Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung (Vorläufige Beschreibung)

Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 59

Konstanzer Konzilspredigten. Clemens VI papa

Papier — XII, 192 Bl. — 30 × 21 cm — Rostock — 1463–1480

Wasserzeichen: Dreiberg, mit zweikonturiger Stange mit einfachem lateinischen Kreuz: WZIS DE5025-tl59_4 (identisch mit WZIS DE5655-PO-152012, 1463, Variante zu WZIS DE5025-tl66_8), WZIS DE5025-tl59_7 (identisch mit WZIS DE3285-PO-152027, 1470, und WZIS DE5025-tl66_33), WZIS DE5025-tl59_109 (identisch mit WZIS DE3285-PO-152050, 1474, Variante zu WZIS DE5025-tl66_33), WZIS DE5025-tl59_153 (Varianten von 1470–1485, darunter WZIS DE5025-tl66_33), WZIS DE5025-tl59_170, WZIS DE5025-tl59_II, WZIS DE5025-tl59_VII (identisch mit WZIS DE5580-2Incca1874-3_E, 1488). Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, mit einkonturiger Stange und Antoniuskreuz/Buchstabe Tau: WZIS DE5025-tl59_91. WZIS DE5025-tl59_187. Lagen: VI (XII). 16 VI (192). Reklamanten. Lagenzählung recto oben rechts, zumeist abgeschnitten. Bleistiftfoliierung (20. Jh.) 1–192. Die ersten beiden Lagen mit Schwemmrändern am oberen seitlichen Rand der Blätter. Am Ende fehlt mindestens eine Lage. Teilweise beginnender Tintenfraß. Schriftraum: 23 × 14 cm. 42–46 Zeilen. Zwei Spalten. Von zwei Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1r–169v, Hand 2: 181r–192v. Aussparungen für Initialen über sieben Zeilen. Nicht rubriziert.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit braunem Lederüberzug. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt Hamburg "##" (EBDB w##): Eichel: EBDB s##. Vogel: EBDB s##. Rosette mit einem Blattkranz, fünfblättrig: EBDB s##. Rosette mit einem Blattkranz, fünfblättrig: EBDB s##. Rosette mit einem Blattkranz, vierblättrig: EBDB s##. Laubstab: EBDB s##. Auf dem VD ein Papierschild mit den Maßen 3 × 5 cm, mit der Aufschrift 12745 (brauner Buntstift), durchgestrichen und ersetzt durch 22979 (Bleistift). Zwei Schließen bestehend aus Fensterlager mit drei randständigen Zierlöchern und -kerben und zwei Gegenblechen, Riemen abgerissen. Drei Doppelbünde alternierend mit einfachen Bünden sowie zwei einfache Kapitalbünde. Drei Papierschilder auf dem Buchrücken, im oberen Zwischenbundfeld mit den Maßen 2 × 3 cm, Aufschrift mit schwarzer Tinte Ms. theol. lat. 59. Im zweiten Zwischenbundfeld ein fragmentiertes Papierschild mit den Maßen 3,3 × 4,8 cm, Aufschrift LII. Vom unteren Papierschild ist nur noch die rechte Hälfte erhalten, 3,5 × 2,5 cm, Aufschrift mit schwarzer Tinte kaum lesbar Sermo Jo …

Herkunft: Die Abschriften entstanden zwischen ca. 1460 und 1480 wahrscheinlich in Rostock und gelangten im Besitz des Johannes Remstede nach Hamburg, siehe den Eintrag Ir. Die erste Lage wurde später vorgebunden. Ein Wasserzeichen und mehrere Varianten stimmen mit Ms. theol. lat. 2° 66 überein, eine Handschrift, die 1471 in Rostock entstand. Der Besitzer dieser Handschrift, Johannes Luder, besuchte im gleichen Zeitraum die Universität Rostock und erwarb die gleichen Abschlüsse wie Johannes Remstede (siehe unten). — Johannes Remstede überließ dem Konvent von St. Michaelis in Lübeck neben diesem Band ebenfalls Ms. theol. lat. 2° 76. Das Rückenschild mit der Signatur LII in römischen Zahlen spricht für die Herkunft aus dem Michaeliskonvent bzw. ab 1557 aus der Büchersammlung des Waisenhauses, siehe Derendorf/Schulte, 987, 1005. — Im Zuge der Säkularisation auf Anordnung des Senats im September 1804 wurde die Handschrift in die Stadtbibliothek überführt und 1944 kriegsbedingt zusammen mit anderen Handschriften in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert. Von dort wurde sie nach Kriegsende in die UdSSR transportiert und kam 1990 zurück nach Lübeck. Auf die Verwahrung im Russischen Staatsarchiv Alter Akten in Moskau deutet in Parallele zu anderen Hs. die Signatur auf dem Einbandvorderdeckel. Stempel der Stadtbibliothek auf Fol. 1r. Altsignaturen auf dem vorderen Innendeckel 3 (Bleistift).

Weber Catalogus, 75–85. — Schweitzer Bestände, 272.

Ir Besitzeintrag, Inhaltsverzeichnis. Iste liber pertinet ad domum sororum conventus sancti Michaelis in Lubeck apud sanctum Egidium quem illis dedit Magister Johannes Remstede vicarius in Hamburg etc. In Hamburg waren in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts zwei Personen mit diesem Namen tätig: Der ältere Johannes Remstede mit unbekannter Herkunft immatrikulierte sich 1452 in Rostock, wurde 1453 Bakkalar und promovierte 1455/56 zum Magister phil., Matrikel Rostock 1, 95, 99, 108, der jüngere "de Hamborch" immatrikulierte sich 1468 ebendort, wurde 1470 Bakkalar und 1473/74 Magister, Matrikel Rostock 1, 155, 167, 184. Einen Vikar an St. Jakobi erwähnt N. Staphorst, Historia Ecclesiae Hamburgensis Diplomatica, das ist: Hamburgische Kirchen-Geschichte, Teil 1,3, Hamburg 1727, 884. RG IX 00331 (3. Jan. 1465). Weitere Nachweise bei P. Vollmers, Die Hamburger Pfarreien im Mittelalter. Die Parochialorganisation der Hansestadt bis zur Reformation, Hamburg 2005 (Arbeiten zur Kirchengeschichte Hamburgs 24), der Ältere 611, 617 (Vikar an St. Petri, 1465); der Jüngere 470, 550, 589, 618, 637, 642. M. Heraeus, Hamburger Studenten auf deutschen und ausländischen Hochschulen in dem Zeitraum von 1290–1650, in: Zeitschrift des Vereins für Hamburgische Geschichte 9 (1894), 557–632, hier 611. Acta pontificum Danica. Pavelige aktstykker vedrørende Danmark 1316–1536, Bd. 4: 1471–1492, hrsg. von A. Krarup, Kopenhagen 1910, 50 Nr. 2536. Johannes Remstede RAG-ID: ngDT9U476CL26szRxC6s7BpC4DG sowie RAG-ID: ngWM8N779VO52lsuqXPl8UiJ7VZ (04.03.2022). Außerdem nachweisbar ist ein Ratsekretär in Hamburg in einer Urkunde von 1472, E. Meyer, Geschichte des Hamburgischen Schul- und Unterrichtswesens im Mittelalter, Hamburg 1843, 146, 242. ›Contenta in hoc codice‹. Sermo Johannis Zacharie habitus in concilio Constantiensi … — … Sermo magistri Petri de Bruxellis de annunciatione dominice. Das Register ist unvollständig. – Iv–XIIv leer.

1ra–169rb Sermones in concilio Constantiensi habiti. 27 Predigten, die bei J. B. Schneyer, Konstanzer Konzilspredigten. Eine Ergänzung zu H. Finke's Sermones- und Handschriftenlisten, in: Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins 113 (1965), 361–388, hier 366–368, erfasst sind. Mit Druckausgaben und Literatur sind sie nachgewiesen bei C. L. Nighman/Ph. Stump, Bibliographical Register of the Sermons and other Orations delivered at the Council of Constance (1414–1418), 2007 (History Faculty Publications 12), https://bibsocamer.org/BibSite/Nighman-Stump/index.html bzw. https://bibsocamer.org/BibSite/Nighman-Stump/3-Main-Sermon-Register.pdf (Nighman/Stump Bibliographical Register). Daher erfolgt hier nur die Erwähnung ergänzender Literatur.
(1ra–7va) Johannes Zachariae. ›Sermo primus predictus in concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVo per fratrem Johannem Zacharie sacre theologie professorem ordinis Heremitarum sancti Augustini ambasiatorem universitatis studii Erfordensis‹. (29.9.1415). [G]racia vobis et pax [Rm 1,7 etc]. Hoc thema est valde autenticum quia scribitur in salutacionibus XIII epistolarum sancti Pauli duarum Petri et Apc 1Literatur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 160f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 63. Zumkeller, 282 Nr. 627 (Hs. genannt).
(7va–10vb) Jacobus Laudensis. ›Sequitur sermo pulcher factus Constancie in exequiis domini cardinalis Barensis per reverendum patrem dominum episcopum Laudensem sacre theologie professorem‹. (25.10.1415). [M]ichi occasum flebilem reverendissimi patres et domini dolenter et amarissime recolentiLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 169f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 64.
(10vb–17rb) Matthaeus de Aula Regia. ›Sermo fratris Mathei de Aularegia ordinis Cisterciensis sacre theologie professoris factus dominica quarta post festum sancte trinitatis in concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVIo [14.7.1416] ‹. [E]stote misericordes [Lc 6,36]. Sic originaliter scribitur Luce VI capitulo. Sed recitative legitur in presentis dominice ewangelio secundum usum et ritum ordinis nostri CysterciensisLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 132f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 185.
(17rb–24vb) Mauricius de Praga. ›Sermo magistri Mauricii de Praga sacre theologie professoris factus in concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVIo dominica VII post festum penthecostes [26.7.1416] ‹. [A]ttendite a falsis prophetis [Mt 7,15]. Mathei VII scribitur et in ewangelio hodierno legiturLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 49f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 119.
(24vb–34ra) Stephanus de Palecz. ›Sequitur sermo‹. Die Rubrik bricht ab. (5.6.1416). [R]esistite fortes in fide [I Pt 5,9]. Scribitur prime Petri Vo et in epistola hodierna. Reverendissimorum patrum et virorum celeberrimorum ac doctissimorum cetum conspiciensLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 280f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 184. Spunar, 335 Nr. 929 (Hs. erwähnt).
(34ra–38vb) Jacobus Laudensis. ›Sequitur alius sermo domini episcopi Laudensis factus in consilio Constanciensi de sancto Thoma Canthuariensi‹. (29.12.1415). [B]onus pastor [Io 10,11]. Johanne decimo et in ewangelio hodierno. Ut sacri pastoris dignas laudes referamLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 63f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 73.
(38vb–43va) Bernhardus Baptizatus. ›Sequitur sermo fratris Bernhardi Baptisati monachi et abbatis ordinis sancti Benedicti in sacra theologie licenciati quem predicavit in concilio Constanciensi dominica tercia post pascha anno domini Mo CCCCo XVIo [10.5.1416] ‹. [P]lorabitis et flebitis vos [Io 16,20]. Et in ewangelio hodierno. Patres prelati reverendissimi ceterique patres et domini ac fratres mei delectissimi. Debilia post primi reserata dogmata verbiLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 248f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 100.
(43va–47va) Alexius de Seregno. ›Sequitur alius sermo predicatus per reverendum patrum dominum Allexium episcopum Placentinum fratrem ordinis minorum in concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVIo dominica secunda in quadragesima [15.3.1416] ‹. [F]aciamus tria tabernacula [Mt 17,4]. Et in ewangelio hodierno secundum sentenciam devoti Bernardi humano generi triplex inest miseria nam et faciles sumusLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 144f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 92. Mohan, 146. CALMA 1, 178 Nr. 2.
(47va–53vb) Theodericus de Monasterio. ›Sequitur alius sermo‹. (16.2.1416). [I]te et vos in vineam meam [Mt 20,4] scribitur Mathei XX. Reverendissimi patres ceterique viri celeberrimi. Hec dies dominica que sexagesime nomen non incongrue possidetLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 191f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 81.
(53vb–60vb) Petrus de Bruxellis. ›Sequitur sermo factus coram concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVIo in die annunciacionis beate Marie virginis [25.3.1416] per magistrum Petrum de Bruxellis sacre theologie professorem et canonicum ecclesie Constanciensis‹. [D]ominus dabit vobis signum [Is 7,14]. Originaliter Isaie VII recitative autem in lectione lecta loco epistoleLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 99f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 242.
(60vb–65va) Mauritius de Praga. ›Sequitur sermo factus per magistrum Mauricium de Praga sacre theologie professorem in concilio Constanciensi anno domini Mo CCCCo XVo‹. [H]abeo vobis dicere [Io 16,12]. Iohannis XVIo originative et in officio misse transsumptive. Reverendissimi patres magistri ad domini bases et columpne atque paxilii tabernaculi testimonii … Hier einzig ins Jahr 1415 datiert, vgl. Nighman/Stump Bibliographical Register, 163. Literatur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 162f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 176.
(65va–70ra) Johannes Gerson. ›Sequitur sermo factus per dominum cancellarium Parisiensem XXI Iulii anno domini Mo CCCCo XVo [21.7.1415] super processionibus faciendis pro viagio regis Romani ad Petrum de Luna in quo continentur XII conclusiones sive regule practicale in sacro generali Constanciensi consilio‹. [P]rosperum iter faciet [Ps 67,20]. Ita loquitur propheta Ps. 67 cuius initium estLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 259–261. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 49.
(70ra–77rb) Johannes Huguenetti. ›Sequitur sermo magistri Johannis Hugueneti de Metis licenciati in legibus factus in concilio Constanciensi de beato Dominico dominica VII post pentecostes anno domino Mo CCCCo XVIo [26.7.1416] ‹. [M]isereor super turbam [Mc 8,2]. Verba hec originaliter scribuntur Marci VIII recitative autem in evangelio instantis dominice secundum usum ecclesiarumLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 217f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 191.
(77rb–83vb) Petrus de Allicaco. ›Sequitur sermo factus per reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum de Alliaco cardinalem cameracensem pronunciatus coram sacro concilio generali in die omnium sanctorum anno domini Mo CCCCo XVIo [1.11.1416] ‹. [S]ignum magnum apparuit [Apc 12,1]. Scribitur Apocalipsis XII. Hec mulier que in verbis propositis tanquam signum magnum in celo apparuisse diciturLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 302f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 138.
(83vb–91ra) Johannes Zachariae. ›Incipit sermo factus Constancie per magistrum Johannem Zacharie sacre theologie professorem ordnis Heremitarum sancti Augustini in presentia concilii generalis anno domino Mo CCCCo XVo in die sancti Stephani in ecclesia eiusdem [26.12.1415] ‹. [B]enedictus qui venit [Lc 13,35]. Ista propositio scribitur originaliter Luce XIII et XIX MarciLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 59f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 72. Zumkeller, 282f. Nr. 628 (Hs. genannt).
(91ra–98vb) ›Sequitur sermo alius in generali concilio universalis ecclesie Constancie factus die tercia Januarii per priorem ordinis Cluniacensis anno domini Mo CCCCo XVIIo [3.1.1417] ‹. [P]uer autem crescebat et confortabatur [Lc 2,40] quod de secundo capitulo Luce patres reverendissimi thema nunc ac exordium cepimus invitat istius dominice evangelii lectio apud nos recitataLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 262.
(98vb–103va) Hieronymus Leonardi. ›Sequitur alius sermo predicatus in concilio Constanciensi anno domino Mo CCCCo XVIo in dominica tercia adventus domini [13.12.1416] per magistrum Ieronimum ordinis Heremitarum sancti Augustini sacre theologie professorem ambasitorum magnificorum dominorum de Malatestis‹. [P]ax dei [Phil 4,7]. Ad Philippenses quarto capitulo et in epistola presentis dominice. Reverendissimi patres et domini etc. Licet sepius a pluribus reverendissimis patribus clarissimisque viris in hoc presenti locoLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 244. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 144. CALMA 6, 108, Nr. 1.
(103va–111ra) Leonardus de Datis. ›Sequitur sermo de sancto Francisco factus per magistrum generalem ordinis predicatorum in concilio Constanciensi in nomine patris et filii et spiritus sancti‹. (4.10.1416). [S]olliciti servare [Eph 4,3]. Ad Ephesios quarto et in epistola dominice currentis. Reverendissimi domini presentis celebritatis gloria allectusLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 306. Kaeppeli Nr. 2846 (Hs. genannt.)
(111ra–120ra) Leonardus de Datis. ›Sequitur alius sermo factus in concilio Constanciensi per dictum magistrum generalem predicatorum de circumcisione domini Mo CCCCo XVIIo‹. (1.1.1417). [C]ompertum habeo ut sacrum divinumque concilium hac clara die que subsequentibus aperit annum ianuariiLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 252. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 151. Kaeppeli Nr. 2847 (Hs. genannt.)
(120ra–130va) Johannes Huguenetti. ›Sequitur alius sermo factus in concilio Constanciensi dominica quarta post epiphaniam domini per Johannem Hugueneti de Metis licenciatum in legibus nuncium universitatis Avinionenis de nave ecclesie‹. (2.2.1416). [F]acta est tranquillitas magna [Mt 8,26]. Verba hec originaliter scribitur Mathei octo capitulo recitative autem in evangelio dominice presentis. Reverendissimi ac reverendi patres et domini murus et antemurale domus IsraelLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 148. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 80.
(130va–140rb) Alexius de Seregno. ›In nomine domini amen. Sermo factus Constancie tempore generalis concilii anno domini Mo CCCCo XVIIo die XXVo Marcii scilicet in festo annunciacionis virginis gloriose [25.3.1415] per me fratrum Allexium ordinis minorum episcopum Placentiuum etc.[A]ve gracia plena [Lc 1,28]. Luce primo et in evangelio hodierno. Metuendissimi domini omni honore et reverencia patresque dignissimiLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 52. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 169. Mohan, 39. CALMA 1, 178 Nr. 2.
(140rb–145vb) ›Divinum auxilium maneat semper nobiscum amen‹. (3.5.1416). [F]iet unum ovile [Jo 10,16]. Johannis XVIII et in ewangelio instantis dominice. Ingenti potencia patris sapiencia et procedentis ab utroque infinita gracia in hoc actum … ›Explicit sermo factus in sacrosancta synodo Constanciensi dominica prima post octavas pasce‹. Literatur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 153. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 251.
(146vb–152rb) Mauritius de Praga. ›Sermo factus in concilio dominica XII post festum pentecosten‹. (30.8.1416). [C]uram illius habe [Lc 10,35]. Verbum propositum ex ewangelio diei presentis assumptum et scriptum originaliter Luce X. Tibi christiane dirigitur cui anima sponso celesti in fide desponsata precipitur procurandaLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 79f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 125.
(152rb–156va) Mauritius de Praga. ›Sequitur alius sermo magistri Mauricii de Praga Constancie factus‹. (20.9.1416). [H]ec vidua erat [Lc 7,12]. Luce VII et in ewangelio iam lecto. Divinissima firmitatis ecclesiastice luminaria intelligenciam diei et noctis misterialiter distinguentiaLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 166f. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 133.
(156va–162ra) Theodericus de Monasterio. (11.10.1416). [V]ade in domum tuam [Mt 9,6]. Hec verba recitata sunt in ewangelio hodierno quod scribitur Mathei VIII que verba dicebat Christus ad paraliticum … Reverendissimi patres ceterique viri egregii nemo tam idoneus in caelo aut in terraLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 327. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 135.
(162ra–167vb) Johannes Huguenetti. (7.3.1416). [C]lamavit [Lc 18,38]. Hoc verbum scribitur originaliter Luce XVIII recitative autem in ewangelio dominice currentis. Reverendissimi ac reverendi patres ortodoxi et fidei pugiles ceterique spectabiles doctissimi et venerabiles dominiLiteratur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 70. Schneyer/Hödl: Konzilspredigten Nr. 90.
(167vb–169rb) Alexius de Seregno. (7.12.1416). [M]agnificate eum [Rm 15,11]. Ad Romanos XVo et in epistola dominice currentis. Beatus Augustinus vitam et condicionem mortalis hominis in valle miserie existentis considerans … Der Text bricht am Ende der Seite ab … et cui affluit prudencia. Literatur: Nighman/Stump Bibliographical Register, 209. – 169v–180v leer.

181ra–192vb Clemens VI papa: Sermo de sancto Johanne. (S10). ›Sermo de sancto Johanne ewangelista factus per dominum Clementem papam sextum‹. [T]estimonium perhibuit verbo dei [Apc 1,2]. Apocalipsis primo sicut innuunt verba predicta proposituri sumus verbum de tribus. Primo quidem de quodam teste … — … unde enim facta sunt scismata cum dicunt homines nos iusti sumus nos sanctificamus [inmundos]. Der Text bricht ab. Am Ende Augustinus Hipponensis, In epistolam Johannis ad Parthos, Tractatus 1, PL 35, 1983f. Auch in Olmütz, StB, M III 30, 116v–120r (Olmütz, 652). Literatur: Nighman/Stump Bibliographical Register, Register of Sermons by Petrus Roger, 19 (nach dieser Hs., mit weiterer Literatur). Schneyer/Hödl: Johannes de Cardalhaco Nr. 6. Vgl. CALMA 2, 638–641. R. Lützelschwab, Les sermons de Clément VI (1342–1352) aux cardinaux, ou: Monarchie absolue et harmonie consensuelle en conflit, in: Preaching and Political Society. From Late Antiquity to the End of the Middle Ages, hrsg. von F. Morenzoni, Turnhout 2013 (Sermo 10), 227–251. G. Mollat, L'oeuvre oratoire de Clément VI, in: Archives d'histoire doctrinale et littéraire du moyen âge 3 (1928), 239–274, hier 251 Nr. 41.


Abgekürzt zitierte Literatur

CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Derendorf/Schulte B. Derendorf, B. Schulte, Das Bücherverzeichnis im Memorienbuch des Lübecker Michaeliskonvents, in: Lingua Theodisca. Beiträge zur Sprach- und Literaturwissenschaft. Jan Goossens zum 65. Geburtstag, hrsg. von J. Cajot u. a., Münster/Westf. 1995 (Niederlande-Studien 16,2), 985–1010
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Olmütz M. Boháček, F. Cáda, Beschreibung der mittelalterlichen Handschriften der Wissenschaftlichen Staatsbibliothek von Olmütz, Köln u. a. 1994 (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Reihe C: Bibliographien, N. F. 1,3)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Schweitzer Bestände R. Schweitzer, Die alten und wertvollen Bestände der Stadtbibliothek. Entstehung der Sammlung. Geschichte der Auslagerung. Bedeutung der Rückkehr, in: Der Wagen 1992, 73–105 und 269–278
Spunar P. Spunar, die Wenzelslegende in der Buchkunst, in: Scire litteras. Forschungen zum mittelalterlichen Geistesleben, hrsg. von S. Krämer und M. Bernhard, München 1988, 351-361
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
Zumkeller A. Zumkeller, Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken, Würzburg 1966 (Cassiciacum 20)