de :: en
Permalink: PURL

Suche


Beschreibung von Cod. Guelf. 75 Weiss. (Heinemann-Nr. 4159)
Butzmann, Hans: Die Weissenburger Handschriften. Frankfurt/M.: Klostermann, 1964. (Kataloge der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel: Neue Reihe, Bd. 10) S. 226228

Auszüge aus Amalarius von Metz

Pergament — 121 Bl. — 24 × 18,5 cm — Weissenburg — X. Jh., 2. H.

Lagen: Quaternionen. Bl. 121v zeigt Leimspuren eines alten Einbandes: Sämtliche Blätter der Handschrift weisen an den oberen Ecken starke Beschädigungen durch Feuchtigkeit auf. Schriftraum 20 × 15,5 cm. 27 Zeilen. Eine Haupthand, mehrere Nebenhände. Händewechsel deutlich sichtbar 107v, 109v. Mittelgroße, kräftige karolingische Minuskel. Hauptüberschriften in roter Capitalis rustica; Nebenüberschriften in roter Minuskel. Zahlreiche schwarze und rote Anfangsbuchstaben in Capitalis.

Das vordere und hintere Schutzblatt stammt aus einem Missale mit Neumen. Zwischen den einzelnen Lagen Falzstreifen einer Handschrift des X./XL Jhs.

Herkunft: 110r in abwechselnd roter und schwarzer Capitalis Has iam scripturas Abbatis sancta voluntas Gerrici que Petro tradidit Altithrono. 2r Signaturbuchstabe (halb weggeschnitten) .I. (?) 1r Codex sanctorum Petri et Pauli apostolorum in Wyssenburg. Darunter (XVI. Jh.) Codex sanctorum Petri et Pauli apostolorum in Wissenburg + Et continet expositiones diversorum rituum misse et psalterium Hyronimi etc. Gerrich wurde 960 zum Abt von Weissenburg gewählt. Wiener Liste 4°23.

Heinemann 4159. — E. Lesne, Les livres „Scriptoria" et bibliothèques du commencement du VIIIe à la fin du XIe siècle, Lille 1958, S. 707. — Luzian Pfleger, Beiträge zur Geschichte der Predigt und des religiösen Volksunterrichtes im Elsaß während des Mittelalters in: Historisches Jahrbuch 58, 1917, S. 676—79. — J. M. Hanssens, Le texte du „Liber officialis" d'Amalaire, in: Ephemerides liturgicae 47—49, 1955—55, S. 419. Auch als Sonderdruck erschienen, Romae 1955. Amalarius episcopus, Opera liturgica omnia ed. J. M. Hanssens T. 1, 1948, S. 129. (Studi e testi 158.) Der Codex wird hier bezeichnet als Guelferbytensis 2.

1r Siehe unten.

1v Amalarius Mettensis (?): Ecloga de ordine romano. Ohne Epilogus. ›Aegloge de ordine romano et de quatuor orationibus episcoporum sive populi in missa.PL 105, 1515-30. PL 78, 1371-80. Amalarius ed. J. M. Hanssens 3, S. 229-64.

17v Amalarius Mettensis: Epistula 14. De ceremoniis baptismi. Ad Caro-lum Magnum. MGH Epp. Carolini aevi 3, 273—74. Hanssens 5, 269—71.

19rDe sacramentis ecclesiae‹. Sunt autem sacramenta ecclesię baptismum et chrisma … — … non vult deus ulcisci malitiam eius, qui confiteri delicta persuadet. Pfleger druckt S. 677—79 den Anfang und die Abschnitte De inpositione manus episcopalis et chrismatis sacramento. De sacramentis corporis et sanguinis domini. Odo sunt principalia vitia, Ista sunt capitalia crimina, Ista sunt minuta peccata (20v22v) ab.

24rGlosae super Paenitentiale‹. Maleficus qui male faciunt. Veneficus qui venenum dat herbarum … — … inpartiri, per partes dare. Aboletur, obliviscitur, aisiscentibus [!]. Die folgenden Stücke schließen sich unmittelbar an:

25v Amalarius Mettensis: Liber officialis. Retractatio II. (Kurzfassung). Lib. 1—5, cap. 25. ›De septuagesima‹. Septuagesima computatur secundum titulationem … — … dona et munera unum sunt, sicut Danihel dixit ad Baldasar: Dona. Vgl. unten 99r. Derselbe Text in Cod. Guelf. Heimst. 1098. Vgl. PL 105, 994-1159. Hanssens 2, 26-537.

91rExpositio super Dominicam orationem. Incipit Prologus‹. Dominus et salvator noster Iesus Christus inter cetera sacra praecepta … — … dimittas incedere in temptationem diaboli a diabolo vel a malis hominibus.

93r Maximus Taurinensis: Homilia 83. Nur Anfang bis „tamquam haereticus corrupisset". ›Expositio Maximi episcopi super symbolum apostolorum‹. PL 57, 455.

93vExplanatio simboli cuiusdam per interrogationem et responsionem‹. Quid est symbolum? Responsio. Symbolum grece, latine signum … — … sacramenta fideliter teneatis ac bonis actibus conservens.

95r Commentarius Fortunati in symbolum Athanasianum. ›Expositio super Quicumque vult‹. Fides dicitur credulitas sive credentia. A. E. Burn, The Athanasian creed, Cambridge 1896, S. 28-59 (Texts and studies 4, 1). Pitra, Analecta sacra 5, 1888, S. 27. Im Voss. gr. 4° LV, den Pitra benutzte, wird die Expositio einem EUPHRONIUS presbyter zugeschrieben. Anschließend, ohne besondere Uberschrift:

99r Amalarius Mettensis: Liber officialis. Retractatio II, lib. 5. Kürzende Auszüge aus Cap. 35—58, 40, 44. Vgl. oben 25v. ›De parte oblate, quę remanet in altari.Triforme est corpus Christi … — … quasi anniversaria sit. Vgl. PL 105, 1154—64. Hanssens 2, 567ff. Kurzer Zusatz: ›De offertorio Vir erat.In offertorio Vir erat non est repeticio ver-borum. Danach Oratio super infantes in XLma. Ad quatuor evangelica. Idem Kapitula quatuor evangelistarum. Prima de generatione Iesu Christi et sie alii tres. Oratio ad reddentes. Idem Pater noster atque Credo in deum. Post Pisteugis id est credis.

102v Glossa super Alcuini epistula 154. Vgl. MGH Epp. aevi Carol. 2, 202. Primus paganus caticuminus fit, id est audiens unum agnoscens deum accedens ad pabtismum … — … quia sanctus in ea manens spiritus eundem sacramentorum latenter operatur.

107r leer.

107v Gregorius I. papa: Decretum (Constitutum pro monachis. Concilium Roman um III Lateranense). Mansi 10, 485-87. PL 77, 1540-42.

109r Oratio inter fulgura et tonitrua. Omnipotens et misericors deus, qui per Iesum Christum filium tuum, dominum nostrum, mundum illuminare dignatus es … — … in materiam transeat laudis comminatio potestatis.

109v Orationes tres. ›Oracio sacra‹. Domine Iesu Christe, fac misericor-diam in servo tuo … Alia. Domine Iesu Christe, qui non pro iustis, sed peccatoribus … Alia. Deus, qui non localiter, sed ubique es.

110r Distichon, die folgenden Texte einleitend (Capitalis quadrata, rote und schwarze Zeilen wechselnd). Has iam scripturas abbatis sancta voluntas Gerrici, que Petro tradidit altithrono. Orationes duo. ›Oratio de tribulatione‹. Opitulare deus inopibus paternum destitutis prębe solatium … Alia. Deus, qui iusta postulantium vota exaudis.

100v Hymnus in Iohannem Baptistam. Fragment. Mit Neumen. Iste est de sublimibus celorum prepotentibus … — … iste est enim Iohannes. Breviarium psalterii. unter dem Namen des Hieronimus. Beginnt mit einer Oratio. ›In Christi nomine incipit psalterium a sancto Ieronimo ut dicitur angelo se docente compositum.Exaudi me, domine, orantem ad te pro peccatis atque offensionibus. Prologus. Propter hoc breviarium est hoc psalterium, ut meditetur … — Verba mea auribus percipe, domine, intellige clamorem meum … — … et perdes omnes, qui tribulant animam meam, quoniam ego servus tuus sum.Explicit psalterium sancti Ieronimi.‹ Das Breviarium zeigt in Anlage und Textauswahl eine gewisse Ähnlichkeit mit dem Breviarium des Prudentius Galindo (PL 115, 1449—58), das gleichfalls mit einem Prologus und einer Oratio anhebt. Wohl zu dem Breviarium gehörend:

115r Orationes in versus psalmorum. › ((Capitalis): ) Incipit oratio psalmidica cum Gloria patri, Kyrieleison, Pater noster.‹ › ((Minuskel): ) Miserere mei deus secundum m[eritum] m[eum]. Gloria k [Cyrie]) x [Christe] k [Cyrie] pater noster‹. Non peto secundum meritum meum … — … Gloria tibi trinitas, ęqualis una deitas ante omnia saecula et nunc et in perpetuum, Amen. Anschließend. (118v) › ((Capitalis) ) Oratio pro renuntiantibus seculo‹. Presta, quaesumus, omnipotens deus, famulis tuis renuntiantibus saecularibus pompis. ›Oratio cum aliquod opus iniungitur monacho‹. Tuam, clementissime pater, omnipotentiam supplices depraecamur. (119r) ›Item alia oratio cum absolvitur‹. Domine Iesu Christe, qui pie servientibus tibi. (119v) ›De reversione fratrum ad propria‹. Quaesumus, omnipotens deus, ut his famulis tuis … Alia. … — Omnipotens sempiterne deus, miserere his famulis … — Schlußgebet Deus virtus angelorum. … in novissimo die sine macula pervenire valeant.

120r Oratio sancti Isidore. Domine deus omnipotens, Iesu Christe, fili dei vivi, rex regum … — … (Bricht ab: ) Scilicet in infirmitate …

120v Weiterer Nachtrag: Ordo Romanus VII.Qualiter quedam orationes et cruces in Te igitur agendę sint‹. PL 78, 1580 und 985-84. Gerbert, Monumenta 2, 165-66. Andrieu 3, 296-305.


Abgekürzt zitierte Literatur

Andrieu M. Andrieu, Les Ordines Romani du haut moyen âge, Bd. 1–5, Louvain 1931–1961 (Spicilegium sacrum Lovaniense: Études et documents 11, 23, 24, 28, 29)
Mansi G. M. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio …, Bd. 1–53, Florenz 1759–1927, ND Graz 1960–1962
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Lizenzangaben korrigiert (schassan, 2020-04-17)
  • Manuscripta Mediaevalia Objektnummer hinzugefügt (schassan, 2019-08-20)

  • Weitere Literaturnachweise im OPAC suchen.
  • Weitere Literaturnachweise suchen (ehem. Handschriftendokumentation)
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.