Beschreibung von Cod. Guelf. 440 Helmst. (Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil III: Cod. Guelf. 371 bis 460 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung).) Beschrieben von Bertram Lesser Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Bertram Lesser Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information

urn:nbn:de:gbv:23-mss/440-helmst6

Neu katalogisiert durch Bertram Lesser.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil II .

Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt Normdaten ergänzt bzw. korrigiert.
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Helmstedter Handschriften Cod. Guelf. 440 Helmst. Heinemann-Nr. 475 Manuscripta Mediaevalia Objektnummer 32412289,T Nicolaus de Dinkelspuhel. Johannes de Retz. Jacobus de Paradiso. Johannes Gerson. Ludolphus de Saxonia Südostniedersachsen 15. Jh., Mitte 1ra–11vb Nicolaus de Dinkelspuhel Postilla in evangelia dominicalia<note> (sermones III tantum)</note> 1ra–7va Sermo II in dominica Pentecostes (T39/2) Si quis diligit me . Possit aliquis querere cur deus sit ubique et impossibile sit aliquid esse et inebriandi sunt omnes electi iuxta illud psalmiste: Inebriabuntur ubertate domus tue etc Der Sermo ist durch einen Teil der dritten Predigt zum Pfingstsonntag ergänzt, der Schluss gehört eigentlich zur anschließenden Predigt (Kopisten- bzw. Vorlagenfehler?). 7va–8va Sermo I in dominica II post Pascha (T31, prima pars tantum) Modicum et iam . Videmus ad experigenciam quod sicut res amata per sui presenciam delectat sic et tales merito verebantur opera sua et non terrificarent se de eius Text bricht ab. 8va–11vb Sermo in festo sanctissimae Trinitatis (T40) Sermo de sancta trinitate et de sex similitudinibus spiritus racionalis ad deum Faciamus hominem . Sicut accipi potest ex dictis doctorum in tercio sentenciarum distinctione XXV aliqui sunt articuli fidei qui tam clare et palam in ecclesia per anni circulum manifestantur populo christiano faciat ipsa sancta trinitas et indivisa unitas cui est homor et gloria potestas virtus et imperium per infinita seculorum secula Amen Mit identischer Rubrik in Leipzig, UB, Ms 597, 448ra–451rb ( Leipzig 2,1, 237). Druck GW M26406, 136vb–140rb, 116rb–119vb (letzte Predigt fehlt). Literatur Madre, 134–153 Nr. 51, 43, 53; Schneyer/Hödl: Nicolaus Pruntzlein (Brüntzler) de Dinkelsbühl Nr. 46 und 56 (T39/2 fehlt). 11vb–12vb Nota de resurrectione Nota super illo vero Luce 16,27: Rogo te pater Abraham etc. Sequitur: Si quis ex mortuis resurgeret et iret ad eos penitenciam ageret Circa quod notandum quod inveniuntur mali et carnales homines super omnia hec plus est Christus cui pre omnia adhibenda est fides Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 447ra–448ra ( Leipzig 2,1, 237). Vermutlich wie das folgende Stück ein bearbeiteter Auszug aus einem Traktat des Nicolaus de Dinkelspuhel. 12vb–14va Nicolaus de Dinkelspuhel De tribus partibus poenitentiae<note> (partim)</note> Nota de peccatis IX alienis Legitur in actibus apostolorum quod Petrus qui typum gerit ecclesie carceratus fuit Hec sunt illa novem peccata que patent in hiis versibus: Iussio consilium consensus palpo recursus Mutus participans non obstans nonque recusans Walther I 9990 . In dieser Form auch in Olomouc, StB, Cod. M I 296, 164r–165v ( Olmütz, 227). Vollständig in Cod. Guelf. 153 Helmst., 164rb–196va; 84.12 Aug. 2°, 1ra–42vb. Druck VD16 N 1531 u. 1532, 78vb–81rb. Literatur Madre, 181 Nr. 8. 14va–15rb Promulgatio privilegiorum ordinum mendicantium in Vienna Nota promulgacionem seu intimacionem privilegiorum quatuor ordinum mendicancium facta in Wienna sub Anno 1441 dominica Reminiscere ob causam unius viceplebani predicantis publice et consilia revolvimus discernanda quemadmodum littere prenominatarum facultatum sonant etc Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 443rb–va ( Leipzig 2,1, 236). Ungedruckt. 15rb–18vb Johannes de Retz Quaestio I de confessione Queritur utrum tantum sacerdoti et nulli alteri penitens sive reus mortalis criminis teneatur confiteri. Et arguitur quod non possit tenetur confiteri sacerdote et sic patet quod dicendum sit de presenti dubio etc Auch in Leipzig, UB, Ms 597, 437va–441ra (Verfassername verderbt, Leipzig 2,1, 236). Ungedruckt. 18vb–19va Johannes de Retz Quaestio II de confessione Queritur iterum ab eodem magistro Johanni de Reitz utrum statim habita oportunitate quilibet teneatur confiteri post perpetratum delictum sive crimen mortale. Et arguitur quod sic et sic obligatur ad talia peccator semel in anno prout precepit ecclesia 'Omnis utriusque sexus' Auch in Leipzig, UB, Ms 597, 443va–444rb (Verfassername verderbt, Leipzig 2,1, 236f.). Ungedruckt. Vgl. zu beiden Quaestionen Zumkeller, 262f. Nr. 571 (nach dieser Hs.). 19va–20vb Nicolaus de Dinkelspuhel Quaestio de sancto Johanne Baptista Nota de sancto Johanne Baptista Queritur quare dominus conversatus fuerit cum hominibus in civitatibus et villis et comederit que insistente cultore iocundissimos ex se fructus forte potuisset Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 363ra–364ra ( Leipzig 2,1, 230). Nach der Parallelüberlieferung ist im Explicit forte durch facere zu ersetzen. Steht möglicherweise im Zusammenhang mit der vielfach, auch variant überlieferten Predigt zum Fest Johannis Baptistae; vgl. Madre, 238f. Nr. III. Ungedruckt. 20vb–23va Sermo de puritate cogitationis Nota de cogitatione Preparate corda vestra . Notandum est circa preparacionem cordis quod in tribus consistit scilicet ut mundetur ut orietur tercio ut purgatum conservetur hec et plures alie cautele ad propositum ponuntur in vitis patrem quere diligenter et invenies Ungedruckt. 23va–26vb Quaestio disputata de matrimonio Mariae et Joseph Circa distinctionem XXXam quarti libri sententiarum Queritur utrum inter Mariam virginem et Joseph fuerit verum matrimonium. Arguitur quod non sed illam voluntatem verbis non expresserant postea vero expresserunt et in virginitate permanserunt Eine analoge Quaestio mit identischem Incipit in Soest, StB, Cod. 30 (ohne Foliierung, Soest, 196). 26vb–39vb Nicolaus de Dinkelspuhel Tractatus de vitiis et virtutibus<note> (partim)</note> <note> Aus folgenden Einzelabschnitten zusammengesetzt</note> 26vb–29ra Nota de castitate luxuriaque Nota hic aliqua de castitate et luxuria sibi contraria simul Hic intendo dicere de castitate et simul de luxuria ei contraria et similiter de actibus matrimonialibus quamvis non in toto scilicet non esset mortalis culpa sed venialis tamen 29ra–31ra De acquirenda castitate Dicto aliqualiter de castitate coniugali et matrimonio volo enunciare aliqua valencia ad acquisicionem tocius castitatis et temptaciones debilitantur et facilius devinctantur. Rogemus 31ra–32rb Nota de avaritia De avaricia nota Queritur cum bona exteriora et temporalia sint inter bona humana infima et periculosissima saluti anime de quo dampno videtur dominus locutus fuisse cum dixit: Quid prodest homini si universum 32rb–36ra Nota de eleemosynis dandis Diceret aliquid utrum homo sub precepto teneatur elemosinam dare de temporalibus suis ad subveniendum defectibus aliorum ymmo valde minores causas merito timere habent de peccato gravi et de eterna dampnacione 36ra–39vb Nota de divitiis distribuendis Penes quid debeat cognosci superfluitas in divitibus quoad omnem statum nota In prioribus sepe dictum est et probatum quod superflua diviciarum tenetur homo distribuere pauperibus argentum quod tu possides quo circa tot iniuriarum quod sustentare valeas Gekürzte Kompilation eines unbekannten Bearbeiters, vgl. unten, 49rb–72rb. Die letzten drei Stücke in dieser Form auch in Leipzig, UB, Ms 597, 458ra–465va ( Leipzig 2,1, 238). So ungedruckt, vgl. Madre, 194 Nr. 14, 15, 13. 39vb–41va Nicolaus de Dinkelspuhel Sermo de oblationibus Anno domini 1430 erat Wyenne quidam combustus qui fatebatur non esse offerendum ubi pauperes possent haberi ut patet in sermone sequenti collecto et facto a magistro Nicolao Dinkelspuel Nonne sic, recte: Ratione relapsi nuper combusti possent aliqui simplices errare et credere numquam offerendum esse aut dubitare an offere teneantur seculari iudicio sunt relinquendi et sic actum est cum predicto combusto qui erat relapsus ergo etc Mit gleicher Rubrik und identischem, ergänztem Explicit in Leipzig, UB, Ms 597, 394vb–396rb ( Leipzig 2,1, 232). Ungedruckt. Literatur Madre, 250f. Nr. 1; Schneyer/Hödl: Nicolaus Pruntzlein (Brüntzler) de Dinkelsbühl Nr. 122. 41va–49rb Notabilia ex operibus Nicolai de Dinkelspuhel deprompta Aus folgenden Abschnitten zusammengesetzt: 41va–42ra De nativitate Christi Notabile bonum Notandum quod ante Christi adventum deus per prophetas et scripturas pronunciavit tempus in quo Christus nasciturus esset et cum reciperent fide et amore et salvi fierent etc 42ra–b De peccatis Nota quod secundum Crisostomum peccatorum que committuntur in deum sicut blasphemia et huiusmodi et hoc reversum ad utilitatem nostram pertineret etc 42va Nota de malis Solent dubitari quare mali quare mali prosperantur et gloriantur in seculo sed boni paupertatibus et miseriis subiciuntur et malis bene in presenti vita dicit Gregorius libro V moralium capitulo primo: Videas si placet Die drei Stücke identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 396ra–397ra ( Leipzig 2,1, 232). 42va–43ra De rapina Nota de rapina Rapina est magis peccatum quam furtum ut dicit sanctus Thomas secunda secunde q. 66 se tales esse ostendunt non uni soli sed toti civitati etc 43ra–va Nota de possessione iniusta Nota quod ex predictis elicitur quod de hiis que homo possidet iniuste sive fuit acquisita per fraudem sive per violenciam ne videatur ecclesia facere peccata si de lucro peccati oblacionem recipiat 43va–44rb Nota de munditia cordis Nota super illo verbo: Beati mundo corde. Dicit magister Nycolaus Dinkelspuel quod inter cetera que requiruntur ad mundiciam cordis est illud quod sequitur aut aliorum stultorum hominum specialiter vetularum informacione male interpretantur et contra omnium doctorum doctrina etc Gekürzter und bearbeiteter Auszug aus Nicolaus de Dinkelspuhel: De octo beatitudinibus, Predigt 8 ( Madre, 188 Nr. 8). Der vollständige Text in Cod. Guelf. 84.12 Aug. 2°, 49ra–84vb. Druck VD16 N 1531 u. 1532, 103ra–va. 44rb–45va Nota de patientia Nota de paciencia exterius in verbo aut facto Queritur utrum ad virtutem paciencie requiratur necessario quod homo ea que contra ipsum dicunt debet pocius tacere quam maius malum suscitare ut patet ex dictis et potissime verbis beati Augustini Auszug aus Nicolaus de Dinkelspuhel: De octo beatitudinibus (Predigt 10 Madre, 188 Nr. 10). Druck VD16 N 1531 u. 1532, 109ra–va. 45va–b Nota de aureolaa Nota quid sit aureola Aureola est primum debitum virginitati perpetuo servate et est ei proprium et combinando intenciones sancti Thome et Bonaventure ut sic esset purior mente et corpore Auszug aus Nicolaus de Dinkelspuhel: De vitiis et virtutibus, Predigt 16 ( Madre, 194 Nr. 16). Druck VD16 N 1531 u. 1532, 138rb–va. Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 403va–b ( Leipzig 2,1, 235). 45vb–49rb Nota de humilitate Nota infra de humilitate Triplex est humilitas. Prima est quando homo ex certa et veraci cognicione sui et eorum que ipsius sunt propria se despicit et in celis inter choros angelorum eterna gloria. Quod nobis prestare dignetur etc Auszug aus Nicolaus de Dinkelspuhel: De octo beatitudinibus, Predigt 1 ( Madre, 187 Nr. 1). Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 427va–430ra ( Leipzig 2,1, 235). Druck VD16 N 1531 u. 1532, 94va–96va. 49rb–72rb Nicolaus de Dinkelspuhel De vitiis et virtutibus<note> (partim)</note> Nota hic infra aliqua extracta ex tractatu magistri Nycolai Dinkelspuel de septem peccatis mortalibus et virtutibus oppositis. Et primo de superbia Notandum quod ut vult sanctus Thomas secunda secunda q. 162a: Superbia est secundum suum genus peccatum mortale parata huic predicacioni et contrario nulli adversarii conantes impedire Teilweise gekürzter, sonst weitgehend wörtlicher Auszug des Werkes. Vollständig in Cod. Guelf. 153 Helmst., 104ra–156rb. Die Stücke 68rb–72rb in gleicher Form auch in Leipzig, UB, Ms 597, 364ra–367va ( Leipzig 2,1, 230f.). Druck VD16 N 1531 u. 1532, 110ra–146rb. Literatur Bloomfield 2409 und Suppl.; Madre, 192–199; 2VL 6, 1054. 72rb–77ra Sermo de verecundia Vidi civitatem . Notandum quod ille beatus sencetur sic, recte: censetur qui habet uxorem benignam mansuetam et bonam de malis studeat erubescere et ea emendare et per verecundiam opera bona conservare Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 367va–370vb ( Leipzig 2,1, 231). 77ra–79rb Sermo in nativitate BMV (S65) Fecit propiciatorium . Sicut scribitur Proverbiorum 21: Misericordia et veritas custodiunt regnum ex qua auctoritate manifeste apparet inspice et fac secundum exemplar Exodi 25: Ut per concordanciam dicamus: A domino factum est istud etc Mit anderem Explicit in Leipzig, UB, Ms 597, 370vb–372va ( Leipzig 2,1, 231). 79rb–vb Nota de magnitudine Nota de magnitudine Sanctus Thomas ponit tres gradus magnitudinis: Primus est quando quis non recognoscit susceptum beneficium et propter oblivionem eius qui nec cognoverunt se a Christo mundatos nec fatebantur ore neque alio modo demonstrabant Vermutlich ebenfalls ein bearbeiteter Auszug aus einem Traktat des Nicolaus de Dinkelspuhel, in dieser Form bislang nur hier nachgewiesen. 79vb–84vb Nicolaus de Dinkelspuhel Postilla in evangelia dominicalia<note> (Sermones V tantum)</note> 79vb–82ra Sermo in dominica III post Pascha (T31) Carissimi obsecro vos. In hac epistola docet nos apostolus Petrus tria: Primo quomodo debemus nos habere ad nos ipsos aut nimis sumendo deficiat viribus et spiritualem profectum impediat Mit identischem Incipit in Augsburg, SSB, 2° Cod. 520, 347va–348vb ( Augsburg SSB 5, 118). 82ra Sermo in dominica XIX post Pentecosten<note> (T59, partim)</note> Nota quod gracia et peccata mortalia ita repugnant quod nequaquam possunt simul stare in eadem anima hec sunt continue determinata per doctores super quarto sentenciarum distinctione 17a et super secundo distinctione 26 et super tercio distinctione 27 Identisch in Stuttgart, WLB, HB I 31, 88vb ( Stuttgart 2,1,1, 49); Leipzig, UB, Ms 597, 431va ( Leipzig 2,1, 235). 82ra–b Sermo in dominica XIX post Pentecosten<note> (T59, partim)</note> Nota fingere oculos in mulierem potest quis triplex: Uno modo cum curiose respicit non per modum preceptorium sed per modum valde persuasorium Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 431rb–va ( Leipzig 2,1, 235). 82rb–83rb Sermo III in dominica Resurrectionis (T28) Misericordias domini . Beatus Bernhardus in quodam sermone dicit se videre septem misericordias et tunc vere sperare possumus consecucionem eterne glorie quam nobis concedat Ihesus Christus 83rb–84vb Sermo in dominica III adventus (T3, ultima pars tantum) Dicendum est aliquid de adventu Christi ymmo et tocius divine nature in mentem qui est spiritus veritatis et tercia persona in trinitate cui cum patre et filio laus et potestas coequalis per infinita secula seculorum Amen Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 430ra–431rb ( Leipzig 2,1, 235). Druck GW M26406. Literatur Madre, 134–153 Nr. 44, 79/2a, 41, 4; Schneyer/Hödl: Nicolaus Pruntzlein (Brüntzler) de Dinkelsbühl Nr. 47, 84, 87, 4. 85ra–b Nota de vera devotione Nota quid sit devocio Devocio sic diffinitur a sancto Thoma secunda secunda q. 82a: Est parata et bene disposita voluntas ad se prompte libenter et desideranter dandum deo hoc autem maxime facit primo contemplacio etc. ut superius declaratum est in sermonibus Nycolai Dinkelspuel in sermone de dilectione etc 85rb–86va Johannes de Retz Quaestio de confessione Circa XVIIIam distinctionem quarti sentenciarum querit Durandus: Utrum sit necessarium proprio sacerdoti confiteri tunc suam propriam opinionem. De eadem materia vide supra quarto sexterno vel circa ubi lacius declaratur cum argumentis ad utramque partem Kürzer und mit abweichendem Explicit auch in Leipzig, UB, Ms 597, 441ra–442ra ( Leipzig 2,1, 236). Ungedruckt. Da die Quaestio im Leipziger Codex direkt auf die erste der beiden Quaestionen von Johannes de Retz folgt (s. oben, 15rb–18vb, darauf bezieht sich auch der Verweis im Explicit), ist es möglich, dass sie ebenfalls von ihm stammt. 86va–b De concubinis clericorum Nota de concubinis clericorum Dicit enim unus canon quod concubine clericorum in sacris ordinibus constitutorum principibus debent tradi ut per eos mancipentur perpetue servituti si scirent sine dubio se ipsos primo medicarent ac curarent Nota illa valde bene et applica In dieser Form ungedruckt. Inhaltlich ähnliche, aber im Wortlaut meist abweichende Ausführungen finden sich in einer Predigt von Bertholdus Ratisponensis, Teildruck: J. Strobl, Über eine Sammlung lateinischer Predigten Bertholds von Regensburg, in: Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Classe 84, Wien 1877, 87–128, hier 118f., dazu Schneyer 1, 479 Nr. 88. 87ra–88vb Sermo de triplici gaudio Nota super illo verbo Johannis 16: Petite ut gaudium vestrum plenum sit. Notant doctores quod triplex est gaudium: Primum est mundanum quod scilicet habetur de rebus mundi ut de diviciis aut ad promocionem alicuius boni quod alias negligeremus etc Identisch in Leipzig, UB, Ms 597, 355vb–357rb ( Leipzig 2,1, 230). Ungedruckt 89ra–142vb Jacobus de Paradiso De malo huius saeculi Incipit Tractatus de malo seculi doctoris Jacobi de Jutterbock 89ra–b Prologus Organo apostolice vocis suo iudicio inter apostolos magis invalescit corrupcione nature hominem ad hoc inclinante 89rb–142vb Textus Sequitur capitulum primum de malo in genere Malum secundum nominis sui racionem quandam deordinacionem defectum et deviacionem importare videtur exhibeat devotum oratorem ut in omnibus tribus et unus laudetur dominus deus per secula benedictus Amen Explicit tractatus de malo magistri Jacobi doctoris theoloye et Carthusiensis Auch in Cod. Guelf. 561 Helmst., IIr–104r; 33.5 Aug. 2°, 4ra–75rb; 67.1 Aug. 2°, 234ra–286vb; 14.5 Aug. 4°, 171r–239v. Edition Porębski Wybór , 103–273 (104 Hs. genannt). Literatur Fijałek 2, 232–235 (233 Hs. genannt); Stegmüller RB 3885; Meier Werke , 50f. Nr. 56 (51 Hs. genannt); Bloomfield 3712; Mertens, 113, 203 (Hs. genannt), 281 Nr. 56; Porębski Opuscula , 61–63 Nr. 47 (62 Hs. genannt); 2VL 4, 478–487; Rep. font. 6, 123; Porębski Poglądy , 73 Nr. 27; Tatarzyński, 72 Nr. 1; Tatarzyński Dzieła , 190f. (Hs. genannt); CALMA 7, 61 Nr. 30. 143ra–151rb Johannes Gerson De oratione 143ra–144va De modo orandi Oportet semper orare et non deficere Scripsit Tulius accuratissime commentarium fratri suo de peticione Romani consulatus suadens ut in omni loco sedens et ambulans recogitaret assidue secum: Quis es tu qui petis quid petis et a quibus petis ut contemplacio suaviter delectans nutriens et divinitus afficiens subsequatur Amen 144va–151rb De valore orationis Incipit secunda pars principalis de oracione et est quarta consideracio tractans quidditatem oracionis et valorem prout funditur sine caritate vel cum caritate Multum enim valet deprecacio iusti assidua. De peticione non Romani consulatus ut Cycero sed celestis incolatus scripsi nuper epistolam Similiter quod a passionibus fit alienus qui de moribus iudicat Explicit tractatus de modo orandi Die Handschrift fasst beide Briefe zu einem Traktat zusammen und gliedert den Text in 25 considerationes mit Überschriften; Text und Rubriken entsprechen weitgehend GW 10767 . Auch in Cod. Guelf. 122 Helmst., 51rb-64vb. Ausgaben GW 10713, Bd. 2, 276rb–288ra (in der originalen Briefform, Reihenfolge umgekehrt); 10718, 208r–216v; 10767, 8r 28r (vergl.); Gerson Opera 3, 247–262 (Traktatform); Glorieux Jean Gerson 2, 169–191 Nr. 37, 38 (Briefform). Meier Werke , 84 Nr. 112, und Porębski Opuscula , 64 Nr. 51, ordnen "das unbekannte Werk" nach dieser Hs. Jacobus de Paradiso zu, dagegen korrekt Tatarzyński Dzieła , 231 Nr 9 (diese Hs.). 151va–171va Jacobus de Paradiso De arte bene moriendi Incipit tractatulus de arte moriendi magistri Jacobi Jutterbock Omnes morimur et quasi aque dilabimur . Cum igitur condicio humane nature ex suis naturalibus principiis vinculis ruptis vacabimus et videbimus amabimus et gaudebimus atque laudabimus. Quod nobis concedere dignetur ille qui est via veritas et vita Christus Ihesus per secula benedictus Amen Et sic est finis huius tractatus magistri Jacobi de Juterbock doctoris eximii de arte bene moriendi valde bonus et multum utilis etc Auch in Cod. Guelf. 152 Helmst., 116ra–128vb; 153 Helmst., 205ra–215rb; 870 Helmst., 270v–307v; 71.21 Aug. 2°, 3ra–22rb; 29.7 Aug. 4°, 95r–118r; 785.2 Novi, 53r–93r. Ausgaben GW M10846, M10847; Porębski Poglądy , 95–135. Literatur Fijałek 2, 322–326 (324 Hs. genannt); Bloomfield 3542 und 3623; Meier Werke , 47–49 Nr. 53 (49 Hs. genannt); Rudolf Ars moriendi , 100f. (Hs. genannt); Mertens, 38, 281 Nr. 53; Porębski Opuscula , 42–44 Nr. 15 (44 Hs. genannt); Porębski Poglądy , 71 Nr. 12, 87–94 (92 Hs. genannt); 2VL 4, 478–487, hier 482; Tatarzyński, 72f. Nr. 2; Tatarzyński Dzieła , 198 (Hs. genannt); CALMA 7, 59 Nr. 12. 171vb–178rb Ludolphus de Saxonia Vita Jesu Christi<note> (partim, lib. I,20)</note> De penitencia pulchrum Ad veram itaque penitenciam quam amor dei et odium peccati facit ante omnia duo requiruntur omnia contraria tu sanas omnia confusa tu lucidas omnia desperata tu animas Zu Text und Parallelüberlieferung vgl. Cod. Guelf. 359 Helmst., 164ra–183vb. Druck Ludolphus Vita Christi 1, 170–180. 178va–179vb leer. 180ra–237rb Jacobus de Paradiso De officiis et statu ecclesiasticorum Josias sanctus rex Juda divine legis zelator emulator corr. supra lin. ferventissimus deum a quo cuncta bona procedunt una mecum glorificet. Cui laus et gloria sit in secula seculorum Amen etc Auch in Cod. Guelf. 153 Helmst., 49ra-101vb; 561 Helmst., 107r–194r; 712 Helmst., 1r–134r; 33.5 Aug. 2°, 75va–151ra; 83.26 Aug. 2°, 71ra–136ra; ein Auszug im handschriftlichen, separat foliierten Teil des Mischbandes E 127.4° Helmst. 14r–15r. Druck (unzulänglich) Lydius Aura purior , Appendix, 33–62. Literatur Fijałek 2, 235–249 (236 Hs. genannt); Bloomfield 2817; Meier Werke , 37–39 Nr. 39 (38 Hs. genannt); Mertens, 279 Nr. 39; Rep. font. 6, 124; Porębski Opuscula , 67–69 Nr. 61 (68 Hs. genannt); 2VL 4, 478–487, hier 482; Porębski Poglądy , 74 Nr. 32; Tatarzyński, 73 Nr. 3; Tatarzyński Dzieła , 193f. (Hs. genannt); CALMA 7, 61 Nr. 34. 237rb–239rb Jacobus de Paradiso De missis votivis pro defunctis Besteht aus zwei Teilen: 237rb–238va De missis votivis Filia cuiusdam laici nuper defuncta in vita disposuit sibi redimi quingentas missas speciales satisfactorias suffragium fuisse devolutum quia etiam hac in vita facere potuit Sequitur questio 238va–239rb Quaestio Utrum una missa sit efficacior alia ad placandum divinam iusticiam vel ad impetrandam aliquid a divina misericordia quanto de satisfactione penarum animabus per missas dimittitur etc Die übrigen, in den Drucken erscheinenden Quaestionen fehlen. Auch in Cod. Guelf. 152 Helmst., 133vb–136ra; 203 Helmst., 222vb–223v; 561 Helmst., 277v–282r; 870 Helmst., 311r–316r; 33.5 Aug. 2°, 272va–276vb; 67.1 Aug. 2°, 231ra–233vb; 14.5 Aug. 4°, 261v–264v. Druck GW M10884, 2r 8r (vergl.); M10888, 2r 8r . Literatur Fijałek 2, 302–304; Meier Werke , 33f. Nr. 34 (34 Hs. genannt); Mertens, 279 Nr. 34; Porębski Opuscula , 63f. Nr. 49 (64 Hs. genannt); Porębski Poglądy , 73 Nr. 28; 2VL 4, 478–487, hier 483; Tatarzyński, 73 Nr. 4 und 5; Tatarzyński Dzieła , 191 (Hs. genannt); CALMA 7, 61 Nr. 31. 239rb Auctoritates aliquot Gregorius: Vita mea naviganti similis est sive dormire sive vigilare aliis brevem ut in desperacionem ducas. Hec ille Ieronimus: Nam quod homines presencia diligunt hanc prosperitatem minime amarent Quando tu es iratus vel commotus vel accepisti aliquem dampnum tunc statim cessabit perturbacio Notandum quod secundum Albertum cogitacio passionis Christi valior est quam ieiunium unius integri anni per spacium unius integri anni. Hec ille Formidandumque tibi est ne in congregacione iniqua tu degis te male agentem a malis retraheret. Hec in tractatu Carthusiensis de temptacione Nicht direkt aus den angegebenen Quellen, sondern aus anderen Werken exzerpiert. Nachweisbar sind das erste Zitat aus Bonaventura: Soliloquium, 3,1,3 ( Bonaventurae opera 8,52f.) und das letzte Stück aus Jacobus de Paradiso: De temptatione et consolatione religiosorum; zum ungedruckten Text vgl. Meier Werke , 36f. Nr. 38; Porębski Opuscula , 81f. Nr. 89; CALMA 7, 62 Nr. 49. Bonaventura Soliloquium Jacobus de Paradiso De temptatione et consolatione religiosorum 239va–b leer.

Papier

Papier, die umgehängten Vorsatzbll. Pergament.

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE8085-PO-74492 , DE2910-PO-76190 (beide 1456), DE2730-PO-74489 , DE2730-PO-74491 , DE2730-PO-75085 (auch in Cod. Guelf. 419 Helmst.), DE2730-PO-75097 (sämtlich 1457, zwei weitere Typen nicht nachweisbar).

I, 239, I Bl. 28,5 20,5 Bleistiftfoliierung modern: 1239, Vorsatzbll. ungez. 11 VI (132). VI+1 (145). 2 VI (169). V (179). 2 VI (203). VI+1 (216). VI (228). VI–1 (239). Reklamanten, in den letzten Lagen durch Beschnitt verloren. Lagenmitte jeweils mit Pergamentfalzen verstärkt. Bl. 135 und 204 gez. Schaltzettel mit Textnachträgen, 14,5 × 15 cm bzw. 21 × 19,5 cm.

21–23 14–16 , zweispaltig (Spalten unregelmäßig je nach Hand 6–7 cm breit), je nach Hand 40–58 Zeilen.

Bastarda in unterschiedlicher Ausführung von acht Händen,

Hand 1: 1ra–178vb, identisch mit dem Schreiber Ludolfus in Cod. Guelf. 419 Helmst., 239ra–312ra;

Hand 2: 180ra–210vb, identisch mit Cod. Guelf. 419 Helmst., 85ra–124vb;

Hand 3: 211ra–237ra, identisch mit Cod. Guelf. 419 Helmst., 125ra–167va;

Hand 4: Nachträge 135r–v, 204r und 237r, identisch mit Cod. Guelf. 419 Helmst., 75va–83ra, 212va–b und 238va.

Rubriziert, rote Lombarden, identische Ausführung wie in Cod. Guelf. 419 Helmst.

Spätgotischer Holzdeckelband mit dunkelbraunem Lederbezug, berieben, beschädigt. Einzelstempel Hirsch, liegend: EBDB s005262. Rosette, ein Blattkranz, sechsblättrig: EBDB s007421. Schrift, Devise mit Bildmotiv: EBDB s008457. Die Stempel werden der Werkstatt "Webmuster-Meister" in Braunschweig ( EBDB w000338) zugeschrieben. Vier Doppelbünde. Zwei Riemenschließen mit Stiftlager in mehrfach geschwungener Gabelform. Auf VD und HD ursprünglich jeweils vier Schonernägel aus Messing in Plattenform, vorn drei, hinten einer erhalten.

Der Codex wurde von den gleichen Schreibern wie die identisch ausgestattete, rubrizierte und eingebundene Schwesterhs. Cod. Guelf. 419 Helmst. geschrieben. Angesichts der zahlreichen Texte auf Bl. 1ra–88vb, die identisch in der Hs. Leipzig, UB, Ms 597, überliefert sind, ist davon auszugehen, dass beide Codices von der gleichen Vorlage kopiert wurden. Daher dürften sich einer oder mehrere der Schreiber dieser Hs., vermutlich zum Studium, in Leipzig aufgehalten haben, worauf auch der Epitaph auf Kurfürst Friedrich I. von Sachsen in Cod. Guelf. 419 Helmst., 113va–124vb, hindeutet.

Später befand sich der Band im Augustiner-Chorfrauenstift Dorstadt, Besitzvermerk Iv: Iste liber pertinet sanctissime ac individue trinitati in Dorstad, Eintrag von der gleichen Hand wie in Cod. Guelf. 419 Helmst.

Der Codex wurde am 12.4.1572 mit den übrigen Codices aus Dorstadt in die Wolfenbütteler Hofbibliothek überführt, 1614 in deren Gesamtkatalog von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 286 [281]) unter den Papalia Miscellanea gemäß dem Titelschild als Sermones et Considerationes aliquot manuscriptae mit der Signatur V 18 nachgewiesen. 1618 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt; 1644 in deren Handschriftenkatalog (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 11r) unter den Theologici MSSti in folio beschrieben: Sermo super ista verba Christi: Si quis diligit me etc., cum multis aliis sermonibus. Quaestiones aliquot scholasticae à Viennensibus determinatae. De virtutibus et vitiis excerpta. Jacobi Jüterbock de malo seculi tractatus. De officiis ecclesiasticorum. Die Erwähnung im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 245 ist wesentlich knapper.

Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil III: Cod. Guelf. 371 bis 460 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung). Heinemann Nr. 475. Krämer, 169. Tatarzyński, 72f. Ohainski Arnold von Dorstadt , 36. Schnabel Bücherlegate , 143. Niedersächsisches Klosterbuch 1, 356. Schnabel Zeugnis , 142. VS und HS 14. Jh. VS HS Textus grammaticus cum commento Nicht genauer identifizierbar. Aus dem gleichen Band wie die Spiegelfragmente in Cod. Guelf. 419 Helmst.

Pergament

1 Doppelbl. 21 28,5

Das Doppelbl. ist zweigeteilt, jeweils quer eingeklebt und bedeckt nur einen Teil des Spiegels.

17 18 , zweispaltig (jede Spalte ca. 8 cm breit), noch max. 48 Zeilen (beschnitten).

Ältere gotische Kursive von einer Hand, dazu schlichte Textualis als Auszeichnungsschrift der kommentierten Lemmata.