de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 121
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Georgius Walter. Orationes et sermones. Transumptum bullae 'Ezechielis prophetae'

Papier — 43 Bl. — 29,5 × 21,5 cm — Greifswald — 1459–1473

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS DE4500-PO-74540 (1463), WZIS DE3315-GMII.E.64._162 (1430/50), ein weiterer Typ nicht nachweisbar, WZIS DE3315-GM18.C.I._40 (1458–1481), WZIS DE0960-4Inc2103_249 (um 1466), WZIS DE605-PO-74829 (1464). Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber zweikonturiges Kreuz: WZIS DE8100-PO-73331 (1473), WZIS DE3315-GM1340_53 (1465/85), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Ochse, halbe Figur, frei, ohne Beizeichen: zwei Typen, nicht nachweisbar. Dreiberg, darüber zweikonturige Stange mit Kreuz: nicht nachweisbar. Lagen: IV (Vorsatz, 7). V–2 (15). V+2 (27). V (37). III (43). Bleistiftfoliierung aus dem 19. Jh. 1–43. Bis Bl. 37v mit Schriftraum: 23–24 × 11–12 cm. 35–40 Zeilen. Einspaltig. Bl. 38r–43r mit Schriftraum: 23 × 17 cm. 42–46 Zeilen. Einspaltig. Von drei Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1r–7v und 16r–25v, Hand 2: 8r–15r und 26r–37v, Hand 3: 38r–43r. Zwei nachträgliche Bemerkungen von Johannes Meyer auf Bl. 7v und 27v. Nicht rubriziert.

Pappdeckel mit gelb-schwarzem Kiebitzpapier überzogen. Auf dem hinteren Innendeckel ein Stempel mit dem Datum 26.10.26. Die Handschrift war Teil eines mit Druckschriften zusammengebundenen Mischbandes. Der Druck heute mit der Signatur Kiel, UB, Typ. Bord. 156, Alexander de Villa Dei: Doctrinale. P. 1.2. Mit Komm und mit Überblick über P. 3. [Lübeck: Lukas Brandis, um 1483] [vielmehr Magdeburg: Lukas Brandis, nicht nach Dezember 1480] (GW 1187). Der Band enthält einen Kaufvermerk für Dezember 1480.

Herkunft: Die hier wiedergegebenen Reden des Georg Walter, der mehrfach Rektor der Universität Greifswald war, sind relativ saubere Abschriften, während die übrigen Ansprachen im Schriftbild eher Entwurfcharakter zeigen, möglicherweise aber von derselben Hand geschrieben wurden. Die Handschrift kam wohl aus dem Besitz des Johannes Meyer nach Bordesholm. Er studierte in den Jahren 1475 bis 1479 in Greifswald. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur K i mit dem folgenden Titel aufgeführt: Prima et secunda pars Alexandri cum commento. Collationes doctoris Georgii in universitate Grypswaldensi. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) Alexandri textus. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit Georgii Walteri oratiuncula et alia.

Merzdorf, 44. — Steffenhagen Nr. CLVI. — Ratjen, 115f. — Krämer, 100. — Kristeller 3, 587. — Schnabel, 83, 89, 272, 547f.

1r–3v Georgius Walter: Oratio de sancto Ivone. Si quid unquam fuit prestantissimi patres quod apud me expetitum esset … — … quondam Clemens papa VItus tunc in terris Christi vicarius assistente sacro cardinalium collegio hunc confessorem … Mo CCCo XLVII XIX die mensis Maii [19.5.1347] solempnitate congrua canonizavit et aliorum sanctorum cathalogo asscribi mandavit … et domina nostra gloriosa beata virgo Maria. Amen. ›Hanc oraciunculam ego Georgius Walteri decretorum doctor de partibus Prusie de opido Salvelt ordinarius famosissimi studii Gripsvoldensis composui in honorem et laudem sanctissimi confessoris sancti Ivonis advocati pauperum cui animam meam commendo‹. Teilweise mit wörtlicher Übereinstimmung gegenüber der Rede unten Bl. 22v–25v. Zu Georgius Walter siehe Kosegarten, Teil 1, 93f., 109, 123–125. Irrgang, 216f. Er war Rektor der Universität Greifswald in den Jahren 1458, 1459, 1466, 1469, 1473 und 1475. Zu Walters literarischen Werk siehe M. Scheibe, Die Konsiliensammlung des Greifswalder Juristen Georg Walter, in: Scrinium Berolinense. Tilo Brandis zum 65. Geburtstag, hrsg. von P. J. Becker u. a., Wiesbaden 2000 (Beiträge aus der Staatsbibliothek zu Berlin 10), Bd. 1, 337–343.

4r–5v Georgius Walter: Oratio pro gradu magistri in facultate artium. ›Sermo pro licentia danda‹. Optimi patres arbitror antiquum et vulgatum verbum apud vos non latere quod est quod iusta petentibus non est denegandus assensus peciit enim exhortando commendabilis ac maxime religiositatis vir dominus et magister Theodericus Steffani artium facultatis decanus … — … hunc actum minime incipissemus et perfecissemus descenderis igitur ad inferiora. Der erwähnte Dietrich Steffani war 1459 Dekan der Artistenfakultät, siehe die Greifswalder Universitätsmatrikel Matrikel Greifswald, 15f. 1465 war er Rektor der Universität. Kosegarten, Teil 1, 123; Teil 2, 204f. Irrgang, 211. Erwähnt wird ebenfalls Bischof Henning Iwen von Cammin, siehe R. Schmidt, Bischof Henning Iwen von Cammin (1446–1468), in: Das historische Pommern. Personen – Orte – Ereignisse. Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern, Reihe V, Bd. 41, Köln 2007, 534–568.

5v–7v Georgius Walter: Oratio recommendatoria et exhortatoria in universitate Gripeswaldensi. ›Sequitur oratio recommendatoria et exhortatoria novi electi domini doctoris Vitalis optimi amici‹. Eruditissime ac celeberrime domine electe quamvis humanitate vestra fretus … — … prout prescius temporibus prefuistis et gloriose rexistis ad dei omnipotentis laudem. Laus deo. Darunter von Johannes Meyer geschrieben Finite in universitate Gripeswaldensi per doctorem Georgium. Vitalis Flek war mehrfach Vizerektor bzw. Rektor der Universität Greifswald, siehe Matrikel Greifswald, 16, 27, 47. Irrgang, 198. Kosegarten, Teil 1, 104f. 1460 löste er Georg Walter in diesem Amt ab.

8r–9v Oratio pro licentia danda. Magnifici domini doctores regulares domini prelati ceterique viri amplissimi video quod cum magna frequentia atque alacritate semper vos convenire … domino et magistro Erico alme universitatis nostre rectori … archidiacono Lundensi et Ripensi canonico … — … ad dei omnipotentis laudem et gloriam singularem amen. Explicit oratio pro licentia danda et petenda‹. Der Text mit Streichungen und Einfügungen am Rand. Erich Nicolai war 1473 Rektor der Universität, siehe Matrikel Greifswald, 53–56. Kosegarten, Teil 1, 124. Erwähnt wird außerdem Gerwinus Ronnegarve als Vicekanzler. Siehe die Irrgang, 77, 85, 98. Kosegarten, Teil 1, 96, 123f.

10r–15r Sermo de gradu doctorali. Revertimini ad me et ego revertar ad vos [Mal 3,7]. Ita scribitur Mal. 3o (gestrichen und am Rand korrigiert zu Zacharias I) et habetur in canone 'Revertemini' XVI q. I dominus noster Ihesus Christus in quo iuxta beatum Ambrosium est omnis ratio superne scientie et terrene et qui earum est caput et auctor … — … cum felicitate et leticia perfecimus. ›Deinde descendens ad inferiora etc‹. Ebenfalls mit Erwähnung von Erich Nicolai als Rektor. – 15v leer.

16r–18v Georgius Walter: Sermo in exequiis doctoris Matthiae Wedel. (7v) ›Sequitur oratio facta per me facta in exequiis doctoris Mathie Wedel‹. Brevem levem et utinam utilem coram viris paternitatibus conscriptis facturus orationem de vita conversatione ac morte dignissimi famosissimi iuris pontificii doctoris domini Mathie Wedel archidiaconi Stolpensis ecclesiarum Cammensis Stetinensis Greipfwoldensis canonici … — … atque tam eximii predecessoris tamquam precellentis vestigia imitari studeat quod largire dignetur ipse qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per infinita secula seculorum amen. Laus deo. ›Hunc sermonem feci ego Georgius Walteri decretorum doctorum [!] in missa exequiali pretacti domini doctoris post festum conceptionis Marie … feria tertia anno domini Mo CCCCo LXVo [10.12.1465] ‹. Die Rubrik auf Bl. 7v sowie ein Reklament mit den Anfangsworten Brevem levem. Matthias Wedel starb am 11.09.1465. Literatur zu Matthias Wedel: Irrgang, 217 sowie weitere Erwähnungen. Kosegarten, Teil 1, 95f.

19r–21r Georgius Walter: Oratio in assumptione tertii rectoratus. In nomine domini nostri Ihesus Christi amen. Clarissimi multumque amplissimi patres et domini domini doctores licentiati prelati reverendi magistri ceterique michi domini prestantissimi ac plurimum honorandi … — … da servo tuo cor docile ut iudicare possit populum et discernere inter bonum et malum. In nomine patre et filii et spiritus sancti. ›Hanc orationem ego Georgius Walteri decretorum doctorum [!] de Prusia feci hanc orationem in assumptione tertii rectoratus mei in universitate Gripswalden tunc ibidem ordinarius anno domini Mo CCCCo LXVI feria Va ante ascensione domini [11.5.1466] ‹.

21v–22r Georgius Walter: Oratio in captatione rectoratus. ›Oratio in captatione rectoratus‹. Letarer admodum patres conscripti si quid forte iocundum gratum atque placidum in tam pulcerrimo peritissimorum virum conventu ac frequentia mea oratione in medium offerre … — … et omnibus vobis dum vixero me paratum offero pro infinita secula seculorum.

22v–25v Georgius Walter: Sermo de sancto Ivone. In nomine patris et filii et spiritus sancti amen. Optimi ac prestantissimi patres conscripti paucis diebus profluxis [!] in mente revolvi … — … et aliorum sanctorum cathalogo asscribi mandavit cuius sancti meritis domino maiestas nos ab omni malo custodiat et defendat et in vitam sempiternam perducat amen. Laus deo. ›Hanc orationem feci ego Georgius Walteri iuris canonici ordinarius studii Gripsvoldensis in honorem beati Ivonis et personaliter in ecclesia sancti Nicolai collecta perornavi feria quinta infra octavam pentecostes anno domini Mo etc. LXXIIo [21.5.1472] ‹. Mit einigen Wortergänzungen und Korrekturen am Rand. Nur teilweise übereinstimmend mit der Fassung oben.

26r–27r Georgius Walter: Oratio in susceptione rectoratus. Patres amplissimi optimi consequentiaque dignitate ac virtute decorati maximi hac in contione conscripti nichil est hodierna die cuiusdam a me magis expetendum esse videor … — … et omnibus viris clarissimis cum ceteris considentibus. In nomine patris et filii et spirutus sancti. Amen. Mit Streichungen und Ergänzungen am Rand. Erwähnt wird ein Johannes Petzkow. Zu ihm siehe Matrikel Greifswald, 8. Kosegarten, Teil 2, 172. Auf 27v oben die Rubrik ›Oratio in susceptione rectoratus‹. Darunter von Johannes Meyer geschrieben: In Gripeswaldensi universitate per doctorem Georgium.

28r–37v Commentarius in librum sextum decretalium. VI 1.2.1–VI 1.3.1. Optimi domini. Adeamus cum fiducia ad tronum gratie [Hebr 4,16] prout ut nos apostolorum princeps beatus Paulus instruit ad Ebre. IIIIo qui quid tronus gratie est … (28v–37v) ›Rubrica de constitutionibus‹. Et primo antequam descendamus ad magistrum videnda est … — … item habet decreto nostro locum in eo excommunicato qui impetrat pro se et non suo. Der Text bricht ab, der Reklament lautet sed ponamus.

38r–43r Transumptum bullae Pii II papae contra turcos. (Breslau, 16. Januar 1464). Ieronimus dei et apostolice sedis gratia archiepiscopus Cretensis sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Pii divina providencia pape secundi vicecamerarius in regno Polonie ceterisque Sleszie et Prutzie cum potestate de latere … — … quarum tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis. Pius II papa: Bulla cruciata contra Turcos 'Ezechielis prophetae'. (Rom, 22. Oktober 1463). Pius episcopus servus servorum dei universis singulis christifidelibus salutem et apostolicam benedictionem. Ezechielis prophete magni sententia est venientem gladium … — … et nomini tuo psallat in secula seculorum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo sexagesimo tercio undecimo kalendas Novembris pontificatus nostri anno sexto. Cum autem esset difficile dictas preinsertas literas apostolicas … — … Datum Wratislavie in domo hospitii nostri anno a nativitate eisdem domini nostri Ihesu Christi millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto indictione duodecima die vero sexto decimo mensis Ianuarii … presentibus ibidem venerabilibus et discretis viris Baltasare de Piscia decretorum doctore auditore et Laurentio de Terresto ac Johanne de Erpel clericis Traiectensis diocesis familaribus iuris testibus ad premissis vocatis specialiterque rogatis. Beglaubigung. Et ego Johannes Noel clericus Coloniensis diocesis publicus apostolica … — … in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. Druck: GW M33590. Aeneae Sylvii Piccolominei … opera quae extant omnia, Basel 1551, 914–923. Weitere Literatur: https://www.geschichtsquellen.de/repOpus_01794.html?pers_PND=PND118594702. – 43v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Irrgang S. Irrgang, Peregrinatio academica. Wanderungen und Karrieren von Gelehrten der Universitäten Rostock, Greifswald, Trier und Mainz im 15. Jahrhundert, Stuttgart 2002 (Beiträge zur Geschichte der Universität Greifswald 4)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Matrikel Greifswald Aeltere Universitäts-Matrikeln aus der Originalhandschrift, hrsg. von E. Friedlaender, Teil 2: Universität Greifswald, Bd. 1 (1456–1645), unter Mitw. von G. Liebe, E. Theuner, H. Granier und H. von Petersdorff (Publikationen aus den k. preußischen Staatsarchiven 52), Leipzig 1893
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)