de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Cod. Guelf. 650 Helmst. (geplant: Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil V: Cod. Guelf. 616 bis 927 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser.)
Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil V: Cod. Guelf. 616 bis 927 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung).
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Evangelistar

Pergament — 139 Bl. — 21,5 × 14,5 cm — Lamspringe, Benediktinerinnenkloster — 14. Jh., Mitte

Lagen: 17 IV (136). II–1 (139). Kustoden in römischen Zahlen auf dem Fußsteg der Versoseite jeder Lage mit Ausnahme der letzten: IXVII. Bleistiftfoliierung modern: 1139. Schriftraum: 15,5 × 10,5 cm, einspaltig, 28–30 blind- und tintenliniierte Zeilen, Punkturen an den Blatträndern sichtbar. Regelmäßige, sorgfältige Textualis von einer Hand. Rubriziert, abwechselnd rote und blaue Lombarden, dazu kunstvoll ausgeführte, cadellenartig verzierte Satzmajuskeln.

Gotischer Holzdeckelband, mit braungefärbtem Kalbleder überzogen. Streicheisenlinien. Drei Doppelbünde. Zwei Riemenschließen mit dreieckigem Fensterlager.

Fragment: VS. Niedersachsen. 14. Jh. Pergament. 1 Bl. 29 × 21,5 cm. Das randlich beschnittene Bl. ist mittig gefaltet und quer eingeklebt bzw. -geheftet, so dass die obere Hälfte als VS und die untere Hälfte als Spiegelbl. dient. Der HS ist verloren und nurmehr als schwacher Abklatsch erkennbar. Schriftraum: 24 × 16 cm, zweispaltig (Spalten jeweils 7,5 cm cm breit), 28 tintenliniierte Zeilen. Textualis von einer Hand. Rubriziert, rote Lombarden. VS–Iv Missale. Enthält: (VS–Ir) Commune virginum. Enthält zum Commune virginum (C9) die Evangelienlesung Mt 13,44–52, das ›OffertoriumCANTUS g00083.1, die ›SecretaDeshusses 1241, die ›CommunioCANTUS g00302 und die Postcommunio Deshusses 3396. (VS–Iv) Proprium de sanctis, pars hiemalis. Enthält in festo ›Andree‹ (S1) den Introitus CANTUS g00005, die ›CollectaDeshusses 770, den Beginn der Epistellesung (Rm 10,10–16), den Schluss der Evangelienlesung (Mt 4,21–22), das ›OffertoriumCANTUS g00025 und die ›SecretaDeshusses 771. Auf Bl. Iv ist außerdem enthalten ein Teil der Evangelienlesung in festo Thomae apostoli (Io 20,25–28).

Herkunft: Der Codex wurde nach Ausweis des Inhalts und der Schriftmerkmale um die Mitte des 14. Jh. im oder für das Benediktinerinnenkloster Lamspringe angefertigt. Den einzigen direkten Hinweis für diese Herkunft bietet die auf dem Kopfsteg von Bl. 1r angebrachte Inhaltsangabe (Bastarda, 15. Jh.): Plenarium teutonicum III (vgl. auch bei Cod. Guelf. 1012 Helmst.). Vermerke von dieser Hand auch in den Lamspringer Bänden Cod. Guelf. 145 Helmst., VS; 204 Helmst., 1r; 443 Helmst., 1r; 447 Helmst., 5r; 475 Helmst., 1r; 480 Helmst., 1r; 482a Helmst., 1r; 504 Helmst., VS; 510 Helmst., 1r; 511 Helmst., 1r; 519 Helmst., 1r; 553 Helmst.,1r; 723 Helmst., 1r; 943 Helmst., 1r; 957 Helmst., Ir; 1012 Helmst., 1r; 1030 Helmst., 1r; 1034 Helmst., 1r; 1113 Helmst., 1r und 1196 Helmst., Ir. — Am 10.4.1572 mit den übrigen Lamspringer Codices in die Wolfenbütteler Hofbibliothek überführt, 1588 von Eberhard Eggelinck unter den Pergamenthandschriften der Hofbibliothek (NLA – StA Wolfenbüttel, 1 Alt 22, 83, 22r–35v, hier 28r, als Plenarium Teutonicum, auff Pergamein geschrieben, in quarto vnd bretern, mit weißem Leder vbertzogen gebunden verzeichnet. 1614 im Gesamtkatalog von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 302 [297]) unter den Papalia Miscellanea als Plenarium teutonicum hoc est Ein deutsch Evangelienbuch vf Pergament geschrieben mit der Signatur Z 47 nachgewiesen. Seit 1618 in der Universitätsbibliothek Helmstedt, 1644 im Helmstedter Handschriftenkatalog (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 17r) als Liber Evangeliorum Germanice in membrana unter den Theologici MSSti in quarto beschrieben; im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 784 genannt.

Heinemann Nr. 700. — Rost Bibel, 359 Nr. 2. — Handschriftencensus Nr. 16930.

Schreibsprache: Mittelniederdeutsch (ostfälisch), Perikopenanfänge lateinisch.

1r–139r Evangelistar (mnd.). Cum appropinquasset Ihesus Betfage. In der tit do vnse here Ihesus begonde to nalende Iherusalem vnde quam to Betfage an den berch to oliveti do sande he twene siner iungheren [Mt 21,1] … — … Dixit Martha ad Ihesum. Amen dico vobis nisi manducaveritis carnem [Io 6,54] etc. ›Hir endet sik de ewangelia de sanctis. Orate pro me scriptore‹. Im einzelnen sind enthalten:
(1r–114r) Temporale. Insgesamt 206 Perikopen (Siglen nach Schneyer); die hin und wieder in den Rubriken falsch angegebenen Perikopen beziehen sich auf die jeweilige Parallelstelle der synoptischen Evangelien. Die Reihe enthält auch die typischerweise ins Temporale gesetzten Heiligenfeste zwischen Weihnachten und Circumcisio domini – Stephanus (26.12.), Johannes Evangelista (27.12.) und Unschuldige Kinder (28.12.). (1r) ›An dem ersten sondage in dem advente Matheus‹ (T1): Mt 21,1–9. (1r–v) ›Des midwekens‹ (T1/4): Mt 3,1–6. (1v–2r) ›Vridach. Sich vor dich‹ (T1/6): Lc 3,7–18. (2r) ›De andere sondach Lucas. Truwe‹ (T2): Lc 21,25–33. (2r) ›Midweken‹ (T2/4): Mt 11,11–15. (2r–v) ›Vridach. Is‹ (T2/6): Io 1,15–18. (2v) ›An dem dridden sondaghe Matheus‹ (T3): Mt 11,2–10. (2v–3r) ›Midweken Lucas‹ (T3/4): Lc 1,26–38. (3r–v) ›Vridach Lucas‹ (T3/6): Lc 1,39–47. (3v) ›De verde sondach Lucas‹ (T4): Lc 3,1–6. (3v–4r) ›Midweken Iohannes‹ (T4/4): Io 1,19–28. (4r) ›Vridach‹ (T4/6): Mt 3,7–11. (4r–v) ›Sonavent‹ (T4/7): Mc 1,4–8. (4v) ›In dem hilgen avende to winachten Matheus‹ (T5): Mt 1,18–21. (4v–5r) ›To der kerstes misse Lucas‹ (T6): Lc 2,1–14. (5r) ›To der vromissen Matheus [!]‹ (T6): Lc 2,15–20. (5r–v) ›Zo der homisse Iohannes‹ (T6): Io 1,1–14. (5v–6r) ›Sunte Steffene Matheus‹ (S9): Mt 23,34–39. (6r) ›Van sunte Iohanse Iohannes‹ (S10): Io 21,19–24. (6r–v) ›De kinderdach‹ (S11): Mt 2,13–18. (6v–7r) ›De erste sondach na winachten secundum Lucam‹ (T7): Lc 2,33–40. (7r) ›An dem men [!] iares daghe Lucas‹ (T8): Lc 2,21. (7r) ›An deme hilgen auende to twolften Matheus‹ (T9): Mt 2,19–23. (7r–v) ›To twolften Matheus‹ (T10): Mt 2,1–12. (7v–8r) ›De ander sondach na winachten Lucas‹ (T11): Lc 2,42–52. (8r–v) ›Midweken Lucas [!]‹ (T11/4): Io 1,29–34. (8v) ›Vridach Matheus‹ (T11/6): Mt 4,12–17. (8v–9r) ›In deme achteden daghe na twolften Matheus‹ (T10/oct.): Mt 3,13–17. (9r) ›De dridde sondach Iohannes‹ (T12): Io 2,1–11. (9r–v) ›Des midwekens Lucas‹ (T12/4): Lc 4,14–22. (9v–10r) ›Vridach Matheus. Mislich‹ (T12/6): Mt 13,53–58. (10r–v) ›De verde sondach na winachten Matheus‹ (T13): Mt 8,1–13. (10v) ›Middeweken Lucas‹ (T13/4): Lc 6,6–10. (10v–11r) ›Vridach Lucas‹ (T13/6): Lc 7,11–16. (11r) ›De vifte sondach Matheus‹ (T14): Mt 8,23–26. (11r–v) ›Midweken Lucas [!]‹ (T14/4): Mt 17,24–27. (11v) ›Vridach Lucas‹ (T14/6): Lc 9,57–62. (11v–12r) ›De seste sondach Matheus‹ (T15): Mt 11,25–30. (12r) ›Midweken Matheus [!]‹ (T15/4): Mc 10,13–16. (12r–v) ›Sequitur vridach Matheus‹ (T15/6): Mt 21,28–32. (12v–13r) ›De seuende sondach Matheum‹ (T16): Mt 20,1–16. (13r–v) ›Midweken Matheus [!]‹ (T16/4): Mc 9,30–37. (13v) ›Vridach Lucas‹ (T16/6): Lc 9,51–57. (13v–14r) ›De achtede sondach Lucas‹ (T17): Lc 8,4–15. (14r–v) ›Midweken Matheus [!]‹ (T17/4): Mc 6,34–46. (14v–15r) ›Vridach‹ (T17/6): Mc 6,47–56. (15r–v) ›De negende sondach na winachten Matheus [!]‹ (T18): Lc 18,31–43. (15v) ›De erste dach in der vasten Matheus‹ (T18/4): Mt 6,16–21. (15v–16r) ›Donnersdach Matheus‹ (T18/4): Mt 6,5–6. (16r–v) ›Vridach Matheus‹ (T18/6): Mt 5,43–6,4. (16v) ›De erste sondach in der vasten Matheus‹ (T19): Mt 4,1–11. (16v–17v) ›Mandach Matheus‹ (T19/2): Mt 25,31–46. (17v–18r) ›Dinsedach Matheus‹ (T19/3): Mt 21,10–17. (18r–v) ›Midweken Matheus‹ (T19/4): Mt 12,38–50. (18v–19r) ›Donnersdach Iohannes‹ (T19/5): Io 8,31–47. (19r–v) ›Vridach Iohannes‹ (T19/6): Io 5,1–15. (19v–20r) ›Sabbato Matheus‹ (T19/7): Mt 17,1–9. (20r–v) ›De andere sondach in der vasten‹ (T20): Mt 15,21–28. (20v–21r) ›Mandach Iohannes‹ (T20/2): Io 8,21–29. (21r) ›Dinsedach Matheus‹ (T20/3): Mt 23,1–12. (21r–22r) ›Midweken Matheus‹ (T20/4): Mt 20,17–28. (22r–v) ›Donnersdach Matheus [!]‹ (T20/5): Io 5,30–47. (22v–23r) ›Vridach Matheus‹ (T20/6): Mt 21,33–46. (23r–24r) ›Sonnauent Lucas‹ (T20/7): Lc 15,11–32. (24r–v) ›De dridde sondach in der vasten Lucas‹ (T21): Lc 11,14–28. Zu Beginn auf dem Fußsteg der Vermerk: Dominica tercia in XLa. (24v–25r) ›Mandach Iohannes [!]‹ (T21/2): Lc 4,23–30. (25r–v) ›Dinsedach Matheus‹ (T21/3): Mt 18,15–22. (25v–26r) ›Mideweken Lucas [!]‹ (T21/4): Mt 15,1–20. (26r–v) ›Donnersdach secundum Lucam [!]‹ (T21/5): Io 6,27–35. (26v–28r) ›Vridach Iohannes‹ (T21/6): Io 4,5–42. (28r–v) ›Sonauent Iohannes‹ (T21/7): Io 8,1–11. (28v–29r) ›De sondach to mitvasten Iohannes‹ (T22): Io 6,1–14. (29r–v) ›Mandach Iohannes‹ (T22/2): Io 2,13–25. (29v–30r) ›Dinsedach Iohannes‹ (T22/3): Io 7,14–31. (30r–31v) ›Midweken Iohannes‹ (T22/4): Io 9,1–38. (31v–32v) ›Donnersdach Iohannes‹ (T22/5): Io 5,17–29. (32v–34v) ›Vridach Iohannes‹ (T22/6): Io 11,1–45. (34v) ›Sonauent Iohannes‹ (T22/7): Io 8,12–20. (34v–35v) ›De sondach vor palmen Iohannes‹ (T23): Io 8,46–59. (35v–36r) ›Mandach Iohannes‹ (T23/2): Io 7,32–38. (36r–v) ›Dinsedach Iohannes‹ (T23/3): Io 7,1–13. (36v–37r) ›Sequitur midweken Iohannes‹ (T23/4): Io 10,22–38. (37r–v) ›Donnersdach Iohannes‹ (T23/5): Io 7,40–53. (37v–38r) ›Vridach Iohannes‹ (T23/6): Io 11,47–54. (38r–v) ›[Sonnabend] Iohannes‹ (T23/7): Io 6,54–71. (38v–40r) ›In den palmen dage [T24] ouer den palmen: Cum appropinquaret Ihesus Iherosolimam [Mt 21,1]. Dit is dat erste ewangelium in deme advente. Hir scal men lesen de passio de dar steit in deme stillen vridaghe wente in der passien is begrepen de sin van al den passien. Mandach [T24/2] passio. Dinsedach Iohannes‹ (T24/2): Io 12,1–36. (40v–41v) ›Midweken [T24/3] passio. Donnersdach. [T25] Hir beginnet de vorrede van dem sermone vnde van deme sermone. Matheus‹. Scitis quia post biduum pascha fiet [Mt 26,2]. In der tit sprak vnse here to sinen iungeren: Gi weten wol dat na twen daghen paschen scal werden vnd des minschen sone scal gegheuen werden den luden to crucigheden … — … wanne du ghe sterket bist so sterke ok dine brodere [Lc 22,32]. Die als Einleitung zur eigentlichen Passion dienende Perikope zum Gründonnerstag enthält die aus den Synoptikern zusammengestellten und durch Rubriken hervorgehobenen Passagen Mt 26,2–28, Mc 14,12–26 und Lc 22,7–32, die gekürzt und zu einem fortlaufenden Bericht zusammengefügt sind. (41v–60v) Passion Christi nach den vier Evangelien (T26). ›Sermo Iohannes‹. Vor deme daghe der hochtit des paschen do Ihesus wiste dat sin stunde quam dat he scolde sceiden van desser werlde vnde varen to deme vadere [Io 13,1] … — … vnde leiden hodere bi dat graf vnde tekenden den stein vnde beuolen den hoderen dat graf wol to bewarende. ›Hir is de passio vte van vnses heren lidende an deme stillen vridaghe‹. Der Text basiert auf dem sog. "niederländisch-deutschen Leben Jesu", vgl. auch in dem Evangelistar Cod. Guelf. 866 Helmst., 28vb–37vb; modifiziert auch in dem Plenarlektionar Cod. Guelf. 29.4 Aug. 4°, 82r–101v; separat auch in Cod. Guelf. 1189 Helmst., 75r-107v; jeweils mit dem vorigen Stück und mit identischen Rubriken auch in Cod. Guelf. 1136 Helmst., 217r-264r; 1228 Helmst., 196v-235r. Literatur: W. Lüdke, Evangelientexte, besonders aus Passionen, in: Festschrift Hans Vollmer zu seinem 70. Geburtstag am 9. Februar 1941, Potsdam 1941 (Bibel und deutsche Kultur 11 = Materialien zur Bibelgeschichte und religiösen Volkskunde des Mittelalters 15), 320–363, bes. 359f. (mit der Wolfenbütteler Parallelüberlieferung, jedoch ohne Kenntnis dieser Hs.); R. Klemmt, Eine mittelhochdeutsche Evangeliensynopse der Passion Christi. Untersuchung und Text. Phil Diss. Heidelberg 1964, 42–44 zur Parallelüberliferung, ohne Kenntnis dieser Hs.; 2VL 2, 646–651, bes. 646–649 Nr. I. (60v–61r) ›An deme hilghen auende to paschen Matheus‹ (T27): Mt 28,1–7. (61r–v) ›An dem pasche daghe Matheus [!]‹ (T28): Mc 16,1–7. (61v–62v) ›Mandach Lucas‹ (T28/2): Lc 24,13–35. (62v–63r) ›Dinsedach Matheus [!]‹ (T28/3): Lc 24,36–47. (63r–64r) ›Midweken Lucas [!]‹ (T28/4): Io 21,1–14. (64r) ›Donnersdach Lucas [!]‹ (T28/5): Io 20,11–18. (64r–v) ›Vridach Lucas [!]‹ (T28/6): Mt 28,16–20. (64v–65r) ›Sonauent Iohannes‹ (T28/7): Io 20,1–9. (65r–v) ›De erste sondach na paschen Iohannes‹ (T29): Io 20,19–31. (65v–66r) ›Midweken Marcus‹ (T29/4): Mc 16,9–12. (66r) ›Vridach Matheus‹ (T29/6): Mt 28,8–15. (66r–v) ›De ander sondach na paschen Iohannes‹ (T30): Io 10,11–16. (66v–67r) ›Midweken Lucas‹ (T30/4): Lc 24,1–12. (67r–v) ›Vridach secundum Lucam [!]‹ (T30/6): Mt 9,14–17. (67v–68r) ›De dridde sondach na paschen‹ (T31): Io 16,16–23. (68r–v) ›Midweken Iohannes‹ (T31/4): Io 3,25–36. (68v) ›Vridach Iohannes‹ (T31/6): Io 12,46–50. (68v–69r) ›De verde sondach na paschen Iohannes‹ (T32): Io 16,5–11. (69r–v) ›Midweken Iohannes‹ (T32/4): Io 17,11–26. (69v–70r) ›Vridach Iohannes‹ (T32/6): Io 13,33–36 und Mc 14,27–28. (70r–v) ›De vefte sondach na paschen Iohannes‹ (T33): Io 16,23–17,1. (70v–71r) ›Mandach Lucas‹ (T34): Lc 11,5–13. (71r–v) ›Midweken Iohannes‹ (T35): Io 17,1–11. (71v–72r) ›An vnses heren himmeluart daghe Marcus‹ (T36): Mc 16,14–20. (72r–v) ›Vridach Marcus [!]‹ (T33/6): Lc 24,49–53. (72v) ›Des sondaghes vor pinxten Iohannes‹ (T37): Io 15,26–16,4. (72v–73r) ›Midweken Iohannes‹ (T37/4): Io 15,7–11. (73r) ›An deme vridage dit sulue‹ (T37/6): Nur Verweis auf die vorhergehende Perikope. (73r–v) ›An deme auende to pinxten Iohannes‹ (T38): Io 14,15–23. (73v–74r) ›An deme hilghen daghe to pinxten Iohannes‹ (T39): Io 14,23–31. (74r–v) ›Mandach Iohannes‹ (T39/2): Io 3,16–21. (74v–75r) ›Dinsedach Iohannes‹ (T39/3): Io 10,1–10. (75r) ›Midweken Iohannes‹ (T39/4): Io 6,44–51. (75r–v) ›Donnersdach Lucas‹ (T39/5): Lc 9,1–6. (75v–76r) ›Vridach Lucas‹ (T39/6): Lc 5,17–26. (76r–v) ›Sonauent Lucas‹ (T39/6): Lc 4,38–43. (76v–77r) ›De erste sondach na pinxten Iohannes‹ (T41): Io 3,1–15. (77r–v) ›An deme daghe der hilghen dreuoldicheit Iohannes‹ (T40): Io 15,26–16,4. (77v–78r) ›Midweken Lucas‹ (T41/4): Lc 12,11–21. (78r–v) ›An des hilghen lichamen daghe Iohannes‹ (T41/5): Io 6,54–55. (78v–79r) ›An deme vridaghe Lucas‹ (T41/6): Lc 20,27–40. (79r–v) ›De ander sondach na pinxten Lucas‹ (T42): Lc 6,19–31. (79v–80r) ›Des Midweken Matheus‹ (T42/4): Mt 5,17–19. (80r–v) ›Vridach Matheus [!]‹ (T42/6): Lc 17,1–10. (80v–81r) ›An deme dridden sondaghe na pinxten Iohannes‹ (T43): Lc 14,16–24. (81r–v) ›Midweken Lucas‹ (T43/4): Lc 9,12–30. (81v–82r) ›Vridach Matheus [!]‹ (T43/6): Lc 8,41–56. (82v) ›Sonauent Matheus‹ (T43/7): Mt 20,29–34. (82v–83r) ›An deme verden sondaghe na pinxten Lucas‹ (T44): Lc 15,1–10. (83r–v) ›Midweken Matheus‹ (T44/4): Mt 5,25–30. (83v–84r) ›An deme vridaghe Matheus [!]‹ (T44/6): Mc 11,11–23. (84r–v) ›De vifde sondach na pinxten Lucas‹ (T45): Lc 6,36–42. (84v–85r) ›Midweken Matheus‹ (T45/4): Mt 21,23–27. (85r–v) ›Vridach Matheus‹ (T45/6): Mt 17,10–18. (85v–86r) ›An deme sesten sondaghe Lucas‹ (T46): Lc 5,1–11. (86r–v) ›Midweken Lucas‹ (T46/4): Lc 10,21–24. (86v) ›Vridach Lucas‹ (T46/6): Lc 18,15–17. (86v–87r) ›An deme seueden sondaghe Matheus‹ (T47): Mt 5,20–24. (87r) ›Midweken Marcus‹ (T47/4): Mc 10,17–21. (87r–88r) ›Des vridaghes Marcus‹ (T47/6): Mc 5,1–20. (88r–v) ›An dem achteden sondage Matheus [!]‹ (T48): Mc 8,1–9. (88v–89r) ›Des midwekens Matheus‹ (T48/4): Mt 16,1–12. (89r–v) ›Des vridaghes Matheus‹ (T48/4): Mt 12,1–7. (89v–90r) ›An deme negeden sondaghe Matheus‹ (T49): Mt 7,15–21. (90r–v) ›Midweken Matheus [!]‹ (T49/4): Mc 9,38–48. (90v–91r) ›Vridach Matheus‹ (T49/6): Mt 23,13–23. (91r–v) ›De teinde sondach Lucas‹ (T50): Lc 16,1–9. (91v–92r) ›Midweken Lucas‹ (T50/4): Lc 16,10–15. (92r–v) ›Vridach Lucas‹ (T50/6): Lc 11,37–46. (92v–93r) ›An dem negeden [!] sondage Lucas‹ (T51): Lc 19,41–47. (93r–v) ›Midweken Lucas‹ (T51/4): Lc 21,20–26. (93v) ›Vridach Lucas‹ (T51/6): Lc 21,34–36. (93v–94r) ›De twelfte sondach‹ (T52): Lc 18,9–14. (94r–v) ›Midweken Matheus‹ (T52/4): Mt 12,30–37. (94v–95r) ›Vridach Lucas‹ (T52/6): Lc 17,20–37. (95v) ›De dirteinde sondach Lucas [!]‹ (T53): Mc 6,31–37. (95v–96r) ›Midweken Matheus‹ (T53/4): Mt 9,27–35. (96r) ›Des vridages Lucas [!]‹ (T53/6): Mt 11,20–24. (96r–97r) ›De verteinde sondach Lucas‹ (T54): Lc 10,23–37. (97r–v) ›Midweken Matheus‹ (T54/4): Mt 12,14–21. (97v–98r) ›Des vridages Lucas‹ (T54/6): Lc 13,22–30. (98r) ›An deme vefteinden sondage na pinxten Lucas‹ (T55): Lc 17,11–19. (98r–v) ›Midweken Matheus [!]‹ (T55/4): Mc 1,40–45. (98v–99r) ›Vridach Lucas‹ (T55/6): Lc 12,13–24. (99r–v) ›An deme sesteinden sondage na pinxten Matheus‹ (T56): Mt 6,24–33. (99v–100r) ›Midweken Matheus‹ (T56/4): Mt 5,33–42. (100r–v) ›Des vridages Lucas [!]‹ (T56/6): Mt 21,23–27. (100v–101r) ›De XVII sondach na pinxten‹ (T57): Lc 7,11–16. (101r) ›Midweken Matheus [!]‹ (T57/4): Mc 10,17–21. (101r–v) ›Vridach Matheus [!]‹ (T57/6): Mc 8,22–26. (101v–102r) ›De achtegede sondach Lucas‹ (T58): Lc 14,1–11. (102r–103r) ›Midweken Matheus [!]‹ (T58/4): Mc 9,16–29. (103r–v) ›Vridach Lucas‹ (T58/6): Lc 7,36–50. (103v–104v) ›Des sonauendes secundum Lucam‹ (T58/7): Lc 13,6–17. (104v–105r) ›De XIX sondach Matheus‹ (T59): Mt 22,34–46. (105r) ›Midweken Matheus‹ (T59/4): Mt 13,24–30. (105r–v) ›Des vridaghes Matheus‹ (T59/6): Mt 13,31–35. (105v–106r) ›De twintegeste sondach Matheus‹ (T60): Mt 9,1–8. (106r) ›Midweken Matheus‹ (T60/4): Mt 13,36–43. (106r–107r) ›Vridach Matheus‹ (T60/6): Mt 24,15–31. (107r–v) ›De XXI sondach Matheus‹ (T61): Mt 22,2–14. (107v–108r) ›Midweken Matheus [!]‹ (T61/4): Lc 14,12–15. (108r–v) ›Vridach Lucas‹ (T61/6): Lc 6,22–35. (108v–109r) ›De XXII sondach Iohannes‹ (T62): Io 4,46–53. (109r–v) ›Midweken Lucas‹ (T62/4): Lc 6,6–11. (109v) ›Vridach Matheus‹ (T62/6): Mt 8,14–17. (109v–110v) ›De XXIII sondach Matheus‹ (T63): Mt 18,23–35. (110v) ›Midweken Matheus [!]‹ (T63/4): Mc 11,22–26. (110v–111r) ›Vridach Matheus [!]‹ (T63/6): Mc 4,24–34. (111r–v) ›De XXIIII sondach Matheus‹ (T64): Mt 22,15–21. (111v) ›Des midweken Matheus‹ (T64/4): Mt 17,23–27. (111v–112r) ›Vridach Matheus [!]‹ (T64/6): Mc 7,1–8. (112r–v) ›De XXV sondach Lucas [!]‹ (T65): Mt 9,18–22. (112v) ›Midweken Lucas [!]‹ (T65/4): Mc 12,28–34. (112v–113r) ›Vridach Matheus‹ (T65/6): Mt 24,37–42. (113r–v) ›De XXVI sondach Iohannes‹ (T66): Io 6,5–14. (113v–114r) ›Midweken Matheus‹ (T66/4): Mt 5,1–12. (114r) ›Vridach Matheus [!]‹ (T66/6): Mc 13,33–37. ›Hir endet sik de ewangelia van den dominiken ouer alle dat iar‹.
(114r–139r) Sanctorale und Commune sanctorum. Insgesamt 84 Perikopen und Verweise: (114r–115r) ›Van sunte Andreas auende Matheus [!]‹ (29.11.): Io 1,35–51. (115r) ›An sunte Andreas dage Matheus‹ (S1): Mt 4,18–22. (115r–116r) ›Nicolai Lucas‹ (S3): Lc 19,12–27. (116r–v) ›Lucie Matheus‹ (S7): Mt 13,44–52. (116v) ›An sunte Thomas auende Lucas [!]‹ (20.12.): Mc 6,7–13. (116v–117r) ›An sunte Thomas daghe Iohannes‹ (S8): Io 20,24–30. (117r–v) ›An sunte Silvesters daghe Matheus‹ (S13): Mt 24,42–47. (117v) ›An sunte Hilarius vnde Felicius [!] dage Matheus [!]‹ (S15): Lc 10,16–20. (117v–118r) ›An sunte Marcellius daghe Matheus‹ (16.1.): Mt 25,14–23. (118r) ›Prisce virginis‹ (18.1.): Nur Verweis: Simile est regno celorum thesauro. Dat vinstu Lucie (vgl. oben, 116r–v). (118r–v) ›Fabiani Sebastiani Lucas‹ (S17): Lc 6,17–23. (118r–119r) ›Aghate [!] virginis Matheus‹ (S18): Mt 25,1–13. Da unten ein Verweis auf Agatha folgt, ist hier, auch der kalendarischen Abfolge gemäß, wohl Agnes gemeint. (119r–v) ›Vincentii Matheus‹ (S19): Mt 10,34–42. (119v–120r) ›An sunte Paulus daghe Matheus‹ (S20): Mt 19,27–29. (120r–v) ›An vnser leuen vrouwen daghe to lichtmissen Lucas‹ (S21): Lc 2,22–32. (120v) ›An sunte Blasius dage Matheus‹ (S100): Mt 16,24–28. (120v) ›An sunte Aghaten daghe‹ (S22): Nur Verweis: Simile est regno celorum thesauro. Dat vinstu Lucie (vgl. oben, 116r–v). (120v) ›An sunte Valentinus daghe‹ (S173): Nur Verweis: Si quis vult pus [!] me venire. Dat vinstu Blasii (vgl. oben, 120v). (120v–121r) ›An sunte Peters dage alse he kumpt na lichtmissen bi der vasten Matheus‹ (S23): Mt 16,13–19. (121r–v) ›An sunte Mathias dage Lucas‹ (S24): Lc 9,1–6. (121v) ›An sunte Gregorius daghe‹ (S25): Nur Verweis: Vigilate ergo. Dat vinstu Silvestri (vgl. oben, 117r–v). (121v–122r) ›Van der bodeschup vnser leuen vrouwen Lucas‹ (S28): Lc 1,26–38. (122r) ›An sunte Ambrosius daghe Lucas [!]‹ (S4): Mt 5,13–16. (122r–v) ›Tiburcii cum [!] Valeriani Iohannes‹ (S171): Io 15,12–16. (122v–123r) ›Van sunte Georgius Iohannes‹ (S29): Io 15,1–7. (123r) ›Van sunte Marcus Matheus [!]‹ (S30): Mc 10,25–30. (123r) ›An deme dage alse dat hilge cruce gevunden wart‹ (S33): Nur Verweis: 'Erat homo ex phariseis' soke des ersten sondaghes na pinxten (vgl. oben, 76v–77r). (123r–124r) ›Dat ewangelium van sunte Philippus vnde Iacobus vnde sunte Walburghe daghe ewangelium‹ (S32): Io 14,1–14. (124r) ›Johannes ante portam latinam Matheus‹ (S35): Mt 20,20–23. (124r–v) ›An sunte Pancratius daghe Matheus‹ (12.5.): Mt 19,3–12. (124v–125r) ›Marcellini et Petri Matheus [!]‹ (2.6.): Lc 21,9–19. (125r–v) ›An sunte Bonifacius dage Matheus‹ (S102): Mt 10,16–22. (125v–126r) ›An sunte Blasidis [!] dage Matheus‹ (12.6.): Mt 24,3–13. (126r–v) ›An sunte Vitis daghe Matheus‹ (S42): Mt 10,23–31. (126v–127r) ›An dem hilgen auende sunte Iohannes Baptisten Lucas‹ (23.6.): Lc 1,5–17. (127r–v) ›Iohannes Baptiste Lucas‹ (S44): Lc 1,57–68. (127v) ›Johannes de lechte Matheus‹ (S45): Nur Verweis: Cum audieritis prelia et sediciones (vgl. oben, 124v–125r). (127v) ›Der heiligen aventes Petri et Pauli secundum Iohannem‹ (28.6.): Nur Verweis: Ecce nos relinquimus omnia (vgl. oben, 119v–120r). (127v–128r) ›An deme hilgen daghe sunte Peters secundum Lucam [!]‹ (S46): Io 21,15–19. (128r) ›An sunte Paulus daghe‹ (S46/2): Nur Verweis: Ecce nos relinquimus omnia (vgl. oben, 119v–120r). (128r–v) ›An sunte Odelricus dage secundum Matheum‹ (S172): Lc 12,35–44. (128v–129r) ›An dem achten daghe sunte Peters Matheus‹ (S46/oct.): Mt 14,22–33. (129r–v) ›An sunte Benedictus dage Matheus [!]‹ (11.7.): Lc 11,33–36. (129v) ›An deme daghe alse vnse here Ihesus sine apostele deilde vnde vorsande Marcus‹ (15.7.): Mc 16,15–20. (129v–130r) ›An sunte Allexius daghe Matheus [!]‹ (S92): Lc 14,26–33. (130r–131r) ›Maria Magdalena Lucas‹ (S49): Lc 7,36–50. (131r) ›An sunte Iacobus auende Matheus‹ (24.7.): Mt 9,35–10,1. (131r–v) ›An sunte Iacobus daghe Matheus‹ (S50): Mt 20,20–23. Warum der Text hier ein zweites Mal ausgeschrieben und nicht wie sonst auf die erste Stelle (124r) verwiesen wurde, ist unbekannt. (131v) ›An sunte Petrus dage in der erne‹ (S52): Io 15,12–16. (131v–132r) ›Vigilia Laurencii Iohannes‹ (9.8.): Io 12,24–31. (132r–v) ›An sunte Laurencius daghe Matheus‹ (S56): Mt 16,24–28. Warum der Text hier ein zweites Mal ausgeschrieben und nicht wie oben, 120v, auf die erste Stelle (ebenfalls 120v) verwiesen wurde, ist unbekannt. (132v) ›An vnser vrouwen auende wortmissen Matheus [!]‹ (14.8.): Lc 11,27–28. (132v) ›An den hilgen dage vnser vrouwen Matheus [!]‹ (S59): Lc 10,38–42. (132v–133r) ›An sunte Bartholomeus daghe Iohannes‹ (S61): Io 15,17–25. (133r–v) ›Iohannes Baptiste alse he enthouedet wart Matheus [!]‹ (S64): Mc 6,17–29. (133v) ›An sunte Egidius daghe‹ (S87): Nur Verweis: Ecce nos relinquimus omnia (vgl. oben, 119v–120r). (133v–134r) ›An den hilgen dage vnser vrouwen Matheus‹ (S65): Mt 1,1–16. (134r–v) ›An des hilghen cruces daghe Iohannes‹ (S66): Io 12,32–36. (134v–135r) ›An sunte Matheus auende Lucas‹ (20.9.): Lc 5,27–32. (135r) ›An sunte Matheus daghe Lucas [!]‹ (S67): Mt 9,9–13. (135r–v) ›An sunte Mauricius daghe Matheus‹ (S68): Mt 5,1–12. Warum der Text hier ein zweites Mal ausgeschrieben und nicht auf die erste Stelle oben, 113v–114r, verwiesen wurde, ist unbekannt. (135v) ›An sunte Cosme vnde Damian daghe Iohannes‹ (S69): Io 15,17–25. Warum der Text hier ein zweites Mal ausgeschrieben und nicht auf die erste Stelle oben, 132v, verwiesen wurde, ist unbekannt. (135v–136r) ›An sunte Michaelis daghe Matheus‹ (S70): Mt 18,1–10. (136r–v) ›An sunte Iheronimus daghe Iohannes‹ (S71): Io 6,44–51. Warum der Text hier ein zweites Mal ausgeschrieben und der Verweis auf das Erstzitat oben, 75r, fehlt, ist unbekannt. (136v–137r) ›An sunte Lucas daghe Matheus [!]‹ (S75): Lc 10,1–7. (137r) ›An deme hilghen daghe sunte Simonis vnde Iude‹ (S78): Nur Verweis: Hoc est preceptum meum. Dit ist min gebot (vgl. oben, 132v–133r). (137r) ›An aller hilghen‹ (S79): Nur Verweis: Videns Ihesus turbas (vgl. oben, 113v–114r und 135r–v). (137r) ›An sunte Mertens dage Matheus [!]‹ (S81): Lc 12,35–37 (bricht in der Perikope ab, vgl. oben, 128r–v). (137r) ›An sunte Ilseben daghe‹ (S82): Nur Verweis: Simile est regnum celorum thesauro (vgl. oben, 116r–v). (137r–v) ›An sunte Katherinen dage Matheus‹ (S85): Mt 25,1–13. (137v–138r) ›To der kerkwiginge Matheus [!]‹ (C11): Lc 19,1–10. (138r–v) ›To der alter wiginge Lucas‹ (C12): Lc 6,43–48. (138v) ›Desse twe ewangelien de lest men vor de almosen‹ (C12): Mc 12,41–44. (138v–139r) ›Matheus [!]‹ (C12): Lc 12,32–34. (139r) ›An sunte Remigius daghe‹ (S72): Nur Verweis: Vigilate ergo quia nescitis (vgl. oben, 117r–v). (139r) ›An sunte Dionisius daghe‹ (S74): Nur Verweis: Ecce ego mitto (vgl. oben, 125r–v). (139r) ›An sunte Gallen daghe‹ (S123): Nur Verweis: Facilius est camelum (vgl. oben, 123r). (139r) ›An sunte Severus daghe‹ (22.10.): Nur Verweis: Videte et vigilate (vgl. oben, 114r). (139r) ›An sunte Cecilien daghe‹ (S83): Nur Verweis: Simile est regnum celorum decem virginibus (vgl. oben, 118v–119r). (139r) ›An sunte Clementis daghe‹ (S84): Nur Verweis: Homo quidam peregrinus (vgl. oben, 117v–118r). (139r) ›Van den merteleren ewangelia‹ (C5): Nur drei Verweise: Cum persequentur vos [vgl. oben, 126r–v]. Descendens Ihesus de monte [vgl. oben, 118r–v]. Cum audieritis prelia [vgl. oben, 125v–126r]. (139r) ›Van den bichtegheren‹ (C7): Nur sechs Verweise: Homo quidam peregrinus [vgl. oben, 117v–118r]. Homo quidam nobilis [vgl. oben, 115r–116r]. Vigilate ergo quia nescitis [vgl. oben, 117r–v]. Sint lumbi vestri [vgl. oben, 128r–v]. Videte vigilate et orate [vgl. oben, 114r]. Nemo accendit lucernam [vgl. oben, 129r–v]. (139r) ›Von den iuncvrowen‹ (C9): Nur zwei Verweise: Simile est regnum celorum thesauro [vgl. oben, 116r–v]. Simile est regnum celorum decem virginibus [vgl. oben, 118v–119r]. (139r) ›To den selemissen‹ (S80): Nur zwei Verweise: Dixit Martha ad Ihesum [vgl. oben, 32v–34v]. Amen amen dico vobis nisi manducaveritis carnem et cetera [vgl. oben, 38r–v und 78r–v]. ›Hir endet sik de ewangelia de sanctis. Orate pro me scriptore‹. Chronologisch, inhaltlich und sprachlich steht dieser Version am nächsten die Überlieferung in Cod. Guelf. 866 Helmst., 1ra–45vb, gefolgt von dem jüngeren Cod. Guelf. 600 Helmst., 1r–91v, während Cod. Guelf. 973 Novi, 1r–41v, einen eigenen mnd. Überlieferungszweig repräsentiert. Ebenfalls eine separate Gruppe repräsentieren die beiden untereinander sehr nahestehenden ostmitteldeutschen Evangelistare in Cod. Guelf. 952 Helmst., 1ra–85vb, und Helmstedt, Ehemalige Universitätsbibliothek, I Hs 2, 2v100v sowie die Fragmente in Cod. Guelf. 404.10 Novi (10). Eine glossierte Version vgl. in Cod. Guelf. 392 Helmst., 1rb–219ra. Vollmer Evangelien, 39, 42f., 48f., 53–58 (jeweils Hs. genannt), 74–282 (Tabellen, jeweils Zeile Nr. 45) Abdruck einzelner Perikopen im Paralleldruck mit anderen Textzeugen; Vollmer Bibelverdeutschung, 213 (Hs. genannt); 2VL 7, 737–763 (751 Nr. 17 Hs. genannt).


Abgekürzt zitierte Literatur

CANTUS CANTUS: A Database for Latin Ecclesiastical Chant. Indices of chants in selected manuscripts and early printed sources of the liturgical Office (http://cantus.uwaterloo.ca//)
Deshusses J. Deshusses, Le sacramentaire Grégorien. Ses principales formes d'après les plus anciens manuscrits, Bd. 1–3, Fribourg 1971–1982 (Spicilegium Friburgense 16, 24, 28)
Handschriftencensus Handschriftencensus. Eine Bestandsaufnahme der handschriftlichen Überlieferung deutschsprachiger Texte des Mittelalters. Online-Datenbank: https://handschriftencensus.de/
Heinemann O. von Heinemann, Die Helmstedter Handschriften, Bd. 1–3, Wolfenbüttel 1884–1888, ND Frankfurt/M. 1963–1965 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die alte Reihe 1–3)
Rost Bibel H. Rost, Die Bibel im Mittelalter. Beiträge zur Geschichte und Bibliographie der Bibel, Augsburg 1939
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Vollmer Bibelverdeutschung Neue Texte zur Bibelverdeutschung des Mittelalters. Mit zwei Bildtafeln und einem Anhang Perikopen-Schlüssel für zehn Heiligen-Messen in deutschen Quellen, hrsg. in Gemeinschaft mit A. T. Hatto, F. Jülicher, W. Lüdtke und L. Wolff von H. Vollmer, Potsdam 1936 (Bibel und deutsche Kultur 6 = Materialien zur Bibelgeschichte und religiösen Volkskunde des Mittelalters 10)
Vollmer Evangelien Verdeutschung der Evangelien und sonstiger Teile des Neuen Testaments von den ersten Anfängen bis Luther. Beiträge zu ihrer Geschichte, hrsg. in Gemeinschaft mit G. Bruchmann, F. Jülicher und W. Lüdtke von H. Vollmer, Potsdam 1935 (Bibel und deutsche Kultur 5 = Materialien zur Bibelgeschichte und religiösen Volkskunde des Mittelalters 9)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil IV.
  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information)