Beschreibung des Cod. Guelf. 203 Helmst. (Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 253-261.) Katalogisiert durch Dieter Merzbacher Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Torsten Schaßan Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel 19.12.2014 Herzog August Bibliothek

Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).

Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.

urn:nbn:de:gbv:23-mss/203-helmst4

Neukatalogisiert durch Dieter Merzbacher.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I .

Lizenzangaben korrigiert Normdaten ergänzt oder korrigiert.
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Helmstedter Handschriften Cod. Guelf. 203 Helmst. Rabbi Samuel. Ps.-Hieronymus. Ps.-Bernardus Claraevallensis. Franciscus de Maironis. Honorius Augustodunensis. Iordanus de Quedlinburgo. Guigo II Carthusianus. Franciscus de Perusia. Thomas de Aquino. Geert Groote 1414 Erfurt Ir–v Walther II 2594 (Hs. genannt), I 13894, II 21057c, folgen Begriffserklärungen zu Unitas, angeli, quinque loci, homines. Vier Eigenschaften des eucharistischen Brotes: Panis oblivionis ut in voluptatibus Dei disciplina in tribus consistit in preceptis in temptamentis Quattuor sunt omnes rerum ordines Septem sunt diete Nota. Ad constitutionem persone requirunt tria (Iv) Nota quod sacramenta dantur ad curationem Inhaltsverzeichnis, reicht bis 136. Nachträge De missis votivis. Utrum una missa sit efficacior alia habentur in fine libri 1ra–13rb Alfonsus Bonihominis Epistula rabbi Samuel de Fez de adventu messiae Widmungsbrief Reverendissimo in Christo patri Hugoni magistro scilicet ordinis fratrum predicatorum 1rb Incipit epistola Conservet te deus o frater 13rb translata de Arabico in Latinum per fratrem Alfonsum predictum ub anno domini m. ccc. xxxix domini Benedicti pape xii anno eius quinto. Druck PL 149, 335–368; M. Marsmann, Die Epistel des Rabbi Samuel an Rabbi Isaak, Siegen 1971, 202–438. Stegmüller RB Suppl. 1183,1; Kaeppeli Nr. 146 + Add. (Hs. genannt); CALMA 1, 183 Nr. 4; 2VL 1, 236f.; 7, 84–89. 13va–15va Honorius Augustodunensis Expositio in Cantica Canticorum Prolog Materia libri cantica canticorum est sponsus et sponsa id est Christus et ecclesia 13vb Triplices sunt nupcie Tres nupcie leguntur in ewangelio nec mille mortibus ab ea eripi potuit. Stegmüller RB 3575. Druck PL 172, 349A-354B. 13va am Rand: an ghesthenliken dinghen und an vtlegliken dinghen 16ra–19vb Auctoritates quedam Gregorius. Perfectus amor vanitatem anime a se expellit Genannt werden Bernardus, Gregorius, Augustinus, Alanus de Insulis, Hieronymus, Ambrosius. 20ra–22va Ps.-Hieronymus De membris domini Incipit sentencia sancti Jeronimi presbyteri de essencia dei et invisibilitate atque immensitate eius Omnipotens deus pater et filius et ulcione inimicorum suorum se manifestum demonstare Druck PL 50, 729–737, auch PL 42, 1199–1206. CPL 633 (epist. 14); Kurz 5/1, 110–112, Nr. 56 (Hs. genannt); BHM 3A, Nr. 314 (Hs. genannt). Walther I 1085. Darunter: Qui timetis dominum Ecclesiasticus 2 Sir 2, 8–10 bei gleichlautendem Anfang jeweils um weitere Bibelzitate vermehrt. Folgen Begriffserläuterungen zu qualitas und opportunitas 22vb–24ra Ps.-Ambrosius Autpertus De conflictu vitiorum et virtutum Exzerpt. Augustinus in libro de conflictu viciorum et virtutum perditur vita futurus et certa Wie in Cod. Guelf. 122 Helmst., 337vb. 24ra-b Quaestio de eucharistia Queritur de causa institucionis eukaristie que est multiplex. Prima est commemoratio passionis Christi significat animam et ex consequenti corpus 24rb–27ra Epistola beati Bernhardi abbatis ad Petrum episcopum de sacramento eukaristie Pater sanctissime Petre audi quod loquor In manibus tuis sortes mee, mi domine Petre post deum. Explicit epistola beati Bernhardi abbatis ad Petrum episcopum de sacramento altaris. Id est de corpore Christi. Amen. Mis pennam palme scribendum duc pater alme L. Janauscheck, Bibliographia Bernhardina, Wien 1891, repr. Hildesheim 1959, V, Nr. 14. Nicht identisch mit PL 184, 981–990. 27rb–32vb Franciscus de Maironis De corpore Christi De sacramento eukaristie et digno eius sumpcione Memoriam fecit mirabilium . Tria sunt preconia ex quibus principes solent commendari 32vb Qui venit ad me non esuriet neque siciet umquam. Cuius sacietatis sui efficiet nos participes crucifixus qui regnat. Amen. Verbum Francisci satagente deo peregi. Sermo Francisci completus gloria Christi. Druck GW M22448 (vergl.), M22461. Vgl. Schneyer 4, 584, Nr. 23 (Petrus Aureoli). Zumkeller 298. Zum Autor und weiteren Überlieferungen H. Rossmann, Franz von Mayronus, Werl 1972 (Franziskanische Studien 54), 58, Anm. 169; CALMA 3, 460 Nr. 35. 33ra-va Tractatus de contemptu proprie imperfectionis et ascensu ad altiorem vitam Quia placet mihi multum de hoc quod incepisti bone ad honorem dei nec maior perfectio sunt sentimento proprie imperfectionis et annichilacionis. Et est finis istarum rationum contentarum in numero decem et quatuor. Explicit tractatus bonus de contemptu 33ra Korrekturnotiz: valde incorrectum est. 33vb–35vb De celebratione missarum et vita sacerdotum in communi Testante Paulo apostolo ad Galatos vi,4 Opus autem suum probet unusquisque a quibus nos custodiat qui sine fine vivit et regnat. Amen. Explicit Genannt bei Franz, Messe 608f. mit abweichendem Schluss. 36ra–41vb Stimulus amoris Bursfelder Fassung. Incipit libellus de stimulo amoris sancti Hugonis de sancto Victore. Adtendite gentes et admiramini caritatem dei 38rb terminet appetitum, qui cum patre et spiritu sancto etc. Oratio Stabat iuxta crucem Ihesu Maria mater eius. O domina mea ubi stabas 41vb tamen semper in corde habere debes quod tu sis vilissimus et nullo modo ad hoc aptus et ipse infinitum misericors qui est benedictus in eterna secula seculorum. Amen. Explicit libellus Zur Fassung vgl. Eisermann, a.a.O., 201f., 284f., 309 (Hs. genannt). Bloomfield 1294; Distelbrink 217; 2VL 9, 335–341. In Cod. Guelf. 552 Helmst., 224r–234v wohl Abschrift davon ( Eisermann, 202). 42ra Walther I 4443, II 5653. 42ra–45rb De septem viciis capitalibus et eorum dampnis Nota. Septem sunt vicia quorum duo sunt carnalia 42rb De superbia. 42va De avaritia. 43ra Luxuria. 43va Ira. 44ra Gula. 44va Invidia. 45ra Acedia. magistro etc. Explicit tractatus de septem vitiis 45rb–65ra Honorius Augustodunensis Elucidarius Incipit prologus Anshelmi archiepiscopi libri qui Elucidarius vocatur Prologus. Sepius rogatus a condiscipulis meis Text Gloriose magister rogo ut ad inquisita. 65ra Et videas bona Iherusalem omnibus diebus vite tue. Amen. Explicit liber Elucidarii Anselmi archiepiscopi in studio Erffordensis anno Domini m. cccc. xiiii, feria quarta post festum sancti Martini confessoris. U. Ernst, D. Gottschall, Neu aufgefundene Handschriften des ‚Elucidarium' von Honorius Augustodunensis, in: Scriptorium 43 (1989) 289–312, hier 297 (Hs. genannt). Druck PL 172, 1109–1176 und Y. Lefèvre, L'Elucidarium et les Lucidaires. Contribution par l'histoire d'un texte à l'histoire des croyances religieuses en France au Moyen Age, Paris 1954, 361–477. D. Gottschall, Das "Elucidarium" des Honorius Augustodunensis. Untersuchungen zu seiner Überlieferungs- und Rezeptionsgeschichte im deutschsprachigen Raum mit Ausgabe der niederdeutschen Übersetzung, Tübingen 1992 (Texte und Textgeschichte 33), 161–294 mit Abdruck der lateinischen Vorlage, 306 (Hs. genannt). 65ra Nota. Angelus primus peccavit quia voluit pulchridudinem habere a se et non a deo etc. voluit esse creator 65rb-vb Iordanus de Quedlinburgo Meditationes de passione Domini Prolog. Inspice et fac secundum exemplar quia tibi in monte monstratum est Exod. 25,40 Etsi Christus ubique in scriptura dicitur Text bricht ab mit ipse in passione posuit animam suam pro amicis suis et ceteris. GW M15120, Stück 189, bis 3. Spalte, Zeile 16. Vgl. vollständiger Text 80ra–109vb. 66ra–69va Auctoritates Sequuntur auctoritates diverse de passione Christi. Augustinus: O anima preciosa non auro redempta genannt werden Gregorius, Leo papa, Origines, Beda, Ambrosius Weitere Überlieferung Berlin, SBPK, theol. lat. quart. 372, 125vb. 68ra De spirituali martirio Gregorius. Habet pax nostra martirium suum Genannt: Crisippus, Eusebius, Bernardus, Gregorius. (68va) De sequela Domini Beda: qui dicit se in Christo manere debet sicut ipse ambulavit Hom. 1, 21 (CC SL 121, 150 Z. 58-67). Weiter genannt: Bernardus, Origenes, Gregorius gradientes sanctificat, egredientes glorificat. (69ra) De renunciatione mundi Bernhardus: Ecce nos reliquimus Mt 19,27 . Ferner genannt: Hugo, Augustinus, Philo. 69va–70va Incipit tractatus brevis de modo regendi Quoniam ait apostolus primo ad Corinthios xiiii ,40 Omnia honeste et secundum deum servate in vobis. Quedam que a verbis virtutum in scolis Christi exercitatis audivi quam dignatus pro te est sustinere. In fine enim horarum dicas Salve regina et quandocumque bibere volueris dic Ave Maria ob reverenciam beate Marie virginis matris dei. Explicit tractatus Bloomfield 5042, vgl. Ebstorf, IV 12, 408v und Berlin, Theol. lat. fol. 639, 392va, dort gleicher Schluss und weitere Überlieferungen. 70va–72vb Tractatus de die iudicii et penitentia et de triplici tabernaculo Fratres karissimi quia timendum est illa dies iudicii et sine fine clamore cordis laudabunt deum omnipotentem benignum et misericordem cui honor Amen. Explicit Bloomfield 2176. 73ra–74va Ps.-Augustinus Manuale Lib. I, cap. I-X. Incipit speculum beati Augustini Quoniam in medio laqueorum ex omnibus viribus meis et ex omni intencione mea. Explicit Text bricht ab. Kurz 5/1 155–158, Nr. 50 (Hs. genannt). Druck: PL 40, 951–968, hier 951–956, Z. 33, auch PL 177, 171–190 hier 171–176C (Hugo de Sancto Victore: De anima, lib. 4). Zu Nachweisen und Literatur vgl. Cod. Guelf. 122 Helmst., 262ra. 74va–77va Ps.-Origenes Sermo de S. Maria Magdalena Lectio sancti ewangelii secundum Johannem In illo tempore stabat Maria Io 20,11 et reliqua. De presentibus sollempnitatibus locuturus 77rb vidi dominum et hec dixit mihi cui est honor Amen. Explicit omelya Origenis Druck J. Merlin, Operum Origenis Adamantii tertius tomus, Paris 1512, 129rb–131vb (u. ö.). CPG 1523; J. P. McCall, Chaucer and the Pseudo Origen De Maria Magdalena. A Preliminary Study, in: Speculum 46 (1971) 491–509 (506 Hs. genannt). 77va–79vb Guigo II Carthusianus Epistola de vita contemplativa Cap. 2f. Incipit tractatus beati Bernhardi de quatuor gradibus spiritualis exercicii. Primo Descriptiones illorum quatuor graduum. Folgt Inhaltsübersicht, danach: Cum die quadam corporali manuum labore occupatus quanto a primo gradu est remocior etc. finis. Explicit Druck: PL 40, 997–1003 (Ps.-Augustinus: Scala Paradisi); PL 184, 475C-483C; E. Colledge et J. Walsh, Guiges II. Le Chartreux, Lettre sur la vie contemplative, Paris 1970 (Sources Chrétiennes 163), 82–114 hier 82, 116, 395. Bloomfield 1082; Distelbrink Nr. 230. In der Hs. Auslassungen und Umstellungen, wohl identisch mit München, BSB, clm 4619, 136v; weitere Überlieferungen vgl. Köln, HA, GB 4° 54, 125v und Basel, UB, B XI 12, 17r. Auch in Cod. Guelf. 272 Helmst. 25vb. 79vb Nota quod mors quinque dicit Separacio a corpore vgl. den Sermo in Klosterneuburg, CCI 172, 43v. Zwei Notae nach Petrus Lombardus, Sententiae III 20 Cap. 5.2 und III 19 Cap. 1.2 zur Passion Christi. 80ra–109vb Iordanus de Quedlinburgo Meditationes de passione Domini Incipit passio domini nostri Iesu Christi Prolog: Inspice et fac secundum exemplar. (81rb) Erste Oratio: Domine Ihesu Christe fili dei vivi qui hora matutinali pro me misero peccatore Hauptext: Primus articulus dominice passionis est pavoris et tristicie assumpcio nam ut dicit Augustinus. Cena domini facta et pedum locione Egressus Ihesus cum discipulis Io 18,1 (109vb) Consepeliat eciam seipsum in eodem sepulchro cum Ihesum et ruminet theorama (Korrektur: theorema) in sensu documentorum iiii primorum vel aliter sicud deus dabit. Explicit passio Laus deo pax vivis requies sit eterna defunctis. Druck in Iordanus de Quedlinburgo, ‚Opus Postillarum et Sermonum': GW M15120, Stücke 189–254 (verglichen). Stegmüller RB 5141; Zumkeller 646 (Hs. genannt); 2VL 4, 857.Vgl. oben 65rb. Vgl. Cod. Guelf. 160 Helmst., 221vb, gleiche Reihe der Orationes, diese jedoch hier den Tractatus vorangestellt. 110ra–115va Franciscus de Perusia Tractatus bonus de septem vitiis capitalibus In nomine domini. Amen. In Christo sibi dilecto Pyrio de Bunis de Cremonia viro utique nobili Ita quod ultimus modus est gravius peccatum omnibus aliis predictis modis etc. Est finis. Explicit tractatus Bloomfield 189 bzw. 2523; CALMA 3, 476 (Hs. genannt). 115va–120rb Notae de passione domini Nota in passione Christi cuius thema est: mortuus est Elymelech Rt 1,3 quam fecit magister frater Jacobus Thelosanus (wohl Iacobus Tolosanus OP gemeint, zu ihm und seinen ‚Distinctiones' vgl. Stegmüller RB 3994, Kaeppeli 2151). Quod non tunc Judas domins suo intuitu Petrum ad lacrimas provocavit (118rb) Ecce morior cum nichil horum fecerim Dn 13,43. Verba ista dixit Susanna de illis in corpore sine in suis bonis periculo ut bonum comune conservatur Schneyer 3, 436 (Johannes Contractus OFM); vgl. Uppsala, UB, C 181, 35r. 120rb-va Dicta Bernardi Claraevallensis Sequuntur dicta beati Bernhardi Videatis et tamen consideret cogitationes sibi succedentes exterminant dulce Amen pure oracionis etc 120vb–121vb Thomas de Aquino Expositio in salutationem angelicam Sermo beati Thome super Ave Maria Ave Maria gracia plena Lc 1,28. In salutatione ista continentur tria. Unam partem fecit angelus sed fructus eius magis benedictus qui nos benedicat Register (siehe oben): Summa beati Thome Stegmüller RB 8070. Wie Cod. Guelf. 122 Helmst., 65ra. 122ra–125rb Super psalmum beatus qui intelligit Beatus qui Ps 40,2. Hic psalmus est de Christi et suorum fidelium paupertate passione et resurrectione glosula que dicitur glosa pauperum quinta ibi omnis spiritus 125va–130vb Stella clericorum Quasi stella matutina in medio nebule Sir 50,6 id est peccatorum. Proprietates huius stelle matutine vobis stare periculose sedere peremptorium iacere etc. Explicit stella clericorum Nachtrag: Formavit igitur dominus hominem tandem legem canonicam. Druck: GW M43869–M43952, verglichen mit GW M43894. In der Hs. fehlt das ganze Kapitel: "Venit filius hominis ve vobis ve et super ve" im Druck bvv Z. 10 - bvir Z. 27; Stella clericorum, ed. E. H. Reiter, Toronto 1997 (Toronto medieval Latin texts 23). Bloomfield 4435. Zur Verfasserdiskussion vgl. O. Bonmann, Marquard von Lindau und sein literarischer Nachlaß, in: Franziskanische Studien 21 (1934) 315–343, hier 333–335 und Basel, UB, B IV 28, 45r (Hs. genannt). Zur Textfassung vgl. Berlin, Theol. fol. 157,4 ( Rose 518). 131ra–rb Nota Ausschlussgründe von Eucharistie. Fovens domum aut larem accuset non confitentes et non communicantes in die pasche Quibus est inhibita communicacio eukaristie Dei gracia episcopus pro quo prescriptus est Auf dem unteren Steg reservierte bischöfliche Absolutionen: Nota mortuo amputans manum quodammodo non possunt absolvi nisi ab episcopo. 131v–134v leer. 135ra–136ra Hugo Argentinensis Compendium theologicae veritatis Nur die Titel. Tytuli compendii Tituli primi libri Quod deus est De ennumeracione celestium gaudiorum Kaeppeli 1982. 135ra unterer Steg: Walther I 16101 (auch Bloomfield 4849), II 25431, II 25432. (136ra) ebd. Walther I 10358, II 1389, darunter Schema vom vierfachen Schriftsinn. Vgl. Cod. Guelf. 138 Helmst., 1ra. 136rb–160va Summarium Bibliae Latinae Tituli vel capitellula Bibliae. Die Inhaltsverzeichnisse entsprechen großenteils Varianten von D. de Bruyne, Sommaires, Divisions et Rubriques de la Bible Latine, Namur 1914. Tituli Genesis De die primo in quo lux facta est nach Judicum folgen (140ra) Ruth (140rb) Primi regum (141va) Secundi paralipomenon (141vb) Sämtliche identisch mit de Bruyne (Überlieferungen Fr). Secundi Esdre bis (142va) Quarti Esdre Fehlen de Bruyne. (142vb) Tobie bis Esther de Bruyne Am (Überl. Fr). (143vb) Job de Bruyne (Überl. A). (144rb) Proverborum und (145ra) Ecclesiastes de Bruyne (Überl. Antipel.). Cantica canticorum Fehlt de Bruyne. Libri sapientie bis (151ra) Secundi Machabeorum de Bruyne (Überl. A). Zwölf kleine Propheten fehlen hier. (151va) Mathei ewangeliste bis (154vb) Actuum apostolorum de Bruyne (Überl. A). (155va) Epistole Pauli ad Romanos bis (158va) Ad Hebreaos de Bruyne (Üb. Sp). (159ra) Epistole Jacobi bis (159vb) Epistole Jude Fehlen de Bruyne (160ra) Apokalypsis de Bruyne (Überl. B). (160rb) - Ego Ihesus misi angelum meum testificari nobis in ecclesia. Explicunt tituli biblie. Prophetische Bücher und Evangelien mit Kapitelzahlen. - (160va) Schema: alttestamentliche Bücher. - Nachträge: Hugo de sancto Victore li. vi de claustro anime xii ponit abusiones claustri et habentur recitative Hugo de Folieto De claustro animae Lib. 3, cap. 11. Druck: PL 185, 1058. Notizen zu Ps.-Cyprianus Duodecim abusiva Item Cyprianus Vgl. PL 4, 947–959 sowie PL 40, 1079f. und CPL 1106 (Ps.-Patricius: De xii abusiuis saeculi). 161rv–163vb Quaestio Quare Christus magis David filius quam Abrahe vocetur si fideles invenirentur laboratores (163ra oberer Steg) Ut clavus clavo sic aliquando dolor dolore pellitur. Vgl. TPMA 8, 333f. 164r–166r Ps.-Augustinus Sermo de annuntiatione dominica Sermo sancti Augustini episcopi de concepcione Korrektur: conceptu sancte Marie virginis Castissimum Marie virginis uterum sponse virginis clausum ventris cubiculum ut pater dicaris salvatoris. Tu autem (Text bricht ab). Druck: PL 39, 2107–2110. CPPM 1, 167 (Ps.-Ambrosius), 980 (Ps.-Augustinus), 5014 (Ps.-Hieronymus). 166r–168r Anselmus Laudunensis (?) Sermo de assumptione BMV Sequitur omelia Anshelmi de assumpcione beate Marie virginis Intravit Ihesus in quoddam castellum Lc 10,38. In scriptura sacra res una et eadem locucionis invenitur Druck: PL 158, 644–649 (Anselmus Cantuariensis: Homiliae et exhortationes, Homilia IX). Schneyer 1, 289 Nr. 3; CALMA 1, 294 Nr. 9. 168v–170r Passio sanctae Catharinae In urbe Alexandrinorum erat quedam puella qui quondam a discipulo suo traditus et morti adiudicatus Text bricht ab. Vgl. BHL 1675 und Köln, HA, GB 4° 253, 100r. 170v leer. 171ra–173rb Gerardus Magnus Sermo contra focaristas (Auszug, Recommendatio bonorum presbyterorum). Commendacio bonorum presbiterorum et reprobacio malorum seu fornicariorum clericorum. Recedite, recedite, exite Is 52,11 Hec exhortacio et iussio est stelle in eternitates perpetuas permansere ut exemplum de magistris super specula Auch in Cod. Guelf. 122 Helmst., 351ra–384vb (dort zum Text); 396 Helmst., 60ra–94vb; 419 Helmst., 270vb–301rb. 173v leer. 174ra–221vb Traktate zum Matthäusevangelium (Katenenkommentar) 1) 174ra–184vb Convocatis xii discipulis suis Mt 10,1 in quo ostendit ewangelista quomodo potestas Christi faciendi miracula 174va-vb Innocentius III in sermone de apostolis umfassend zitiert (PL 217, 599D-600B). 176ra Duodecim autem nomina apostolorum Auslegungen zu den zwölf Apostelnamen. 178v und 184r leer. - 184vb ut habitet in me virtus Christi II Cor 12,9, hier fälschlich Col . 185va–188vb Einschub. 185va-b De predestinacione. Nota Bonaventura super primum librorum suorum de predestinacione sic loquitur. Multi insipientes dicunt qui ad vitam eternam predestinatus est peccare non potest qui deum diligit hec fugit Vgl. Köln, HA, GB, 4° 218, 146v abweichender Schluss. - 186r Begriffserklärung und Notae zu De voluntate dei. - 186rb Quaestiones Utrum deus voluit Christum pati Utrum beata virgo voluit Christum pati 186va De assumptione beate virginis questio. Sed hic triplex occurit questio prima quid post ascensionem egerit 2) 189ra–191ra Circa Mattheum. Tunc accedentes discipuli dixerunt ei scis quia pharisei audito hoc verbo Mt 15,12 Post descriptam variam Judeorum confutacionem in Petro scandalum actum etc Darin Petrus Blesensis, Epistolae, ep. 66. PL 207, 202A–208A. 3) 191ra–196ra Respondens autem Petrus dixit ei edisse Mt 15,15. Eliminato Iudayco errore homines 4) 196ra–198va Et egressus inde Ihesus secessit in partes Tyri et Sydonis etc. Mt 15,21. Eliminatio errore Judayco interim fiat tibi sicut vis Vgl. Incipit in Krakau, BJ, cod. 1183, 284v, dort abweichender Schluss. 5) 198va–200vb Et egressus inde Ihesus. Mt 15,21. Circa tercium presentis loci huius evangelii miserere ergo mei Darin Anselmus Laudunensis, Enarrationes in Mattheum cap. 15, PL 162, 1390. Augustinus, Sermones ad populum, sermo 77, cap. II-VI, Abschnitte 2–11. PL 38, 483–487. CPL 284, S. 112. Auctor incertus (Hugo de S. Victore), Miscellanea, lib. III, cap. LVIII, PL 177, 621A-622B. 6) 200vb Et cum transisset inde Jhesus venit secus Mt 15,29. Superius ponita est ad effectum predicationis quod est Text bricht ab. 7) 201ra–205ra Tunc precepit discipulis suis Mt 16, 20. Postquam fundationem ewangelice veritatis quod dolor Christi fuit maximus Darin Petrus Blesensis, Epistolae, ep. 15. PL 207, 57A-58B. 8) 205ra–207va Tunc Ihesus dixit etc Post passionis pronunciacionem hic de tercio dicam in sequentem locucionem Darin Autor incertus (Bernardus Claraevallensis), Meditationes de humana conditione, cap. 15. PL 184, 506B-508A; CPPM 2, 3072k. 9) 207va–210ra Filius autem hominis Mt 16,27. Superius perorata est fundatio virtutis animam suam dedit Darin Ps.-Augustinus, Sermo 304, cap. II-IV, PL 38, 1396f. Augustinus, Sermo 72, cap. III und IV, CPL 284. 10) 210ra–212va Et post dies sec undum Capitulum Mt xvii ,1. Superius ponita est tum figurationis promissio - qui docti sunt fulgebunt sicud splendor firmamenti et qui ad iusticiam erudiunt etc. Dn 12,3. 11) 212va–214rb Respondens autem Petrus Mt 14,28. Postquam descripta sunt ad inventiones suas pessimas vadunt ad eterna tormenta etc 12) 214rb–215vb Et audientes discipuli ceciderunt in faciem Mt 17,6. Unde 2 Petr 1 ,18 d. Hanc vocem de assumptione Petri Darin Innocentius III papa, Sermones de tempore, Sermo 14. PL 217, 380D-382A. 13) 215vb–217va Assumpsit Ihesus Petrum et Jacobum Mt 17,1. Habito de exercitio spirituali 216ra materia breviter comprehenditur in hoc metro : Walther I 20826, vgl. Bloomfield 6544. - Et ne nos inducas in temptacionem. Am Rand Tugenden und Laster gereiht. Darin Alanus ab Insulis, De arte praedicatoria, cap. II. PL 210, 114D-115D. 14) 217va–219rb Duxit illos in montem et cetera Mt 17,1. Postquam habitum est de hiis quibus disponuntur ad videndum Ihesu transfigurationem in solitudine corruerunt 217vb dictum Augustini in libro de spiritu et anima Darin Augustinus: Liber de spiritu et anima, PL 40, 804. Anselmus Cantuariensis, Meditationes et orationes, Meditatio IX. PL 158, 751A-B 218rb. 9. Zeile v. u. De qua re Franciscus poeta laureatus longum fecit tractatum verbi inter cetera commendans vitam solitariam dicit O vere vita pacifica celestique 218va, 8. Z. v. u. per colende solitudinis et declinandarum urbium causa sit. Franciscus Petrarca, De vita solitaria, lib. 2, cap. 3. Druck: Francesco Petrarca, De vita solitaria, ed. M. Noce, Mailand 1992, 164–168. - quidam in solitudine corruerunt 15) 219rb–221vb Et interrogaverunt eum discipuli Mt 22,23. Primus fidei resurrectionis et in celum ascendent et regnabunt in secula seculorum. Amen Den Haupttexten der Auslegungen folgen jeweils drei documenta. 191ra, 198va und 200vb am Rand Nummern: 209, 212, 213, wohl Verweis auf Vorlage. Genannt Gregorius, Remigius, Anselmus, Bonaventura, Hugo de Sancto Victore (De arra animae), Augustinus, Benedictus, Bernardus, Ambrosius, Cicero, opinio Machammeti (212rb), Gylibertus (213vb), Methodius (221ra). 222ra–224r Kanonistische Notizen De absolutionibus presbiterorum. Aliud iterum occurit quod animum monet ad speculandum De casibus episcopo reservatis. Secundo iterum considero quod per indiscretos 222rb Casus autem episcopo reservati ponuntur in glossam 222va De anniversariis tricennariis. Quid sit ullum An sacerdos missas potest tractare 222vb–223v Jacobus de Paradiso De missis votivis pro defunctis De missis votivis sequuntur dubia Filia cuiusdam layci nuper defuncta in vita disposuit sibi redimi gratas missas speciales satisfactorias sub ista restrictione qua videlicet nulla suffragium fuisse devolutum quia etiam hoc in vita facere potuit 223v Jacobus de Paradiso Quaestio Utrum una missa sit efficacior ad divinam placandum iusticiam quanto de satisfactione penarum animabus per missas dimittitur Hinricus de Hassia in quarto sentenciarum Misse psalmi exequie electione missa per modum satisfactionis distribuitur secundum porciones et numerum personarum Vgl. zu beiden Texten Cod. Guelf. 152 Helmst., 133vb–136ra. Hier noch ein Zitat aus dem Sentenzenkommentar des Heinrich von Langenstein angehängt, der auch in den Inkunabeldrucken hinzugefügt ist. 224r De penis symoniacorum religiosorum De penis et penitentiis eorum qui ad religionem recepti sunt ego vero incunctanter assero tales laborare in statu dampnacionis de quorum numero non paucos fore presumo et sic est finis huius

Papier

Wasserzeichen: Dreiberg Piccard II 375 (1412), Ochsenkopf Piccard VI 254 (1418, 1419), XI 107 (1416–1418), 108 (1416–1424), Glocke Piccard-Online Nr. 40438 (1411), Mohr Piccard-Online Nr. 20574 (1415), Tête de bœuf Briquet 14746 (1415).

I, 227 Bl. 31 22 VIII (I, 15). 11 VI (146). VII (160). VI+1 (173). VII+1 (188). 2 VI (212). V (222). I+1 (225). Fol. 27 zweimal vergeben, zeitgenössische arabische Foliierung bis 136, danach fortgesetzt mit Tintenfoliierung (19. Jh.), römische Lagensignaturen, arabische Blattzählung innerhalb der Lage. Schriftraum: 23,5–25 16–17 , ca. 40–70 Zeilen, zweispaltig, außer 164r–170r und 223r–224r. Bastarda. Zuweilen rubriziert, zwei- bis vierzeilige rote Lombarden, vereinzelt erodierend. 1r kunstlose vier- und dreizeilige Initialen, rot und braun, Perlkettenbesatz, Ornament im Stamm. Zuweilen Kolumnentitel.

Mit braunem Kalbleder überzogene Holzdeckel. Einzelstempel Blüte: EBDB s001651. Hirsch: EBDB s00527. Lilie: EBDB s006054. Ornament Punkte: EBDB s003487 , EBDB s003626. Rosette fünfblättrig: EBDB s006807. Rosette sechsblättrig: EBDB s007206. Stern: EBDB s009043. Aus der Werkstatt "Figürlich Hirsch" ( EBDB w000949 ). Beide Langriemenschließen sind entfernt. Auf dem Vorderdeckel alte Signatur (Clus): D. 7.

Fragment: Philosophischer Text Pergament. Ein Bl. 31 21 . 14. Jh. VS, Textualis, Schriftraum: 26 17,5 , zweispaltig, 71 Zeilen. Gleichartig beschriebene Lagenverstärkungen, gleicher Herkunft wie VS in Cod. Guelf 238 Helmst. Mehrfach zitiert Augustinus in li. de spiritu et anima.

In Erfurt entstanden (65ra). Vorsatzbl. r: Liber sancti Georgii in Clusa valde utilis. Vgl. Herbst Klus VI und 74. 1624 von Clus nach Helmstedt überführt ( Goetting 2, 185–187). Vorsatzbl. v: Istum librum donavit et legavit dominus Johannes Roberti clericus Bremensis diocesis religiosis fratribus in Clusa ut pro eo et suis parentibus deum orarent. Roberti 1413 (Ostern) in Erfurt immatrikuliert ( Matrikel Erfurt 1, 97). 1425–1430 bezeugt ( Rep. Germ. IV, 963 und 2508), zu ihm F. Eisermann, ‚Stimulus amoris'. Inhalt, lateinische Überlieferung, deutsche Übersetzungen, Rezeption, Tübingen 2001 (MTU 118), 201f. Gleicher Eintrag in Cod. Guelf. 238 Helmst. VS.

Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 253-261. Heinemann Nr. 236. Schönemann 79 Nr. 2. Kurz 5/1 450 und 5/2, 508. G. Steer, Hugo Ripelin von Straßburg. Zur Rezeptions- und Wirkungsgeschichte des "Compendium theologicae veritatis" im deutschen Spätmittelalter, Tübingen 1981 (Text und Textgeschichte 2), 140 Krämer 287. Eisermann a.a.O., 201f.