de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung des Cod. Guelf. 275 Helmst.
Dieter Merzbacher: Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften. T. 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst. Beschrieben von Helmar Härtel, Christian Heitzmann, Dieter Merzbacher, Bertram Lesser. Wiesbaden: Harrassowitz, 2012. S. 357-359.

Jacobus de Voragine

Papier — II, 171, I Bl. — 30 × 21,5 cm — Dorstadt — 1472

Wasserzeichen: Ochsenkopf Piccard XI 342 (1470–1475), XII 316 (1471–1472 und 851 (1470–1472). Lagen: 13 VI (156). VII+1 (171). Mit Lagensignaturen (arab.), Bleistiftfoliierung (19./20. Jh.), Schriftraum: 23–23,5 × 14,5–15,5 cm, ca. 43–47 Zeilen, zweispaltig. Rubriziert bis 25r. Bastarda, Auszeichnungen in Textura. Sechs Lombarden, darunter 24rb sieben- und 21rb sechszeilig, weitere 9va, 14v, 21rb und 24va. Leerraum für Initialen. 5rb grüne Zeigehand.

Neuer Halbledereinband (Ziege) mit einer teilweise neugefertigten Schließe. Restaurierung 1975. Einbandreste vorhanden.

Fragmente (bei den Einbandresten): Eberhardus Bethuniensis: Graecismus. Teile von cap. 10. Pergament. Zwei Streifen, 13. / 14. Jh. 29 × 5,3 cm; 28,5 × 5,3 cm mit Umbug. Schriftraum je Kolumne: 6 × 5 cm; Schriftraum: 6 × 1,5 cm. Zehn bzw. vier Zeilen. Textualis. Anfangsbuchstaben rubriziert.

1r: Iste liber pertinet sanctissime ac individue trinitati in Dorstadt. VS: Ex illustri Guelphorum bibliotheca Henrico-Iulia quae est Wolferbyti, unten: registratus 1602 per Lonicerum. 171r: Et sic est finis huius partis anno domini M° cccc° lxx ii in vigilia sancte Apollonie vel in carnisprivio [8.2.1472]

Heinemann Nr. 308. — Krämer 169. — B. Fleith, Studien zur Überlieferungsgeschichte der lateinischen Legenda aurea, Bruxelles 1991 (Subsidia hagiographica 72), 321 (LA 1009).

Vorderes Vorsatzblatt r: Federproben und Notizen. Hermannus Brunßwick, mehrfach: Hinricus Horneborch scholaris in gottingk … magister (cler. Halberst. Rep. Germ. VI 3081: 1455; VII/1 1577). Sator-Quadrat Walther I 17297 unten beschnitten, vgl. U. Ernst, Carmen figuratum, Bd. 1, Köln 1991, 429–459.

1r Walther I 14434.

1ra171rb Jacobus de Voragine, Legenda aurea multis capitulis sive mutata sive breviata et interpolata legendis aliunde adscitis. Pars Hiemalis. (1ra–va) Prologus: Universum tempus presentis vite … et peregrinacionis … — … usque ad adventum domini. Textbestand nach Maggioni LA I bis XXII, XXVIII bis LXXXVI und LXXXVIII. LXXX De sancto Syro fehlt, und in der Reihenfolge abweichend folgt nach XXIX Text von CXXXII: De Johanne Chrisostomo (hier 27.1.). Von Adventus domini bzw. Andreas (30.11.) bis Jacobus maior (25.7.). Druck: Maggioni LA. Kaeppeli 2154. — 171v leer. – Gegenüber Maggioni LA Abweichungen: fehlen III, 168f. (Schluss); VI, 140–153; XVII, 44f. (Schluss); XXX, 7–9, 11f., 111 zweiter Teil-116 Anfangsteil; XLIV, 97–99 (Schluss); XLVI, 287–295 (Schluss); in 82ra-va erweitert um Maggioni LA XLVIII, Variante Re g: Gothorum … obdormuit; fehlt LVII, 78–122; LXIII Schluss erweitert um Eodem die iii … ad vitam; fehlt Schluss LXXXIII, 27; LXXXV, 143f. ersetzt durch Tunc affuit … advocatus advenit, fehlt 146f.; XCI, abweichender Schluss; fehlt XCII 185f.; XCV Schluss erweitert um Quoniam deus … est venerandus. – Gegenüber Maggioni LA abweichende Gesamttexte: (43rb). ›De sancto Sebastiano‹. Initium sapientie timor domini ut ayt David [Ps 110,10] Timor aliquem in malis sive mundanus … (44va) … ut ad celestem gloriam pertingamus prestante etc.De sancta Agneta‹. Non veni pacem mittere sed gladium [Mt 10,34]. Salvator noster dixit hec verba … (45va) … pervenire valeamus prestante etc.De Sancto Vincensio [diacono] passio ut infra‹. Omnis autem huius seculi inimicus dei constituitur … (46va) … petentibus preludia dabantur beneficia. (137rb) De sancto Nazario. Audiens verum sanctum Nazarium virum nobilem et Romanum nomen Christi in circuitu per urbes plurimas predicare misit diaconem comitem qui adducetur sibi illum cum Gervasio et Protasio … et adduxit eos ad Neronem … (137vb) … sepulta sunt in loco qui dicitur ad tres muros. – Gegenüber Maggioni LA zusätzliche Heilige: (9va) ›Passio de santa Barbara‹. Temporibus Maximiani erat quidam satrophas nomine Dyascorus dives valde paganus existens … (10vb) … in quo scripciones … figebant in gloriam omnipotentis dei … seculorum. Amen. Vgl. BHL nov.suppl. 917m, abweichender Schluss. (13vb) ›De concepcione virginis Marie‹. Ancelmus Cantuariensis … (14va) … digna mercede remuneremur. Gekürzte Fassung Ps.-Anselmus Cantuariensis, Epist. de concept. BMV. Druck: PL 159, 319–324 hier 319f.; J. G. T. Graesse, Jacobi a Voragine Legenda aurea vulgo historia Lombardica dicta, Breslau 31890, repr. Osnabrück 1965, CLXXXIX, 869–872, hier 869f. (49rb) In Smyrna sancti Policarpi episcopi … (49va) … in medio ignis positum exussit. (52vb) Sancta Aldegundis Dagoberti regis … in odorem vini est conversa. (59va) Sancta Brigida virgo religiosa … (60ra) … viridum factum erat. Graesse CCIII, 902f., abweichender Schluss. (66rb) In Cesarea Cappadosie sancte Dorothee … ob … confessionem sese caritate martirium consumavit. Vgl. BHL 2323. (67ra) Sancta Elena regina que mater fuit Constantini imperatoris fuit oriunda Treverensis … (67rb) … migravit ad dominum. In Allexandria Appollonie virginis … et ita Christum admigravit. (67vb) Eodem die Valentini Y[n]teramnensis episcopi … martirio coronatus est. (72vb) Inventio capitis Iohannis baptiste. Eodem die invencio capitis precursoris domini … in honore ipsius basilicam fabricavit. De sancto Foce. In Anthiochia sancti Pote episcopi et martiris … (73ra) … cruciaveris et factum est ita. In Marithania Perpetue et Felicitatis martirii … tradite bestiis martirium consumaverunt. (78vb) Eodem die Arianus prefectus qui Philomenem et Appolonium dyaconum martirizavit … (79ra) … in confessione nominis Christi spiritum reddidit. (79rb) In Nivigella monasterio sancte Gertrudis virginis … (79vb) … in cuius transitu odor suavissimus emanavit. Auch in Fritzlar, Ms 83, 179ra. (87ra) Sanctus Luthigerus ab infancia sua … (87rb) … obiit autem circa annum domini ccc ix [!]. (101rb) In Tessalonici Agaphis Cinonie et Irenes sanctorum virginum … (101vb) … cum gaudio sepeliunt. (105vb) De Quiriaco. Post discessum Constantini imperatoris primi Christiani Iulianus Apostata in regnum succedens … invenit Quiriacum episcopum … (106ra) … consummatus obdormit in domino. Vgl. BHL 7023, Incipit nahezu identisch. (120vb) Alexander papa, Eventius, Theodulus etc. Allexander Romane ecclesie pontifex quintusque a beato Petro … (121r) … et passionem domini miscuit in predicacionem sacerdotis. Vgl. BHL 266 bzw. verwandtes Incipt BHL 268. Sanctus Godehardus in Algathensi monasterio … ab Eugenio papa exaltata est nam ipsum in Remensi consilio canonisavit. (132rb) Servatius Tungurensis episcopus hic ex provincia Armenie … (132vb) … super eius … membra ecclesiam est fabricata, vgl. BHL nov. suppl. 7639, verwandtes Incipit. (134ra) De sancto Gorgonio, uno ex quindecim martiribus. Constantinus et Lucinius erant duo rectores Romani imperii … (134va) … et tollendi sanctorum corpora copiam dedit. Sanctus Pergentinus et Laurentinus fratres quos Decius … (134vb) … et ita a milite decollati sunt. De sancto Bonifatio Romano martyre. Sanctus Bonifacius sub Dyocleciano et Maximiano … (135ra) … Inde capite truncatus est. Vgl. BHL 1413 verwandtes Incipit. (140rb) Sanctus Albanus Martyr a Cesarea Philippi persecutorem fugit … (140va) … ubi requiescit ad locum deportavit. Passio et memoria sanctorum martyrum decem milium militum … (141ra) … dignetur qui vivit et regnat. Vgl. BHL suppl. 24b, verwandtes Incipit. (145rb) Septem dormientes in civitate Ephesi orti sunt … (146vb) … et ita non dormirent nisi annis c nonaginta iiii vel tribus. (158va) Sanctus Processus et Martinianus cum viderunt mirabilia que dominus per beatos apostolos Petrum et Paulum in Roma faciebat … educti foras muros urbis Rome gladio cesi sunt. In Edissa translacio sancti Thome apostoli … usque honore perseverat. In Augusta urbe Alamania sancti Odalrici episcopi … (159rb) … transivit de hoc mundo iiii nonas Iulii. Fuit vir vite venerabili nomine Kyllena quem scotticatellus de Mago edidit … nomine utebatur Kylianus … (159vb) … venerunt et sanitatem statim receperunt. BHL 4660, abweichender Schluss. (160vb) Eodem die Bombergh Henrici imperatoris ipsa hora qua transivit … (161ra) … in Bomberch in ecclesia apostolorum Petri et Pauli honorifice sepultus est ubi … modo miraculis coruscat


Abgekürzt zitierte Literatur

Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-04)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil I.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Copyright Information der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.