de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 48a
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Collectarium

Pergament — 72 Bl. — 33 × 24 cm — Lübeck — 15. Jh., erste Hälfte

Lagen: I+1 (3). 5 VI (63). II (67). III–1 (72). Teilweise mit Bogenzählung in roter Tinte recto unten rechts in der Ecke. Bleistiftfoliierung 1–72. Das vordere Spiegelblatt (Bl. 1) und die ehemalige Hinterklebung vorn und hinten (Bl. I und II) gelöst und mitgeheftet, aus bedrucktem Papier. Zwei ungezählte Schaltblätter: 1. zwischen Bl. 2 und 3, Papier mit der Größe 7 × 15 cm, 2. zwischen Bl. 24 und 25, Pergament mit der Größe 8 × 19,5 cm. Schriftraum: 23 × 15,5–16 cm. 28 liniierte Zeilen. Zwei Spalten. Hauptsächlich von einer Hand in Textualis geschrieben, weitere Hände mit Nachträgen. Hand 1: 4ra–67vb in Textualis, Hand 2: 68va–69va in Bastarda, Hand 3: 69va–72ra in Textualis, Hand 4: 72va in Bastarda, Hand 5: 72va in Textualis, Hand 6: Schaltblatt 1 in Bastarda, Hand 7: Schaltblatt 2 in Textualis, Hand 8: 2r–v in Textualis und Hand 9: 2r in Bastarda. Bl. 68va–72ra über jeder Textzeile ein Notensystem aus vier Notenlinien mit c- und f-Schlüssel. 68va–69rb und 70rb f-Linie rot, 69va f- und c-Linie rot. Hufnagelnotation. Bl. 4ra D-Initiale über fünf Zeilen mit blauem Buchstabenkörper, Aussparungen in Palmettenform. Feld- und Binnenraumfüllung mit Knospenfleuronné in roter Farbe. Auf Bl. 24ra D-Initiale über vier Zeilen mit blauem Buchstabenkörper und punkt- sowie vierblättförmigen Aussparungen. Feld- und Binnenraumfüllung mit Knospenfleuronné in roter Farbe. Auf den Bl. 37va und 55vb B-Initialen über vier bzw. drei Zeilen in diesem Stil, jedoch ohne Aussparungen im Buchstabenkörper. Alternierend rote und blaue Lombarden über eine bis zwei Zeilen. Rubriken in Rot.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit dunkelbraunem Lederüberzug, teilweise abgerieben. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt "Schwedischer Buchführer" (EBDB w000905): Rautengerank, gefüllt mit Blattwerk und Blüten: EBDB p000019. Laubstab: EBDB r000218. Rosette mit zwei Blattkränzen: EBDB s009830. Rosette, mit drei Blattkränzen: EBDB s006457. Rosette, mit einem Blattkranz: EBDB s007864. Zur Werkstatt ausführlich J. Geiß, Einbände für den Barther Reformator Johannes Block (1470/80–1544/45), Teil 4: "Lübeck, Schwedischer Buchführer" (S-S II 167f.), in: Einband-Forschung 15 (2004), 24–32 (ohne Erwähnung dieser Hs.). Eck- und Kantenbeschläge. 2 x 5 Messingbuckel. Zwei Riemenschließen mit Fensterlager, Haken und Gegenblechen. Fünf Doppelbünde, oben und unten einfache Kapitalbünde. Blattweiser aus Leder bzw. Reste davon auf Bl. 24, 59, 61, 64; aus Pergament auf Bl. 19 und 42. Restauriert. Lederüberbezug auf den HD großflächig ergänzt. Holz des halben HD neu. Drei Messingbuckel nachgebildet. Restaurierungsbericht und Papierreste als Lesezeichen (20. Jh.) in Kiste 39 vorhanden.

Fragmente:
  1. I. Druckfragmente. Straßburg. 1484. Papier. 2 Bl. 31 × 21 cm. Zwei Spalten. 30 × 11,5 cm. Eine Spalte. Schriftraum: 22 × 14,5 cm bzw. Schriftraum: 22 × 7 cm. Ira–vb, IIr–v Johannes Herolt: Sermones de tempore. (Ira–vb) Sermo LXVIII–LXVIIII. (Der Text setzt ein) … et quicquid ipsis fecerimus … — … prope est dominus … [Ps 144,18].(IIr–v) Sermo XXIX. Der Text setzt ein … et levi addito si non placent … — … omnino debet sperare omnium peccatorum … (IIv) … sive orationes sive ieiunia … — … quia inter omnia …Bei dem Druck handelt es sich um GW 12355, [267f.], [147a] und [148b], Straßburg: [Drucker des Palude], 1484.
  2. II. Brief. Lübeck. 14. Jh., Ende. Pergament. 1 Bl. 31,5 × 23,5 cm. Das Blatt ist am Bund und am unteren Rand beschnitten, daher ist der Text unvollständig. Schriftraum: 31,5 × 21,5 cm. 47 Zeilen. Eine Spalte. Von einer Hand des 14. Jahrhunderts in gotischer Kursive geschrieben. 1r leer. (1v) Brief des Herzogs zu Mecklenburg. Wi Albrecht van der gnade godes here to Mekelenborch to Stargarden unde to Rostok … Der Herzog zu Mecklenburg, Albert I. (1392–1397) informiert über seine Verfügungen wegen eines Totschlags und Raubs in Hamburg. Mittelniederdeutsch.

Herkunft: Das Kollektar entstand in Lübeck im 15. Jahrhundert. Die Suffragia mit Erwähnung von Johannes Baptista, Nikolaus und Blasius sind charakteristisch für den Dom. Das Fest Adventus reliquiarum (16.5.) schließt die Translatio Nicolai ein. — Die Herkunft aus dem Dom ist wahrscheinlich. — Die Handschrift kam 1998 aus Armenien (Bibliothek der Akademie der Wissenschaften in Eriwan) nach Lübeck. Ein Stempel der Stadtbibliothek fehlt. Auf dem vorderen Vorsatz verso der Eintrag mit Bleistift Stadtbibl. Lübeck. Hs. ohne Signatur [durchgestrichen]. Ms. theol. lat. 2° 48a. 9/7/01. Im Katalog bei Weber Catalogus ist der Band ein Nachtrag auf der Versoseite, d. h. er gehörte ursprünglich wohl nicht zum Bestand der Stadtbibliothek.

Weber Catalogus, 52.

2r–67rb Collectarium.
(2ra–va) Nachträge. Hinweise zur Liturgie, Gebete. – 2vb leer. (Schaltblatt) Benedictio matutinalis. In primo nocturno. Exaudi domine Ihesu Christe preces servorum tuorum ad te devote clamancium … – Verso leer. – 3r–v leer.
(4r–37va) Proprium de tempore. Enthält die Capitula und Collectae für die Tageshoren der Sonn- und Wochentage sowie der Herrenfeste. Gegenüber dem gedruckten Lübecker Brevier (VD16 B 8166) und dem Collectarium Ms. theol. lat. 2° 48 teilweise abweichend. ›Sabbato in adventu domini ad vesperas‹. Deus pacis sanctificet vos per omnia ut integer spiritus vester et anima et corpus … [I Th 5,23] (4va) ›Dominica secunda sabbato precedenti‹. (4vb) ›Dominica tercia sabbato precedenti‹. (5rb) ›Feria IIII quatuor temporum‹. (5va) ›Feria sexta quatuor temporum‹. (5vb) ›Sabbato IIIIor temporum‹. (6ra) ›Dominica quarta‹. (6rb) In vigilia vigilie. ›Vigilia nativitatis‹. (7rb) ›De sancto Steffano‹. (7vb) ›De innocentibus‹. (8ra) ›De sancto Cantuariensis episcopo‹. (8rb) ›In vigilia circumcisionis domini‹. (8vb) ›In vigilia epyphanie‹. (9rb) ›In octava epyphanie‹. (9va) ›Dominica prima‹. (9vb) ›Dominica II‹. (10rb) ›Dominica III‹. (10va) ›Dominica IIII‹. (10vb) ›Dominica V‹. (11ra) ›In LXX‹. (11rb) ›Dominica in LX‹. (11va) ›In La‹. (12ra) ›Feria quarta in capite ieiunii‹. (12rb) ›Feria quinta‹. (12va) ›Feria sexta‹. (12vb) ›In sabbato‹. (13ra) ›In dominica invocavit‹. (13rb) ›Feria secunda‹. (13va) ›Feria III‹. (13vb) ›Feria quarta‹. (14ra) ›Feria V‹. (14rb) ›Feria sexta‹. (14va) ›In sabbato‹. (14vb) ›Dominica secunda‹. (15ra) ›Feria secunda‹. (15rb) ›Feria III‹. (15va) ›Feria quarta‹. (16ra) ›Feria quinta‹. (16rb) ›Feria VI‹. (16va) ›Sabbato‹. (16vb) ›Dominica III‹. (17ra) ›Feria secunda‹. (17rb) ›Feria III‹. (17va) ›Feria quarta‹. (17vb) ›Feria V‹. (18ra) ›Feria sexta‹. (18rb) ›Sabbato‹. (18va) ›Dominica IIII‹. (18vb) ›Feria secunda‹. (19rb) ›Feria tercia‹. (19va) ›Feria quarta‹. (19vb) ›Feria quinta‹. (20ra) ›Feria VI‹. (20rb) ›Sabbato‹. (20vb) ›Dominica in passione domini‹. (21ra) ›Feria secunda‹. (21rb) ›Feria tercia‹. (21va) ›Feria quarta‹. (22ra) ›Feria V‹. (22rb) ›Feria sexta‹. (22va) ›Sabbato‹. (22vb) ›Dominica in palmis‹. (23ra) ›Feria secunda‹. (23va) ›Feria tercia‹. (23vb) ›Feria IIII‹. (24ra) ›In vigilia‹. ›In secundo die ad horas‹. (24rb) ›Feria secunda‹. ›Feria III‹. (24va) ›Feria IIII‹. (24vb) ›Feria quinta‹. ›Feria VI‹. (25ra) ›Sabbato‹. (25vb) ›Dominica post pascha‹. (26ra) Dominica secunda. (26rb) ›Dominica tertia‹. (26vb) ›Dominica quarta‹. (27ra) ›Dominica quinta‹. (27rb) ›In vigilia ascensionis‹. (27vb) In ascensione domini. (28ra) ›Dominica infra octavam‹. (28rb) ›In vigilia pentecostes‹. Dominica pentecostes. (28vb) ›Feria II‹. (29ra) ›Feria III‹. (29rb) ›Feria IIII‹. (29va) ›Feria V‹. (29vb) ›Feria sexta‹. ›Sabbato‹. (30ra) ›In sabbatis usque adventum domini‹. (30va) ›De corpore Christi‹. (30vb) Dominica prima post pentecosten. (31ra) Dominica secunda. (31rb) ›Dominica tercia‹. (31vb) ›Dominica IIII‹. ›Dominica V‹. (32rb) ›Dominica VI‹. (32va) ›Dominica VII‹. (32vb) ›Dominica octava‹. ›Dominica IX‹. (33rb) ›Dominica X‹. (33va) ›Dominica XI‹. ›Dominica XII‹. (34ra) ›Dominica XIII‹. ›Dominica XIIII‹. (34rb) ›Dominica XV‹. (34va) ›Dominica XVI‹. (34vb) ›Dominica XVII‹. (35ra) ›Feria quarta in quatuor temporum‹. (35rb) ›Feria VI quatuor temporum‹. (35va) ›Sabbato quatuor temporum‹. (35vb) ›Dominica XVIII‹. (36ra) ›Dominica XIX‹. ›Dominica XX‹. (36rb) ›Dominica XXI‹. (36va) ›Dominica XXII‹. (36vb) ›Dominica XXIII‹. (37ra) ›Dominica XXIIII‹. (37rb–va) ›Dominica XXV‹.
(37va–55vb) Proprium de sanctis. Enthält die Capitula und Collectae für die Heiligenfeiertage des Lübecker Kalenders. Gegenüber dem gedruckten Lübecker Brevier (VD16 B 8166) und dem Collectarium Ms. theol. lat. 2° 48 teilweise abweichend. (37va) ›Incipiunt capitula et collecte de sanctis. In vigilia Andree ad nonam et ad vesperas‹. Benedictio domini super caput iusti … (37vb) ›De sancta Barbara‹. ›De sancto Nicolao‹. (38ra) ›In octava Andree‹. ›De conceptione‹. ›Lucie virginis‹. (38rb) ›De sancto Thome‹. ›Thome Canthuariensis episcopi‹. ›De sancto Silvestro‹. ›Felicis in pincis‹. (38va) ›De sancto Marcello‹. ›Prisce virginis‹. ›De sancto Fabiano et Sebastiano‹. (38vb) ›Agnetis martiris‹. ›Vincentii‹. ›In conversione Pauli‹. (39rb) ›In octava Agnetis‹. ›Purificationis Marie‹. (39va) ›De sancto Blasio‹. ›De sancto Anschario‹. (39vb) ›Per octavam Blasii‹. ›De sancta Aghata‹. ›De sancta Dorothea‹. (40ra) ›De sancto Valentino‹. ›De sancto Petro‹. (40rb) ›In vigilia Mathie apostoli‹. (40va) ›Perpetue et Felicitatis‹. (40vb) ›Gregorii‹. ›Benedicti‹. ›In annunciatione Marie‹. (41rb) ›De sancto Ambrosio‹. ›Tiburcii et Valeriani‹. ›Georgii‹. ›Marci‹. (41va) ›De sancto Vitali‹. ›Philippi et Iacobi‹. (41vb) ›De invencione sancte crucis‹. (42ra) ›De sancto Godehardo‹. (42rb) ›Iohannes ewangelista‹. ›Gordiani et Epymachi‹. ›Nerei et Achillei‹. ›Servacii‹. (42va) ›In adventu reliquiarum et translatione Nicolai‹. ›Urbani‹. (42vb) ›Petronille‹. ›Nycomedis‹. ›Marcellini et Petri‹. (43ra) ›Bonifacii‹. ›Primi et Feliciani‹. ›Barnabe‹. (43va) ›Basilidis Cirini‹. ›Viti‹. ›Marci et Marcelliani‹. (43vb) ›Gervasii et Prothasii‹. ›De sancto Albano‹. ›In vigilia Iohannis baptiste‹. ›Decem milium militum‹. Auf dem Fußsteg nachgetragen. (44ra) ›Iohannis et Pauli‹. ›Leonis pape‹. ›In vigilia Petri et Pauli‹. (44vb) ›In commemoratione Pauli‹. (45ra) ›Infra octavam‹. ›In octava Iohannis‹. ›Visitatio Marie virginis‹. (45va) ›Processi et Martiniani peragetur proximo die post octavas visitationis Marie‹. (45vb) ›In octava apostolorum‹. ›De sancto Kyliano‹. (46ra) ›Septem fratrum‹. ›In translatione Benedicti‹. ›Margerete‹. (46rb) ›Divisio apostolorum‹. (46va) ›Praxedis‹. ›Marie Magdalene‹. (46vb) ›Appollinaris‹. ›Christine‹. (47ra) ›Iacobi apostoli‹. ›Marie Magdalene in octava‹. ›Marthe‹. (47va) ›Felicis‹. ›Abdon et Sennen‹. ›Vincula Petri‹. (47vb) ›Steffani‹. ›Inventio sancti Stephani‹. ›Oswaldi‹. (48ra) ›Sixti Felicis‹. ›Donati‹. ›Ciriaci et sociorum eius‹. (48rb) ›In vigilia Laurencii‹. (48va) ›Tiburcii‹. ›Ypoliti‹. (48vb) ›In vigilia assumptionis Marie‹. (49rb) ›In octava sancti Laurencii‹. ›Agapiti‹. (49va) ›Magni‹. ›Thymothei‹. ›In vigilia Bartolomei‹. (49vb) ›Rufi martiris‹. ›Augustini episcopi‹. ›In decollatione Iohannis‹. (50ra) ›Felicis Adaucti‹. ›Sixti et Sinnicii‹. (50va) ›In nativitate Marie‹. (51ra) ›De sancto Gorgonio‹. ›Prothi et Iacincti‹. ›In exaltatione sancte crucis‹. (51va) ›Nicomedis martiris‹. ›Eufemie‹. ›Lamberti‹. ›In vigilia Mathei‹. (52ra) ›Mauricii et sociorum eius‹. (52rb) ›Cosme et Damiani‹. ›In festo Michaelis‹. (52vb) ›Iheronimo‹. ›De sancto Remigio‹. ›Marci pape‹. ›Dyonisii et sociorum‹. (53rb) ›Gereonis‹. ›Calixti‹. (53va) ›Galli‹. ›Luce ewangeliste‹. ›Undecim milibus virginibus‹. (53vb) ›Severini‹. ›Crispini et Crispiniani‹. ›Simonis et Iude‹. (54ra) ›In vigilia omnium sanctorum‹. (54va) ›Eustachii et sociorum eius‹. ›Cesarii‹. ›Wilhadi episcopi‹. (54vb) ›Theodori‹. ›Martini‹. (55ra) ›Brictio‹. ›Elizabet‹. ›Cecilie‹. ›De sancto Clemente‹. (55rb) ›Crisogoni‹. ›Katherine‹.
(55rb–vb) ›In dedicatione ecclesie‹.
(55vb–64va) Commune sanctorum. Jeweils mit mehreren Gebeten. ›Hic incipit commune sanctorum. De ewangelistis vel de apostolis‹. Beatus vir qui inventus est sine macula … (56ra) ›De apostolis‹. (56vb) ›De uno martire‹. (58vb) ›De martiribus‹. (61ra) ›De confessoribus‹. (63va–64va) ›De virginibus‹.
(64va–65rb) Suffragia. ›Sequuntur suffragia‹. Deus qui crucem sanctam ascendisti et mundi tenebras illuminasti … (64vb) ›De sancta Maria‹. ›De sancto Iohanne‹. ›De apostolis‹. ›De sancto Blasio‹. ›De sancto Nicolao‹. (65ra) ›De omnibus sanctis‹. ›Pro pace‹. ›Capitula ad primam domincale‹. ›Capitula feriale‹.
(65rb–66vb) Preces cotidianae ad completorium. Ad primam. Pater noster. Vivet anima mea et laudabit te … [Ps 118,175] … — … Domine vobiscum. Es folgen mehrere Collecten. Freiräume aufgrund von Tintendurchschlag. (66va–b) Ad completorium. Nur die Initien. ›Incipiunt preces completorii‹. Kyrieloyson … Pater noster et ne nos … In pace in idipsum … — … per dominum nostrum etc.
(66vb–67rb) Preces maiores et minores. ›Preces maiores‹. Ego dixi domine miserere mei. Sana animam meam quia peccavi tibi. Oremus pro omni gradu ecclesie: Sacerdotes tui induantur iusticia … — … a facie inimici. Domine exaudi. Dominus vobiscum. Psalme für die Tageshoren. ›Oremus‹. Miserere mei deus … [Ps 50,3] … — … Dominus vobiscum. (67rb) ›Preces minores sequuntur‹. Ego dixi domine miserere mei. Sana animam meam quia peccavi tibi. Convertere domine usque quo … — … fiat pax in virtute tua et habundaita etc. Pro omnibus nobis bona facientibus … — … pro fidelibus defunctis. Requiem etc. ut supra. – 67v–68r leer.

68va–72ra Sequentiae. Mit Notation. ›Iste enim tractus cantatur in diebus animarum post graduale ad missam‹. (68va–69va) Pro defunctis. Dies ire dies illa … AH 54 Nr. 178. (69va–70va) ›De sancta Anna‹. Novum sidus iubare … AH 5 Nr. 34, in 1. vesperis 1–5, in 2. nocturno 3 und V, Doxologie: Gloria patri … (70va) De sancta Anna. Lucis huius festa … AH 52 Nr. 101. Nur die erste Strophe notiert. (70va–72ra) De sancta Anna. Felix terra … AH 5 Nr. 34, in 1. vesperis ad Magnificat in 1. nocturno responsoria 3, Doxologie: Gloria patri … In 2. vesperis ad Magnificat. – 72rb leer.

72va Inventarium. Dit sint de paramenta dede koster heft in der bewaringhe: XII one deme hupen de he in deme schappe heft. Item XVI boke unde III patenen II kilche unde I sulveren wyrok vad unde I sulveren nap. Item VI stucke unde hillich dames. Text bricht ab. Oratio de sancto Wenceslai. [D]eus qui sancti Wenzelai nobilitatem in meliorem communtasti dignitatem … … — … et eterne beatitudinis perfrui gloria. 72vb nur das Wort Deus.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
VD16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gateway-bayern.bib-bvb.de/aleph-cgi/bvb_suche?sid=VD16
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)