de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung des Cod. Guelf. 190 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 239-241.

Ars rhetorica. Antonius Haneron. Hieronymus. Seneca. Pius II papa. Johannes Andreae. Vitalis Blesensis. Cicero. Albertus de Orlamünde

Papier — I, 154, I Bl. — 32 × 21 cm — 1491/1492

Wasserzeichen: Tête de boeuf Briquet IV 14573 (1487), Likhachev II 238 Nr. 2692 und 2693 (1480s), Ochsenkopf Piccard XVI 231 (1487–1489). Lagen: 2 VI (24). IV+1 (33). 5 VI (93). V (103). VI (115). V (125). VI (137). VI+5 (154). Tintenfoliierung (19. Jh.). Schriftraum: 21–25 × 10–22 cm, je nach Text häufig wechselnd. Bastarda. Sämtliche Texte mit Korrekturen bzw. Interlinear- und Marginalglossen. Mehrere Hände. Rubriziert bis 22r. Lombarden, 3r und 116r drei-, 104v und 105r zweizeilig, 1r sechzeilige Initiale S, mit einfachen roten Ranken, am linken und oberen Textrand schwungvolle, gedrehte Blattranken, die in verschiedenartigen Blütenformen auslaufen. Federzeichnungen von Stammbäumen: 96r koloriert, gelb, braun, mit vier verschiedenen Blüten, Gesicht in Kreismedaillon, in der Baumspitze Büste eines jungen Mannes in Anlehnung an Amordarstellungen einen Pfeil in der Hand haltend, 98r facettiert, jeweils in der Wurzel Schriftband mit der Jahreszahl 1492 bzw. 1491 (zur Ikonographie vgl. Schadt 338 und 345f. Anm. 224 diese Hs. genannt). 99r102v genealogische Schemata. 130rv geometrische Randzeichnungen.

Halblederband aus der Helmstedter Buchbinderwerkstatt von Anton Friedrich Wirck, zwischen 1763 und 1783. Rest eines Vorsatzblattes: In hoc libro continentur …

Herkunft: Provenienz nicht näher zu ermitteln. - Die Hs. ist seit der zweiten Hälfte des 17. Jh. in der Universitätsbibliothek Helmstedt nachweisbar; im Helmstedter Handschriftenkatalog von 1644 (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 30r) als Liber rhetoricus. Epistolæ aliquot Senecæ et aliorum. Iohannes Andreas super arboribus consanguinitatis et affinitatis. Plauti Amphitruo. Ciceronis Paradoxa. Alberti in libros Aristotelis de coele et mundo tractatus introductorius, liegt quer über nachgetragen. 1r entsprechende Helmstedter Signatur: Misc. 60, unten der ältere Eintrag: No 3.

Heinemann Nr. 217. — Markowski 282f.

1r25v Ars rhetorica, praecepta. Si quis id operis diligens excurator inspiciat hoc mente secum facile cogitabit … — … accomodari oportere. Entspricht dem Beginn von Jacobus Publicius: Oratoriae artis epitomata. Druck: GW M36435. Tribus enim hanc oracione consequi … (3r) Sequuntur regule et precepta quibus oracio ornate confici poterunt … (24v) … Sequitur de exordiis … - … post marci quarto kalendas februarias pro february Et tunc demum huius opusculi i. Dazu Markowski 246.

26r33v Antonius Haneron: De epistolis brevibus edendis. ›Anthonius Hamron Lavaniensis [!] studii doctor ducis Burgundie Philippi orator mirificus de epistolis oratorie conficiendis incipit feliciter‹. Prooemium: Si male utile erit preceptor optime … Text: Parcium epistole latine … — … Superest per pauca adde que ad eloquenciam spectant equidem suas saepe nitere rethoricas colores … Text bricht ab. Druck: GW 12127, 12128. 2VL 3, 434f.; CALMA 1, 378–380 (Nr. 4); Markowski 242. Vgl. N. Valois, De arte scribendi epistolas apud Gallicos medii aevi scriptores rhetoresque, Paris 1880, repr. New York 1964, 87–95.

34r Hieronymus: De Seneca. ›Iheronymus de Seneca in libro de viris illustribus‹. Lucius Annius Seneca Corduensis philosophus fontini [!] stoici discipulus patruus Lucani poete … a Nerone interfectus est. Druck: PL 23, 629. Hier Zusatz (Zeile 12): Ipse enim Nero quadam die respiciens Senecam … — … hunc autem librum in senectute sua conscripsit. BHM 2, 456. Folgt: Epitaphium Senecae. Walther I 3960.

34v88r Lucius Annaeus Seneca: Epistolae ad Lucilium. Episteln 1–88, Ep. 53 nach 37, Ep. 58 nach 82, häufig gekürzt.

88v89v Pius II papa (Aeneas Sylvius Piccolomini), Epistola ad Antonium nepotem. (Basel, Mitte November 1442): Eneas Silveus poeta nepoti suo Anthonio salutem. Retulit mihi pater tuus te dum puer … — … nec cum hodie possis bene vivere cras dicas incipiam. Vale. Druck: R. Wolkan, Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini, Abt. 1, Bd. 1, Wien 1909 (Fontes rerum Austriacarum 2,61), 112–114 (Nr. 37).

89v90v Pius II papa (Aeneas Sylvius Piccolomini), Epistola ad Ladislaum Ungariae et Bohemiae regem. Epistola Enee Silvii de illuminati intellectus nobilitate ad Ladislaum Ungarie et Bohemie regem conscripta. Ad institucionem mentis festinat oratio in qua re persuadere volumus nihil esse quod homines in terra … — … et adiecit ne multa huiuscemodi agas que me penitet egisse. Druck: R. Wolkan. (siehe oben), Abt. 2, Wien 1912 (Fontes rerum Austriacarum 2,67), 115–117 (Nr. 40). — 91r93v leer.

94r102v Johannes Andreae: Lectura arboris consanguinitatis, affinitatis et cognationis spiritualis et legalis. Circa lecturam arboris diversis olim … (96r) Zeichnung: Arbor consangunitatis. (97v) … in qua universi fideles et presertim studentes continuo perseverent per gratiam eius qui est benedictus in secula seculorum. Amen. (98r) Zeichnung: Arbor affinitatis anno 1491. (98v) ›Ad arborem cognacionis spiritualis‹. Circa lecturam arboris cognacionis spiritualis iuxta modum et formam tradicionis egregii doctoris Johannis Andree … (99r) … - ad sensum videre peteris. (99rv) Diagramm zu Verwandtschaftsgraden. (100r–v) ›Ad arborem cognacionis legalis‹. Circa lectura arboris cognacionis legalis … — … est tantum de cognacione legali. (100v102v) Diagramm zu Verwandtschaftsgraden. Druck: GW 1702–1706; Friedberg 1, 1427–1436. Stintzing,149–166; Schulte 2, 215f. — 103rv leer.

104r115r Vitalis Blesensis, Geta. Poete dicti sunt inde quia cum primum homines … Vita Plauti. Plautus poeta Romicus [!] Tulii discipulus Rome claruit … (104v) ›Plauti comedia in minori Amphitrione incipit: Argumentum‹. Grecorum studia nimium diuque secutus … (115r) … θελωσ [!] (vgl. D. Wuttke, Telos als Explicit, in: Das Verhältnis der Humanisten zum Buch, hrsg. von F. Krafft, und D. Wuttke, Boppard 1977 [Kommission für Humanismusforschung, Mitteilungen 4], 47–62; L. Reynhout, Formules Latines de Colophons, Turnhout 2006 [Bibliologia 25], 295–302). Druck: Der "Geta" des Vitalis von Blois, ed. A. Paeske, Köln 1976, 198–282, 65f. (Hs. genannt). Walther I 7272. Zur Überlieferung: vgl. R. Avesani, Quattro miscellanee medioevali e umanistiche: contributo alla tradizione del Geta degli auctores octo dei libri minores e di altra letteratura scolastica medioevale, Rom 1967 (Note e discussioni erudite 11), 86 (Hs. genannt); W. Schmidt, Untersuchungen zum ‚Geta' des Vitalis Blesensis, Ratingen 1975 (Beihefte zum Mittellateinischen Jahrbuch 14). Zu Vers 182 (108r Zeile 10: Omnia mors delet, omnia morte cadunt) werden im Kommentar aufgeführt: Walther II 362163, 22006, 15194, 7188a, 8166, 32091, 8036, 17565, 25817a, 25818 (= Walther I 5244), 7231.

116r125r Marcus Tullius Cicero: Paradoxa Stoicorum. Griechische Termini in lat. Umschrift.

125v Marcus Tullius Cicero: Somnium Scipionis. Text bricht ab: … que mihi ex imagine eius quam ex ipso [Cicero, De re publica 6,9f.]. — 126r leer.

126v154r Albertus de Orlamünde: Philosophia pauperum. Pars II (De caelo et mundo), III (De elementis) und IV (De anima). Mit Randglossen. ›Tractatus secundus Alberti in libros de celo et mundo Arestotilis introductorius‹. Quia dictum est de corpore mobili … (139v) … et hec de elementis ad presens dicta sufficiant. (140r) Iste est tractatus quartus et ultimus Alberti correspondens libris de anima … Sicut dicit Damascenus … — … qua bonum eligitur gracia assistere et malum gracia de existente [!]. Ohne Prolog. Druck: verglichen mit GW 713 (Bl. b iiii r - g iiii r). Kaeppeli 112+Add.; Thorndike/Kibre 901, 1143; CALMA 1, 133f.; Markowski 196, 202.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHM B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des oeuvres de Saint Jérôme, Bd. 1A–4B, Steenbrugge 1969–1972 (Instrumenta patristica 4)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Likhachev Likhachev’s Watermarks. An English-language Version, Bd. 2: Plates and Indexes, hrsg. von J. S. G. Simmons, Amsterdam 1994 (Monumenta chartæ papyraceæ historiam illustrantia 15)
Markowski M. Markowski, Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem Latinorum qui in bibliothecis Saxoniae Inferioris asservantur, Kraków 2007 (Corpus philosophorum medii aevi)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schadt H. Schadt, Die Darstellungen der Arbores consanguinitatis und der Arbores affinitatis. Bildschemata in juristischen Handschriften, Tübingen 1982
Schulte J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stintzing J. A. R. von Stintzing, Geschichte der populären Literatur des römisch-kanonischen Rechts in Deutschland am Ende des fünfzehnten und im Anfang des sechszehnten Jahrhunderts, Leipzig 1867
Thorndike/Kibre L. Thorndike, P. Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, revisited and augmented edition, London 21963 (Mediaeval Academy of America publication 29)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.