Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung
Missale Lubecense
Pergament — 240 Bl. — 35 × 26,5 cm — Lübeck — 15. Jh., Mitte
Lagen: 9 VI (108). VII (122). V (132). 9 VI (240). Reklamanten. Teilweise erhalten ist die zeitgenössische Bogenzählung in roter Tinte recto unten rechts. Moderne Bleistiftfoliierung 1–240 recto am linken unteren Rand sowie mit Unterbrechungen recto oben rechts. Stockflecke, Verfärbungen des Pergaments, teilweise schwache oder sich überlagernde Schrift durch aneinander haftende Bl. nach Wasserschaden. Besonders betroffen ist die letzte Lage. Schriftraum: 26–27 × 18–19 cm. 32 Zeilen. Zwei Spalten mit einer jeweiligen Breite von 8–9 cm. Bl. 114r–117v mit 22 Zeilen, zwei Spalten. Geschrieben von einer Hand in Textualis. Auf den Bl. 239r–240r mehrere Nachtragshände. Vereinzelt Korrekturen und Anmerkungen. Fünf mehrzeilige Initialen mit Buchstabenkörpern in Blau, darin gelbe Übermalung (Ranken) in Deckfarbe. Ausläufer und Umrandungen in Rot. Hintergrund Gold punziert. 1ra Initiale A über sechs Zeilen. 11ra Initiale P über fünf Zeilen. 89ra Initiale R über fünf Zeilen. 105va Initiale S über fünf Zeilen. 114ra Initiale T über fünf Zeilen. Initialen in Blau, teilweise mit geteilten Schäften und mit rotem Fleuronné auf 118ra, 156ra, 194vb und 196rb. Lombarden über eine bzw. zwei Zeilen abwechselnd in Rot und Blau.
Moderner Holzdeckeleinband mit braunem Lederbezug, wohl dem Originaleinband nachempfunden. Fünf Doppelbünde. Oben und unten einfache Kapitalbünde. Zweifarbig gepflochtene Kapitale. Zwei Hakenschließen mit lanzettförmigen Stiftlagern, die vom Originaleinband übernommen wurden. Gegenbleche und Haken nachgebildet, Lederriemen erneuert. Restauriert von Hans-Dieter Lomp, Schlitz-Queck, 1996 . Fehlstellen im Pergament mit Papier ergänzt. Risse genäht. Restaurierungsbericht und Dokumentation durch Dias in Kiste 39 vorhanden.
Herkunft: Das Missale wurde für den Lübecker Dom gefertigt, wahrscheinlich in der Stadt selbst. — Der Band kam im Zuge der Säkularisation 1806 aus dem Dom in die Stadtbibliothek. Bei Lübeckische Stadtbibliothek. Laut , 51, mit einer Altsignatur versehen (59).
Nr. 333. Zusammen mit anderen Handschriften der Stadtbibliothek 1944 kriegsbedingt in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert und nach Kriegsende in die UdSSR transportiert. Seit 1990 zurück in Lübeck. Stempel der Stadtbibliothek auf 1r, 272. — , Umschlag außen (Abb.) — , 51.
1ra–240va Missale Lubecense.
(1ra–112rb) Proprium de tempore. Ad te levavi … [Ps 142,8]. Der Abschnitt reicht vom 1. Advent bis Fronleichnam.
(112rb–118ra) Canon missae. (112rb) Credo. (112vb) Praefationes. ›In nativitate Christi‹. ›In epiphania‹. ›In quadragesima‹. ›In passione domini‹. ›In pascha‹. ›In ascensione‹. ›De sancto spiritu‹. ›De sancta trinitate‹. ›De apostolis‹. ›De domina nostra‹. ›Cottidiana‹. (114ra) Eucharistisches Hochgebet. (116va) Pater noster. (117rb) Agnus Dei.
(118ra–156ra) Proprium de tempore (Fortsetzung). ›Dominica prima post diem trinitatis‹. Deus in tua misericordia … [Ps 12,6]. Vom 1. Sonntag nach Trinitatis bis Freitag vor dem ersten Advent.
(156ra–194vb) Proprium de sanctis. ›Hic incipit de sanctis. Primo vigilia beati Andree‹. (156vb) ›In die sancto‹. (157rb) ›De sancta Barbara‹. ›De sancto Nicolao‹. (157va) ›Octava Andree‹. ›De conceptione beate Marie per totum et de nativitate eius‹. (157vb) 54 Nr. 224. (157vb) ›Lucie virginis‹. ›Vigilia beati Thome apostoli‹. ›In die sancto‹. (158ra) ›Silvestri pape‹. (158rb) ›Felicis confessoris‹. ›Marcelli‹. (158va) ›Anthonii‹. (158vb) ›Prisce‹. ›Fabiani‹. (159ra) ›Agnetis‹. (159rb) ›Vincentii martiris‹. (159va) ›Conversio Pauli‹. (160va) ›Octava Agnetis‹. (160vb) ›Brigide virginis‹. ›In purificatione beate Marie‹. (161va) ›Blasii martiris‹. (161v) ›Agate virignis‹. (162rb) ›Appollonie‹. (162va) ›Valentini‹. ›In cathedra Petri‹. (163rb) ›Vigilia Mathie apostoli‹. ›In die sancto‹. (163vb) ›Gregorii‹. (164ra) ›Ghertrudis‹. (164rb) ›Benedicti‹. ›In annunciatione beate Marie virginis‹. (164va) ›Ambrosii si venerit ante pascha officium erit‹. (165ra) ›Georgii martiris‹. (165rb) ›Marci evangeliste‹. ›Vitalis‹. (165va) ›Philippi et Iacobi‹. (166ra) ›De inventione sancte crucis‹. (167ra) ›Godehardi episcopi‹. ›Johannis ante portam latinam‹. (167rb) ›Gordiani et Epymachi‹. ›Nerei et Achillei‹. (167va) ›Servacii episcopi‹. ›Urbani pape‹. (167vb) ›Nicomedis martiris‹. (168ra) ›Marcellini et Petri‹. ›Bonifacii‹. (168rb) ›Primi et Feliciani‹. (168va) ›Barnabe apostoli‹. (168vb) ›Basilidis et Cyrini‹. (169ra) ›Viti matiris‹. ›Marci et Marcelliani‹. (169rb) ›Gervasii et Prothasii‹. ›Albani martiris‹. (169va) ›Decem milium militum‹. (169vb) ›Vigilia beati Johannis‹. (170va) ›In die sancto‹. ›In octava‹. (171rb) ›Johannis et Pauli‹. (171va) ›Vigilia Petri et Pauli apostolorum‹. (172rb) ›In die sancto‹. (172vb) ›Commemoratio Pauli‹. (173rb) ›Octava beati Iohannis et in die eius‹. ›De visitatione beate Marie‹. (173vb) ›Processi et Martiniani‹. (174ra) ›Octava apostolorum‹. (174rb) ›Kyliani et sociorum‹. (174va) ›Septem fratrum‹. (174vb) ›Translatio sancti Benedicti‹. (175ra) ›Beate Margarete virginis‹. ›Divisio apostolorum‹. (175va) ›Alexii confessoris‹. (175vb) ›Praxedis virginis‹. ›Marie Magdalene‹. (176rb) ›De sancta Brygitta‹. (176va) ›Apollinaris‹. ›Christine virginis‹. (176vb) ›Vigilia Jacobi apostoli‹. ›In die sancto‹. (177rb) ›De sancta Anna‹. (177vb) ›De sancta Martha‹. (178rb) ›Felicis martiris‹. (178va) ›Abdon et Sennen‹. ›Petri ad vincula‹. (178vb) ›Stephani pape‹. (179ra) ›Inventio relinquiarum Stephani‹. ›Oswaldi regis‹. (179rb) ›Syxti et Felicissimi‹. (179va) ›Donati martiris‹. (179vb) ›Cyriaci et sociorum‹. (180r) ›Vigilia beati Laurentii‹. (180va) ›In die sancto‹. (180vb) ›Tiburtii‹. (181ra) ›Yppolyti‹. ›Vigilia assumptionis Marie‹. (181rb) ›In die sancto‹. (181vb) ›Sabbato infra octavam sequencia‹. Mit Sequenz 54 Nr. 219. (182ra) ›Octava Laurentii‹. (182rb) ›Agapiti‹. ›Magni martiris‹. ›Octava assumptionis Marie ut in die eius. Eodem die Tymothei et Symphoriani‹. (182va) ›Vigilia Bartholomei apostoli‹. (182vb) ›In die sancto‹. (183rb) ›Rufi martiris‹. ›Augustini‹. (183va) ›Decollatio Johannis baptiste‹. (184va) ›Felicis et Adaucti‹. ›Sixti Sinnicii Egidii‹. (184vb) ›In nativitate Marie virginis‹. (185vb) ›Gorgonii‹. ›Prothi et Iacincti‹. (186ra) ›In exaltatione sancte crucis‹. (186vb) ›Nycomedis‹. (187ra) ›Vigilia Mathei‹. (187rb) ›In die sancto‹. (187va) ›Mauritii et sociorum‹. (187vb) ›Cosme et Damiani‹. (188ra) ›Michaelis archangeli‹. (188vb) ›Jeronymi‹. (189ra) ›Remigii‹. ›Marci‹. (189rb) ›Dionysii‹. (189vb) ›Gereonis‹. (190ra) ›Kalixti‹. ›Luce evangeliste‹. (190rb) ›Undecim milium virginum‹. (190va) ›Severi confessoris‹. ›Severini episcopi‹. (190vb) ›Crispini et Crispiniani‹. (191ra) ›Vigilia Symonis et Iude‹. (191rb) ›In die sancto‹. (191va) ›Vigilia omnium sanctorum‹. (191vb) ›In die sancto‹. (192va) ›Eustachii et sociorum‹. (192vb) ›Willehadi episcopi‹. (193ra) ›Theodori‹. ›Martini pape‹. (193rb) ›Martini episcopi‹. (193va) ›Briccii confessoris‹. (193vb) ›De sancta Elizabeth‹. ›Cecilie‹. (194ra) ›Clementis pape‹. (194rb) ›Crisogoni matiris‹. (194va) ›Katherine virginis‹.
(194vb–195va) ›In dedicatione templi‹. Mit Sequenz 53, Nr. 247.
(195vb–196rb) ›In dedicatione altaris‹.
(196rb–228va) Commune sanctorum et missae votivae. ›Hic incipit commune sanctorum. Primo de ewangelistis‹. (215va) ›Pro sapientia‹. ›De sancto spiritu‹. (216ra) ›De angelis‹. (216rb) ›Pro cantate‹. ›Sequitur de sancta cruce‹. (216vb) ›De domina nostra‹. (217va) ›Infra pascha et penthecosten‹. (217vb) ›In adventu de domina‹. (218rb) ›De omnibus sanctorum‹. ›De reliquis‹. (218va) ›De patronis‹. ›Pro papa‹. (218vb) ›Pro episcopo‹. ›Missa propria sacerdotis‹. (219ra) ›Pro rege‹. (219rb) ›Pro congregatione‹. ›Pro gradu ecclesie‹. (219va) ›Pro familiaribus‹. ›Pro tribulatione‹. (219vb) ›Pro iter agentibus‹. ›Ad postulandum pluviam‹. (220ra) ›Pro infirmo‹. (220rb) ›Pro serenitate‹. ›Pro pace‹. (220va) ›Pro contritis‹. (220vb) ›Pro amico‹. ›Pro femina‹. (221ra) ›Pro peccatis‹. (221rb) ›Pro peccatis‹. (221va) ›Pro communi pestilentia‹. (222ra) ›Communis‹. (222rb) ›Item communis‹. (222va) ›Item oratio communis‹. (222vb) ›In die depositionis‹. (223ra) ›In anniversario‹. ›Pro episcopo‹. (223rb) ›Pro pluribus episcopis‹. ›Pro sacerdote‹. (223va) ›Pro sacerdotibus‹. ›Pro congregatione‹. (223vb) ›Pro patre et matre‹. ›Pro uno famulo‹. (224ra) ›De pluribus famulis‹. ›Pro una femina‹. (224rb) ›De pluribus feminis‹. ›Pro parentibus‹. (224va) ›Pro elemosinariis‹. (224vb) ›In cimiterio quiescentibus‹. ›Pro non valet quibus confici‹. (225rb) Pro defunctis. ›Generalis‹.
(228va–239rb) Sequentiarium. (228va) ›Stephani‹. 53 Nr. 215. (228vb) ›Iohannis‹. 53 Nr. 168. (229ra) ›De innocentibus‹. 53 Nr. 157. ›Thome episcopi‹. 55 Nr. 9. (229rb) ›Epiphanie‹. 53 Nr. 29. (229va) ›Pauli apostoli‹. 50 Nr. 269. ›Purificatione‹. 53 Nr. 99. (229vb) ›De sancto Blasio‹. 10103. (230rb) ›In pascha‹. 53 Nr. 36. (230va) ›In pascha‹. 54 Nr. 7. ›De sancta cruce‹. 54 Nr. 120. (231ra) ›Johannis ante portam‹. 55 Nr. 188. (231rb) ›Ascensione‹. 53 Nr. 67. (231va) ›De sancto spirito‹. 53 Nr. 70. (231vb) ›De sancta trinitate‹. 53 Nr. 81. (232ra) ›De corpore Christi‹. 50 Nr. 385. (232rb) ›Johannis baptiste‹. 53 Nr. 163. (232va) ›Petri et Pauli apostoli‹. 53 Nr. 210. (232vb) ›De visitatione beate Marie‹. 8 Nr. 52. (233ra) ›In divisione apostolorum‹. 50 Nr. 267. (233rb) ›Magdalene‹. 50 Nr. 268. (233va) ›Laurentii‹. 54 Nr. 61. (233vb) ›In assumptione beati Marie‹. 53 Nr. 104. (234rb) ›Decollatione Johannis‹. 50 Nr. 270. (234rb) ›Nativitas Marie‹. 53 Nr. 95. (234va) ›De sancto Michaele‹. 53 Nr. 192. (234va) ›De omnibus sanctis‹. 53 Nr. 112. (234vb) ›Martini episcopi‹. 53 Nr. 181. (235ra) ›Elizabeth‹. 55 Nr. 120. (235rb) ›Katharina‹. 54 Nr. 56. (235va) ›De sancto Andrea‹. 54 Nr. 30. (235vb) ›De sancto Nicolao‹. 53 Nr. 197. (236ra) ›De apostolis‹. 53 Nr. 228. (236rb) ›De evangelistis‹. 55 Nr. 7. ›De uno martire‹. 53 Nr. 229. (236va) ›De martiribus‹. 55 Nr. 14. (236vb) ›De confessoribus‹. 54 Nr. 88. ›De virginibus‹. 50 Nr. 271. (237r) ›De domina nostra‹. 50 Nr. 241. (237rb) ›Tempore paschali‹. 54 Nr. 21. (237va) ›Item tempore paschali‹. 8 Nr. 59. (237vb) ›Item‹. 54 Nr. 219. 54 Nr. 224. (238ra) ›Item‹. 54 Nr. 213. 54 Nr. 2. (238rb) ›Item‹. 54 Nr. 218. 54 Nr. 242. (238va) ›Item‹. 54 Nr. 217. (238vb) ›Item‹. 54 Nr. 216. (239ra) ›Item de domina‹. 54 Nr. 192. (239ra) ›De sancto spiritu communis‹. 54 Nr. 153. (239rb) Nachträglich von anderer Hand hinzugefügt der Hymnus Gloria in excelsis deo.
(239va–240ra) ›Fundationis vicarie quinte bone memorie Hinrici episcopi‹. Am Anfang nicht lesbar. … que animarum salutem … — … actum sub anno domini Mo CCCo XXXII [?] in vigilia beatorum Symonis et Iude apostolorum [27.10.1332] . Eine von Bischof Heinrich II. Bochholt (1317–1341) eingerichtete Vikarie, siehe , 160. – 240rb mit Textabklatsch der gegenüberliegenden Spalte. (240va) ›De sancto Elegio officium‹. – 240vb leer.
Abgekürzt zitierte Literatur
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.