Beschreibung des Cod. Guelf. 168 Noviss. 8°
Butzmann, Hans: Die mittelalterlichen Handschriften der Gruppen Extravagantes, Novi und Novissimi. Frankfurt/M.: Klostermann, 1972. (Kataloge der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel: Neue Reihe, Bd. 15) S. 457–460
CHRISTUSGEBETE. MARIENPSALTER. MESSGEBETE
ACHTUNG: Weitgehend unkorrigierter OCR-Text aus einer Digitalisierungskampagne des Projektes Handschriftenportal.
Pergament. 156 blatt. Bl. 15,5 x 11 cm. cm. XIV./XV. Jh. Thüringen.Sextemionen. Bl. 108–114 Ternio, feineres Pergament. Blattzählung 1–6 in
der unteren Ecke der Rectoseiten noch in einigen Lagen erkennbar. Tintenlinierung.
20 Zeilen. Mehrere ähnliche Hände. Gotische Buchschrift (Textualis). Überschriften
und Auszeichnungsschriften rot. Rote und blaue Anfangsbuchstaben.
Bl. Ir rot und blau gespaltene Initiale mit Fleuronnee. Anfangsbuchstaben im
Text rot angestrichen. Zwischen einzelnen Worten, Sätzen und Versen rote Rhythmuspunkte.
Bl. 72v–77r keine Anfangsbuchstaben und Rubra. Danach nur noch
rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Zwischen Bl. 121 und 122 ist ein Blatt
ausgeschnitten. Am Schluß fehlt eine Lage.
Holzband mit abgeschrägten Kanten und rotem Lederüberzug. Spuren von
Streicheisenlinien. Das Leder ist an vielen Stellen beschabt. In der Mitte des
Vorderdeckels der Dorn für die abgebrochene, aber noch aufbewahrte Schließe.
In Thüringen entstanden, in Niederdeutschland im XV. Jh. gebunden. Die
Mundart des deutschen Hymnus Bl. 111v–114v ist thüringisch. Auf den Papierblättern,
die gegen die Innenseiten der Deckel geklebt sind, steht ein niederdeutsches
Gebet auf die h. Barbara. Im Jahre 1922 aus dem Nachlaß Gustav
Milchsacks erworben.
Ir Orationes de corpore Christi. A: Omnipotens, metuende, tremende, adorande
… 3v Schlußschrift: Explicit flos omnium oracionum … Danach A:
Bone Ihesu, verbum patris, splendor … Hymni. 16r A: Ikesu dulcis memo-
ria/Dans vera cordis gaudia/Super mei et omniajDulci eius presencia …
Nach Bernardus Clarevallensis. Die erste Strophe stimmt nahezu überein
mit Analecta hymnica 1, S. 114, Nr. 90. Chevalier 9543. Das übrige
weicht ganz ab. Die zweite Strophe beginnt: Nil canitur suavius/Auditur
nil iocundius… Letzte Strophe 19v: Ihesum sequamur laudibusjlhesum
ympnis et precibus /Ut nos locet regalibus/Eterni regni sedibus. 22r A: Ave
vivens hostia/Veritas et vita … 16 Strophen. Verf. Johannes Peckham.
Chevalier 2278. Analecta hymnica 50, S. 595, Nr. 392. Orationes. 28r E:
… corpus meum et animam et exitum et omnes actus meos.
28v Psalterium beatae Mariae virginis. Hymni. A: O Maria, mater pia/O benigna,
laude digna … Chevalier 13203. Analecta hymnica 1, S. 82, Nr. 41.
29v Reimgebet. A: Virgo virginum pia, domina sancta Maria, fac cum
servo N… . Hymni. 30r A: Ave, mater domina/De humilitate … Chevalier
1932. G. Milchsack, Hymni et sequentiae, 1886, S. 88–90, Nr. XCIV. 31v A:
Heu miser quid faciam/Plenus sum dolore … Chevalier 7736. Milchsack
S. 87-88, Nr. XCII. Analecta hymnica 31, S. 177-178, Nr. 174. 32v A:
Ave virgo benedicta, per quam (Eva) maledicta … Chevalier 2179. Milchsack
S. 90–91, Nr. XCV. 33v Reimgebet. In der Folge, zwischen den Hymnen,
weitere Gebete:… ego indignus peccator … 40v A: Recordare, mater
Christi/Que turbata tunc fuisti… Chevalier 17041. Milchsack S. 91–92,
Nr. XCVI. 46v E: … tue miseracioni regradari valeam in … 46v Ü: Quicumque
has turbaciones beate Marie virginis geniculando …
47r A: O gloriosissima et perexcellentissima dei genitrix, virgo virginum …
… ego miser et sceleratissimus peccator… Hymni. 50r A: Summi regis
mater et filia/Tuo vincens splendore lilia… Chevalier 19741. Milchsack
S. 92–94, Nr. XCVII. Analecta hymnica 32, S. 213–216. 52r Ü: Letania de
domina nostra. Hymni. 57r A: Ave mundi spes Maria/Ave mitis, ave pia,
ave plena gracia Ave virgo, mater Christi… Vgl. Chevalier 1974
u. 1978. Vgl. auch Milchsack S. 211, Nr. CCXXXV und Analecta hymnica
54, S. 340, Nr. 217. 53r Stabat mater. 60r A: Maria, virgo virginum/Que
genuisti dominum … Chevalier 11152. Milchsack S. 94–95, Nr. XCVIII.
62v Ü: Hic incipit oracio bona de sancto Iohanne … cum Maria… A:
Contemplator trinitatis/Speculum virginitatis … Chevalier 3846. Analecta
hymnica 15, S. 212–213, Nr. 189. 64r A: Gaude, virgo, dico gaudens/De
favore tuo audens… Verf.: Conradus Haimburgensis. Chevalier 6996.
Analecta hymnica 3, S. 34–35, Nr. 7. 65v A: Gaude, Maria, mater Christi/
Que per aurem concepisti… Chevalier 27004. Vgl. unten 103r. 66v A: Ave
mundi domina/Stella matutinaria/Ave dulcis viola … Chevalier 1968.
Mone, Lat. Hymnen d. Mittelalters 2, S. 427–428, Nr. 608. (Etwas abweichend.)
67r A: Ave, salve, gaude, vale/Quia tria non vernale … Verf.:
Conradus Haimburgensis. Chevalier 2098. Analecta hymnica 3, S. 22–25,
Nr. 2. 71 r Orationes. Hymni. 76v A: (A)ve porta paradisy/Lignum vite, quod
amisi… Chevalier 2037. Analecta hymnica 35, S. 189–196, Nr. XIII. 85r
Schlußschrift: Explicit psalterium beate virginis, quem composuit beatus
Bernhardus abbas Clarivallensis.
85v Ps.-Bernardus Clarevallensis, Oratio de passione domini. A: Respice, domine
sancte pater, de sanctuario tuo et de excelso … 87r Schlußschrift: Hanc
oracionem prescriptam composuit beatus Bernhardus de passione domini…
87r Ps.-Bernardus Clarevallensis, Canticum de laude Mariae. Ü: Incipit canticum
beati Bernhardi de laude beate virginis…ad septem horis canonicis (!).
Ad matutinum. A: Gaude, plaude, clara rosa/Esto mesto cara prosa…
Chevalier 6898. Milchsack S. 102–107, Nr. CIII. Analecta hymnica 32,
S. 92-96, Nr. 63.
92v Septem Gaudia Mariae. Ü: Incipiunt septem gaudia beate virginis. Verf.:
Philippus de Grevia. A: Virgo, templum trinitatis/Deus summe bonitatis/
Et misericordie … Chevalier 21899. Mone 2, S. 165–166, Nr. 457. Anschließend:
94v Orationes de Maria. A: Deus, qui beatam virginem in conceptu et in
partu … Hymni. A: O virgo gaude, digna laudejTemplum sancte spiritus…
Chevalier 21790. Mone 2, S. 373–375, Nr. 565. 96v Ü: Collecta.
97r Urbanus V. papa, Dialogus inter Mariam et peccatorem. Ü: Hanc oracionem
subsequentem secundum alphabetum conpilavit papa Urbanus quintus …
…Peccator dicit. A: Ave sacratissima/Dei creatura/Simul nobilissima/
Dei paritura … Chevalier 2091. Milchsack S. 96–99, Nr. C.
99v Orationes de beata Maria. Reimgebete. Ü: Oracio brevis et valde bona …
A: O Maria, stella maris/Medicina salutaris/Corporum et cordium …
Chevalier 13224. Milchsack S. 99–100, Nr. CI. Analecta hymnica, 32,
S. 153–154, Nr. 108. lOOr Ü: … de beata virgine et de passione. A: Alma
virgo, mater dei/Precor te, sis memor mei/Recordare nunc mucronis…
Chevalier 868. Mone 2, S. 135, Nr. 431. lOOv Ü: Sequitur salutacio angelica
… A: Ave lucis speculum/Virgo generosa … Chevalier 1864. Milchsack
S. 100–101, Nr. CII. Analecta hymnica 30, S. 204–205, Nr. 97.
102r Tedeum Mariae. Ü: Sequitur oracio … ad modum Te deum laudamus
dictata. A: Te matrem laudamus, te virginem confitemur, te eterni… Chevalier
20161. Mone 2, S. 229-230, Nr. 501.
103r Quinque gaudia Mariae. A: Gaude, virgo mater Christi/Que per aurem
concepisti… E: … Ubi fructus ventris tui/Per te nobis detur fui/In per-
henni gaudio. Chevalier 27206 u. 37592. Abweichend und mit anderer
Strophenfolge: Analecta hymnica 42, S. 83, Nr. 74. Ü: Ad idem. A: Gaude
dei genitrix, virgo immaculata, gaude, que genuisti… Verf. Anselmus
Cantuariensis. Chevalier 6757. PL 158,1046.
103v Orationes de Maria. A: Ave Maria, porta paradisy, stella mundi… Zwei
weitere Orationes. Hymnus. 104v A: Mater dei sanctissima/Stella maris
clarissima … Chevalier 11333. Mone 2, S. 405, Nr. 590.105r A: Ave Maria,
mater misericordie, spes gracie … Zwei weitere Mariengebete.
108 Septem gaudia Mariae. Abgesetzte Verse. A: (O) Maria/Gaude virgo, mater
Christi/Ave … Chevalier 13187. Milchsack S. 107–110, Nr. CIV. 111v
Septem gaudia. Deutsch. A: (V)roy dich Maria, gotis gebererin/Sint du
enpfingst obr menschin sin … Milchsack S. 110–113, Nr. CV.
115r Urbanus V. papa, Horae de passione. Prooemium. A: Urbanus episcopus
servus servorum dei… Ablaßversprechen. A: (O) domine deus omnipotens,
o sancta atque individua … 117r Ü: Ad matutinas. A: O rex glorie, virtutum
triumphator… Auf die Komplet folgen noch zwei Gebete. 133r E: … et
tue matris conpassione dulcissime Ihesu Christe nostri miserere. Schluß-
schrift: Expliciunt höre de passione domini Urbani pape.
133r Orationes de corpore Christi. A: Precor te, amantissime domine Ihesu
Christe, per illam eximiam caritatem … Reimgebet. 134r A: Patris sapienda
I Veritas divina / Christus homo captus (est) / Hora matutina / A suis
dicipulis/Et notis derelictis … 7 Strophen. Chevalier 14720. Wackemagel,
Kirchenlied 1, S. 165–167, Nr. 267. (Hier zwei Varianten.) 134v Ü: Oracio
sancti Augustini de utraque natura Christi. A: Deus inestimabilis et
ineffabilis et incircumscripte nature … 140v E:… tu cum illo et ille tecum
in unitate sancti spiritus vivis … 140v Ü: Oracio beati Bernhardi ad
elevacionem corporis Christi… A: Ave sacratissima caro domini nostri
Ihesu Christi, ave principium … Hymni. 142r A: Salve saluberrima/Tu
salus infirmorum … Chevalier 18162. Mone 1, S. 296–297, Nr. 233. 143v
U: Ad sumendum corpus Christi. A: Eya o dulcis anima/O soror mea
cara … Chevalier 5315. Mone 1, S. 294–295, Nr. 231. 194r Ü: Graciarum
actio post missam. A: Saturatis ferculis/Et cibis sacrosanctis … Chevalier
18697. Mone 1, S. 295–296, Nr. 232. 144v Ü: Oracio ante elevacionem.
A: O colenda deitas/Te invoco in fide … Chevalier 12824. Mone 1, S. 288
bis 289, Nr. 225. 145v Ü: Ad elevacionem corporis Christi. A: Ave verum
corpus Christi natum/Ex Maria virgine … Chevalier 2175. Mone 1, S.280,
Nr. 213. A: Ave Ihesu Christe/Verbum patris, filius/Virginis, salus … Chevalier
1845. 146r A: Ave rex noster, ecce rex Ihesu benignissime. Quod concupivi
iam video … 146v Ü: Graciarum actio. 148v am Rande: Feria iii et
vi. 155r Ü: Feria vii et sabbato. A: Serenissima et inclita mater domini
nostri… Bricht ab 156v … dispone intellectus per te Ihesu dulcissime —
Auf die Innenseite der Deckel sind zwei Papierblätter geklebt. Darauf in einer
Bastarda des XV. Jhs.: Niederdeutsches Gebet auf die h. Barbara. Setzt ein:
juncvrouwe sunte Barbara, dat wy werdich gemaket werdin …
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.