Beschreibung von Cod. Guelf. 732 Helmst. (geplant: Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil V: Cod. Guelf. 616 bis 927 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser.) Beschrieben von Bertram Lesser Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms "Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung" Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Bertram Lesser Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Copyright Information)

Neu katalogisiert durch Bertram Lesser.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften Teil IV .

Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Helmstedter Handschriften Cod. Guelf. 732 Helmst. Heinemann-Nr. 796 Expositio hymnorum Südniedersachsen 1441 1ra–157vb Expositio hymnorum 1ra–vb Prologus In lumine tuo videbimus lumen. Istam proposicionem scribit propheta in psalmo et est theoloicalis et convenienter potest recitari circa hunc librum qui eciam est theoloicalis In lumine tuo. Istam propositionem scribit propheta in psalmo et est theologicalis et convenienter potest recitari circa hunc librum qui etiam est theologicalis Versus notabilibus habebitis: Quolibet in opere debemus quinque notare | Primo materiam post hanc intencio que sit | Post hanc utilitas tytulum subiungito eius | Et subponatur cui parti philosophie 2ra–157vb Textus 'Conditor'. Postquam visum est de causis et de quibusdam notabilibus Postquam visum est de causis et de quibusdam notabilibus circa principium huius libri nunc de divisione et de distinctione capitulorum videamus Postquam visum est de causis et de quibusdam notabilibus circa principium huius libri nunc de divisione et de distinctione capitulorum videamus 'instet cum gloria' id est assit nobis cum eterna vita quod concedat nobis deus qui vivit et regnat in secula seculorum Amen Amen Amen Finitus sub anno domini Mo CCCCo XLI in sancti Secundi martiris Enthält den strophenweise anzitierten Text und zugehörigen Kommentar zu folgenden Hymnen: 2ra–7vb AH 51 Nr. 47. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Adventu domini ad vesperas 7vb–11va AH 50 Nr. 8 Str. 2–8 mit Doxologie (Deo patri sit gloria ). Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Adventu domini ad completorium 11va–14rb AH 51 Nr. 49. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Adventu domini 14rb–18vb AH 50 Nr. 53 Str. 1–7 und Doxologie (Summo parenti gloria , Bestand wie Milchsack Nr. 112). Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Adventu domini ad vesperas 18vb–22vb AH 50 Nr. 26. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Nativitate Domini ad completorium 22vb–25rb Milchsack Nr. 113. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in Epiphania Domini ad vesperas 25rb–29va AH 51 Nr. 123. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Purificationis BMV ad vesperas et laudes 29va–31va AH 27 Nr. 82-II Str. 4–6. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Purificationis BMV ad completorium 31va–36ra AH 50 Nr. 7. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Epiphaniae Domini usque ad Septuagesimam 36ra–39ra AH 52 Nr. 2. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Septuagesimae 39ra–43rb AH 51 Nr. 55. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad vesperas 43rb–46ra AH 51 Nr. 22 Str. 1–6. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad completorium 46ra–48ra AH 51 Nr. 54. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad matutinas 48ra–50va AH 51 Nr. 58. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad vesperas 50vb–52rb AH 51 Nr. 45. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad completorium 52rb–54va AH 51 Nr. 57. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Quadragesimae ad matutinas 54va–58ra AH 50 Nr. 67 1, 3–6 und 7–8 wie im Apparat. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Passionis Domini ad vesperas 58ra–60rb AH 51 Nr. 80. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Passionis Domini ad completorium 60rb–63ra AH 50 Nr. 117 Z. 3–12. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in dominica Palmarum ad processionem 63ra–65va AH 51 Nr. 72. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in tempore Passionis Domini ad matutinas 65va–72rb Mone 1 Nr. 101 Str. 1–10 und Doxologie wie im Apparat. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria VI in Parasceve 72rb–76ra AH 50 Nr. 31 Str. 1–4, 7 und 12. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in vigilia Paschae 76ra–78rb AH 50 Nr. 69b Str. 1–4. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in vigilia Paschae ad processionem 78rb–81ra AH 51 Nr. 85. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in dominica Paschae ad vesperas 81ra–84vb AH 51 Nr. 83. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in dominica Paschae ad completorium 84vb–87vb AH 50 Nr. 143. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo Ascensionis Domini ad vesperas 87vb–89va AH 51 Nr. 89 Str. 1–4. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo Ascensionis Domini ad completorium 89va–92vb AH 50 Nr. 183 Str. 1, 2, 4–6, 8, 7, 9, 10 Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in vigilia Pentecostes ad matutinas 92vb–95vb AH 50 Nr. 144 Str. 1–5, Zusatzstr. wie Apparat, 6, 7. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo Pentecostes 95vb–96vb AH 51 Nr. 40. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo sanctissimae Trinitatis 96vb–100rb AH 50 Nr. 386. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo corporis Christi ad vesperas 100rb–101va AH 50 Nr. 388 Str. 1, 2, 4, 5. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in festo corporis Christi ad completorium 101va–108va AH 50 Nr. 96. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Johannis Baptistae 108vb–112ra AH 51 Nr. 188. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Petri et Pauli apostolorum 112ra–113rb AH 52 Nr. 285. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Mariae Magdalenae 113rb–114rb AH 48 Nr. 79-II Str. 1 und 7. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Stephani protomartyris 114rb–115va AH 50 Nr. 227 Str. 1–4. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo sancti Laurentii 115va–118ra AH 50 Nr. 72 Str. 1, 2 und 4–8. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Assumptionis BMV 118ra–121rb AH 51 Nr. 125. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Nativitatis BMV 121rb–123rb AH 50 Nr. 223. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in inventione et exaltatione sanctae Crucis 123rb–126ra AH 51 Nr. 178. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo sancti Mauritii et sociorum eius 126ra–128rb AH 50 Nr. 146 Str. 1–5. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo Michaelis archangeli 128rb–130rb AH 51 Nr. 130 Str. 1–5. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo omnium sanctorum 130rb–131va AH 52 Nr. 182 Str. 1–4. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo sanctae Elisabeth 131va–135ra AH 52 Nr. 245 Str. 1–5, 7 und 8, eingeschoben AH 52 Nr. 247 Str. 4 und 5. Hymni/Sequentiae De sanctis Hymnus in festo sanctae Katharinae 135rb–136vb AH 51 Nr. 108 Str. 1–5. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus de apostolis 136vb–137va AH 51 Nr. 112 Str. 1–3. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus de martyribus 137va–138vb AH 51 Nr. 114a. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus de uno martyre 138vb–140rb AH 51 Nr. 118. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus de confessoribus 140rb–141va AH 50 Nr. 21. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus de virginibus 141va–145rb AH 51 Nr. 102. Hymni/Sequentiae Commune sanctorum Hymnus in dedicatione ecclesiae 145rb–146va AH 51 Nr. 34 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in die dominica ad vesperas 146va–147ra AH 51 Nr. 44 Str. 1 und 2, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communi tempore ad completorium 147ra–148rb AH 51 Nr. 35 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria II communis temporis ad vesperas 148rb–149va AH 51 Nr. 36 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria III communis temporis ad vesperas 149va–150vb AH 51 Nr. 37 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria IV communis temporis ad vesperas 150vb–152rb AH 51 Nr. 38 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria V communis temporis ad vesperas 152rb–153rb AH 51 Nr. 39 Str. 1–4, Doxologie nur Verweis. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in feria VI communis temporis ad vesperas 153rb–vb AH 51 Nr. 24 Str. 1 und 2. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in dominicis diebus ad matutinas 153vb–154rb AH 51 Nr. 31 Str. 1 und 2. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communis diebus ad matutinas 154rb–155vb AH 51 Nr. 41 Str. 1–4. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communi tempore ad primam 155vb–156rb AH 50 Nr. 18. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communi tempore ad tertiam 156rb–157rb AH 50 Nr. 19. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communi tempore ad sextam 157rb–vb AH 50 Nr. 20. Hymni/Sequentiae De tempore Hymnus in communi tempore ad nonam Jeweils umfangreicher und mit geringfügig abweichenden Hymnen auch in Cod. Guelf. 579 Helmst., 2ra–194vb; Cod. Guelf. 29.1 Aug. 4°, 1ra–175vb; Hannover, StB, Ms. Mag. 13, 217r–295v ( Hannover SB, 40). Der Text ist ungedruckt. HSa–b Tabula expositionis hymnorum Conditor. Veni redemptor gencium. Vox clara ecce intonat. A solis ortus cardine Nunc sancto nobis spiritus. Rector potens verax deus. Rerum deus tenax vigor. Et sic est finis deo gracias Die Tabelle listet die im Kommentar ausgelegten Hymnen nach der Abfolge im Codex auf.

Papier

Wasserzeichen: Frucht, drei Eicheln: WZIS DE6180-Nr_25_24 (um 1445, weiterer Typ nicht nachweisbar). Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange, darüber zweikonturiges Kreuz im Kreis (drei Typen, nicht nachweisbar). Einhorn, Kopf (nicht nachweisbar).

157 Bl. 21 15 Bleisitiftfoliierung modern: 1157. 12 VI (144). VII (157)! Buch- und Schriftwesen Kustoden Kustoden in römischen Zahlen auf dem Kopfsteg der ersten Rectoseite jeder Lage: I–XIII. Lagenmitte jeweils mit Pergamentfalzen als Heftverstärkung.

Das letzte Bl. der letzten Lage ist als HS an den hinteren Deckel geklebt und ungez.

18 13 , zweispaltig (Spalten unregelmäßig, meist 5,5–6 cm breit), 40–45 Zeilen.

Schriftarten Gotische Schriften jüngere gotische Kursive Jüngere gotische Kursive von zwei Händen,

Hand 1: Haupttext 1ra–157vb (anzitierte kommentierte Hymnenzeilen in einfacher, vergrößerter Textualis);

Hand 2: Register auf dem HS.

Rubriziert, rote Lombarden, einige mit Schaftaussparungen oder in Umrisszeichnung. Buchschmuck Lombarden

Spätgotischer Holzdeckelband, mit rot gefärbtem Schafsleder überzogen. Streicheisenlinien. Drei Doppelbünde, Kapital an Kopf und Schwanz mit ungefärbten Lederstreifen umflochten. Eine mittig angebrachte Langriemenschließe, Schließenriemen und -öse verloren, Gegenblech mit Riemenrest am HD erhalten. Auf dem VD Titelaufschrift: Expositio hymnorum. Einband Schließen Langriemenschließen Einband Kapital, umflochten Einband Titelaufschrift

Der im vorderen Gelenk und am Rücken eingerissene und z. T. verlorene bzw. zerstörte Überzug wurde, vermutlich in Helmstedt während des 18. Jh. unter Zuhilfenahme eines zweitverwendeten neuzeitlichen ledernen Einbandrückens repariert.

Der Codex wurde 1441 im südostniedersächsischen Raum um Hildesheim und Braunschweig geschrieben. Ob der auf dem HS genannte, nicht näher identifizierbare Conradus Hildensem Tzerstede (darunter in der rechten Spalte in Majuskeln nochmals CONRADVS) der Schreiber, Auftraggeber oder auch Besitzer des Codex war, ist unbekannt. Dabei handelt es sich jedoch nicht um den bekannten gleichnamigen Rechtsgelehrten und späteren Propst von Lüne, da dieser bereits im Jahre 1440 verstorben war, vgl. B. Schwarz, Zwei Lüner Pröpste aus Hannover im 15. Jahrhundert. Konrad von Sarstedt und Dietrich Schaper, in: Jahrbuch der Gesellschaft für Niedersächsische Kirchengeschichte 97 (1999), 7–54.

Zur gleichen Familie gehörte der auf dem VS in kunstvoller Textualis mit litterae elongatae eingetragene Johannes Tzersstede est erg.: possessor huius libri , über den ebenfalls nichts Näheres bekannt ist; ein gleichnamiger Kanoniker des Braunschweiger Blasiusstifts verstarb bereits 1406, vgl. Döll, 307. Buch- und Schriftwesen Besitzvermerk (zeitgenössisch)

Vermutlich im frühen 16. Jh. übergab der Priester Folcmarus Opperman, der in einer am 15.6.1519 ausgestellten Urkunde als Zeuge nachgewiesen ist ( Ohainski UB Dorstadt , 276f. Nr. 287), den Codex dem Augustiner-Chorfrauenstift Dorstadt, vgl. den Vermerk auf dem VS: Presentem librum donavit dominus Folcmarus Opperman monasterio Dorstadt pro anime sue salute. Buch- und Schriftwesen Schenkungsvermerk (zeitgenössisch)

Am 12.4.1572 mit den übrigen Dorstädter Codices in die Wolfenbütteler Hofbibliothek transportiert; 1614 in deren Gesamtkatalog von Liborius Otho (Cod. Guelf. A Extrav., p. 301 [296]) unter den Papalia Miscellanea mit der Signatur Z 29 als Hymni anniversarii scripti in papiro nachgewiesen. — 1618 in die Universitätsbibliothek Helmstedt überführt; 1644 im Handschriftenkatalog der Universitätsbibliothek (Cod. Guelf. 27.2 Aug. 2°, 17r) unter den Theologici MSSti in quarto als Expositio hymnorum, In bretter roth beschrieben; im Handschriftenverzeichnis von 1797 (BA III, 52) unter Nr. 1219 (irrtümlich als Sermones ch. 4°) aufgeführt.

Die mittelalterlichen Helmstedter Handschriften der Herzog August Bibliothek. Teil V: Cod. Guelf. 616 bis 927 Helmst., beschrieben von Bertram Lesser (in Vorbereitung). Schönemann, 84 Nr. 14.6. Heinemann Nr. 796. Krämer, 170. Niedersächsisches Klosterbuch, 1, 336. Schnabel Zeugnis , 142.