Beschreibung von Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 498 (Katalog der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Handschriften in Halberstadt. Verzeichnis der Bestände der Kulturstiftung Sachsen-Anhalt, Domschatz zu Halberstadt, und des Historischen Archivs der Stadt Halberstadt, bearbeitet von P. Carmassi, Wiesbaden 2018.) Katalogisiert durch Patrizia Carmassi Herzog August Bibliothek Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Patrizia Carmassi Herzog August Bibliothek Herzog August Bibliothek 08.11.2022 Herzog August Bibliothek

Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA).

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)

Neukatalogisiert durch Patrizia Carmassi.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Halberstädter Handschriften

Halberstadt Domschatz Inv.-Nr. 498 Antiphonale officii et hymnarium Halberstadt 15. Jh. 1r-317r Antiphonale Zum Teil lückenhaft. 1r-8r Invitatoria Beginnt wegen Lücke mit dominus deus noster nos autem populus . **<--> 8v-11r Responsoria pro defunctis Von I bis XII. 11v leer bis auf Liniierung. 12r-129v Temporale Dominica I de adventu 16v Dominica II 20r Dominica III 27r In vigilia vigilie 30r In vigilia nativitatis Christi 31r In nativitate 35v De sancto Stephano suffragia In natali sancti Stephani 39r Iohannis evangeliste 40v Nachtrag auf dem Fußsteg In octava Iohannis. 42r De innocentibus 44v Infra octavam 47r In octava 48v In octava Stephani 49v In vigilia epiphanie domini 53r In octava 54r Sabbato post octavam epiphanie 55r Dominica I post epiphaniam 59r Sonntage I-IIII post epiphaniam. 59v In LXX 62v Dominica in LX 65r Dominica in L 67v In capite ieiunii Dominica in XL 72r Dominica II Am Rande frühneuzeitlicher Nachtrag: Reminiscere. Solche Nachträge auch bei den Sonntagen nach Ostern. 75v Dominica III Am Rande: Oculi. 79v Dominica IIII Am Rande: Laetare. 83r Dominica in passione domini Am Rande: Iudica. 87r Dominica in palmis 91r In cena domini 94v In parasceve 97r Sabbato 99v Auf der ersten Zeile die letzten Worten der Antiphon Ioseph ab Arimathia cum in sepulchro suo e u o u a e . Danach leer bis auf Liniierung. CAO 3506. 100r-v Leer bis auf Liniierung. 101r In vigilia Pasche 102r-v Osterspiel Liturgische Feste, besondere Ostern, Osterspiel Ad visitacionem sepulchri Edition: Lipphardt, Lateinische Osterfeiern und Osterspiele 3 , 581, S. 952. 107r In octava 108r Cottidianis diebus 110r-112r Sonntage I-VI nach Ostern. 112r In vigilia ascensionis domini 114v In vigilia Penthecostes 118v De sancta trinitate 122r De corpore Christi Liturgische Feste, besondere De corpore Christi 125v Dominica prima 126v Endet wegen Lücke von mehreren Blättern mit dem Responsorium Domine si conversus fuerit populus tuus CAO 6514. 127r Beginnt wegen Lücke mit ge illos Ut cognoscant quia non est CAO 6326. 127v Ezechiel 129v Endet wegen Lücke eines Blattes mit caminus ar . Vgl. CAO 1755. 130r-147r Commune sanctorum Incipit commune sanctorum. De apostolis ad vesperas antiphona 133v De martiribus 137v De uno martire 140v De confessoribus 144r De virginibus 145v Anmerkung von erster Hand vor dem Responsorium Offerentur regi: Nota Responsorium sequens est sextum semper quoniam est ter decani vel praepositi. 147r Gloria patri mit acht verschiedenen Melodien. Folgen drei Majuskel-G ohne Text und Noten. 147v Nachtrag (1570). In festo divisionis apostolorum 1570 CAO 7028. 148r-152v Antiphonen für die Sonntage I-XXV nach Pfingsten Die ersten drei Zeilen fol. 148r leer gelassen. 152v Dominicis diebus ad processionem 153v-317r De sanctis 153v De sanctis infra pascha 155r De sancto Georgio 157r De sancto Marco 157v Philippi et Iacobi Mit Suffragia. 158v In invencione sancte crucis 159v De spinea corona 161r Iohannis ante portam latinam 161v In adventu reliquiarum sancti Stephani 164r Translacionis sancti Andree 165r Urbani martiris Marcelli et Petri 165v Erasmi martiris ad vesperas responsorium Nur Incipit: Beatus vir, mit der Anmerkung: reverte folium. Folioangabe von späterer Hand: CLVII. De sancto Medardo 166r De sancto Vito 169v De sancto Albano 170r Decem milium militum In vigilia Iohannis baptiste 173v Iohannes et Pauli 176v In vigilia Petri et Pauli apostolorum 180r In octava apostolorum Petri et Pauli 180v In commemoratione sancti Pauli 181v Endet wegen Lücke mit der Antiphon: Michi vivere Christus est et mori lucrum gloriari me oportet 182r Beginnt wegen Lücke mitten im Offizium De visitatione Beate Virginis Mariae: gubernando promptos suo regimini 185v In octava visitacionis 186v De compassione beate Marie virginis 190r Translatio sancti Thome Mit Anmerkung: De apostolis per totum. Über die Zeile: Infra octavam visitacionis tenetur. Marie Magdalene 194v De sancta Anna 199r De sancta Martha 200v Cristoferi Mit Angabe: De uno martire per totum. De sancto Iustino 201r In invencione sancti Stephani 205v De sancto Sixto 209r Laurentii martiris 212v Tyburcii martiris Ypoliti martiris 214r In vigilia assumpcionis 219r Suffragium de sancto Magno Anmerkung von erster Hand: Nota in festo patronorum ad matutinum tota historia de martiribus. 219v In octava assumpcionis Bartholomei apostoli De sancto Hermete 220v Augustini episcopi Anmerkung: De confessoribus per totum. Decollatio Iohannis baptiste 224v Egidii abbatis 225r Transfiguracionis domini Kleiner geschrieben: Historia de sancta trinitate tibi trinitas cum tota. Translacionis Mathie De apostolis per totum Nativitatis Marie Quere assumpcionis 229r In exultacione sancte crucis 230v Eufamie Mit Anmerkung: De virginibus per totum De sancto Lamberto 233r Mathei apostoli Mauricii et sociorum eius 238r Cosme et Damiani Michaelis archangeli 242r De sancto Ieronimo Remigii 243r Francisci confessoris 243v Dyonisii 248r In dedicatione templi 251v Luce evangeliste Mit Anmerkung: De confessoribus. Undecim milium virginum 254v Severi et Severini 255r Symonis et Iude Mit Anmerkung: De apostolis per totum. In festo omnium sanctorum 257r Translaciones Marie Magdalene Dazu: Per totum ut in eius festo. Octava omnium sanctorum Dazu: Ut in die sancto per totum. In vigilia Martini 260v Suffragia de sancto Livino 261r Quatordecim auxiliatorum Dazu: De martiribus per totum In octava sancti Martini Dazu: Quere in primis vesperis. De sancta Elyzabeth 265r Suffragia de sancto Berwardo 265v Suffragia de sancto Berwardo 266r In presentacione beate Marie virginis 269r Suffragia Cecilie virginis 272r De sancto Clemente 272v De sancta Felicitate suffragia 273v Katherine virginis 277r De sancto Andrea 280v De sancta Barbara 281r De sancto Nicolao 284v In octava Andree 285v Concepcionis beate Marie virginis 291r In octava concepcionis Marie Thome apostoli Silvestri episcopi 291v De sancto Sebastiano 295r Agnetis virginis 298r In conversione sancti Pauli Mit der Anmerkung: Quere in commemoracione eius per totum und Nota si dies sancti Pauli venerit in diem dominicam ad cruces cantabimus O gloriosum lumen. De sancto Karolo 302v Purificacionis Endet wegen Lücke mit dem Invitatorium Ave Maria gratia plena dominus 303r Beginnt mit dem Responsorium für das Officium de sancta Agatha: Quis es tu qui venisti CAO7499. 305v Cathedra Petri 306r De sancto Mathia 309v Thome de Aquino Dazu: De confessore per totum. De sancto Gregorio 313r Gertrudis virginis Anmerkung: totum de virginibus. In annunctiacione sancte Marie. 317v leer bis auf Liniierung. 318r-332r Hymnarium 318r In adventu domini ad vesperas ympnus AH 51,47. Ad completorium ympnus AH 2,21. Ohne Strophe 7. Ad laudes AH 2,20. 318v In nativitate Christi ympnus AH 2,23. Zwischen Strophe 3 und 4 die Strophe 4 aus AH 27,82. Ad completorium AH 2,21. Strophe 7. Ad completorium AH 50,26. 319r Stephani AH 48,79. Mit eingefügter Strophe Ubi chorus vor der Doxologie. In epyphania domini AH 50,53. Strophen 8,9,11,13 und Doxologie. 319v Ad completorium Chevalier 14309. Ad laudes ympnus AH 2,105. Strophen 1-3, 9. Dominica in quadragesima AH 51,58. Ad completorium ympnus AH 27,75. Strophen 1-6. 320r Ad laudes AH 51,57. Dominica oculi AH 51,60. Ad laudes ympnus AH 2,112. 320v Dominica Iudica in passione domini ympnus AH 2,42. Strophen 1-4, 7. Mit Doxologie Laus honor Ad laudes ympnus AH 51,72. 321r In pascha ad vesperas AH 51,83. Mit Doxologie der Osterzeit. De sanctis AH 51,85. 321v In ascensione AH 50,143. Ad completorium AH 51,89. Ohne Strophe 5. De sancto spiritu in penthecosten AH 50,144. 322r Ad completorium AH 23,50. De sancta trinitate ympnus AH 2,17. De corpore Christi ympnus AH 50,386. 322v Ad completorium AH 50,388. Ferialibus diebus ad laudes ympnus AH 51,31. Sabbato diebus Ein Wort dazwischen ausradiert. AH 50,7. 323r Ad laudes ympnus AH 50,4. Folgt Doxologie. Dominicis diebus AH 51,34. 323v Ad laudes ympnus AH 50,5. Folgt Doxologie. Feria II ad vesperas AH 51,35. Ad laudes AH 2,4. Mit Doxologie Deo patri sit 324r Feria III Nachgetragen: Ad vesperas AH 2,5. Ad laudes Nachtrag: quarta feria AH 2,7. Mit Doxologie Deo patri sit Feria IIII Nachtrag: Ad vesperas AH 2,8. 324v Ad laudes AH 2,10. Feria quinta AH 2,11. Ad laudes AH 2,13. Mit Doxologie Deo patri sit . 325r Feria sexta AH 2,14. Ad laudes AH 2,16. Mit Doxologie Deo patri sit De sanctis. Georgii martiris ympnus AH 51,115. 325v Ad completorium AH 12,212. De sancta cruce ympnus AH 50,223. De spinea corona AH 52,12. 326r Invencio sancti Stephani ympnus Verweis: Sancte Dei. Quere nativitatem Christi. Es handelt sich aber um den Hymnus für den Festtag des Heiligen. Vgl. fol. 319r: AH 48,79. Translacionis sancti Andree ympnus AH 51,139. Iohannis baptiste AH 50,96. Strophen 1-5 und Doxologie. 326v Iohannis et Pauli ymnpus AH 2,97. Petri et Pauli apostolorum ympnus AH 2,58. 327r Marie Magdalene AH 51,175. Anne matris Marie AH 52,102. Mit Variante im Incipit: Huius diei gaudia. Ad completorium AH 52,104. 327v De sancta Martha AH 12,335. Strophen 1-4, 11. Variante in Strophe 1: Clangat turba. Sixti martiris AH 11,498. 328r Assumpcionis Marie AH 27,82 (II. Ad laudes). Strophen 4-6, 15. Mauricii AH 51,178. 328v Michaelis archangeli AH 50,156. In dedicatione ecclesie AH 2,93. Strophen 1-4,6, 5, 8-9, 11. 329r Undecim milium virginum AH 52,367. Strophen 1-2, 4 und Doxologie. De omnibus sanctis AH 51,130. Elizabeth AH 52,182. 329v Katherine virginis ympnus AH 18,39, Prosella in 3. Nocturno. Andree apostoli ympnus Verweis: Quere in eius translacione. De concepcione sancte Marie AH 2,29. Conversionis Pauli Auf dem Seitensteg. Bei der Neubindung z.T. abgeschnitten. Verweis auf AH 2,58, Strophe 4. Karoli regis AH 52,158. 330r In purificacione AH 50,155. In annunciacione ympnus Ave maris stella Quere concepcionis eius. De crucifixione sive compassione et martirio gloriose virginis Marie ympnus AH 4,86. Ad laudes AH 4,87. Strophen 1,3,5,9. 330v De apostolis ad vesperas ympnus AH 2,94. Ad laudes AH 2,95. Strophen 1-2, 6-8. De martiribus Nachtrag: sollempnis nota. AH 2,96. 331r Ad laudes AH 2,95. Strophen 4-5, 3, 7-8 (bis consortio). De uno martire ympnus AH 2,99. Ad laudes AH 2,98. Am Fußsteg Nachtrag: Noten mit der Inschrift Nota festivalis. 331v De confessoribus AH 2,101. Ad laudes AH 2,100. Mit Doxologie Praesta pater . De virginibus AH 2,103. Mit Doxologie Gloriam psallat chorus . 332r Ad laudes AH 2,104. Strophe 2 bis: sponsisque reddens. Der Rest des Blattes ist leer. 332v-333v leer bis auf Liniierung. Fol. 333 diente ursprünglich als Spiegelblatt. Pergament 333 Bl. 35,5 × 26,5 cm. Mittelalterliche Foliierung in schwarzer Tinte. Moderne Foliierung (Bleistift). VI+1-1 (11). 8 V (91). V-1 (100). 2 V (120). V-4 (126). V-7 (129). V+1 (158). 2 V (178). V-4 (184). 8 V (264). V-2 (272). 3 V (302). V-4 (308). V-1 (317). V (327). III (333). Das erste Blatt auf dem Verso liniiert und als Spiegel verwendet. Lücken zwischen fol. 129 und 130, fol. 181 und 182, fol. 268 und 269, fol. 302 und 303, fol. 317 und 318.

Gebrauchsspuren: Flecken an den unteren Blattecken. Risse im Pergament: fol. 108, 112.

29 19,3 . 12 Zeilen.

Textualis. Gelegentlich liturgische Ergänzungen an den Rändern aus Mittelalter und Früher Neuzeit. Interne Verweise mit Fol.-Angabe und (von erster Hand) Formulierungen wie: reverte folium, quere de apostolis etc. Durch den Hauptschreiber auch Nachträge auf dem Fußsteg: Verweis durch ein rotes Kreuz.

Musiknotation Hufnagelnotation Hufnagelnotation auf fünf Linien. C-, G- oder F-Linien durch Buchstaben am Anfang der Linie gekennzeichnet. Gelegentlich b-Zeichen auf der Linie vor einigen Noten. Rubriziert. Buchschmuck Initialen Fleuronnée-Initialen I. 5 bis 7 cm hohe rot-blaue Fleuronnée-Initialen. Buchstabenkörper mit Blau gefüllt. Bei den meisten Initialen Linienkontur in roter Tinte, eventuell mit Besatzfleuronnée. Binnenfleuronnée durch Aussparung auf rotem Grund: Palmettenblätter und Knospen in Ähre geordnet. Gelegentlich Einteilung des Binnenfelds in viereckige Felder. ** 12r: V(eni). 2. Adventsonntag. 101r: A(lleluia). Ostervigil. 114v: V(eni). Pfingstvigil. 161v: S(uccurrat). In adventu reliquiarum sancti Stephani. 318r: C(onditor). Beginn des Hymnars. 325r: M(artis). Beginn des Sanktorale im Hymnar. Buchschmuck Initialen Lombarden II. 2 bis 6 cm hohe blaue und rote Lombarden. Gelegentlich rote Linienkontur bei blauen Lombarden an wichtigen Stellen (vgl. fol. 91v, 285v). Fol. 190r: Der Miniator hat im Buchstabenkörper I die Farbe Blau ausgespart, weil die Notationsbuchstaben g und c früher zu Beginn der Zeilen geschrieben worden waren. Buchschmuck Initialen Cadellen-artige Initialen III. Schwarz-rote cadellen-artige Initialen.

Renaissance-Einband. Einbände, bemerkenswerte Renaissance-Einband (Rollen- und Platteneinbände) 1557, Monogramm H K Holzdeckel, mit Leder bezogen. Der Überzug aus Leder ist zweigeteilt. Um den Rücken und bis zu ca. 11 cm auf VD und HD hellerer Lederbezug, späterer Ersatz. Spuren von zwei Langriemenschließen. In der Mitte eine Stangenschließe aus Eisen später hinzugefügt. Rollenstempel auf dem älteren Teil: 1. Köpfe in Medaillon. Dazwischen Blattwerk ( EBDB r003926 ). 2. Opferung Isaaks, Auferstehung Christi, Kreuzigung, Taufe Christi ( EBDB r003934 ). 3. Palmettenfries ( EBDB r003923 ). 4. Taufe Christi, Auferstehung Christi, Kreuzigung, Verkündigung ( EBDB r003930 ). Werkstatt "H K" ( EBDB w004542 ). Auf dem neueren Bezug Rollenstempel: 1. Palmettenfries. 2. Kette. 3. Weibliche Figuren Suavitas, Sapientia, Lucretia, Iustitia, mit entsprechenden Inschriften (in EBDB nicht nachweisbar). Spuren von entfernten Blattweisern. Als Lesezeichen eine Schnur mit einem Knoten am Ende. Auf dem Rücken Papierzettel mit der alten Signatur XXII. Auf dem VS alte Signatur in schwarzer Tinte (19. Jh.): Nro 13.

Zusatzmaterial: I. Auf VD und HD unter dem Spiegel Fragmente einer Handschrift geklebt. Auch Abklatsch vom entfernten Blatt. Pergament, 14. Jh.: Liturgischer ordo? Vgl. in omni sero cantetur in completorio Fragmente Pergament Liturgischer ordo (?) . II. Zwischen fol. 58 und 59 Rest eines Papierzettels (ca. 7 × 9 cm, 19. Jh.?) mit Alphabetübungen. Der Lehrer hat den ersten Buchstaben geschrieben und z. T. die vom Schüler auf der Zeile wiederholten Buchstaben korrigiert. Fragmente Papier Alphabet

Verschiedene Indizien weisen auf eine Benutzung des Codex in der Halberstädter Kirche, höchstwahrscheinlich in der Kathedrale hin, z. B. Osterspiel nach Halberstädter Tradition, Fest des Adventus reliquiarum sancti Stephani Liturgische Feste, besondere Adventus reliquiarum sancti Stephani (fol. 161v, mit Hervorhebung der Initiale), Verweis auf das Festum patronorum Liturgische Feste, besondere Festum patronorum (Halberstadt) (fol. 219r), Verehrung des hl. Kars d. Großen. Liturgische Feste, besondere Carolus, rex, sanctus

Provenienz II (Vorbesitzer) Halberstadt Domkirche

Katalog der mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Handschriften in Halberstadt. Verzeichnis der Bestände der Kulturstiftung Sachsen-Anhalt, Domschatz zu Halberstadt, und des Historischen Archivs der Stadt Halberstadt, bearbeitet von P. Carmassi, Wiesbaden 2018 Odenthal, Die Ordinatio cultus divini , S. 282.