Beschreibung des Cod. Guelf. 158 Helmst. (Helmar Härtel: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 176-180.) Katalogisiert durch Helmar Härtel Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Torsten Schaßan Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel 19.12.2014 Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).

Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.

Neukatalogisiert durch Helmar Härtel.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I .

Lizenzangaben korrigiert Normdaten ergänzt bzw. korrigiert.
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Helmstedter Handschriften Cod. Guelf. 158 Helmst. Sermones 15. Jh., 3. Viertel Hamburg IIv-1r Inhaltsverzeichnis 1r Materia huius libri a feria secunda pasche inclusive usque ad dominicam vicesimam exclusive. Ascensionis domini themata Penthecostes – Fortsetzung auf IIv: Feria secunda penthecostes themata feria sexta penthecostes 1va–425ra Sermones de tempore Von Ostermontag bis zum 20. Sonntag nach Trinitatis. Viele Sermones aus den Predigtsammlungen des Paratus, des Conradus de Saxonia, Gilbertus Tornacensis u.a. Nicht bei Schneyer oder anderweitig nachgewiesene Textanfänge im Initienregister. (1va) Redempcionis nostre figura a dyabolica potestate olim fuit in captivitate egipciaca prefigurata O bone Ihesu doce nos ascendere et celestia sic amare ut tecum in monte sancto habitare. Amen (1vb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 755 Nr. 120. (8vb) Petrus de Padua. Schneyer 4, 710 Nr. 59. (20rb–24rb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 755 Nr. 122, 124, 125; 756 Nr. 130; 755 Nr. 121 und 123; 756 Nr. 127 und 128. (28vb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 755 Nr. 126. (29ra–30ra) Parati sermones Schneyer 4, 530 Nr. 9. und 96. (31rb) Arnoldus de Cloethingen Pax vobis - Ubi notandum, quod pax Christi multum bona est, quia inter omnia, que Deus amavit plus videtur amasse pacem (33va) et aperitur ei janua paradisi. Schneyer/Hödl Nr. 177, T28/3. CALMA 1, 464; J. B. Schneyer, Winke für die Sichtung und Zuordnung spätmittelalterlicher lateinischer Predigtreihen, in: Scriptorium 32 (1978) 231–248, hier 234. (37rb–42ra) Parati sermones Schneyer 4, 530 Nr. 97. (38ra) Schneyer 4, 530 Nr. 98. (41ra) Schneyer 4, 530 Nr. 99. (42ra) Schneyer 4, 530 Nr. 100. (43rb) Johannes Herolt (Discipulus). Mulier cum parit - Ex quo in verbis presentibus fit mentio de partu mulierum. Tunc tria sunt dicenda Schneyer/Hödl Nr. 68, T31. Vgl. auch Schneyer Winke , a.a.O., 237. (47ra–47vb) Parati Sermones Schneyer 4, 531 Nr. 101. (47vb) Schneyer 4, 531 Nr. 102. (51vb) Sensatus. Schneyer 5, 360 Nr. 30. (56ra) Loqui volens debet attendere quod loquatur Vgl. Nürnberg, StB, Cent. VII, 14,2. (57rb–59va) Parati sermones Schneyer 4, 531 Nr. 103. (58ra) Schneyer 4, 531 Nr. 104. (59va) Schneyer 4, 531 Nr. 106. Eingefügt: (68va–85vb) Iordanus de Quedlinburgo Expositio orationis dominicae Jordani Quia in ista ebdomada peraguntur rogaciones exposicio oracionis dominice edita a Jordano hic interseritur ad instructionem legencium posterorum. Preceptis salutaribus moniti et divina institucione nobis concedat deus benedictus qui vivit et regnat in secula seculorum. Amen Druck: GW M15120, Sermones 289–298. Vgl. Bloomfield 8902/8440; Stegmüller RB 5138; Zumkeller 647; 2VL 4, 854–861. (85vb–88rb) Iordanus de Quedlinburgo. Petite et accipietis ut gaudium vestrum plenum sit - In verbis istis salvator noster instruens omnes discipulos suos (87vb) Ut gaudium vestrum - Hic salvator noster ostendit nobis finem intentionis Schneyer 3, 815 Nr. 74. (88rb) Schneyer 3, 815 Nr. 72. (91va) Sermo anonymi Schneyer 9, 494 Nr. 86. (92va) Martinus de Troppau. Schneyer 4, 131 Nr. 104. (95vb–101ra) Iordanus de Quedlinburgo. Schneyer 3, 815 Nr. 75. (98rb) Schneyer 3, 815 Nr. 75. (99vb) Schneyer 3, 815 Nr. 75. (100ra) Schneyer 3, 815 Nr. 76. (101ra) Schneyer 3, 815 Nr. 76. (102va) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 757 Nr. 157. (108ra) Parati sermones Schneyer 4, 531 Nr. 36. (108va) Schneyer 4, 531 Nr. 36. (121vb) (121vb) Petrus de Roger. Schneyer 4, 758 Nr. 7. (130ra) Sensatus. Schneyer 5, 360 Nr. 33. (127ra) Parati sermo Schneyer 4, 531 Nr. 109. (131va) Petrus de Padua. Schneyer 4, 712 Nr. 79. (141ra) Thomas de Aquino. Schneyer 5, 602 Nr. 311. (144r) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 758 Nr. 170. (147va) Parati sermones Schneyer 4, 532 Nr. 113. (150vb) Schneyer 4, 532 Nr. 114. (151vb Schneyer 4, 532 Nr. 115. 154vb Schneyer 4, 532 Nr. 117. (155va) Schneyer 4, 532 Nr. 119. (158ra) Schneyer 4, 532 Nr. 118. (159vb) Schneyer 4, 532 Nr. 120. (160vb) Schneyer 4, 532 Nr. 121. (168ra169ra) Sermones anonymi Schneyer 9, 193 Nr. 34. 169ra Schneyer 9, 193 Nr. 33. (181ra) Parati sermo Schneyer 4, 532 Nr. 114. (195rb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 758 Nr. 16. bzw. 4, 553 Nr. 72. (196rb) Siboto. Schneyer 5, 409 Nr. 13. und 4, 32 Nr. 254. (210vb–235vb) Parati sermones Schneyer 4, 533 Nr. 124. (211vb) Schneyer 4, 533 Nr. 125. (22vb) Schneyer 4, 533 Nr. 126. (235ra) Schneyer 4, 533 Nr. 130. (235vb) Schneyer 4, 533 Nr. 131. (240vb) Sensatus. Schneyer 5, 361 Nr. 39. (242vb–256va) Parati sermones Schneyer 4, 533 Nr. 132. (243vb) Schneyer 4, 533 Nr. 133. (249ra) Schneyer 4, 534 Nr. 135. (256va) Schneyer 4, 534 Nr. 137. (262va) Sensatus Schneyer 5, 361 Nr. 39. (262va–266rb) Parati sermones Schneyer 4, 534 Nr. 138. (263vb) Schneyer 4, 534 Nr. 139. (266rb) Schneyer 2, 826 Nr. 62. (266va) Sermo anonymi Schneyer 8, 580 Nr. 62. (269vb–270va) Parati sermones Schneyer 4, 534 Nr. 141. (270va) Schneyer 4, 534 Nr. 141. (278vb) Franciscus Gravanus de Janua. Schneyer 2, 830 Nr. 139. (280ra–287rb) Parati sermones Schneyer 4, 534 Nr. 142. (280vb) Schneyer 4, 534 Nr. 143. (287rb) Schneyer 4, 534 Nr. 145. (289vb) Franciscus Gravanus de Janua. Schneyer 2, Nr. 145. (292ra–339va) Parati sermones Schneyer 4, 535 Nr. 146. (338ra) Schneyer 4, 526 Nr. 47. (339va) Schneyer 4, 536 Nr. 166. (343ra) Sensatus. Schneyer 5, 361 Nr. 48. (343ra) Servasanctus de Faventia. Schneyer 5, 388 Nr. 192. (344ra) Sensatus. Schneyer 5, 361 Nr. 49. (350ra) Ite ostendite vos - Verba ista sunt dei ad leprosos Uppsala, UB, C 453, 107v abweichender Schluss. (363vb) Parati sermones Schneyer 4, 535 Nr. 153. (367ra) Schneyer 4, 535 Nr. 155. (369ra) Franciscus Gravanus de Janua. Schneyer 2, 827 Nr. 9. (Suppl) bzw. Schneyer 8, 643 Nr. 11. (372ra–372vb) Parati sermones Schneyer 4, 535 Nr. 156. (372vb) Schneyer 4, 536 Nr. 157. (374ra) Franciscus Gravanus de Janua. Schneyer 2, 830 Nr. 13. (Suppl). (374va) Schneyer 8, 755 Nr. 101. (378ra–384vb) Parati sermones Schneyer 4, 536 Nr. 158. (384ra) Schneyer 4, 536 Nr. 160. (384vb) Schneyer 4, 536 Nr. 161. (402rb) Nicolaus de Byarto. Schneyer 4, 240 Nr. 144. (404ra–423va) Gilbertus Tornacensis Sermones dominicales Auswahl. Dominica XVIIII Nonne decem mundati Sub tipo leprosorum quos hodie legitur mundasse dominus in evangelio Vgl. Basel, UB, B IX 14, 274ra. Eingefügt: (406ra–412rb) Henricus de Langenstein Sermo de summa trinitate Hassonis sermo de sancta trinitate Non est similis tui Patres et domini reverendi si plebs fidelis nullatenus celanda Vgl. Hohmann Nr. 130. (412rb) Dom. 2a pasche Pastorem bonum ostendit se Christus (414ra) Trinitatis Benedicamus patrem Festum sancte trinitatis ut legitur in canone de feriis (416va) Dominica 13 Beati oculi Etsi erant beati apostoli qui Christum viderant oculis corporeis tamen in verbis istis spiritualiter intellectis Christus beatificat spirituales Vgl. Basel, UB, B IX 14, 270rb. (418va) Dominica 15 Nolite soliciti Hec est conclusio totius evangelii huius qua pius magister loquens discipulis suis et nobis in eis tria facit Vgl. Basel, UB, B IX 14, 277ra. (419va) Dominica XVI Adolescens tibi dico Sub metaphora adolescentis huius mortui et suscitati loquitur dominus anime peccatrici. Primo Vgl. Basel, UB, B IX 14, 278va. (421ra) Dominica 17 Amice ascende superius Quoniam peccatum imaginem dei que est in libero arbitrio deformat reducas voluntatem a deo aversam per iniquitatem Vgl. Basel, UB, B IX 14, 281rb. (423va) Dominica 19 Confide fili remittuntur Verbum istud est domini ad paraliticum Vgl. Basel, UB, B IX 14, 289ra. (425rb-vb) Exemplum de fratre Iordano magistro Ordinis Praedicatorum Pulcritudo celestis Contigit fratrem Jordanum predicatorem loqui cuidam obsesso illuminat orbem terre. Hoc in libri fine apertum Zum Initium vgl. Eichstätt, UB, Cod. st 450, 209v.

Papier und Pergament

Pergament: 1, 14, 404, 405, 406, 425, 426. Wasserzeichen: Buchstabe P Piccard IX 912 (1461), IX 946 (1458), IX 1645 (1456), Ochsenkopf Piccard VII 162 (1456) und 423 (1452–1456), IX 197 (1459–1464). Einige dieser Wasserzeichen auch in Cod. Guelf. 159–162.

II, 426 Bl. 30 21 2 VII (28). 3 VI (64). VII (78). 3 VI (114). VIII (130). VI (142). VIII (158). 2 VI (182). VII (196). VI (208). IX (226). 3 VII 8268). VIII+1 (285). VI (297). VII (311). 2 VI (335). VII (349). VIII (365). 2 VI (389). VII+1 (404). XI (426). Zweifache zeitgenössische Foliierung, jeweils arabisch auf der Versoseite, römisch auf der Rektoseite. Neue Bleistiftfoliierung. Zumeist Reklamanten. Schriftraum: 23–26 15–17 , 46–62 Zeilen, zweispaltig, 279rv einspaltig. Bastarda mit kursiven Zügen, dieselbe Hand wie Cod. Guelf. 159–163 Helmst., 237 Helmst., 257 Helmst., 353 Helmst. und 388 Helmst. Rubriziert. Drei-, seltener vierzeilige rote Lombarden.

1976 restauriert. Originale Holzdeckel, neuer Ziegenlederrücken. Ehemals 2 × 5 Schonernägel. Zwei Schließen. Lagenverstärkungen aus Pergament (beschrieben). Titelschild jetzt auf VS aufgeklebt: Sermones a feria 2° pasche usque ad dominicam vicesimam exclusive. Unterschnitt: A feria pasche usque ad dominicam xx. Iv alte Helmstedter Signatur: T. 205.

Herkunft: Der Codex wurde zusammen mit Cod. Guelf. 159–163, 237, 257, 353 und 388 Helmst. von einer Hand geschrieben. Alle Codices sind identisch ausgestattet, rubriziert und mit einheitlichen Paginierungen versehen. Verweise zwischen Cod. Guelf. 388 und 257 Helmst. (s. dort) zeigen, dass der gesamten Kollektion ein einheitliches Konzept zugrunde lag. Ergänzt wurde die Sammlung durch den älteren Band Cod. Guelf. 410 Helmst., der nachträglich mit einer identischen Paginierung versehen wurde. Alle genannten Codices wurden in Hamburg, vielleicht im Umfeld der Kirche St. Nicolai, geschrieben. Dies indizieren die Fragmente in Cod. Guelf. 162 Helmst., der Inhalt von Cod. Guelf. 257 Helmst. und der Verkaufsvermerk in Cod. Guelf. 410 Helmst.

Später mit den genannten Hs. vermutlich durch den Hamburger Priester und späteren Heininger Kaplan Elerus Swarten dem Augustiner-Chorfrauenstift Heiningen (vgl. zu ihm Cod. Guelf. 17 Helmst.) übergeben (Besitzvermerk IIv: Liber beatissimorum apostolorum Petri et Pauli in Henigen ordinis canonicarum regularium); vgl. auch Cod. Guelf. 265 Helmst.

1572 wurden die Codices in die Bibliotheca Julia nach Wolfenbüttel gebracht und 1618 von dort nach Helmstedt überführt.

Zur Geschichte der Sammlung vgl. B.-J. Kruse, B. Lesser, Virtuelle und erhaltene Büchersammlungen aus den Augustiner-Chorfrauenstiften Steterburg und Heiningen, in: Sammler und Bibliotheken im Wandel der Zeiten, hrsg. von S. Graef u.a., Frankfurt/M. 2010 (Zeitschrift für Bibliothekswesen und Bibliographie, Sonderbd. 100), 95–113, hier 104–110.
Helmar Härtel: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 176-180. Heinemann Nr. 184. Krämer 341.