leviticus, hrsg. von W. A. Baehrens, Leipzig 1920 (GCS 29), 1–144; Nachdruck: Origène. Homélies sur la Genèse, hrsg. von H. de Lubac, L. Doutreleau, Paris 1976 (Sources Chrétiennes 7bis). CPG 1411; Stegmüller RB 6170.

28vb–57va Origenes: In Exodum homiliae interprete Rufino. Videtur mihi unus quisque sermo … — … gloria et imperium in secula seculorum. Amen. Homilia I–XIII. Druck: PG 12, 297–396; Origenes Werke Bd. 6 (siehe oben), 145–279; Nachdruck: Origène. Homélies sur l’Exode, ed. M. Borret, Paris 1985 (Sources Chrétiennes 321). CPG 1414; Stegmüller RB 6174.

57vb–105va Origenes: In Leviticum homiliae interprete Rufino. Sicut in novissimis diebus … — … ipsi gloria et imperium in secula seculorum. Amen. Homilia I–XII. Druck: PG 12, 405–574; Origenes Werke Bd. 6 (siehe oben), 280–507; Nachdruck: Origène. Homélies sur le Lévitique, ed. M. Borret, 2 Bde., Paris 1981 (Sources Chrétiennes 286, 287). CPG 1416; Stegmüller RB 6176.

105vb–165vb Origenes: In Numeros homiliae interprete Rufino cum Prologo eiusdem. (105vb) Rufinus Presbyter: Prologus. ›Incipit prologus Iheronimi super librum Numeri‹. Et verbis tibi frater … — … legentium promat. Druck: PG 12, 583–586; Origenes Werke Bd. 7: Homilien zum Hexateuch in Rufins Übersetzung, Teil 2: Die Homilien zu Numeri, Josua und Judices, hrsg. von W. A. Baehrens, Leipzig 1921 (GCS 30), 286. CPL 198o; Stegmüller RB 7534,1. (106ra–165vb) Homilia I–XXVIII. ›Incipiunt capitula‹. (folgen Capitula). Divinis numeris … — … et imperium in secula seculorum. Druck: PG 12, 586–806; Origenes Werke Bd. 7 (siehe oben), 3–285; Nachdruck: Origène. Homélies sur les Nombres, ed. L. Doutreleau, 3 Bde., Paris 1996–2001 (Sources Chrétiennes 415, 442, 461). CPG 1418; Stegmüller RB 6178.

165vb–196vb Origenes: In librum Iesu Nave interprete Rufino. (165vb–166ra) Rufinus Presbyter: Prologus. In divinis voluminibus … — … ab indoctis. Druck: PG 12, 823–825; Origenes Werke Bd. 7 (siehe oben), 286. CPL 198l; Stegmüller RB 7534,2. (166rb–196vb) Homilia I–XXVI. ›Incipiunt capitula‹. (folgen Capitula). Donavit … — … cui est gloria et imperium in secula seculorum. Amen. Druck: PG 12, 825–948; Origenes Werke Bd. 7 (siehe oben), 286–463; Nachdruck: Origène. Homélies sur Josué, ed. A. Jaubert, Paris 1960 (Sources Chrétiennes 71). CPG 1420; Stegmüller RB 6181.

197ra–200va Paterius notarius Gregorii I papae: Liber testimoniorum veteris testamenti (Cap. LIII, XII-XIII Ende). (197ra198vb) ›Iob libro II capitulo XXVII‹. Cum de misteriis sacramenti … — … de tribulatione perturbent. (198vb–200va) ›Iob libro XIIII. capitulo LIIII‹. Cum misterio resurrectionis dominice tractarentur … — … mortuum non ignoramus. Druck: PL 79, 704D–709C, 765D–769D. Stegmüller RB 6264, 6267; CPPM 2, 2820; CPL 1718.

200vb–202vb Beda Venerabilis: Libellus de muliere forti (= In Proverbia Salomonis XXXI,10). Mulierem fortem quis inveniet? Procul et de ultimis finibus pretium eius [Prv 31,10] … — … beatus Iob: Os autem veracium replebitur [Iob 8,21] (Text bricht ab). Druck: PL 91, 1029C–1037D (Schluss des Kommentars) = 1040D-1049C (separat); CC SL 119B, 149–159. Stegmüller RB 1609, 1661; CPPM 2, 2371; CPL 1351; Sharpe 72; CALMA 2, 174 Nr. 17.

203ra–210rb Origenes: In librum Iudicum interprete Rufino. (Anfang von Homilia I fehlt, Text setzt ein) peccatum, certum est quia ignorare dicitur peccatum … — … cui est gloria et imperium in secula seculorum. Amen. Druck: PG 12, 955D Z. 8 von unten – 990; Origenes Werke Bd. 7 (siehe oben), 464–522; Nachdruck: Origène. Homélies sur les Juges, ed. P. Messié, Paris 1993 (Sources Chrétiennes 389). CPG 1421; Stegmüller RB 6183.– 210v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
CPG Clavis patrum Graecorum, Bd. 1–6, hrsg. von M. Geerard und J. Noret, Turnhout 1974–2003 (Corpus Christianorum. Series Graeca)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Lesser Registerknöpfe B. Lesser, Registerknöpfe und Leserädchen. Lesezeichen aus Klosterbibliotheken in Südniedersachsen, in: Schätze im Himmel – Bücher auf Erden. Mittelalterliche Handschriften aus Hildesheim, hrsg. von M. E. Müller, Wolfenbüttel 2010 (Ausstellungskataloge der Herzog-August-Bibliothek 93), 227–236
PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, Bd. 1–161, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1857–1866
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.