: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 194-196. (Vorläufige Beschreibung)
Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod. Guelf. 162 Helmst.
Sermones. Nicolaus de Gorra
Papier — I, 444, I Bl. — 30 × 22 cm — Hamburg — 1465
Spiegel, Vorsatzblätter und letztes Bl. Pergament. Wasserzeichen: Buchstabe P Cod. Guelf. 158 Helmst. genannte Hss.-Gruppe.
IX 943 (1460), 946 (1458) Head, II, Pl. 189 Nr. 1258 (1470); Ochsenkopf VII 162 (1456), 421 (1456), 453 (1461–1470) IX 182 (1469–1471), 193 (1463–1465), 195 (1461, 1462), 197 (1459–1464) und 423 (1452–1456). Diese Wasserzeichen großenteils auch in Cod. Guelf. 158–161 und 163. Helmst. Lagen: III (6). 14 VI (173). VI+1 (185). VI+1 (198). VI (210). IX+2 (230). VI+4 (245). VIII+1 (262). VI (273). VI+1 (285). V+1 (296). VIII+4 (314). VI+2 (328). VI+3 (341). VI+4 (358). VII+2 (374). VI+1 (387). 3 VI (423). VI+1 (436). Foliierung arabisch auf der Versoseite, römisch auf der Rektoseite, beginnend 6v bzw. 7r. Bleistiftfoliierung (19. Jh.). Jeweils ein Blatt nach 125, 180, 243, 273 und zwei Blätter nach 309 und 331 nicht gezählt, leeres eingebundenes Zettelchen als 343 gezählt, 125 doppelt gezählt. Reklamanten. Schriftraum: 23 × 15,5 cm, 46–55 Zeilen, bis 107r, 162r–178r und 214r zweispaltig. Bastarda. Rubriziert. Drei-, seltener vierzeilige Lombarden, rot. 7ra: C-Initiale fünfzeilig, vegetabiles Binnenornament. Dieselbe Schreiberhand und Einrichtung wie die beiHolzdeckel mit braunem Ziegenleder überzogen. Einzelstempel Lilie: s002090. Löwe: s002801. Rosette fünfblättrig: s007652, s007687. Schrift Marien-Anruf, Monogramm m: s008250. Der "Werkstatt M" ( w000206) zugeschrieben. VD und HD mit Streicheisenlinien, Spuren von drei bzw. vier Schonernägeln. Beschriebene pergamentene Lagenverstärkungen. Zum Einband vgl. , Some Bookbindings in the Herzog August Bibliothek, in: Treasures of the Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, Paris 1984, 89. Unterschnitt: Qudragesimale: Registrum Voraginis: Concordancie multe. Auf dem VD alte Heininger Signatur R j. VS: alte Helmstedter Signatur T. 201.
Herkunft: Nach Ausweis der Fragmente wie die übrigen Codices des Sermones-Zyklus in Hamburg geschrieben. Datiert auf den 1.5.1465 (107rb). Später im Buchbestand des Augustiner-Chorfrauenstifts Heiningen: Liber beatissimorum apostolorum Petri et Pauli in Heiningen (Vorsatz verso, vgl. Cod. Guelf. 158 Helmst.).
Nr. 188. — 341.
1ra–5va Alphabetisches Sachregister zur Postilla des Nicolaus de Gorra. (107v–161v)
6v Erläuterungen zu Anathema und Aqua. Ausläufer nach Bl. 6: Rm 15,4.
7ra–107rb Sermones quadragesimales. ›Incipit quadragesimales primo in die cinerum‹. Cum ieiunatis [Mt 6,16] Jeronimus in epistola ad Demetriadem … — … Ano [!] 1465 Philippi et Iacobi [1.5.1465]. Initien im Register.
(99rb–101vb)
. 3, 243 Nr. 279. 464f., nur bis 22 identisch.107v–161v Postilla super epistolas Pauli apostoli. Exzerpte. ›Prologus Nicolai de Gorra ad Romanos‹. Dedi te in lucem gencium ut sis salus mea usque ad extremum terre Is 49[,6]. Gen 1[,16] Fecit deus duo luminaria … — … quam nobis concedat Ihesus Christus dei filius nunc et in eternum benedictus. Amen. Expliciunt collecta ex postilla magistri Nicolai de Gorra egregii doctoris super epistolas Pauli apostoli. Druck der Postille: B 4979. 6882 bzw. 5800. Zur Autorschaft vgl. Basel, UB, B I 9, 1r. 4, 280 (Hs. genannt).
:162ra–165ra Index verborum Bibliae. Ablactatio Gen 21. Abhominaciones Egiptiorum Exodus 8. … — … Zodomiticum peccatum Genesis 19 … 1 Corinthiorum 6. Mit Nachträgen. Auch in München, UB, 8° Cod. ms. 5, 615r.
165rb–165vb Bibelstellen zu den 7 Todsünden. Superbia: Adam de paradiso eiecit Gen 2 … — … Luxuria … De Rebecca uxore Ysaac Gen xx.
166ra–177rb ›Sequitur quoddam registrum Iacobi Voraginis de tempore, quod queri debet secundum quotam sermonum et non foliorum‹.
177va–205r Zuordnung von Bibelstellen zu alphabetisch geordneten Begriffen. avaricia, adulterium, accidia, amicus, adorare, Adam, arma spiritualia etc. Incipit quoddam registrum super totam bibliam. Apostolorum 12 nomina ponuntur … — … Ymago invisibilis dei est Christus 2 Chor 4. [gestrichen: b] a. Über Buchstaben mit Textstellen verzahnt. — 194v leer.
205v–213v Perikopenordnung. Dominica prima in adventu. Epistola Rm xiii f Scientes quia hora … (209r) Dominica vicesimaquinta … Dominica ultima … In dedicacione … De sanctis. In vigilia Andree … hervorzuheben: (210r) Reimberti, Kiliani, (210v) In vigilia Laurentii, Willehadi. (211r) Commune Sanctorum. (212r) De defunctis. Missae votivae. (212v) Zu verschiedenen Predigtthemen und Festtagen, z.B. De decollacione Iohannis. Über Buchstaben mit Textstellen verzahnt.
214r–380v Concordantiae bibliorum. Abhominacio. Abhominantur iusti impium … — … Uxor … Perfruere vita cum uxore quam diligis cunctis vite tue Ecclesiastes 9 [Ecl 9,9]. – 229r, 253v, 256r, 290v, 300v, 314r leer.
381r–436v Zuordnung von Bibelstellen zu Begriffen. Nicht alphabetisch geordnet: consolacio divina, ira vel furor divinus, graciarum actio, gratitudo pro beneficiis ab homine acceptis, ingratitudo, providencia etc.
Abgekürzt zitierte Literatur
Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel) | |
O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3) | |
S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1) | |
Likhachev’s Watermarks. An English-language Version, Bd. 2: Plates and Indexes, hrsg. von J. S. G. Simmons, Amsterdam 1994 (Monumenta chartæ papyraceæ historiam illustrantia 15) | |
Iacopo da Varazze, Sermones quadragesimales, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 2005 (Edizione nazionale dei testi mediolatini 13. Serie 1, 8) | |
G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17) | |
Repertorium Germanicum. Verzeichnis der in den päpstlichen Registern … vorkommenden Personen, Kirchen und Orte des Deutschen Reiches …, Bd. 1–, Berlin 1916– | |
J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11) | |
F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980 |