de :: en
Permalink: PURL

Suche


Beschreibung von Cod. Guelf. 310 Helmst. (Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil II: Cod. Guelf. 277 bis 370 Helmst. Mit einem Anhang: Die mittelalterlichen Handschriften und Fragmente der Ehemaligen Universitätsbibliothek Helmstedt, beschrieben von Bertram Lesser. Wiesbaden 2022.)
Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil II: Cod. Guelf. 277 bis 370 Helmst. Mit einem Anhang: Die mittelalterlichen Handschriften und Fragmente der Ehemaligen Universitätsbibliothek Helmstedt, beschrieben von Bertram Lesser (im Erscheinen).
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Matthias de Liegnitz. Tilmannus de Roede. Johannes Felton. Jacobus de Voragine

Papier — 299 Bl. — 30 x 21 cm — Erfurt, Universität — 1410–1415

Aus zwei Teilen zusammengesetzt: I 1r204v, II 205ra298vb. Lagen: VII+1 (14)! 4 VI (62). VI+1 (75). 9 VI (183). VI–1 (194). V (204). 4 VI (252). VI–2 (262). 3 VI (298). Lagenmitte im gesamten Codex mit Pergamentfalzen verstärkt. Bleistiftfoliierung modern: 1298, vorderes Vorsatzbl. ungez.

Gotischer Holzdeckelband mit ungefärbtem und unverziertem Schafslederbezug, beschädigt. Vorder- und Hinterdeckel offenbar vertauscht und kopfständig angesetzt. Drei Doppel- und zwei einfache Kapitalbünde, Kapital an Kopf und Schwanz mit rotgefärbten Lederstreifen umflochten. Zwei Langriemenschließen mit Dornen und Gegenblechen sowie von VD und HD jeweils fünf Schonernägel entfernt. Auf dem HD kopfständig aufgeklebtes Titelschild aus Papier (10 × 3 cm) mit der Aufschrift (Textualis und Bastarda): Sermones epistolarum dominicalium tocius anni. Item Sermones dominicales. Item Jacobus de Voragine per totam quadragesimam. Von gleicher Hand und Ausführung wie das Titelschild auf Cod. Guelf. 307 Helmst.

Fragment: VS und HS. Erfurt, Universität (?). um 1300. Pergament. 2 Doppelbl. 30,5 × 21 cm. Durch Beschnitt fragmentiert. Schriftraum: 18 × 12 cm, zweispaltig (jede Spalte ca. 5,5–6 cm breit), 60–65 Zeilen. Regelmäßige, kleine und stark abgekürzte Bastarda von einer Hand. VS, HS Commentum in Ex. Als fortlaufender Text angelegt; die kommentierten Lemmata sind im Fließtext durch Unterstreichung hervorgehoben. Aufgrund des erhaltenen Materials nicht näher identifizierbar. VS Im Interkolumnium findet sich folgender Besitzvermerk: [Li]ber domini Petri Alarts de Lovanio.

Herkunft: Der Codex entstand um 1412 an der Universität Erfurt. Der erste Hauptschreiber, der 204rb im Kolophon erwähnte Johannes Zomer aus Heiligenbeil (Ostpreußen, heute Mamonowo) immmatrikulierte sich dort Ostern 1411 (Matrikel Erfurt 1, 94), während sich der erste Besitzer des Bandes, Petrus Alaerts aus Löwen, ein Jahr später, zum Sommersemester 1412, einschrieb (Matrikel Erfurt 1, 95, vgl. den oben zitierten Eintrag auf dem VS). — Der Codex gelangte zu einem unbekannten Zeitpunkt ins Benediktinerkloster Clus, Besitzvermerk Ir: Liber sancti Georgii in Clusa und auf dem HS: Iste liber est dominorum religiosorum in Clusa presbiterum de [Hildensemensi] dyocesi. — Mit der übrigen Konventsbibliothek am 3.2.1624 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt. 1644 in deren Handschriftenkatalog (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 9v) als Sermones Epistolarum Dominicalium Matthiae de Lechnitz. Sermones Dominicales unter den Theologici [MSSti] in folio nachgewiesen. Im Katalog von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 243 beschrieben.

Heinemann Nr. 344. — Krämer, 287. — Tatarzyński, 49–59. — Lesser Clus, 203, 218.

I

Papier — 204 Bl. — 30 × 21 cm — Erfurt, Universität — 1412

Wasserzeichen: Horn, um 90° gedreht: WZIS DE7125-PO-119777, DE7125-PO-119778 (beide 1411). Lilie, darüber Stern: WZIS DE4620-PO-127771 (1412, weiterer Typ nicht nachweisbar). Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Blume: WZIS DE8730-PO-65021, DE8730-PO-65035, (beide 1411), DE2730-PO-65037 (1412), DE2730-PO-65046 (1413). Glocke, zwischen zwei Bindedrähten, ohne Beizeichen, Klöppel mit der Kontur des Randes verschmolzen: WZIS DE5925-PO-40760 (1412, weiterer Typ nicht nachweisbar). Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE4500-PO-66869 (1412), DE7320-PO-67424 (1409). Lilie, darüber einkonturige Stange, darüber Blume (nicht nachweisbar). Lagen: VII+1 (14)! 4 VI (62). VI+1 (75). 9 VI (183). VI–1 (194). V (204). Reklamanten, dazu Kustoden in arabischen Ziffern auf dem Fußsteg der ersten Rectoseite jeder Lagen, einige durch Beschnitt fragmentiert oder verloren. Schriftraum: 21–22,5 × 14–15 cm, zweispaltig (Spalten 5,5–6 cm breit), 36–49 Zeilen. Regelmäßige, sorgfältige Bastarda von der Hand des Schreibers Johannes Zomer. Rubriziert, rote Lombarden. Am Beginn beider Teile Raum für Initialen ausgespart.

1ra204rb Matthias de Liegnitz: Postilla in epistulas dominicales in duas partes divisa. Insgesamt 58 Sermones von dominica I adventus (T1) bis dominica XXV post pentecosten (T65). Nach Schneyer/Hödl: Matthias de Liegnitz, sind mit Initium nachweisbar: Nr. 1–6, 8–24 (pars hiemalis) und 25–59 (pars aestivalis):
(1ra75va) Pars hiemalis. Videte quoniam [Sir 24,47]. Quamquam dilectissimi duplex sit labor bonus et malus et uterque multiplex prout narrat sacre scripture historia … — … vite et beatitudinis hic in spe quam nobis prestare concedat in re et in veritate Christus Ihesus filius qui est in secula seculorum benedictus Amen. ›Deo gracias‹. Explicit postilla epistularum dominicalium hyemalium reverendi magistri Mathie sacre theologie professoris finita in die sancti Pauli [25.1.1412] per me Iohannem Zomer.
(75va) Unter dem letzten Sermo passender komputistischer Merkvers (ähnlich einem Cisiojanus) Post vel Pur Pauli Luci reminiscere Mi Tri.
(75vb204rb) Pars aestivalis. ›Sequitur secunda pars que est pars estivalis epistularum dominicalium postillata per magistrum reverendum prenominatum. In nomine domini et individue trinitatis amen. In die sancto pasche‹. Expurgate vetus fermentum [I Cor 5,7]. Hodie dominice resurrectionis celebratur solempnitas in qua solempnissima die verum pasca celebratur verum pasca manducatur verum pasca honoratur … — … cui laus et potestas et claritas et graciarum actio qui affuit principio misericorditer medio et fine liberaliter in secula seculorum. ›Amen‹. Explicit postilla epistolarum dominicalium per circulum anni compilata postillata Prage per magistrum reverendum Mathiam de Legnitz sacre theologieque professorem reportata Erfordie per me Iohannem Zomer de Heylygenbyl. Finita tempore quadragesimali in dominica occuli [!] hora nona vel quasi anno domini millesimo quadringentesimo duodecimo [6.3.1412] cui laus et gloria in secula seculorum Amen. Darunter die Schreiberverse Walther I 20510 (nach dieser Hs.); die Verse (vollständig) und Kolophone (auszugsweise) gedruckt in Colophons 11969. Sermo Nr. 1 teilweise auch in Cod. Guelf. 359 Helmst., 1ra–vb; Sermo Nr. 33 auch in Cod. Guelf. 76.21 Aug. 2°, 177ra–180ra. Ungedruckt. Literatur: Tříška Činnost, 122f. Nr. 4 (ohne diese Hs.); Tříška Repertorium, 364; Schneyer/Hödl: Matthias de Liegnitz (Hs. genannt); Tatarzyński, 49–59 Nr. 1.1–57.

204va De XV signis diem iudicii praecedentibus. Nota signa quindecim contingencia in quindecim diebus ante diem iudicii. Primo die erigit se mare XL cubitus super altitudinem moncium … — … quintodecimo die fiet celum novum et terra nova et omnes homines in valle Iosaphat iudicabuntur. Diese Fassung auch in Cod. Guelf. 672 Helmst., 32ra; die Version des Ps.-Beda Venerabilis in Cod. Guelf. 269 Helmst., 68ra; 542 Helmst., 48vb. Der in mehreren Versionen überlieferte Text wird in dieser Form bei G. Nölle, Die Legende von den fünfzehn Zeichen, in: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 6 (1879), 413–476, hier 423, 426–443 und 471 als Typ III bezeichnet. Drucke dieser Fassung: PL 198, 1611A–B; Nölle Legende (s. oben), 461; H. E. Sandison, Quindecim signa ante iudicium. A Contribution to the History of the Latin Versions of the Legend, in: Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen 124 (1910), 72–82, hier 77–79. Literatur: BHM 653; CPPM 927; 2VL 2, 1013–1020, hier 1016.

204va–b Tilmannus de Roede: Tractatus de interdicto. ›Hic incipit compendiosa edicio de cessacione a divinis unicuique sacerdoti necessaria pro nota regularitatis vitanda‹. Ad cognoscendam ergo veram cessacionem primo est notandum quod duplex est cessacio que est inducta a superiore … — … ianuis clausis missa celebratur pax non est portanda. Autorzuweisung nach der Parallelüberlieferung (mit abweichendem Explicit) in Düsseldorf, ULB, Ms. B 5, (Düsseldorf 1, 64). Ungedruckt.

204vb De celebratione missarum pro pecunia nota ex capitulo XXIII Stellae clericorum excerpta. Item sacerdos qui missam pro nummis celebrat videtur dicere cum Iuda: Quid vultis michi dare [Mt 26,15] … — … cave ne desperes teipsum ne suspendas. Drucke: GW M43910, 9r; Reiter Stella clericorum, 49. Literatur: Bloomfield 4435.

204vb De psalmis nota. Nota ut dicitur ego hodie genui te [Ps 2,7] id est eternaliter quia secundum Cassiodorum hodie enim apud deum nullo inicio incipit … — … filius Hysmahel [!] persecutoris Ysaac. Das kurze Stück enthält zwei aus den Psalmenkommentaren von Hieronymus und Cassiodor kompilierte Erläuterungen zu Ps 2,7 und zu Ps 119,5. Direkt darunter: Spiritus procellarum id est ventus faciens procellas.

204vb De X praeceptis versus V. Sacrilegus patris percussor et zodomita | Transgressor voti periurus sortilegusque | Et mentita fides faciens incendia prolis | Oppressor blasphemus hereticus omnis adulter | Pontificem super hiis semper devotus adibis. Die erste Strophe des Gedichtes fehlt, vgl. Mainz, StB, Hs. I 127, 43v (Mainz 1, 227, nicht in den einschlägigen Repertorien). Druck: K. Euling, Das Priamel bis Hans Rosenplüt. Studien zur Volkspoesie, Breslau 1905 (Germanistische Abhandlungen 25), 500f.

II

Papier — 94 Bl. — 30 × 21 cm — Erfurt, Universität — 1410–1415

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE4500-PO-66869 (1412), DE2730-PO-67416 (1411), DE4500-PO-67424 (1409). Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Blume: WZMA AT8900-102_25, AT8900-102_26 (beide 1408). Lagen: 4 VI (252). VI–2 (262). 3 VI (298). Reklamanten, Kustoden in arabischen Ziffern auf dem Fußsteg der ersten Rectoseite jeder Lage (mit Ausnahme der ersten und fünften), einige durch Beschnitt fragmentiert. Reklamante auf Bl. 252v passt nicht zum Anschluss, Blatt- und Textverlust. Schriftraum: 23–24 × 14–16 cm, zweispaltig (Spalten 6,5–7 cm breit), 35–48 Zeilen. Jüngere gotische Kursive von einer Hand. Zahlreiche Nota-Vermerke und gliedernde Marginalien der anlegenden Hand.Rubriziert, rote Lombarden.

205ra266va Johannes Felton: Sermones de tempore ('Sermones Mawdelyn'). ›Dominica prima adventus domini. Sermo primus‹. Dicite filie [Mt 21,5]. Epistola manifeste cum evangelio concordat quia a sompno per apostolum excitamur ut domino in ewangelio venienti digne occurramus … — … finis est in eo qui omnium principium est et finis deus et dominus cunctorum benedictus in secula seculorum Amen. Insgesamt 81 Sermones von dominica I adventus (T1) bis dominica XXV post pentecosten (T65). Nach Schneyer/Hödl: Johannes Felton (alias Haresfelde), sind mit Initium nachweisbar: Nr. 98–118, 120–151 (durch Blattverlust fehlen Nr. 152–155), 156–176. Einige Incipits weichen geringfügig ab. Die bei Schneyer fehlenden sieben Sermones in dominicas quadragesimae sind in dieser Hs vorhanden: (220rb221vb) ›Dominica in quadragesima‹ (T19). Et cum ieiunasset [Mt 4,2]. Epistola et evangelium concordant in hoc quod exceptis aliis bonis apostolus nos hortatur … Nochmals weitgehend identisch unten, 270ravb. (221vb222vb) ›Dominica secunda quadragesimae‹ (T20). Ecce mulier Chananea [Mt 15,22]. Epistola et evangelium in hoc concordant sicut ecclesiarum et gencium pater hortatur nos ad sanctificacionem … Nochmals weitgehend identisch unten, 274rbvb. (222vb223vb) ›Dominica tercia‹ (T21). In Beelzebub [Lc 11,15]. Epistola cum evangelio concordat sicut in evangelio demone eiecto mutus loquitur … Nochmals weitgehend identisch unten, 278ra278vb. (223vb224vb) ›Dominica quarta‹ (T22). Abiit Ihesus [Io 6,1]. Nota totum officium est gaudiosum in cantu nocturno ubi agitur de ereptione filiorum Israhel … Nochmals weitgehend identisch unten, 282rb283ra. (224vb225vb) ›Dominica in passione‹ (T23). Tulerunt lapides [Io 8,59]. Epistola et evangelium concordant in hoc quia in evangelio Christus reprehendi non potuit de peccato … Nochmals weitgehend identisch unten, 287va288ra. (225vb226rb) ›In die palmarum‹ (T24). Cum appropinquasset [Mt 21,1]. Lectio cum passione concordat quia dicit epistola: Hoc sentite in vobis [Phil 2,5] … (226rb227ra) ›Sermo secundus in die palmarum‹. Plurima autem turba [Mt 21,8]. Hodie sancta mater ecclesia recolit duas processiones primam gloriosam in evangelio … Nochmals weitgehend identisch unten, 292rb–vb; alle Fastenpredigten außerdem in dem ehemaligen Codex Helmstadiensis in Göttingen, SUB, 4° Cod. Ms. theol. 127, 131r–158v (olim Helmst. T. 105, Göttingen 2, 368). Ungedruckt. Schneyer/Hödl: Johannes Felton (alias Haresfelde); Sharpe, 243f. Nr. 689.2.

266va298va Jacobus de Voragine: Sermones quadragesimales (versio mutata breviataque et interpolata sermonibus aliunde adscitis). ›Incipiunt sermones de quadragesima fratris Iacobi de Voragine. In die cinerum sermo primus‹. Filia populi [Ier 6,26]. Hodie fiunt quatuor: Primum est quod ymagines velantur et significat peccatorum velamen quod inter deum et sanctos ac inter homines est … — … perhenni memoria tua commorabitur. Quod nobis prestare dignetur pater et filius et spiritus sanctus Amen. Insgesamt 60 Sermones. Nach Schneyer 3, 238–246 Nr. 196–294, sind nachweisbar: Nr. 196–198, 200, 202, 203, 206, 208, 210, 213, 215–217, 221, 225, 226, 228–230, 233, 235, 237, 239, 242–244, 247, 250, 251, 253, 254, 256–258, 262–264, 266, 268, 270–272, 274–276, 279–283, 285, 286. Die Predigten zu den Fastensonntagen sind durch die entsprechenden Sermones aus dem Zyklus von Johannes Felton ersetzt. Die Incipits der folgenden, vielfach gekürzten Sermones sind ergänzt und weichen von den bei Schneyer verzeichneten ab. Daher wird zunächst das abweichende Incipit und, soweit vorhanden, im Anschluss der Beginn des übereinstimmenden Textes geboten:
(266va267rb) Sermo in dominica in Quinquagesima (T18). Filia populi [Ier 6,26]. Hodie fiunt quatuor primum est quod ymagines velantur et significat peccatorum velamen quod inter deum et sanctos ac inter homines est … Anstelle von Schneyer 3, 238 Nr. 196.
(267va268va) ›Feria quinta [post dominicam in Quinquagesima] Mt VIII‹ (T18/5). Cum intrat [Mt 8,5]. Nota introitus collecta [!]: Lectio et ewangelium concordant quia peccator qui in lectione per Ezechiam et in ewangelio per centurionis servum designatur In hoc evangelio de tribus personis fit mencio de servo paciente
(268va269rb) ›Feria sexta [post dominicam in Quinquagesima] Mt V‹ (T18/6). Audistis quia dictum [Mt 5,43]. Lectio et evangelium in hoc concordant quod omni exclusa secularisacione hortantur ad verum ieiunium et elemosinam et oracionem … Anstelle von Schneyer 3, 238 Nr. 200.
(269rbvb) ›Sabbato [post dominicam in Quinquagesima] Mc VI‹ (T18/7). Cum sero factum [Mc 6,47]. Nota quod lectio et ewangelium in hoc concordant quod sic in lectione bonis operibus misericordie insistentibus promittitur lux In isto evangelio tria sunt consideranda: Primo quare per navem intelligitur penitencia … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 246v und 255r–v (Gandersheim, 55f.).
(269vb270ra) Sermo II in sabbatum post dominicam in Quinquagesima (T18/7). ›De beata virgine‹. Erat navis [Mc 6,47]. Beate virgini sabbatum dedicatum est specialiter propter tria: Primo propter compassionem quia sicud Christus feria sexta passus est carne … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 255v–256r (Gandersheim, 56). Anstelle von Schneyer 3, 239 Nr. 203.
(270ravb) Johannes Felton. ›Dominica prima in quadragesima etc‹ (T19). Identisch mit dem Sermo oben, 220rb221vb, ersetzt Schneyer 3, 239 Nr. 205.
(271va272rb) ›Feria tercia post Invocavit‹ (T19/3). Cum intrasset [Mt 21,20]. Nota lectio et evangelium in hoc concordant quia in lectione iubetur dominus queri Nota quod dominus in hoc evangelio duo loca intravit Ierusalem et templum … Die Predigt ist, abgesehen vom ergänzten Incipit, stark gekürzt, der Predigtbeginn wurde entsprechend angepasst (im Original gibt es tria loca).
(272rbvb) ›Feria tercia [post Invocavit]‹ (T19/4). Accesserunt ad Ihesum [Mt 15,1]. In hoc et lectiones et ewangelium concordant quia Moyses et Helyas in duabus lectionibus [ut] hodie legitur voluntatem domini fecerunt Prima generacio malorum triplex est: Quidam sunt curiosi ad sciendum … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 247r–v (Gandersheim, 56).
(272vb273rb) ›Feria quinta [post Invocavit]‹ (T19/5). Si manseritis [Io 8,31]. Lectio et ewangelium in hoc concordant sicut lectio permittit [!] observatoribus mandatorum dei bona Cum quidam ex iudeis de novo ad fidem esset conversus … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 247v–248r (Gandersheim, 56).
(273rbva) ›Feria sexta [post Invocavit]‹ (T19/6). Surge tolle [Io 5,8]. Nota lectio et ewangelium in hoc concordant sicut in evangelio peccator per langwendum designatus curatur Nota quod peritus medicus adhibet medicinas prout infirmo videret expedire … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 248r–249r (Gandersheim, 56).
(273va274ra) ›Sabbato [post Invocavit]‹ (T19/7). Assumpsit Ihesus [Mt 17,1]. Epistola et ewangelium in hoc concordant quia apostolus in epistola monet nos semper Nota ista transfiguracio significat gloriam beatorum que a quatuor describitur … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 248r–249r (Gandersheim, 56).
(274rbvb) Johannes Felton: Sermo in dominica Reminiscere (T20). ›Dominica secunda‹. Identisch mit dem Sermo oben, 221vb222vb, ersetzt Schneyer 3, 240 Nr. 219.
(274vb275rb) ›Feria secunda [post Reminiscere]‹ (T20/2). Cum exaltaveritis [Io 8,28]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quod Daniel ostendit faciem suam misericorditer super afflictionem peccatoris Nota quod homo in terra in peccatis iacens sursum non potuit in celum ascendere … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 251r–v (Gandersheim, 56).
(275rbvb) ›Feria tercia post Reminiscere‹ (T20/3). Patrem nolite [Mt 23,9]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quod Elyas obediens fuit voci domini et se humilians apud pauperculam viduam hospitando In hoc ewangelio sunt due regule subditorum Christi … Fehlt bei Schneyer, auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 251v–252r (Gandersheim, 56).
(275vb276rb) ›Feria quarta [post Reminiscere]‹ (T20/4). Potestis bibere [Mt 20,22]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia Mardocheus qui se humiliavit exaltari meruit Notandum quod dominus habet tres calices de quibus electi bibunt in hac vita … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 252r–v (Gandersheim, 56).
(276rbvb) ›Feria quinta post Reminiscere‹ (T20/5). Homo quidam erat dives [Lc 16,19]. Lectio et ewangelium in hoc concordant sicut dives in ewangelio in diviciis et honoribus confidens maledictionem meruit sed dives circa divicias suas tripliciter peccabat … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 252v–253v (Gandersheim, 56).
(276vb277ra) ›Feria sexta [post Reminiscere]‹ (T20/6). Homo quidam pater familias [Mt 21,33]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia lectio est de Joseph vendito Primo quare deus dicitur paterfamilias hoc est quia tres familias possidere dicitur una est in mundo … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 253v–254r (Gandersheim, 56).
(277rava) ›Sabbato [post Reminiscere]‹ (T20/7). Homo quidam habuit duos [Lc 15,11]. Lectio et ewangelium concordant quia sicut in lectione Esau benedictionem perdidit In isto ewangelio fit mencio de filio prodigo averso et post hoc converso … Auch in Gandersheim, StiB, Hs. 261, 254r (Gandersheim, 56).
(278ra278vb) Johannes Felton: Sermo in dominica Oculi (T21). ›Dominica tercia‹. Weitgehend identisch mit dem Sermo oben, 222vb223vb, ersetzt Schneyer 3, 241 Nr. 232.
(278vb279rb) ›Feria secunda post Oculi‹ (T21/2). Quanta audivimus [Lc 4,23]. Lectio in hoc concordat cum ewangelio quia hystoria de Elizeo et Naaman que in lectione ponitur in ewangelio gracia exempli introducitur. In hoc ewangelio duplex hystoria de Helya et Elizeo tangitur … Die Predigt ist um die Hälfte gekürzt.
(279rb280ra) ›Feria tercia [post Oculi]‹ (T21/3). Si peccaverit [Mt 18,15]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quod sicut in ewangelio testimonio salvatoris per oracionem In hoc ewangelio tria ponuntur: Primo de correctione fraterna
(280rava) ›Feria quarta [post Oculi]‹ (T21/4). Accesserunt ad Ihesum [Mt 15,1]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia mandatum de honorandis parentibus quod in lectione ponitur in ewangelio a domino pro exemplo introducitur. In hoc ewangelio tria ponuntur: Primo ponitur Phariseorum supersticio qui discipulos reprehendebant
(280va281ra) ›Feria quinta [post Oculi]‹ (T21/5). Surgens Ihesus [Lc 4,38]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia sicut in lectione dominus promittit quod wult cum observatoribus mandatorum suorum habitare In hoc ostenditur quod Christus fecit tria opera: Primo fecit opus magne potencie et ostenditur in socrus Petri curacione
(281rava) ›Feria sexta [post Oculi]‹ (T21/6). Omnis qui biberit [Io 4,13]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia sicut in lectione sicienti populo Moyses eduxit de mandato domini aquam de petra sicut in ewangelio agitur de multiplici aqua sed nota hic tres differencias aquarum
(281va282ra) ›Sabbato [post Oculi]‹ (T21/7). Adducunt scribe [Io 8,3]. Ewangelium et lectio in hoc concordant quia de Susanna que est falso testimonio accusata sed liberata et de muliere que in adulterio veraciter deprehensa sed a domino misericorditer dimissa. Hic agitur de scribis et phariseis
(282ra–b) Sermo in sabbato post Oculi (T21/7). ›De beata virgine‹. Ihesus autem inclinans [Io 8,6]. In verbis istis duo notantur: Primo quante fuerit humilitatis ibi inclinavit Circa Christi inclinacionem hoc est suam humilitatem qua in uterum virginis descendit
(282rb283ra) Johannes Felton: Sermo in dominica Laetare (T22). ›Dominica quarta‹. Weitgehend identisch mit dem Sermo oben, 223vb224vb, ersetzt Schneyer 3, 241 Nr. 245.
(283ra–b) ›Feria secunda [post Laetare]. Iohannis secundo‹ (T22/2). Invenit in templo [Io 2,14]. Ewangelium cum lectione concordat de iudicio Salomonis de meretricibus et Christi de vendentibus et ementibus in templo. Nota hic duo: Primo de Christo quandocumque veniebat Ierosolimam statim intravit in templum
(283rbvb) ›Feria tercia [post Laetare]‹ (T22/3). Totum hominem [Io 7,23]. Lectio et ewangelium in hoc concordant quia sicut Moyses iubetur in lectione ad populum prevaricantem de monte descendere Magnum est sanare hominem corporaliter
(283vb284vb) ›Feria quarta post Letare‹ (T22/4). Preteriens Ihesus [Io 9,1]. Ewangelium in quo cecus per lectionem curatur aperte cum lectionibus premissis concordat Quando dominus istum cecum illuminavit corporaliter et illuminavit illum in mente ut videret spiritualiter
(284vb285ra) ›Feria quinta post Letare‹ (T22/5). Ibat Ihesus [Lc 7,11]. Ewangelium et lectio in hoc concordant quia de duobus mortuis tractant unicis filiis viduarum. De isto mortuo adolescente per quem peccator intelligitur tria dicuntur: Primo quod erat mortuus
(285rava) ›Sermo secundus‹ (T22/5). Et hec vidua [Lc 7,12]. Ista vidua multum flebat pro eo quod filium suum unigenitum perdiderat sed dolor iste causabatur ex quatuor … — … luctum unigeniti fac tibi planctum amarum. Enthält nur den ersten Teil der Predigt Schneyer 3, 242 Nr. 254 (Maggioni Sermones, 314–316).
(285va286ra) ›Sermo tercius‹ (T22/5). Et hec vidua [Lc 7,12]. Quoniam mencio est hic de viduis ideo nota de eis tria: Primo quit [!] sint genera viduarum secundo que sit earum regula … — … quia de tanto honore [!] liberasti. Enthält den zweiten Teil der Predigt Schneyer 3, 242 Nr. 254 (Maggioni Sermones, 316–319).
(286ra286va) ›Feria sexta [post Laetare]‹ (T22/6). Diligebat Ihesus [Io 11,5]. Hoc ewangelium de resurrectione Lazari concordat cum lectione que narrat filium vidue suscitatum per Helyam. Queritur quare Maria et Martha non dixerunt sicud centurio
(286va287ra) ›Sabbato [post Laetare]‹ (T22/7). Ego sum lux [Io 8,12]. Lectio et ewangelium in hoc in hoc [!] concordant sicut Ysaias propheta promittit hiis qui in tenebris sunt revelacionem In hoc ewangelio duo tanguntur: Primo se Ihesus lucem ostendit
(287rava) Sermo II in sabbato post Laetare (T22/7). ›De beata virgine‹. Ego sum lux [Io 8,12]. Beata virgo dici potest lux mundi hoc Salomon ammirando ostendit dicens: Que est ista que progreditur quasi aurora [Ct 6,9] … Nur der erste Abschnitt gekürzt, keine Ergänzung.
(287va288ra) Johannes Felton. ›Dominica in passione‹ (T23). Weitgehend identisch mit dem Sermo oben, 224vb225vb, ersetzt Schneyer 3, 242 Nr. 260.
(288rava) ›Feria secunda [post dominicam in passione]‹ (T23/2). Si quis sitit [Io 7,37]. Lectio et ewangelium in hoc concordant sicut in lectione ab aqua Ninivite abstinebant Ista aqua viva quam Christus vult dare sicientibus non est materialis sed spiritualis
(288va289rb) ›Feria tercia [post dominicam in passione]‹ (T23/3). Ambulabat Ihesus [Io 7,1]. Sicut Danielem in lectione tradentes conabantur occidere patet ex ewangelio quod quidam ex Iudeis erant maliciosi
(289vb290rb) ›Feria quarta [post dominicam in passione]‹ (T23/4). Opera que ego facio [Io 10,25]. Nota quod ewangelium concordat cum lectione quia oves Christi audiunt vocem eius Dominus noster qui est verus pastor duas hic ponit differencias ovium suarum et ovium dyaboli
(290rbvb) ›Feria quinta [post dominicam in passione]‹ (T23/5). Ecce mulier [Lc 7,37]. Nota quod lectio cum ewangelio concordat quia misericordiam quam Daniel in lectione petivit … Status istius mulieris in hoc ewangelio describitur
(290vb291ra) ›Feria sexta [post dominicam in passione]‹ (T23/6). Expedit vobis [Io 11,50]. Ewangelium et lectio in hoc concordant quia in ewangelio consilium et concilium Iudeorum fuit ad confusionem eorum
(291rava) ›Sabbato [post dominicam in passione]‹ (T23/7). Sublevatis Ihesus oculis [Io 17,1]. Nota sicud in lectione prophetica Iudei cogitaverunt verba et facta Christi Quia vero in presenti ewangelio de clarificacione agitur nota quod est quedam claritas
(292rbvb) Johannes Felton. ›In die palmarum‹ (T24). Weitgehend identisch mit dem Sermo oben, 226rb227ra, ersetzt Schneyer 3, 243 Nr. 274.
(292vb293ra) ›Feria secunda [post Palmarum]‹ (T24/2). Si exaltatus [Io 12,32]. Lectio concordat cum ewangelio quia queritur in lectione quis ambulavit in tenebris ewangelista exponit dicens significans qua morte esset moriturus
(293rava) ›Sermo secundus‹ (T24/2). Si exaltatus [Io 12,32]. Cottidie trahit Christus peccatores ad se ad fiduciam et ad spem quando considerant Christi in cruce disposicionem videlicet caput inclinatum … Nur der erste Abschnitt gekürzt, keine Ergänzung.
(293va294ra) ›Feria tercia [post Palmarum]‹ (T24/3). Ego quasi agnus [Ier 11,19]. Lectio concordat cum ewangelio quia agnus de quo in lectione legitur in passione mactatur. Sepe Christus in scripturis agnus appellatur per innocenciam et mansuetudinem
(294ra–b) ›Sermo secundus‹ (T24/3). Hic est sanguis [Mc 14,24]. O si dixisset qui pro omnibus effunditur. Omne testamentum in morte testatoris confirmatur
(294rbvb) ›Feria quarta post palmarum‹ (T24/4). Vulneratus est [Is 53,5]. Ewangelium concordat cum lectione quia passio hodie legitur. Nota ista quarta feria curva vocatur quia hodie curvavit se Iudas
(294vb295rb) ›Sermo secundus‹ (T24/4). Hic calix [Lc 22,20]. Nota quod sanguis sive passio Christi sex habet effectus. Primo ut corda nostra que sunt duriora petris ad penitenciam frangeret … Die ursprüngliche Predigt (Schneyer 3, 243 Nr. 280) ist stark gekürzt und überarbeitet.
(295rb296ra) ›In cena domini‹ (T25). Probet autem [I Cor 11,28]. Epistola cum ewangelio concordat quia in ewangelio exprimitur locio spiritualis per quam disponimur ad corpus Christi
(296ra–b) ›Sermo secundus‹ (T25). Et cena facta [Io 13,2]. Nota quod Christus in hac cena accepit personam episcopi et servi etc … Die ursprüngliche Predigt (Schneyer 3, 244 Nr. 282) ist stark gekürzt und überarbeitet.
(296rb297ra) ›In die Paschenes [!]‹ (T26). Sicio etc. [Io 19,28]. Nota hodie fideles et devoti christiani nudis pedibus et cum silencio sine salutacione mutua singulas ecclesias et altaria visitant … Enthält nur den ersten, modifizierten Teil der Predigt Schneyer 3, 244 Nr. 283 (Maggioni Sermones, 486–489).
(297rava) ›Sermo secundus‹ (T26). Consummatum est [Io 19,30]. Nota quod consummatum est corpus Christi consummatum est et sangwis: Primo fuit corpus eius consummatum ymmo et consumptum quia omnia ossa eius apparebant ita ut dinumerari potuissent … Enthält den zweiten, gekürzten Teil der Predigt Schneyer 3, 244 Nr. 283 (Maggioni Sermones, 489–494).
(297va298ra) ›In vigilia pasche‹ (T27). Venit Maria Magdalena [Mt 28,1]. Epistola concordat cum ewangelio quia sicut Christus in ewangelio surrexit ita monet nos apostolus ut cum ipso resurgamus. Magna est dignitas septime diei que sabatum appellatur
(298rava) Sermo II in vigilia paschae (T27). ›De beata virgine‹. Fasciculus mirre [Ct 1,12]. Quia heri de passione filii tractavimus expedit ut hodie parum de matris passione tractemus Primo magnitudo amoris ibi dilectus meus secundo et magnitudo doloris … Die Sermonesreihe wurde offenbar nach einem einheitlichen Plan bearbeitet. Insbesondere die modifizierten Incipits entsprechen dem von Johannes Felton bekannten Prinzip der Gegenüberstellung von Epistel- und Evangelienlesung, so dass er als Bearbeiter der Reihe nicht auszuschließen ist. Zu Feltons Tätigkeit als Redaktor und seinem Interesse an den Fastenpredigten des Jacobus de Voragine vgl. A. J. Fletcher, "Magnus predicator et deuotus": A Profile of the Life, Work, and Influence of the Fifteenth-Century Oxford Preacher, John Felton, in: Mediaeval Studies 53 (1991), 125–175, hier 146–148. Ein Auszug der originalen Sermonesreihe auch in Cod. Guelf. 19.8 Aug. 4°, 256r–279v. Edition der originalen Reihe in der Abfolge der Hs., zuletzt: Maggioni Sermones, 1–21, 27–31, 38–46, 59–62, 68–71, 77–81, 91–95, 102–112, 131–134, 151–162, 171–188, 200–205, 212–216, 222–228, 235–239, 250–266, 279–283, 293–302, 308–319, 326–342, 361–378, 385–390, 397–403, 410–427, 435–451, 464–494, 501–511. Literatur: Schneyer 3, 238–246 Nr. 196–294; Kaeppeli 2157; CALMA 7, 157f. Nr. 8. – 298vb leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHM B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des oeuvres de Saint Jérôme, Bd. 1A–4B, Steenbrugge 1969–1972 (Instrumenta patristica 4)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Colophons Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVIe siècle, Bd. 1–6, ed. par les Bénédictins du Bouveret, Fribourg/Schweiz 1965–1982 (Spicilegii Friburgensis Subsidia 2–7)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
Düsseldorf 1 Die mittelalterlichen Handschriften der Signaturgruppe B in der Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf, Teil 1: Ms. B 1 bis B 100, beschrieben von E. Overgaauw, J. Ott und G. Karpp, hrsg. von I. Siebert, Wiesbaden 2005 (Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf. Kataloge der Handschriftenabteilung 1)
Gandersheim Die Handschriften der Stiftsbibliothek zu Gandersheim, beschrieben von H. Härtel, Wiesbaden 1978 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 2)
Göttingen 2 Die Handschriften in Göttingen, Bd. 2: Universitäts-Bibliothek: Geschichte, Karten, Naturwissenschaften, Theologie, Handschriften aus Lüneburg, beschrieben von W. Meyer, Berlin 1893 (Verzeichniss der Handschriften im Preussischen Staate, Abt. 1: Hannover. Bd. 1: Die Handschriften in Göttingen 2)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Lesser Clus B. Lesser, Die Benediktiner von Clus und ihre Bücher. Exemplarische Analyse und Rekonstruktion der Konventsbibliothek, in: Zentrum oder Peripherie? Kulturtransfer in Hildesheim und im Raum Niedersachsen (12.–15. Jahrhundert), hrsg. von M. E. Müller und J. Reiche, Wiesbaden 2017 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 32), 165–228
Maggioni Sermones Iacopo da Varazze, Sermones quadragesimales, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 2005 (Edizione nazionale dei testi mediolatini 13. Serie 1, 8)
Mainz 1 Die Handschriften der Stadtbibliothek Mainz, Bd. 1: Hs I 1–Hs I 150, beschrieben von G. List und G. Powitz, Wiesbaden 1990
Matrikel Erfurt 1 Acten der Erfurter Universität, Bd. 1: 1. Päpstliche Stiftungsbullen, 2. Statuten von 1447, 3. Allgemeine Studentenmatrikel, 1. Hälfte (1392–1492), bearbeitet von J. C. H. Weissenborn, Halle 1881 (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und angrenzender Gebiete 8/1)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Reiter Stella clericorum Stella clericorum, edited from Wavreumont (Stavelot), Monastère St-Rémacle, MS. s.n. by E. H. Reiter, Toronto 1997 (Toronto Medieval Latin Texts 23)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Tatarzyński R. Tatarzyński, Polonica w średniowiecznych rękopisach łacińskich Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel, Kraków 2004 (Bibliotheca Iagiellonica. Fontes et studia 13)
Tříška Činnost J. Tříška, Literární činnost předhusitské university, Prag 1967 (Sbírka pramenů a příruček k dějinám University Karlovy 5)
Tříška Repertorium J. Tříška, Repertorium biographicum Universitatis Pragensis praehussiticae 1348–1409, Prag 1981 (Knižnice archívu Univerzity Karlovy 12)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt. (schassan, 2019-08-20)
  • Normdaten ergänzt bzw. korrigiert. (schassan, 2015-09-04)
  • Überarbeitung abgeschlossen; gleicher Stand wie im gedruckten Katalog. (lesser, 2023-01-15)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil II.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information