de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 32
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Graduale Windeshemense

Papier — 192 Bl. — 38 × 29 cm — Lübeck — 1513

Wasserzeichen: Herz mit Kreuz: WZIS DE5025-tl32_31, WZIS DE5025-tl32_59, WZIS DE5025-tl32_87. Lagen: 6 V (60). IV (68). VI (80). 3 V (110). IV (118). 2 V (138). IV–1 (145). 4 V (185). V–3 (192). Teilweise Reklamanten. Bleistiftfoliierung 1–192. Zeitgenössische Zählung mit römische Zahlen in roter Tinte recto mittig auf dem Kopfsteg bis Bl. 148, I-CXLV, mit Zählfehlern. Durchgestrichene zweite zeitgenössische Zählung von I-XVIII (Bl. 69–86), die durch die erste korrigiert wurde. Schaltblatt mit Textergänzung zwischen Bl. 37 und 38, ungezählt, mit einer Größe von 13,5 × 18 cm. Schriftraum: 32 × 22 cm. 10 Textzeilen. Geschrieben von einer Hand in Textualis. Über jeder Textzeile ein Notensystem aus vier roten Notenlinien mit c- und f-Schlüssel sowie gotischer Choralnotation. A-Initiale über zwei Zeilen in schwarz und rot mit geteilten ineinandergreifenden Farbflächen und Knospenfleuronné auf Bl. 1r. Initialen über zwei Zeilen mit Aussparungen im Buchstabenkörper, teilweise mit rot-schwarz geteilten ineinandergreifenden Farbflächen, Knospenfleuronné und Binnenraumfüllung mit Rosetten auf den Blättern 69r, 80v, 82r, 85r, 85v, 86v, 101r, 116r, 137r und 155v. Alternierend rote Lombarden und Cadellen.

Spätgötischer Holzdeckeleinband mit dunkelbraunem Lederüberzug, Halbband. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt "Pommerscher Buchführer" (EBDB w007169): Heilige, Katharina: EBDB s005043. Maria, Madonna mit Kind: EBDB s003030. Zwei intakte Riemenschließen mit Fensterlager, Haken und Gegenblechen. Rückenschild mit der Aufschrift Ms. theol. lat. 32. Ein weiteres Papierschild mit der Aufschrift XXXX. MISSALE. Ms. Blattweiser aus Pergament auf Bl. 20, 63, 69, 85, 116, 119, 137, 145, 147, 184, 188. Restauriert von Paul Peters, Eerbeek (NL) 1999. Rückenleder teilweise erneuert. Restaurierungsbericht mit Zustandfotos und entnommenen Artefakten (Papierstücke und -streifen als Lesezeichen (20. Jh.), drei mittelalterliche Papierstücke, siehe bei den Fragmenten) in Kiste 38 vorhanden.

Herkunft: Die Besonderheiten Temporale und die Heiligen im Proprium de sanctis entsprechen denen der Windesheimer Reformkongregation. Die Handschrift entstand 1513 (64r) und war im Gebrauch der Schwestern vom gemeinsamen Leben von St. Michaelis. Ob sie auch von den Schwestern geschrieben wurde oder in einer anderen augustinischen Gemeinschaft, ist ungewiss. — Auf dem Vorsatz ein unvollständiger Besitzvermerk Dyth bock hort den nunnen tho de … Das Rückenschild mit der Signatur XXXX in römischen Zahlen spricht für die Herkunft aus dem Michaeliskonvent bzw. ab 1557 aus der Büchersammlung des Waisenhauses, siehe Derendorf/Schulte, 987. — Im Zuge der Säkularisation auf Anordnung des Senats im September 1804 in die Stadtbibliothek überführt und 1944 kriegsbedingt zusammen mit anderen Handschriften in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert. Von dort nach Kriegsende in die UdSSR transportiert. 1998 kamen der Band aus Armenien (Bibliothek der Akademie der Wissenschaften in Eriwan) zurück nach Lübeck. Eriwan-Nr. 535. Stempel der Stadtbibliothek auf Fol. 1r. Altsignaturen auf dem vorderen Innendeckel 36 oben links mit Bleistift, auf dem Vorsatz oben mit rotem Buntstift 217.

Derendorf/Schulte, 1005. — Weber Catalogus, 35. — Stiehl, 4 Nr. 28. — Stahl, 9. — Goncharova Tallin, VIII. — Digitalisat: https://digital-stadtbibliothek.luebeck.de/viewer/resolver?urn=urn:nbn:de:gbv:48-1-1702044.

1r–192r Graduale Windeshemense.
(1r–100v) Proprium de tempore. Dominica prima adventus domini. Ad te levavi animam meam deus meus … Enthält Introitus und Psalmverse, Gradualresponsorien und Psalmverse, Alleluia bzw. Tractus, Offertorien und Communiones vom ersten Adventssonntag bis zum letzten Sonntag vor Advent. (1v) ›Dominica secunda‹. (2v) ›Dominica tertia‹. (3v) ›Feria quarta et quatuor temporum‹. (4v) ›Feria sexta quatuor temporum‹. (5r) ›Sabbato quatuor temporum‹. (7v) ›Dominica quarta‹. (8v) ›In vigilia nativitatis domini‹. (9r) ›In gallicantu ad missam‹. (10r) ›In aurora ad missam‹. (11r) ›Ad summam missam‹. (12r) ›In natali sancti Stephani prothomartiris‹. (13r) ›In natali sancti Iohannis evangeliste‹. (13v) ›In natali sanctorum innocencium‹. (14v) ›Dominica infra octavam epyphanie‹. (15v) ›In die sancto epyphanie domini‹. (16r) ›Dominica prima post octavam epyphanie‹. (17r) ›Dominica secunda‹. (18v) ›Dominica tercia‹. (19r) ›Dominica in septuagesima‹. (20v) ›Dominica in sexagesima‹. (21v) ›Dominica in quinquagesima‹. (22v) ›Feria quarta in capite ieiunii‹. (24v) ›Feria quinta‹. (25r) ›Feria sexta‹. (25v) ›Dominica quadragesima‹. (27v) ›Feria secunda‹. (28v) ›Feria tertia‹. (29r) ›Feria quarta‹. (30r) ›Feria quinta quatuor temporum‹. (31r) ›Feria sexta‹. (31v) ›Sabbato quatuor temporum‹. (32r) ›Dominica secunda‹. (32v) ›Feria secunda‹. (33v) ›Feria tertia‹. ›Feria quarta‹. (34r) ›Feria quinta‹. (35r) ›Feria sexta‹. (36r) ›Sabbato‹. (36v) ›Dominica tercia in quadragesima‹. (38r) ›Feria secunda‹. (38v) ›Feria tertia‹. (39v) ›Feria quarta‹. (40r) ›Feria quinta‹. (41r) ›Feria sexta‹. (41v) ›Sabbato‹. (42v) ›Dominica quarta‹. (43v) ›Feria secunda‹. (44r) ›Feria tertia‹. (44v) ›Feria quarta‹. (46r) ›Feria quinta‹. (46v) ›Feria sexta‹. (47r) ›Sabbato‹. (48r) ›Dominica in passione‹. (49v) ›Feria secunda‹. (50r) ›Feria tertia‹. (50v) ›Feria quarta‹. (51v) ›Feria quinta‹. (52r) ›Feria sexta‹. (53r) ›Sabbato‹. ›In die palmarum‹. (55v) ›Feria secunda‹. (56r) ›Feria tercia‹. (57r) ›Feria quarta‹. (58r) ›Feria quinta‹. (58v–61r) ›In parasceve‹. Mit dem nur teilweise notierten Hymnus (60v–61r) Crux fidelis … Pange lingua gloriosi prelium … AH 50 Nr. 66 Str. 8, 1–7, 9–10 (61v–64r) ›In vigilia pasce‹. Mit dem Hymnus Inventor rutili … AH 50 Nr. 31 . (64r) ›Anno domini 1513.‹ (64r) ›Dominicis diebus ad aspersionem aque benedicte excepto tempore paschali‹. – 65r–68v leer. (65r) in der rechten oberen Ecke 1574 Baltzer Linkensr (?). (69r) Dominica resurrectionis domini. (70r) ›Feria secunda‹. (70v) ›Feria tertia‹. (71v) ›Feria quarta‹. (72v) ›Feria quinta‹. (73v) ›Feria sexta‹. (74v) ›Sabbato‹. (75v) ›Dominica prima post pascha‹. ›Feriis secundis‹. (76r) ›Feriis tertiis‹. ›Feriis quartis‹. ›Feriis quintis‹. (76v) ›Feriis sextis‹. ›Sabbatis‹. ›Dominica secunda et quarta‹. (77r) ›Dominica secunda‹. ›Dominica tertia‹. (77v) ›Dominica quarta‹. (78r) ›Feria quinta‹. ›In rogationibus‹. (78v) ›In diebus rogationum‹. ›Feria secunda‹. (79v) ›Feria tertia‹. ›In vigilia ascensionis domini nostri Ihesu Christi‹. (80r) ›In die ascensionis domini‹. (80v) ›Infra octavas‹. (81r) ›Feria sexta vel sabbato‹. ›Dominica infra octavas‹. ›Feria secunda‹. (81v) ›In octava ascensionis domini‹. ›In vigilia pentecosten‹. (82r) ›In die sancto penthecostes‹. (83r) ›Feria secunda‹. ›Feria tercia‹. (83v) ›Feria quarta‹. (84r) ›Feria quinta‹. ›Feria sexta‹. (84v) ›Sabbato‹. (85r) ›De sancta trinitate‹. (85v) ›In festo venerabilis sacramenti‹. (86v) ›Dominica prima post octavas penthecostes‹. (87v) ›Dominica secunda‹. ›Dominica tercia‹. (88r) ›Dominica quarta‹. (89r) ›Dominica quinta‹. (89v) ›Dominica sexta‹. (90r) ›Dominica septima‹. (90v) ›Dominica octava‹. (91r) ›Dominica nona‹. (91v) ›Dominica decima‹. (92r) ›Dominica undecima‹. (92v) ›Dominica duodecima‹. (93r) ›Dominica decima tercia‹. (93v) ›Dominica XIIII‹. (94r) ›Dominica XV‹. (94v) ›Dominica XVI‹. (95r) ›Dominica decima septima‹. (95v) ›Feria quarta quatuor temporum‹. (96r) ›Feria sexta quatuor temporum‹. (96v) ›Sabbato quatuor temporum‹. ›Dominica decima octava‹. (97v) ›Dominica XIX‹. ›Dominica XX‹. ›Dominica XXI‹. (99r) ›Dominica XXII‹. (100r) ›Dominica XXIII‹.
(101r–115v) Proprium de sanctis. Enthält die Introitus, Psalmverse, Gradualresponsorien, Psalmverse, Offertorien und Communiones. Bei verkürzt wiedergegebenen Offizien werden nur die Gradualresponsorien, Offertorien und Communiones an zitiert, ohne Notation. (101r) Vigilia Andree. Dominus secus mare Galylee vidit duos fratres … (101r) ›In die sancto‹. (101v) ›Barbare virginis‹. ›Nicolai episcopi‹. ›In octava sancti Andree‹. ›In conceptione beate Marie virginis‹. ›Lucie virginis‹. ›In vigilia Thome apostoli‹. ›Thome episcopi Canthuariensis‹. ›Silvestri pape‹. ›Pontiani martiris‹. ›Marcelli pape‹. ›Prisce virginis‹. ›Fabiani et Sebastiani‹. (102r) ›Agnetis virginis‹. ›Vincentii martiris‹. ›In conversione sancti Pauli‹. (102v) ›In octava sancte Agnetis‹. ›Ignacii episcopi et martiris‹. ›In purificatione beate Marie‹. (104r) ›Blasii episcopi‹. ›Agathe virginis‹. ›Valentini martiris‹. ›Cathedre Petri‹. (104v) ›In vigilia Mathie apostoli‹. ›In die sancto‹. ›Gregorii pape‹. ›Benedicti abbatis‹. ›In annunciatione beate Marie virginis‹. (105v) ›Ambrosii episcopi et confessoris‹. ›Tyburcii et Valeriani‹. ›Georgorii martiris‹. ›Marci ewangeliste‹. ›Vitalis martiris‹. ›Philippi et Iacobi‹. ›In inventione sancti crucis‹. (106v) ›Monice vidue‹. (107r) ›Godehardi episcopi‹. ›Johannis ante portam latinam‹. (107v) ›Gordiani et Epymachi‹. ›Nerei et Achillei martirum‹. ›Servacii episcopi‹. ›Urbani pape‹. ›Marcellini et Petri‹. ›Bonifacii episcopi et sociorum eius‹. ›Primi et Feliciani martirum‹. ›Barnabe apostoli‹. ›Odulphi confessoris‹. ›Viti et Modesti‹. ›Marci et Marcelliani‹. ›Gervasii et Prothasii‹. ›Decem milium martirum‹. ›In vigilia sancti Iohannis baptiste‹. (108v) ›In die sancto‹. (109r) ›Iohannis et Pauli‹. ›In vigilia Petri et Pauli apostolorum‹. (109v) ›In die sancto‹. (110r) ›In commemoratione sancti Pauli apostoli‹. ›In octava sancti Iohannis baptiste‹. ›In visitatione beate Marie‹. (110v) ›In octava Petri et Pauli‹. ›Octava visitationis‹. ›Septem fratrum‹. ›Margarete‹. ›Divisionis apostolorum‹. ›Praxedis virginis‹. ›In compassione beate Marie‹. ›In die sancto‹. (111r) ›Marie Magdalene‹. ›Appollinaris martiris‹. (111v) ›In vigilia Iacobi apostoli‹. ›In die sancto‹. ›Anne matris Marie virginis‹. (112r) ›Felicis et sociorum‹. ›Abdon et Sennes‹. ›Ad vincula Petri‹. (112r) ›Stephani pape‹. ›In invencione sancti Stephani‹. ›Sixti pape et aliorum‹. ›Cyriaci et sociorum eius‹. ›In vigilia sancti Laurentii‹. (113r) ›Laurentii martiris‹. (114r) ›Tyburtii martiris‹. ›Ypoliti et sociorum‹. ›In vigilia assumptionis Marie‹. (114v) ›In assumptionis beate Marie virginis‹. ›In octava sancti Laurentii‹. ›Bernardi abbatis‹. ›In octava assumptionis‹. ›In vigilia sancti Bartholomei‹. ›In die sancto‹. ›In natali sancti Augustini episcopi‹. (115r) ›Gereonis et Victoris‹. ›In translatione sancti Augustini‹. ›Calixti pape‹. ›Luce evangeliste‹. ›Undecim milium virginum‹. ›Severini episcopi‹. ›Crispini et Crispiniani‹. ›In vigilia Symonis et Iude‹. ›In die sancto‹. ›In vigilia omnium sanctorum‹. ›In die sancto‹. ›In commemoratione animarum‹. ›Willibrordi episcopi‹. ›Willehadi episcopi‹. ›Theodori martiris‹. ›Lebuini presbiteri‹. ›Bricii episcopi‹. ›Octava Martini‹. (115v) ›Elizabeth vidue‹. ›In presentatione beate Marie‹. ›Cecilie virginis et martiris‹. ›Clementis pape et martiris‹. ›Crisogoni‹. ›Katherine virginis et martiris‹. ›Lini pape et martiris‹.
(115v–142v) Commune sanctorum. (115v) ›De uno apostolo in communi‹. (116r) ›De uno martire et pontifice‹. ›De uno martire non pontifice‹. ›De martiribus‹. ›De uno confessore et pontifice‹. ›De uno confessore non pontifice‹. ›De uno abbate‹. ›De una virgine et martire‹. ›De una virgine et non martire‹. ›In vigilia unius apostoli‹. Ego autem sicut oliva fructificavi in domo domini … (117r) ›De apostolis in communi ad missam‹. ›Tempore paschali de apostolis‹. (119v) ›De uno martire in communi‹. (124r) ›De martiribus in commune‹. (132r) ›De uno confessore‹. ›In cathedra sancti Petri apostoli‹. (137r) ›De virginibus‹.
(142v–143v) In dedicatione ecclesiae. Terribilis est locus iste …
(143v–148r) Commemorationes. (143v) ›Pro pace‹. ›Pro quacumque tribulatione‹. ›Contra pestilentiam‹. (144r) ›Item aliud contra pestilenciam‹. ›Pro pluvia‹. (144v) ›In commemoratione sancti spiritus‹. ›De sancto spiritu‹. ›De sancta cruce‹. ›In commemoratione beate Marie in adventu‹. ›Item de beata virgine post nativitatem usque ad purificationem‹. ›Ab purificatione usque ad LXXam et ab octava penthecostes usque ad adventum domini‹. ›In vigilia assumptionis‹. (145r) ›Feriis terciis‹. ›Feriis quartis et sabbatis‹. (146r) ›Feriis quintis et sabbatis‹. (146v) ›In commemoratione beate Marie post pascha‹. ›In commemoratione sancti Augustini episcopi‹. ›In exequiis et anniversariis defunctorum‹. (147v–148r) ›In commemoratione defunctorum‹.
(148r–155r) Kyriale. ›In solempnibus festis‹. (153r) ›Symbolum Nicenum‹. (153v) ›Sanctus‹. (154v) ›Agnus dei‹.
(155v–192r) Sequentiarium. (155r) ›In nativitate domini. In gallicantu‹. Grates nunc omnes reddamus domino deo … AH 53 Nr. 10. (155v) ›In ortu diei‹. AH 53 Nr. 16. (156v) ›Ad summam missam‹. AH 53 Nr. 15. (157r) ›De sancto Stephano prothomartire‹. AH 53 Nr. 215. (158r) ›De sancto Iohanne ewangeliste‹. AH 53 Nr. 168. (158v) ›In festo epyphanie et in octava eiusdem‹. AH 53 Nr. 29. (159r) ›In festo pasche et in octava‹. AH 53 Nr. 36. (160v) ›Feria secunda et quarta post pascha‹. AH 53 Nr. 45. (161v) ›Feria tercia quinta sexta et sabbato‹. AH 54 Nr. 7. (162r) ›De sancta Monica vidua‹. AH 9 Nr. 308. (163r) ›In festo ascensionis domini‹. AH 53 Nr. 67. (163v) ›In die sancto penthecostes et in octava eiusdem‹. AH 53 Nr. 70. (164v) ›Feria secunda tercia et octava de sancto spiritu‹. AH 54 Nr. 153. (165r) ›In festo venerabilis sacramenti‹. AH 50 Nr. 385. (167r) ›De sancta trinitate‹. AH 53 Nr. 81. (167v) ›In nativitate sancti Johannis baptiste‹. AH 53 Nr. 163. (168v) ›In natali Petri et Pauli apostolorum‹. AH 53 Nr. 210. (169r) ›In visitatione beate Marie virginis‹. AH 50 Nr. 241. (170v) ›Alia de eadem virgine gloriosa‹. AH 8 Nr. 54. (172r) ›De beata Maria Magdalena‹. AH 50 Nr. 268. (173r) ›De sancta Anna‹. AH 9 Nr. 131. (174r) ›De sancto Laurentio martire‹. AH 53 Nr. 173. (174v) ›In assumptione beate Marie virginis‹. AH 53 Nr. 104. (175v) ›De sancto Augustino patre nostro glorioso‹. AH 55 Nr. 74. (176v) ›In decollatione sancti Iohannis baptiste‹. AH 50 Nr. 270. (178r) ›In nativitate beate Marie virginis‹. AH 53 Nr. 95 (178r) ›De sancta cruce‹. AH 54 Nr. 120. (180r) ›In festivitate sancti Mychaelis archangeli‹. AH 53 Nr. 192. (180v) ›In translatione sanctissimi patris nostri Augustini episcopi‹. AH 55 Nr. 75. (181v) ›De omnibus sanctis‹. AH 53 Nr. 112. (182v) ›De sancto Martino episcopo‹. AH 53 Nr. 181. (183v) ›De sancta Elisabeth vidua‹. AH 55 Nr. 120. (184r) ›De dedicatione ecclesie vel altaris‹. AH 53 Nr. 247. (184v) ›Incipit commune sanctorum et primo de apostolis‹. AH 53 Nr. 228. (185r) ›De martiribus‹. AH 55 Nr. 14. (186r) ›De confessore uno‹. AH 54 Nr. 88. (186v) ›De una virgine‹. AH 54 Nr. 92. (187r) ›De beata Maria virgine‹. AH 54 Nr. 2. (187v) ›De beata virgine feriis terciis et quartis‹. AH 54 Nr. 216. (188v) ›De beata Maria virgine feriis V et sabbato‹. AH 54 Nr. 218. (189r) ›Tempore paschali de beata virgine‹. AH 54 Nr. 18. (189v) ›De sancto Blasio martire‹. Chevalier 10103. (190v) Pro episcopis defunctis. AH 54 Nr. 178. – 192v nur die Notenlinien. Ein weiteres notiertes Windesheimer Graduale in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 30 Helmst.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Chevalier Repertorium hymnologicum. Catalogue des chants, hymnes, proses, séquences, tropes en usage dans l'église latine depuis les origines jusqu'à nos jours, Bd. 1–6, ed. par U. Chevalier, Louvain 1892–1921 (Subsidia hagiographica 4)
Derendorf/Schulte B. Derendorf, B. Schulte, Das Bücherverzeichnis im Memorienbuch des Lübecker Michaeliskonvents, in: Lingua Theodisca. Beiträge zur Sprach- und Literaturwissenschaft. Jan Goossens zum 65. Geburtstag, hrsg. von J. Cajot u. a., Münster/Westf. 1995 (Niederlande-Studien 16,2), 985–1010
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Goncharova Tallin Tallin, Eesti Ajaloomuuseum (Tallin, Historical Museum), MS 237.1.228a (XIX.184; 24075), hrsg. von V. Goncharova, Ottawa 2008 (Veröffentlichungen mittelalterlicher Musikhandschriften 35)
Stahl W. Stahl, Die Musik-Abteilung der Lübecker Stadtbibliothek in ihren ältesten Beständen. Noten und Bücher aus der Zeit vom 12. bis zum Anfang des 19. Jahrhunderts, Lübeck 1931 (Veröffentlichungen der Stadtbibliothek der Freien und Hansestadt Lübeck 4,2)
Stiehl C. Stiehl, Katalog der Musik-Sammlung auf der Stadtbibliothek zu Lübeck, in: Einladung zu den auf den … angeordneten öffentlichen Prüfungen und Redeübungen der Schüler des Katharineums in Lübeck, Lübeck 1893, 1–60
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)