de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 40
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Missale Lubecense

Pergament — 300 Bl. — 35 × 26,5 cm — Lübeck — 15. Jh., Mitte

Lagen: II (4). 10 V (104). IV (112). VI (124). VIII–2 (138). III (144). 2 IV (160). 2 V (180). VI–1 (191). 8 VI (277)! IV+1 (286). IV (290). Vereinzelt Reklamanten. Bleistiftfoliierung 1–290. Zählfehler: Die Foliierung springt von 221 zurück auf 212 und setzt dann fort. Die zweite Folge der doppelt vergebenen Nummern ist mit ' gekennzeichnet. Stockflecke und Verfärbungen des Pergaments auf dem unteren Blattrand. Ungezählter Schaltzettel der Größe 15 × 20,5 cm zwischen Bl. 280 und 281. Schriftraum: 26 × 19 cm. 30 Zeilen. Zwei Spalten mit einer jeweiligen Breite von 8–9 cm. Geschrieben von einer Hand in Textualis. 13 mehrzeilige Initialen mit gespaltenen Buchstabenkörpern, Aussparungen und ineinandergreifenden Flächen in Blau und Rot. Binnenfelder gefüllt mit Knospenfleuronné, oft in Form von Büscheln oder Palmettenfleuronné. Entlang der Buchstabenkörper verläuft Perlenbesatz. Besatz ebenfalls entlang der Ausläufer. 5ra Initiale A über acht Zeilen. 15va Initiale D über vier Zeilen. 18ra Initiale P über acht Zeilen. 24va Initiale E über fünf Zeilen. 125va Initiale V über fünf Zeilen. 131rb Initiale S über sieben Zeilen. 143ra Initiale T über zehn Zeilen. Im Binnenfeld wird das T wiederholt. Um die Schäfte in Gelb windet sich eine blau-rote Banderole. 192ra Initiale D über sieben Zeilen. 237vb Initiale T über fünf Zeilen. Im Binnenfeld geometrische Musterung. 237rb Initiale S über vier Zeilen. Treppenförmige Aussparungen im Buchstabenkörper. 240vb Initiale E über fünf Zeilen. 241vb Initiale M über fünf Zeilen. 258rs Initiale D über vier Zeilen. Die letzten drei Initialen sind weniger qualitätvoll gestaltet. Lombarden über eine bzw. zwei Zeilen abwechselnd in Rot und Blau.

Pappeinband mit Lederecken und Lederrücken, abgerieben und beschädigt. Auf dem VD ein Signaturschild der Größe 3,5 × 5 cm, Aufschrift 22887 sowie 88203. Auf dem Buchrücken im oberen Teil ein weiteres Signaturschild mit der heutigen Signatur und dem Aufdruck Missale Lubicense. Membr.

Herkunft: Das Missale entstand wohl um die Mitte des 15. Jahrhunderts in Lübeck. — Im Verzeichnis der Bücher aus der Dombibliothek erwähnt, Melle Nr. 334. — Der Band kam im Zuge der Säkularisation 1806 von dort in die Stadtbibliothek Lübeck. Zusammen mit anderen Handschriften der Stadtbibliothek 1944 kriegsbedingt in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert und nach Kriegsende in die UdSSR transportiert. Die Inventarnummer auf dem VD spricht für die Verwahrung im Russischen Staatlichen Archiv Alter Akten in Moskau. Seit 1990 von dort zurück in Lübeck. Im Innendeckel eine Altsignatur (?) 71.

Schweitzer Bestände, 272. — Weber Catalogus, 43–45. — Goncharova Tallin, VIII. — Digitalisat urn:nbn:de:gbv:48-1-1790140

1v–290rb Missale Lubecense. Das Missale ist gedruckt, VD16 M 5585 (mit Abweichungen im Kalendar).
(1va–4rb) Kalendarium. Angegeben sind Goldene Zahl, Tagesbuchstaben (schwarz) und römische Tageszählung (rot) sowie die Zeitspannen der Nonen, Iden und Kalenden durch rote litterae elongatae. Über jeder Monatsspalte ist außerdem als Rubrik die traditionelle Monatslänge in Sonnen- und Mondtagen (rot) angegeben. Eingetragen sind wie im Kalendar von Ms. theol. lat. 2° 3 die beweglichen Feiertage Ostern (27.3.) und Himmelfahrt (5.5.). Zusätzlich zu den Heiligenfeiertagen der Diözese Lübeck sind erwähnt: Iuliani (8.1.), Valerii epi. (29.1.), Vedasti et Amandi (6.2.), Panthaleonis (18.2.), Leonis ppe. (14.3.), Juliani mr. (16.3.), Ludgeri (26.3.), Maria Egyptica (28.3.), Eulalie v. (30.3.), Balbine v. (31.3.), Quintiani mr. (1.4.), Celestini ppe. (6.4.), Eleutherii epi. (18.4.), Cleti ppe. (29.4.), Quirini epi. (30.4.), Athanasii (2.5.), Bonifacii mr. (14.5.), Martini pp. (18.5.), Faustini conf. (22.5.), Johannis pp. (28.5.), Hermolai pres. (27.7.), Afre vidue (4.8.), Fortunati epi. (2.9.), Magni conf. (6.9.), Liborii epi. (13.9.), Demetrii (6.19.), Sergii et Bachi (7.10.), Iusti et Arthemie et H. (10.10.), Vedasti et Amandi (26.10.), Narcisci epi. (29.10.), Eusebii epi. (5.11.), Willebrordi epi. (6.11.), Ignatii epi. (17.12.), Theodosie v. (22.12.). Die Feiertage Johannis ante portam latinam (6.5.) und Johannis et Pauli (26.6.) sind als duplex gekennzeichnet. Die Abweichungen gehen teilweise auf die Festtagsordnung im Kalendar der Erzdiözese Bremen zurück. – 1r und 4v leer.
(5ra–139vb) Proprium de tempore. Ad te levavi … [Ps 142,8]. Vom 1. Advent bis Fronleichnam. (130va–131ra) Akklamation und Praefatio zum Pfingstfest. Mit Hufnagelnotation.
(139vb–147ra) Canon missae. (140ra–142vb) Praefationes. (140ra) ›In nativitate domini‹. (140rb) ›In epiphania domini‹. (140va) ›In ieiunis‹. ›In passione‹. (140vb) ›In pascha‹. In ascensione domini. (141ra) ›De penthecosten prefatio‹. (141rb) ›De trinitate‹. (141va) ›De beata virgine‹. ›De apostolis‹. (141vb) ›Cottidiana‹. (142ra) ›Praefationes et tempus‹. ›Communicantis prefatio‹. ›Infra octavam‹. ›In epiyphania per totam octavam‹. (142rb) ›In cena domini‹. ›Item infra‹. ›Item‹. ›In pascha per totam octavam‹. (142va) ›Item‹. ›In ipsa die ascensionis‹. ›Hic dicetur per totam octavam penthecostes‹. (142vb) ›Credo‹. (143ra) Eucharistisches Hochgebet.
(147ra–191rb) Proprium de tempore (Fortsetzung). ›Dominica prima post trinitatis‹. Domine in tua misericordia … [Ps 12,6]. Vom 1. Sonntag nach Trinitatis bis Freitag vor dem ersten Advent.
(191rb–237vb) Proprium de sanctis. ›Sancta Birgitta‹. Nachtrag vor dem eigentlichen Sanctorale. (192ra) ›In vigilia Andree‹. (192vb) ›In die sancto‹. (193rb) ›Barbare‹. (193va) ›Nicolai episcopi‹. (194ra) ›De conceptione beate Marie‹. (194rb) ›Octava sancti Andree‹. ›Lucie virginis‹. (194va) ›Thome apostoli‹. (194vb) ›Thome episcopi‹. (195rb) ›Silvestri‹. (195va) ›Felicis‹. (195vb) ›Marcelli martiris‹. (196ra) ›De sancto Anthonio‹. (196vb) ›Prisce martiris‹. (197ra) ›Fabiani et Sebastiani‹. (197va) ›Agnetis martiris‹. (197vb) ›Vincentii martiris‹. (198ra) ›In conversione sancti Pauli‹. (198rb) ›Eodem die Pauli‹. (199va) ›Octava Agnetis‹. ›Policarpi‹. (200ra) ›Johannis confessoris‹. ›Valerii episcopi‹. (200rb) ›Adelgundis virginis‹. ›Brigide‹. (200va) ›In purificatione‹. (201ra) ›Blasii martiris‹. (201rb) ›Eodem die Anscharii episcopi‹. (201va) ›Dorothea virginis‹. (201vb) ›Agathe virginis‹. (202ra) ›Appollonie virginis‹. (202va) ›Vedasti et Amandi‹. ›Scholastica‹. (202vb) ›Valentini‹. (203ra) ›Vitalis Felicule‹. ›Juliane virginis‹. (203va) ›Petri apostoli‹. (204ra) ›Mathie apostoli‹. (204vb) ›Perpetue et Felicitatis‹. (205ra) ›Gregorii pape‹. (205rb) ›Benedicti abbatis‹. (205va) ›In annunciatione‹. (205vb) ›Ambrosii episcopi‹. (206rb) ›Tyburtii et Valeriani‹. (206va) ›Georgii‹. (206vb) ›Marci ewangeliste‹. ›Vitalis martiris‹. (207ra) ›Philippi et Jacobi‹. (207vb) ›Eodem die‹. ›In inventione sancte crucis‹. (209ra) ›Godehardi confessoris‹. ›Johannis ante portam latinam‹. (209rb) ›Gordiani et Epymachi‹. (209va) ›Nerei Achillei atque Pancratii‹. (209vb) ›Servatii episcopi‹. ›Herasmi episcopi‹. (210ra) ›De patronis‹. (210va) ›De viginti quatuor senioribus‹. (210vb) ›Urbani martiris‹. (211ra) ›Nicomedis‹. (211rb) ›Marcellini et Petri‹. (211va) ›Bonifacii et sociorum‹. (212ra) ›Primi et Feliciani‹. (212rb) ›Barnabe apostolis‹. (212va) ›Basilidis‹. (213ra) ›Viti martiris‹. (213rb) ›Marci et Marcelliani‹. (213va) ›Gervasii et Prothasii‹. (213vb) ›Albani martiris‹. ›Decem milium militum martirum‹. (214rb) ›In vigilia Iohannis baptiste‹. (215ra) ›In die sancto‹. (215vb) ›Iohannis et Pauli‹. (216rb) ›In vigilia apostolorum Petri et Pauli‹. (217ra) ›Eodem die Leonis confessoris‹. (217rb) ›In die sancto‹. (218ra) ›In commemoratione sancti Pauli‹. (218va) ›De sancto Theobaldo‹. (218vb) ›De visitatione Marie‹. (219rb) ›Eodem die Processi et Martiniani martirum‹. (219rb) ›Udalrici confessoris‹. ›In octava apostolorum‹. (220va) ›Kyliani et sociorum‹. (220vb) ›Septem fratrum‹. (221va) ›Benedicti abbatis‹. (221vb) ›Margarete virginis‹. (212'ra) ›In divisione apostolorum‹. (212'vb) ›Praxedis virgo‹. ›De sancta Maria Magdalena‹. (213'vb) ›Appollinaris‹. (214'ra) ›Cristine virginis‹. ›In vigilia Iacobi apostoli‹. (214'va) ›Eodem die Christofori martiris‹. (214vb) ›De sancta Anna‹. (215'ra) ›Felicis martiris‹. (215'rb) ›Marthe virginis‹. (215'vb) ›Abdon et Sennen‹. (216'ra) ›Ad vincula Petri‹. (216'rb) ›Stephani pape‹. (216'va) ›In inventione sancti Stephani‹. (216'vb) ›Olavi regis‹. (217'ra) ›Oswaldi regis‹. (217'rb) ›Eodem die Dominici confessoris‹. (217va) ›Syxti Felicissimi et Agapiti‹. (217'vb) ›Donati martiris‹. (218'ra) ›Cyriaci et sociorum eius‹. (218'rb) ›In vigilia Laurentii‹. (218'va) ›In die sancto‹. (219'ra) ›Tyburtii‹. (219'rb) ›Ypoliti et sociorum‹. ›In vigilia assumptionis Marie virginis‹. (219'vb) ›In die sancto‹. (220'va) ›Infra octavam‹. ›In octava Laurentii‹. (220'vb) ›Agapiti martiris‹. (221'ra) ›Magni martiris‹. ›Tymothei et Symphoriani‹. (221'rb) ›In vigilia Bartholomei‹. ›Eodem die‹. (221'va) ›In die sancto‹. (221'vb) ›Rufi martiris‹. (222ra) ›Augustini confessoris‹. (222rb) ›In decollatione sancti Iohannis‹. (223rb) ›Eodem die‹. (223va) ›Felicis et Adaucti‹. (223vb) ›Syxti Sinnicii‹. ›Eodem die‹. (224ra) ›In nativitate Marie‹. (225ra) ›Eodem die‹. ›Gorgonii martiris‹. (225rb) ›Prothi et Iacincti‹. (225va) ›In exaltatione sancte crucis‹. (225vb) ›Eodem die Cornelii‹. (225ra) ›Nicomedis martiris‹. (225rb) ›Eufemie virginis‹. ›Lamberti martiris‹. (226ra) ›In vigilia Mathei‹. (226va) ›In die sancto‹. (226vb) ›Mauricii et sociorum‹. (228ra) ›Cosme et Damiani‹. (228va) ›Wentzelai martiris‹. (228vb) ›Michaelis archangeli‹. (229vb) ›Remigii Germani‹. (230ra) ›Francisci‹. (230rb) ›Marci confessoris‹. (230va) ›Dyonisii et sociorum‹. (231rb) ›Gereonis Victoris Cassii‹. (231va) ›Kalixti pape‹. ›Luce evangeliste‹. (231vb) ›Undecim milium virginum‹. (232ra) ›Severini episcopi‹. (232rb) ›Crispini et Crispiniani‹. ›In vigilia Symonis et Iude‹. (232vb) ›In die sancto‹. (233ra) ›In vigilia omnium sanctorum‹. (233va) ›In die sancto‹. ›In eodem die‹. (234rb) ›Eustachii et sociorum‹. (234va) ›Wyllehadi episcopi‹. (234vb) ›Theodori martiris‹. (235ra) ›Martini confessoris‹. ›Eodem die Menne‹. (235va) ›Briccii episcopi‹. (235vb) ›Elyzabeth‹. ›Cecilie virginis‹. (236ra) ›Clementis martiris‹. ›Eodem die Felicitatis‹. (236va) ›Crisogoni martiris‹. ›Katherinie virginis‹. (237ra) ›Ghertrudis‹. (237rb) ›Sophie‹. (237va) ›Iodoci confessoris‹.
(237v–239rb) Officium in dedicatione ecclesiae. ›In dedicatione‹. (238va) ›In nova dedicatione‹. (238vb) ›In dedicatione altaris‹.
(239rb–261ra) Commune sanctorum. ›Incipiunt officia communia de sanctis‹.
(261ra–277va) Missae votivae. ›Pro sapientia‹. (261ra) ›Pro caritate‹. (261rb) ›De spiritu sancto‹. (261vb) ›De sancta cruce‹. (262ra) ›Pro terra sancta‹. (262va) ›De domina nostra‹. (263rb) ›Post pascha‹. (264ra) ›Post penthecosten‹. (264rb) ›De dominica infra nativitatem et purificationem‹. (264vb) ›De angelis‹. (265ra) ›De omnibus sanctis‹. (265va) ›Pro apostolico‹. ›Pro antistite‹. (265vb) ›Pro universalis ordinibus‹. (266ra) ›Pro imperatore‹. ›Sacerdos pro se ipso‹. (266rb) ›Pro congregatione‹. (266va) ›Pro familiaribus‹. (266vb) ›Pro tribulatione‹. ›Pro pace‹. (267ra) ›Pro peccatis‹. (267va) ›Item pro peccatis‹. (267vb) ›Pro pluvia petranda‹. ›Pro serenitate‹. (268ra) ›Pro peste animalium‹. ›Pro peregrinantibus‹. (268rb) ›Pro infirmo‹. (268va) ›Pro afflicto‹. ›Pro immunda cogitatione‹. ›Pro temptatione carnis‹. (268vb) ›Pro lacrimarum petitione‹. (269ra) ›Pro amico‹. ›Pro pluribus‹. (269rb) ›Pro paganis‹. (269va) ›Pro tribulatione‹. ›Item pro tribulatione‹. (270ra) ›Pro navigantibus‹. ›Pro principalibus‹. (270rb) ›Pro mortalitate‹. ›Pro humilitate‹. (271rb) ›Pro sponso et sponsa‹. ›Benedictio‹. (271va) ›Alia benedictio‹. ›Item alia‹. ›Pro defunctis‹. (271vb) ›In depositione‹. ›In tricesimo‹. (272ra) ›In anniversario‹. ›Pro episcopo‹. (272rb) ›Pro pluribus‹. (272va) ›Pro sacerdote‹. ›Pro pluribus‹. (272va) ›Pro fratribus et sororibus‹. (273ra) ›Pro patre et matre‹. ›Pro uno famulo‹. (273rb) ›Pro pluribus‹. (273va) ›Pro una femina‹. ›Pro benefactoribus‹. (273vb) ›Pro pluribus feminis‹. (274ra) ›Pro parentibus‹. ›Pro hiis qui cimiterio requiescunt‹. (274rb) ›Pro proximo‹. (277rb) ›Item‹.
(277vb–289vb) Sequentiarium. ›In conversione sancti Pauli‹. AH 50 Nr. 269. (278ra) ›De sancto Blasio‹. AH 9 Nr. 169. ›Dorothee virginis‹. AH 55 Nr. 116. (278rb) ›In annunciatione‹. AH 54 Nr. 191. (278va) ›In festo pasche‹. AH 53 Nr. 36. (278vb) ›In pascha‹. AH 54 Nr. 7. (279ra) ›De sancta cruce‹. AH 54 Nr. 120. (279va) ›De sancto Iohanne ewangelista‹. AH 55 Nr. 188. (279vb) ›In ascensione‹. AH 53 Nr. 67. (280ra) ›In penthecosten‹. AH 53 Nr. 70. (280rb) ›Item de sancto spiritu‹. AH 53 Nr. 71. (280va) ›De sancta trinitate‹. AH 53 Nr. 81. (280vb) ›De corpore Christi‹. AH 50 Nr. 385. (281ra) ›In die sancto apostolorum Petri et Pauli‹. AH 53 Nr. 210. ›De visitatione‹. AH 8 Nr. 52. (281rb) ›Item de visitatione‹. AH 54 Nr. 193. ›In divisione apostolorum‹. AH 50 Nr. 267. (281vb) ›De sancta Maria Magdalena‹. AH 50 Nr. 268. (282ra) ›De sancta Anna‹. AH 44 Nr. 37. (282rb) ›De sancto Laurentio‹. AH 54 Nr. 61. (282va) ›In assumptione‹. AH 53 Nr. 104. ›In decollatione sancti Iohanne‹. AH 50 Nr. 270. (283ra) ›In nativitate‹. AH 53 Nr. 95. ›De sancto Mychaele‹. AH 53 Nr. 192. (283rb) ›De omnibus sanctis‹. AH 53 Nr. 112. (283va) ›De sancto Martino‹. AH 53 Nr. 181. (283vb) ›De sancta Elyzabeth‹. AH 55 Nr. 120. (284ra) ›De sancta Katherina‹. AH 55 Nr. 203. ›De sancto Andrea apostolo‹. AH 54 Nr. 30. (284rb) ›De sancto Nicolao‹. AH 53 Nr. 197. (284va) ›De conceptione Marie‹. AH 54 Nr. 180. (284vb) ›In dedicatione‹. AH 53 Nr. 247. (285ra) ›De ewangelistis‹. AH 55 Nr. 7. (285va) ›De apostolis‹. AH 53 Nr. 228. ›De martiribus‹. AH 53 Nr. 229. (285vb) ›De martiribus‹. AH 55 Nr. 14. (286ra) ›De uno confessore‹. AH 54 Nr. 88. (286rb) ›De una virgine‹. AH 50 Nr. 271. ›De domina nostra‹. AH 50 Nr. 241. (286vb) ›Item de domina‹. AH 54 Nr. 216. ›De domina‹. AH 54 Nr. 213. (287ra) ›De domina‹. AH 54 Nr. 218. ›Item de domina‹. AH 54 Nr. 219. ›Post nativitatem Christi de domina‹. AH 54 Nr. 2. (287rb) ›De domina‹. AH 54 Nr. 224. (287va) ›De sancto Iohanne baptista‹. AH 53 Nr. 163. (287va–290ra) ›Feria quarta proxima post dominicam quasimodogeniti post post [!] pascha‹.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Goncharova Tallin Tallin, Eesti Ajaloomuuseum (Tallin, Historical Museum), MS 237.1.228a (XIX.184; 24075), hrsg. von V. Goncharova, Ottawa 2008 (Veröffentlichungen mittelalterlicher Musikhandschriften 35)
Melle J. H. von Melle, Katalog der 1804 der Öffentlichen Bibliothek in Lübeck einverleibten lübeckischen Dom(Stifts-) Bibliothek, Lübeck 1804, Manuskript
Schweitzer Bestände R. Schweitzer, Die alten und wertvollen Bestände der Stadtbibliothek. Entstehung der Sammlung. Geschichte der Auslagerung. Bedeutung der Rückkehr, in: Der Wagen 1992, 73–105 und 269–278
VD16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gateway-bayern.bib-bvb.de/aleph-cgi/bvb_suche?sid=VD16
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)