de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung des Cod. Guelf. 157 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 173-175.

Iustinianus I imperator. Bartolus de Saxoferrato. Kanutus de Arusia

Papier — 233, I Bl. — 31,5 × 21 cm — Erfurt — 1471

Wasserzeichen: Tête de boeuf Briquet 15160 (1473), Ochsenkopf Piccard X 205 (1472–1476), XI 338 (1473–1475), XV 232 (1469–1476), Dreiberg Piccard VII 2121 (1472–1475), 2248 (1473), 2249 (1473). Lagen: I (VS, 1). VII (15). VII (29). 17 VI (233). I (ungez. Bl., HS). Tintenfoliierung (19. Jh.); 1–233. Schriftraum: 22–25 × 13–15 cm, 1r–v, 2v–170v Drei-Spalten Klammerform (Powitz 4), Textus inclusus bis 28, Klammerglosse bis 65 Zeilen, 2r zweispaltig, 174r–230r einspaltig, 44–47 Zeilen. Bastarda. Mehrere Hände, Hauptschreiber (1r–170v). Zuweilen Marginalien. Rubriziert bis 170v,. 2v, und 3r je eine Lombarde und eine I-Initiale (neun- bzw. fünfzeilig).

Holzdeckel mit braunem Rindslederüberzug. Einzelstempel Blattwerk: EBDB s001018, EBDB s001476. Evangelistensymbole: Johannes-Adler: EBDB s009698. Lukas-Stier: EBDB s004628. Markus-Löwe: EBDB s004629. Matthäus-Mensch: EBDB s004630. Herz von Pfeil durchbohrt: EBDB s005083. Lilie: EBDB s002478. Löwe: EBDB s002811. Rosette sechsblättrig: EBDB s007277, EBDB s007430, EBDB s007834. Steinbock: EBDB s008680. Die Stempel weisen auf die Werkstatt Johannes Helmstatt in Erfurt (EBDB w000841). Ehemals fünf Schonernägel auf VD und HD. Zwei Messingschließen, eine vorhanden. Alle Eckbeschläge. Untere Stehkanten beschlagen.

Fragment: erster und letzter Falz, Pergament, 15. Jh. Bastarda. Reste eines Kaufvertrags.

Herkunft: Zum großen Teil von Johannes Weidemann geschrieben (170v). Besitzeintrag 2r: Venerabilis dominus Iohannes Weideman iuris doctor decanus Erffurdensis dedit presentem librum monasterio sancti Blasii in Northeym anno MDxxj. Vgl. dazu Cod. Guelf. 151 Helmst. — In Johann Letzners Northeimer Bücherverzeichnis von 1592 als Nr. 222 verzeichnet (Herbst Bibliothek Northeim 70). 1624 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt, auf dem VS die alte Helmstedter Signatur: J. 20.

Heinemann Nr. 183. — E. Schrader, Abhandlungen aus dem Civil-Rechte. Bändchen 1, Hannover 1808, I, 202–204. — Herbst Weidemann 352. — Herbst Northeim 373f. — Dolezalek 2 unter der Hs. — Krämer 607.

VS: Respice preclaro specialiter optime florum. Hexameter nachgewiesen in einem Druck des Franziskanerklosters Kaaden bei Eger, Signatur A 16, Blatt IIIr; vgl. Beschreibung im Handschriftenarchiv der Berlin-Brandenburgischen Akademie d. Wiss. Kasten 151. Folgt Walther I 5219.

1r Juristische Notizen mit Verweisen, u. a. Forma est que dat esse rei … vgl. Zwickau, Ratsschulbibl., Ms.X,IV,1. — 1v leer.

2r–170v Iustinianus I imperator: Institutiones cum glossa ordinaria Francisci Accursii. Inhaltsverzeichnis: Instituta. Primi libri Rubrice. De justicia et jure … (2rb) De officio iudicis. De publicis iudiciis etc. (3r–170v) Textus inclusus, Prolog: In nomine domini nostri Jhesu Christi. Imperator Cesar Flavius Justinianus Almanicus Gothicus … Incipit institutionum seu clementorum. Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam … (4r) … in partibus eius vobis credendis gubernari etc. ›De Justicia et iure‹ Iusticia est constans et perpetua voluntas ius suum unicuique tribuens … (30r) ›Explicit primus liber. Incipit secundus liber De rerum divisione‹. … (81v) Liber tertius … 124v–125v leer. (126r) ›Incipit liber quartus … De obligacionibus que ex delicto nascuntur‹. (170r) … Alioquin diligencior eorum scientia vobis ex lacioribus digestorum seu pandectarum libris deo propicio adventura est. Explicit liber institucionum. (2v–170v) Glosse: In nomine domini. Amen. Ex hoc nota quod Christianus fuit alias non posset imparare … — … Adventura est ut. ff. de publicis iudiciis per totum librum usque ad librum de appellacionibus qui sequitur. Accursius. Explicit apparatus institutionum cum additionibus anno domini millesimo quadragentesimo [!] septuagesimo primo die decima quarta mensis Octobris per me Johannem Weydeman clericum et studentem in alma universitate Erffurdensi. Druck: GW 7580–7622; Corpus Iuris Civilis Justinianei: Glossa Ordinaria cum commentariis Accursii, hrsg. von J. Cardon und P. Cavallat, Lyon 1627, repr. Bissendorf Kr. Osnabrück 2003. — 171r–173v leer.

174r–202r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus super constitutione ‚Ad Reprimendum'. ›Bartholus super extravagantibus Henrici imperatoris‹. Ad reprimenda multorum facinora … — … Et istud datum est commune ad hanc constitucionem et precedentem. Explicit tractatus et apparatus domini Bartholi super extravagantibus Henrici Imperatoris. Druck: GW 3665; Omnia quae extant opera, t. 9, Venedig 1590, f. 94v-103v. Casamassima 20f.; HQL 1, 342ff.; CALMA 2, 156 Nr. 161.

202r–209v Tractatus de contractibus cum approbatione Dini de Radicofani. Abbas sancti Jacobi de consensu conventus … — … contractus licite celebrari sine vicio usurarum. Et ego Dinus permissione divina Ianuensis archiepiscopus hanc conclusionem pono et … ego Awillus rector ecclesie sancti Pancrati Uticensis diocesis decretorum doctor hiis allegacionibus tamquam veris assencio et sigillum meum apposui … contrariam haberes illam depone alias tu edifices ad gehennam. Et sic est finis huius tractatus … Auch in Cod. Guelf. 271 Helmst., 197v; 352 Helmst., 296rb; 382 Helmst., 215v; modifiziert in Cod. Guelf. 176 Helmst., 185v. Zu Text und weiterer Überl. vgl. Würzburg, UB, M. ch. f. 135, 168v; W. Trusen, Zum Rentenkauf im Mittelalter, in: Festschrift für Hermann Heimpel zum 70. Geburtstag, Bd. 2, Göttingen 1972 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 36,2), 140–158. (209v–210r) Nachtrag: In notoriis non requiritur summa in scriptis et solempniter proferenda … Sciendum quod in notoriis probacio sit facienda … — … Notorium vero presumpcionis est evidencia iuris vehementer presumpta et in tali non est necessarius omnis ordo iuris sed sufficit probare circumstancias presumpcionis licet non probare factum ar[gumentum] de presumpcione c iij xxxij q 1 c primo.

210r–226r Quaestiones. Die ersten vier Quästionen in derselben Reihenfolge auch in Marburg, UB, Mscr. 37, 45v–61v (Erfurt, 1438).

(210r–213r) Godefridus de Bremis: Quaestio de horis canonicis. Questio magistri Godfridi Bremis. Utrum beneficiati et in maioribus ordinibus constituti quamvis non beneficiati certis horis ad horas canonicas sunt asstricti [!] personaliter … — … vel vigilias mortuorum obligantur patet ex premissis.

(213r–215v) Kolthagen de Luneburgo: Quaestio de delicto. Questio magistri Kolthagen de Luneborch. Utrum propter delictum persone unius vel plurium in aliqua communitate iustum sit punire totam communitatem … — … questio ut proponitur est vera ut patet ex omnibus iam dictis igitur et ceteris.

(215v–222v) Kanutus de Arusia: Quaestio de reemptionibus. Questio determinata per magistrum Kanutum de Arusia. Utrum comparare redditus ad vitam vel ad tempus aut perpetue solvendos … — … regat et dirigat secundum consilia et prudencia [!] sapientum etc. Tractatus de arusia. Druck: W. Christensen, Et hidtil ukendt arbeide af Viborg-Bispen Knud Mikkelssøn. Saertryk af Kirkehist. Saml. 4 R. V., København 1898, 299–333 (u. a. nach dieser Handschrift), hier 311–333 (301: Handschrift genannt). Zum Autor Knud Mikkelsen aus Aarhus (1434 Rektor der Universität Erfurt) vgl. P. Lehmann, Skandinaviens Anteil an der lateinischen Literatur und Wissenschaft des Mittelalters, in: Ders., Erforschung des Mittelalters. Ausgewählte Abhandlungen und Aufsätze, Bd. 5, Stuttgart 1962, 275–429, hier 318 (Hs. genannt).

(222v–226r) Johannes de Francfordia: Quaestio de simonia. Questio magistri Jo[hannis] de Francfordia. Utrum spiritualia vel spiritualibus annexa tytulo empcionis vel vendicionis occupari vel alienari possunt absque mortali noxa … - … quam in beneficio papa potest dispensare patet conclusio ex dectis [!] superius etc. Schulte 2, 437; Johannes von Frankfurt, Zwölf Werke des Heidelberger Theologen und Inquisitors, hrsg. von D. Walz, Heidelberg 2000 (Editiones Heidelbergenses 29), 282; vgl. 2VL 4, 599–603.

(226v–229r) Quaestiones. ›De actione ex empto‹. Coram vobis etc. Didicit [!] et proponit in judicio … ›De actione ex vendito …‹ Coram vobis etc. Dicit et proponit … (227r) ›De arbitriis‹. Arbitrorum quidam est arbiter … (228r) An decima danda sit de apibus in loco … melius sentientis scripta prefata. Folgt Nachtrag zur Quaestio De arbitriis.

229v–230r Notariatsinstrument. Datiert: 24.1.1473. Druck: Herbst Weidemann, 358f., vgl. ebd. 343f.; J. Pilvousek, Die Prälaten des Kollegiatstifts St. Marien in Erfurt von 1400–1555 (Erfurter Theologische Studien 55), Leipzig 1988, 173.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Dolezalek G. Dolezalek, Verzeichnis der Handschriften zum Römischen Recht bis 1600, Bd. 1–4, Frankfurt/M. 1972
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Herbst Bibliothek Northeim H. Herbst, Zur Geschichte der Bibliothek des St. Blasiusklosters zu Northeim, in: Braunschweigisches Magazin 33 Heft 5 (1927), 66–72
Herbst Northeim H. Herbst, Handschriften aus dem Benediktinerkloster Northeim, in: Studien und Mitteilungen zur Geschichte des Benediktinerordens und seiner Zweige 50 (1932), 355–377 und 611–629
Herbst Weidemann H. Herbst, Dr. Johannes Weidemann und seine Bibliothek, in: Sachsen und Anhalt 7 (1931), 341–359
HQL 1 Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte, Bd. 1: Mittelalter (1100–1500): Die gelehrten Rechte und die Gesetzgebung, hrsg. von H. Coing, München 1973 (Veröffentlichung des Max-Planck-Instituts für Europäische Rechtsgeschichte)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Powitz G. Powitz, Textus cum commento, in: Codices manuscripti. Zeitschrift für Handschriftenkunde 5 (1979), 80–89, ND in Ders., Handschriften und frühe Drucke. Ausgewählte Aufsätze zur mittelalterlichen Buch- und Bibliotheksgeschichte, Frankfurt/M. 2005 (Frankfurter Bibliotheksschriften 12), 57–81
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.