de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 25
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Nicolaus de Aquaevilla. Sermones. Exempla. Matthaeus de Cracovia. Adalbertus Ranconis. Nicolaus de Hanapis

Papier — 410 Bl. — 31,5 × 21,5 cm — Augustiner-Chorherrenstift Bordesholm / Hamburg (?) — 1466

Wasserzeichen: Turm mit Zinnen, ohne Fenster: Piccard-Online 100594 (1464, auch in Cod. ms. Bord. 50, Teil II und III), WZIS DE0960-8Inc322_55, WZIS DE0960-8Inc322_57, WZIS DE0960-8Inc322_67, WZIS DE0960-8Inc322_66 (alle vier um 1462). Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange, darüber Blume: Piccard-Online 66417, Piccard-Online 66418 (beide 1465, auch in Cod. ms. Bord. 62 und 87, Teil I). Ochsenkopf mit zweikonturiger Stange, darüber Blume: WZIS DE4860-Ms887_254, WZIS DE4860-Ms887_238 (beide 1461). Lagen: VI–10 (2). VI (24)! VI–3 (33). VI–2 (46)! VI (60)! 2 VII (88). 3 VI (124). VII (138). VI (150). VII (164). VI (176). VII (190). IX (208). 5 VI (268). VII (282). 2 VI (306). VII (332)! VII–13 (333). VII–1 (359)! VI (371). V (381). VI–4 (393)! 5 VI (453). Tintenfoliierung von der Hand des Schreibers 14–453, teilweise ergänzt durch moderne Bleistiftfoliierung. Gezählte Bl. herausgetrennt: 3–12, 34–36, 47 und 48, 307–318, 334–346, 387–390. Am unteren Rand der Blätter ein Schwemmrand durch einen Wasserschaden. Schriftraum: 22–23 × 16–17 cm. 45–55 Zeilen. Zwei Spalten, jeweils ca. 8–8,5 cm breit. Von dem Bordesholmer Chorrherrn Johannes Reborch geschrieben. Nur einzelne Bl. rubriziert. Initialen zumeist fehlend.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit weißem Lederbezug, stark nachgedunkelt. Auf dem VD der Abdruck eines Signaturschildes, ca. 2 × 3,7 cm, sowie der Abdruck eines Titelschildes, ca. 4,1 × 17 cm. Darunter ein Signaturschild aus Papier aus dem frühen 17. Jh., 4,1 × 4,9 cm, Aufschrift Inferioris / Prime Classis / Scamni Tertii / Lateris secundi / Liber IV. Am oberen Rand des HD vier Löcher von der Befestigung der entfernten Kettenöse. 2 x 4 Eck- und Kantenbeschläge. Fünf Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Zwei Riemenschließen mit Fensterlager nordelbischen Typs mit Zierbohrungen und -kerben an den Rändern. Restauriert. Leder am Rücken sowie Schließenriemen erneuert. Vorderspiegel abgelöst und mitgeheftet. Bindung erneuert. Fehlstellen an den Papierrändern ergänzt. Papier geglättet.

Fragment: Auf Innenseiten von VD und HD Schriftabklatsch der Spiegelblätter. Nur das vordere Spiegelblatt erhalten, abgelöst und mitgeheftet. Pergament. 31 × 21 cm. 14. Jh. Textualis. Schriftraum: 22 × 18 cm. Zwei Spalten, die linke leicht angeschnitten. Hufnagelnotation, fünf Linien, c-Linie rot. Aus einem Missale (Sanctorale). In vigilia assumptionis beatae Mariae virginis (14.8.). Beginnt recto Spalte a mit der Oratio nach dem Missale Romanum: … nos defensione munitos iocundos, siehe Lippe Missale Romanum, 1, 367. Lectio. Ego quasi vitis … [Sir 24,23], Lc 1,39, CAO g02069. Bruylants 2, Nr. 692, 115. In assumptione BMV (15.8.) mit Introitus, Lectio und Graduale nach dem Missale Romanum, siehe Lippe Missale Romanum 1, 368f. Auf dem Spiegelblatt verso am oberen Blattrand sowie zwischen den Zeilen finden sich Notizen von Johannes Reborch, außerdem Exzerpte und Sprüche. Gregorius: Deus sicut ex misericordia peccata dimittit sic ex iustitia impunita non relinquit. In dieser Form vgl. Ludolphus de Saxonia, Vita Christi, Pars I, Cap. 73, Ludolphus de Saxonia, Vita Jesu Christi e quatuor evangeliis et scriptoribus orthodoxis concinnata, Salzburg 2006, Nachdruck der Ausg. Paris 1865 (Analecta Cartusiana 241), Vol. 2, 321. Thomas a Kempis: De imitatione Christi. Lib. III, cap. 53. Excerptum. Bernardus: Multa fiducia erit morituro quem nullius rei affectus detinet in mundo. De imitatione Christi libri quatuor, hrsg. von T. Lupo, Città del Vaticano 1982 (Storia e Attualità 6), 275 Nr. 9. Zur Literatur siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 45. Walther II 27853, 1917, 29953d, 8903. Sophronius Eusebius Hieronymus: Liber tertius adversus libros Rufini. Excerptum. Iereus ad Albertum: Nobis in monasterio hospitalitas cordi est omnes … — … non merita discutere. Druck: CC SL 79, 89. Literatur: CPL 614. BHM Nr. 256. Caesarius Arelatensis: Sermo 86. Excerptum. Augustinus sermone 6to in quadragesima: Peregrinos excipite nec vos pigeat eorum pedes … Druck: CC SL 103, 356. Literatur: CPL 1008. Jacobus Magnus: Sophologium. Excerptum. Lib. 6, Cap. 1. De humilitate. Augustinus: Ut omnium viciorum turpitudinem curaretur … — … et humilis corde. Abweichend mit dem eingeschobenen Zitat von Io 13,14. Druck: GW M17637–M17665. Paris 1506 u. ö. Literatur: Zumkeller, 207 Nr. 431. 2VL 4, 439–441. E. Beltran, Jacques Legrand O.E.S.A. Sa vie et son œuvre, in: Augustiniana 24 (1974), 132–160, 387–414. HD: Text des Abdrucks auf dem Holzdeckel nicht identifizierbar.

Herkunft: Die Handschrift entstand wahrscheinlich teilweise im Heimatstift des Chorherrn Johannes Reborch in der Zeit um 1466. Teilweise zeigt die Parallelüberlieferung Bezüge zu mehreren Codices, die in Hamburg entstanden und über einen von dort stammenden Geistlichen des Augustiner-Chorfrauenstiftes Heiningen, Elerus Swarten, in die Herzog August Bibliothek nach Wolfenbüttel gelangten. Sie waren jedoch nicht die direkten Vorlagen. Zu den Codices des Elerus Swarten siehe Kruse/Lesser Büchersammlungen, 106–112. Kruse/Lesser Privatbibliothek, 49–55. Kruse Stiftsbibliotheken, 294–300. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur L xlvi mit den folgenden Titeln aufgeführt: Sermones quidam de tempore et de sanctis in communi. Exempla de diversis collecta. Adaptationes apocalipseos ad quamcumque materiam. Cirillus de miraculis beati Jeronymi. Hanapis de exemplis sacre scripture. Registrum in vitas patrum. De horis canonicis dicendis. Epistole Luciferi ad diversos status. De X preceptis. De taxillatoribus sermo. Figura de septem peccatis mortalibus. Avisamentum absolutionis a sententia excommunicationis. Collatio quedam Jacobi de Cracovia. Dyalogus Mathei de Cracovia. De sacramento. Declaratio Adelberti de communione corporis Christi. Indigni corporis Christi sunt 42 genera hominum. Nomina XXIIII seniorum. Nomina mensium hebreorum. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) bezeichnet als Sermones quidam de tempore. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) betitelt mit Sermones varii de tempore et alia varia.

Merzdorf, 49. — Steffenhagen Nr. CCXIV. — Ratjen, 53f. — Schulz Bohemica, 9. — Krämer, 98. — Franck Aufgeschlagen, 35. — Schnabel, 99, 108f., 111, 140, 319, 563f.

1r–2r Registrum codicis. ›In hoc volumine continetur …Sermones quidam de tempore 13 … — … Nomina mensium hebreorum 243. Siehe die Titel im Katalog von 1488. Darunter: (1ra–2ra) ›Registrum sermonum de tempore‹. – 2v leer.

13ra–74vb Nicolaus de Aquaevilla: Sermones dominicales de tempore. (T1–T65). [D]icite filie Syon [Mt 21,5]. Verba ista scripta sunt a Zacharia propheta et Zacharie IX dicitur similiter: Exulta satis [Za 9,9]. In verbis istis tria sunt consideranda. Primum est quid per filiam Syon signatur … — … ad illa gaudia perducat nos Ihesus Christus. Amen. ›Expliciunt sermones dominicales per me Iohannem Reborch scripti in quadragesima tali brevi tempore etc‹. Schneyer 4, 189–194, Nr. 1–12, 14–55, 57–59 (Hs. erwähnt). CC CM 283, XIX (Hs. erwähnt, Sigle X).

75ra–vb Henricus Timmermann: Sermo in die paschae. (T28). ›Sermo in die pasche‹. [R]esurrexit ut fructificetis deo [Rm 7,4]. Ita scribitur Rom. 7 originaliter necnon pro presentis sermonis initio assumitur thematisaliter. Karissimi mei teste … Auch in Cod. ms. Bord. 86, 12r–15r; zu Heinrich Timmermann siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 68.

76ra–84va Sermones de apostolis. (C2). ›Incipiunt quidam sermones in communi et primo de apostolis‹.
(76ra–vb) Thomas de Insula. Schneyer 5, 663 Nr. 510.
(76vb–77rb) Nicolaus de Byarto. Schneyer 4, 246 Nr. 213.
(77va–78va) [N]imis honorificati sunt [Ps 138,17]. In canone de maioritate et obedientia capitulo 'Solite benignitatis affectu' [VI 1.33.6] dicitur: Deus in ecclesia luminaria magna
(78va–79vb) [I]udicabunt sancti gentes [Sap 3,8]. Notandum quod iudex in servitio tam debet servare
(79vb–84va) Thomas de Insula. Schneyer 5, 663 Nr. 513, 501, 505, 508, 511.

84va–85rb Nicolaus de Byarto: Sermo de evangelistis. (C3). ›Sermo de ewangelistis‹. Schneyer 4, 245 Nr. 205.

85rb–88va Sermones de apostolis. (C2).
(85rb–vb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 771 Nr. 358.
(85vb–86ra) Schneyer 7, 86 Nr. 98.
(86ra–87ra) [E]stis cives sanctorum [Eph 2,19]. Cives sanctorum et domestici dei sunt fideles vel cives superni sunt non solum angeli et sancti
(87rb–88va) [N]imis honorificati sunt [Ps 138,17]. Auctor in regimine dicit: Si homo homini non preesset pro defectu iusticie genus humanum sese mutua cede laceraret … Siehe Vincentius Bellovacensis, De morali principis institutione, CC CM 137, 18.

89ra–100vb Sermones de uno martire. (C4). ›Sermones in communi de uno martire‹.
(89ra) Nicolaus de Byarto. Schneyer 4, 246 Nr. 215, verkürzt.
(89ra–91ra) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 771 Nr. 360–362.
(91ra–92rb) Wilkinus. [Q]ui mihi ministrat [Io 12,26]. Pro indroductione dicit Theophilus in libro diversarum artium: Ferrum candens dum oleo atque melle immersum fuerit … Auch in Cod. ms. Bord. 95, 87va–90vb. Siehe in dieser Beschreibung die weitere Parallelüberlieferung.
(92rb–vb) [B]eatus vir qui suffert [Iac 1,12]. Notandum quod milites probantur in stadio scholares in studio
(92vb–93va) Thomas de Insula. Schneyer 5, 665 Nr. 534.
(93va–95va) Servasanctus Tuscus de Faventia. Schneyer 5, 389 Nr. 200, 203, 201, 204.
(95vb–98ra) [L]abora ut bonus [II Tim 2,3]. Honesti labores sunt multi. Prima est labor indigne satisfaciendo Ps. Laboravi in gemitu meo [Ps 6,7]
(98ra–100rb) Thomas de Insula. Schneyer 5, 664f. Nr. 526, 528, 527.
(100rb–vb) [Q]ui perseveraverit usque in finem [Mt 24,13]. Nota perserveranciam commendant multa. Primo promissio que fit perseverantibus Apoc. 2: Esto fidelis [Apc 2,10]

101ra–112vb Sermones de pluribus martyribus. (C5). ›Incipiunt quidam sermones de pluribus martiribus in communi‹.
(101ra–103ra) [B]eati qui persecutionem [Mt 5,10]. Augustinus: Quotienscumque fratres karissimi sanctorum martirum solempnia celebramus ita ipsis intercedentibus spectemus
(103ra–105rb) Servasanctus Tuscus de Faventia. Schneyer 5, 389 Nr. 206–208.
(105rb–106ra) Thomas de Insula. Schneyer 5, 666 Nr. 548.
(106ra–107rb) [S]ancti per fidem [Hbr 11,33]. Dicit sanctus Thomas in compendio libro Vo capitulo 18. Fides secundum apostolum est substantia rerum sperandarum argumentum
(107rb–108ra) [S]ancti qui sperant [Is 40,31]. Notandum quod fortitudo est vera de quatuor virtutibus cardinalibus
(108ra–109va) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 772 Nr. 366, 364, 365.
(109va–110ra) Wilkinus. [O]stenderit elephantis [I Mcc 6,34]. Pro thematis introductione dicit Plinius in speculo naturali: Astuti veneratores vel venefici serpentes capientes verum serpentem … Auch in Cod. ms. Bord. 95, 32rb–33rb. Siehe in dieser Beschreibung die weitere Parallelüberlieferung.
(110ra–va) Wilkinus. [N]olite timere eos [Mt 10,28]. Pro introductione dicit commentator de impressionibus aeris: In yeme quanto dies serenior fuerit tanto nox frigidior imminebit … Auch in Cod. ms. Bord. 95, 90vb–93va. Die Beschreibung mit weiterer Parallelüberlieferung. Vgl. Lumen anime, 104 §31.
(110va–112vb) Thomas de Insula. Schneyer 5, 666 Nr. 547, 549, 551.

113ra–124vb Sermones de confessoribus. (C7). ›Sermones de confessoribus in communi‹.
(113ra–117ra) Servasanctus Tuscus de Faventia. Schneyer 5, 390 Nr. 211–214.
(117ra–vb) [S]upra muros tuos [Is 62,6]. Sciendum si aliquis rex haberet duas civitates quarum una esset sita in monte altissimo
(117vb–118va) [P]robatus est in illo [Sir 31,10]. Notandum quod deus verba tria approbare in scriptura. Primo dulcem conversationem
(118va–119rb) [E]cce sacerdos magnus [Sir 44,16]. Sacerdotum et ministrorum ecclesie dignitas specialiter ostenditur in hoc quod spiritus sanctus datur in impositione manuum eorum
(119vb–121rb) [E]cce sacerdos magnus [Sir 44,16]. Magnus dicitur aliquis et maioris primo quia magnum diligit in affectione
(121rb–vb) Franciscus Gravanus de Janua. Schneyer 2, 830 Nr. 142.
(121vb–123ra) [E]uge serve [Mt 25,21]. In istis verbis tanguntur due condiciones servi scilicet bonitas et fidelitas
(123rb–124ra) [E]uge serve [Mt 25,21]. Audi karissime quomodo deus servum beatum cuius hodie festum agimus in die iudicii commendabit
(124ra–rb) [B]eati servi illi [Lc 12,37]. Propter tria hoc enim sancta iste confessor cuius hodie festum agimus
(124rb–vb) [I]ntra in gaudium [Mt 25,21]. Hec verba leguntur de vero confessore quia dicit dominus ad illum qui bene et fideliter egerat

125r–137va Sermones de virginibus. (C9). ›Sermones in communi de virginibus‹.
(127ra–vb) Thomas de Insula. Schneyer 5, 668 Nr. 572.
(126ra–129rb) Servasanctus Tuscus de Faventia. Schneyer 5, 391 Nr. 221–223.
(129rb–vb) [V]eni sponsa [Ct 4,8]. Verba sunt quatuor ad istam felicem virginem dicunt poete quod apud veteres erant
(129vb–130vb) [V]irgo cogitat [I Cor 7,34]. Notandum quod deus tempore gratie voluit homines esse castos
(130vb–131rb) Wilkinus. [S]icut lilium [Ct 2,2]. Pro introductione thematis dicit Fontinus in descriptione universi: Lapis in aquam veniens quatuor facit in eaSchneyer/Hödl: Wilkinus Nr. 2.
(131rb–131va) [S]icut lilium [Ct 2,2]. Sciendum quod lilium est triplex natura. Primum est in orto secundum est in campo
(131va–132va) [S]icut lilium [Ct 2,2]. In istis verbis laudat dominus istam beatam virginem a quatuor. Primo a castitatis pulchritudinem
(132va–134rb) [S]imile est regnum [Mt 13,44]. In hoc verbo tria notanda sunt videlicet virginitatis dignitas
(134rb–va) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 775 Nr. 374.
(134va–135vb) Thomas de Insula. Schneyer 5, 668 Nr. 581, 578.
(135vb–136vb) Conradus de Saxonia. Schneyer 1, 775 Nr. 376, 375.
(136vb–137va) [D]e virginibus preceptum non habeo [I Cor 7,5]. In verbis istis apostolus commendans statum virginalem

137vb–138vb Sermones de viduis.
(137vb–138vb) ›Incipit sermo quidam de viduis‹. [D]electare in domino [Ps 36,4]. In quibus tuus propheta duo facit. Primo suadet devote mentis sanctam exercitationem
(138vb) ›Item alius de viduis‹. [D]electare in domino [Ps 36,4]. Notandum quod inter delectationes temporales et eternales assignatur

139ra–152va Exempla de diversis.
(139ra–143ra) De confessione. (139ra–142ra) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. ›Queritur utrum maior sit virtus in contritione an in confessione‹. Respondetur: Nullo nisi per contritionem peccatori culpa dimittitur … — … qui etiam post mortem claruit miraculis. Zumeist nur die Exempla ohne wörtliche Wiedergabe der Dialoge zwischen Mönch und Novize am Ende der Kapitel, teilweise mit Umarbeitungen. Umfasst Dist. 3, Kap. 1–2, 4–6 (Kap. 6 mit Auslassungen), 14–17, 25, 26, 28–32, 22. Druck: Dialogus miraculorum 2, 502–506, 512–526, 548–554, 556–566, 592–596, 598–608, 578. (142ra–va) ›Confessio quendam convertit peccatorem‹. [Q]uidam nobiles Rome sine prole existentes ieiuniis et orationibus a deo prolem obtinuerunt … — … ab eius veneratur. Auch in Weimar, HAAB, Q 22, 34r–35r (Weimar 2, 45f.) und Soest, WStB, Cod. 31/32, 39r (Soest, 205). (142va) ›De voluntate confitendi‹. [E]rat quidam miles valde cervicosus … — … per quod salvatus est. (142va–vb) ›De virtute confessionis‹. [I]n Anglia fuit Iudeus quidam qui habuit servum hominem christinanum … — … et servo christiano filiam legitime copulavit. (142vb–143ra) ›Confitentibus servanda est fides‹. [Q]uedam virgo non infatuabatur a quodam iuvene … — … et a peccato est absoluta. (143ra) ›Confessio sincera multum valet‹. [R]efert Cesarius. Cum quidam sacerdos audiret confessionem cuiusdam hominis … — … et facit de inimicis amicos de iniustis sanctos.
(143rb–151ra) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. ›De contritione et pro defunctis exemplum‹. [J]uvenis quidam nobilis conversus fuit in quadam domo ordinis nigri … — … et spiritus ille ventosus in aerem resolutus. Von der Struktur wie oben. Dist. 2, Kap. 2–8, 10–17, 23, 32–34; Dist. 4, Kap. 5, 12, 18–19, 53–54, 61–62, 68–70, 75, 79; Dist. 5, Kap. 38; Dist. 6, Kap. 18, 30–31; Dist. 4, Kap. 7. Druck: Dialogus miraculorum 1, 350–392, 396–430, 446–450, 486–494; 2, 682, 702–704, 718–724, 800–806, 822–828, 842–850, 858–860, 872–874; 3, 1088, 1220–1222, 1252–1254; 2, 688. Weitere Exempel: (149ra) ›De vindicta ire exemplum‹. [S]icut vindicta tribulatione apertum est mihi … — … ignis devoravit. (151ra) [Q]uidam seculum relinquens ad claustrum confugit … — … ut que fuerant aspera postea fierent suavia et levia. Auch in Köln, HA, GB oct. 99, 72v. Druck: Archief voor kerkelijke geschiedenis, inzonderheid van Nederland, Band 3, Leiden 1831, 38 als Teil einer Gemma crucifixi in Cod. Trajectino, 254aa/293z, heute Utrecht, UB, Ms. 166, 45v–52r (Utrecht, 51). (151ra–rb) ›Versus quidam de gaudio celesti‹. Orat dum monachus venit angelus eterne lapsus … — … centum annorum tandem scriptis elapsa repertum. (151rb) ›Qui penituit de religione‹. [Q]uidam miles se dederat religioni tandem post mensem ita penituit … (151rb–151va) ›Lacrime accepte sunt deo‹. [F]uit quedam virgo in Francia religiosa … (151va) ›Item in lacrimis‹. [Q]uidam conversus cisterciensis raptus in spiritu …Item in lacrimis‹. [Q]uidam latro quasi pontus disparans ad quendam heremitam accessit …Qui reliquerit agrum vel domum‹. [Q]uidam episcopus Sardensis in predicatione inseverit … (151vb) ›Qui voluit cognoscere matrem in veste aliena‹. [F]uit quidam magnus et famosus Parisius et a multis notus et dilectus … Druck: Histoire littéraire de la France …, T. 15: Suite du douzième siècle, Paris 1820, 151. (151vb–152ra) ›De vix penitentibus‹. [M]iles quidam nec deum nec hominem reveritus in coniugem habebat fidelem … Auch in Weimar, HAAB, Q 61, 224v (Weimar 1, 360) und Soest, WStB, Cod. 31/32, 71r (Soest, 206). (152ra–rb) ›Penitencia perfecta delet peccata et nihil formidat‹. [C]esarius. Monachus quidam apostata primo de nigro ordine deinde premonstratensis et ultimo de cisterciensis omnibus carnis voluptatibus … Vgl. Caesarius Heisterbacensis Dialogus miraculorum, Dist. 11, Cap. 13, Druck: Dialogus miraculorum 5, 2078–2080. (152rb–va) ›Penitentibus est deus graciosus‹. [R]ex quidam habuit filium et filiam qui se amabant valde … — … et per primam ambo gratiam invenerunt. – 152vb–153rb leer.

153va–154vb Sermones et notae de recidivatione.
(153va–vb) Johannes Herolt: Sermo in feria secunda in octava paschae. (T28/2). Mane nobiscum [Lc 24,29]. Sciendum quod sex sunt que hominem retrahere deberent a recidivatione et ab omni peccato mortali … Vgl. Schneyer/Hödl: Johannes Herolt (Discipulus) Nr. 59, hier verkürzt. Es folgt nur der Anfang von: Exemplum de rege qui numquam risit tandem principes …, siehe Herolt Armamentarium 1, 537.
(154ra) Recidivacio est periculosa propter septem pacis … Primum est ruptio federis … — … ad regnum eterne glorie. Entspricht den Punkten 2–8 in: Guilielmi Arverni episcopi Parisiensis mathematici perfectissimi, eximii philosophi …, Opera omnia quae hactenus reperiri potuerunt …, Paris 1674, Bd. 2, Sermo quintus in dominica III in quadragesima, 230. Bei Schneyer 2, 537 Nr. 49 unter den Predigten des Guilelmus Peraldus, jedoch verkürzt. Danach zwei Verse: Nunc fedus rumpit tunc tradit risio fiet … (154ra–rb) Item recidivanti et non perseveranti quadruplex malum contingit … fit enim impotencior ad resurgendum Heb. 6 … — … quarto sit diabolus difficilior ad expellendum quod figuratum est. Luce XI. in spiritu in mundo. Vgl. Hugo Argentinensis, Compendium theologicae veritatis, Lib. III, cap. VII, Druck: Bonaventurae opera Peltier 8, 129. Danach Verse: Surgere non potens non facilis ad removendum … (154rb) ›Recidivationis exemplum‹. [C]esarius refert quod in episcopatu Traiectensi erat quidam examinandi modus per ferrum candens … — … et combureret eius manuum. Möglicherweise ebenfalls bei Johannes Herolt.
(154rb–vb) Johannes Herolt: Sermo de recidivatione in festo paschae. (T28/2). ›Sermo de recidiva quasi de membris iam ante positis et post predicari in die secunda pasche‹. Schneyer/Hödl: Johannes Herolt (Discipulus) Nr. 58.

155ra–163ra Exempla de diversis. Aus verschiedenen Exemplasammlungen entnommen, teilweise mit Erwähnung der Quelle, darunter das Viaticum narrationum des Henmannus Bononiensis, der Dialogus miraculorum des Caesarius von Heisterbach, die Vitaspatrum u. a.

163ra–164ra Humbertus de Romanis: Expositio regulae Augustini. Excerpta. ›Incedendum est disciplinate non in levitate‹. [A]ccidit quod cum quidam religiosus predicasset laudabiliter in quadam parochia … — … precepit eis ab Hierosolymis etc. Act. I [Act 1,4]. ›Hec Humbertus super regulam Augustini capitulo 31‹. Vgl. Bibliotheca veterum patrum T. 25, 571, 587, 589f. Siehe auch die Exzerpte unten. – 164rb–164v leer.

165ra–168va Exempla de eucharistia. (165ra) ›Exemplum de sacramento‹. Iudeus quidam erat in Colonia qui semper cum christianis in fide solebat contendere … BHL Novum Suppl. 4254v. (165va–vb) Conversus quidam domini Wilhelmi de Wildegheshusen abbatis a curia Romana rediens … BHL Novum Suppl. 4254t. (165vb–166rb) ›De infidelitate circa sacramentum‹. In episcopatu Traiectensi fur quidam captus fuit … BHL Novum Suppl. 4254q. Siehe auch Viaticum narrationum Nr. 35. Die vorherigen drei Exempla auch in Cod. ms. Bord. 84, 175r–179v. (166rb) [Q]uedam sanctimonialis custos sue ecclesie cum lavisset corporale … [R]efert Cesarius. Cum iuxta Coloniam quidam sacerdos dicto evangelio hostiam … Gekürzt. Vgl. Dialogus miraculorum, Dist. 9, Cap. 65. (166va) ›De indigne communicantibus‹. [S]acerdos quidam secularis cum quadam die celebraret missam … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 184r–v. [I]udei eiusdam filius Iudens sepius cum pueris christianis … (166va–vb) [Q]uidam plebanus tulit corpus domini ad communicandum … (166vb) ›De corpore Christi et iusticia‹. [C]omes quidam longa infirmitate decumbit … Auch in Cod. ms. Bord. 22, 225r, Cod. ms. Bord. 84, 179v–180r, und Weimar, HAAB, Q 22, 23r (Weimar 2, 45f.). (166vb–167ra) [H]erkinbaldus vir nobilis et potens in iudicio nullam acceptabat personam … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 180r–v. BHL Novum Suppl. 4254r. Vgl. Caesarius Heisterbacensis, Dialogus miraculorum, Dist. 9, Cap. 38. Viaticum narrationum Nr. 38. (167ra–rb) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. (167ra) Dist. 9, Cap. 6. ›De eucaristia‹. [S]acerdos quidam luxuriosus feminam quandam procabatur … Dialogus miraculorum 4, 1758–1760. (167ra–rb) ›Communio etiam fortitudinem corporalem confert‹. [C]esarius. Miles quidam nobilis multas iniurias inferebat Lodowico comiti Leodocensi … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 180r–181r. Vgl. Dialogus miraculorum, Dist. 9, Cap. 49. (167rb) Dist. 9, Cap. 43. [C]esarius. Magister Mauritius episcopus Parisiensis ante mortem suam tam graviter infirmatus est … Dialogus miraculorum 4, 1840–1842. [Q]uidam Iudeus volens eukaristie illudere … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 181r. (167va) ›Item aliud de corpore Christi‹. [M]iles quidam accusatus coram imperatore devastatione … [S]acerdos quidam infirmum visitandi gratia adivit … Auch in Tübingen, UB, Mc 111, 319v–320v (Tübingen 1,1, 232). Zusammen mit den nachfolgenden vier Exempla ebenfalls in Cod. ms. Bord. 84, 181r–183v. (167va–vb) [Q]uedam erat iudea Damorosa cui serviebat ancillla christiana … (167vb) ›Corpus Christi expellit amorem libidinosum‹. [I]n civitate Remensi miles quidam consobrinam suam concubinam habebat … Druck: Herolt Armamentarium 2, 779. (167vb–168rb) ›Corpus Christi confirmat fidem‹. [I]n vitaspatrum de hoc tale legitur miraculum. Narravit abbas Daniel qui fuit discipulus abbatis Arsenii dixit pater noster … Speculum exemplorum, GW M42949, Dist. 2, Cap. CLXXXIIII. (168rb) ›De eukaristie desiderio‹. [I]n ecclesia episcopali Saleburgensi fuit quidam rusticus cecus … (168va) Paschasius Radbertus: De corpore et sanguine domini. Excerptum. ›De eucaristia‹. [F]uit quidam presbiter valde religiosus nomine Pelagius frequenter missarum solempnia celebrans … — … que fides firmaretur ex relatu verissimo. Mit anderem Schluss in Koblenz, LHA, Best. 701 Nr. 166, 99va–100va (Koblenz 1, 355). Druck: CC CM 16, 89–91. – 168vb leer.

169ra–171vb Exempla de missa audienda. (169ra) ›Missarum auditio‹. [S]acerdos quidam Iohannes nomine cum suis communicareis [!] mare transibat … (169ra–rb) ›Item de eadem missa‹. [S]ervus quidam cuidam fideliter servivit … (169rb–170vb) Henmannus Bononiensis: Viaticum narrationum. ›Missam omni die libenter audire multum‹. [I]nter montes Alpie Dudeskeberghe castrum quoddam erat cuius dominus comes potens fuit et dives … Druck: Viaticum narrationum Nr. 46. (170vb) ›Item aliud de missa audienda‹. [F]uit quidam frater qui numquam cellam ante prandium intrare voluit … (170vb–171ra) ›Missa beate Marie libenter debet audiri‹. [M]iles quidam literatus in consuetudinem duxerat quod missam domine nostre non libenter neglexit … Poncelet Index Nr. 1077. (171ra) ›Misse septem virtutes‹. Beatus Augustinus et omnes doctores in hoc concordant quod septem sunt virtutes misse … Auch in Koblenz, LHA, Best. 701 Nr. 263, 303r (Koblenz 2, 327) und Trier, StB/StA, Hs. 515/1593 oct., 109v–110r (siehe ManuMed). Vgl. Franz Messe, 36–45. (171ra–rb) ›Misse utilitates decem‹. Figurantur I Rg. XVII dicitur quod Ysaie pater David dixit ad eum … (171rb–171va) ›Missam audentium sunt quinque genera hominum‹. Primi primum fructum recipiunt et qui vacui recedunt et sunt illi qui ratio [!] et namque missam audiunt … (171va–vb) Missa secundum sanctum Thomam communiter loquendo debet dici in die et non in nocte quia hoc sacramentum ad tempus gratie pertinet … — … distinctio XXXV capitulo I in textu et in glosa. Vgl. Gratianus de Clusio, Decretum Gratiani, Pars III, Distinctio 1, Cap. 48, Friedberg 1, 1306f.

172ra–177vb Exempla de Ave Maria et de Maria. (172ra) ›Ave Maria‹. [M]agicus quidam diu secularibus actibus deditus tandem in se cogitavit spe … Druck: Erzählungen des Mittelalters, hrsg. von J. Klapper (wie oben), 317f., Nr. 105. ›Ave Maria‹. [I]uvenis quidam genere clarus parentibus mortuis hereditatem … Auch in Weimar, HAAB, Q 22, 31v (Weimar 2, 45f.). (172rb) ›Item de Ave Maria‹. [A]lius iuvenis generosus licet totus seculo esset deditus tamen beate virgini fuit devotus … (172rb–va) ›Item de Ave Maria‹. [M]ulier quedam soluta cum quodam viro adulterabatur … (172va–vb) ›De Ave Maria‹. [F]uit in Rothomagensi ecclesia clericus quidam nimis incontinens … (172vb–173ra) ›Ave Maria‹. [F]uit quondam venerabilis sancte matris … (173ra–rb) ›Dominus tecum‹. [F]uit apud Sanctum Eunardum Saxonie quedam sanctimonialis super omnes qui inhabitabant sanctitatem et religione famosissima … (173rb) ›De quinque psalmis beate Marie et morte‹. [N]arravit quidam archiepiscopus quod intra Iherosolimitana [!] multi decantare consueverant … (173rb–va) ›De laudantibus Mariam‹. [Q]uidam clericus erat qui deo et genitrici eius satis devotus fuit … Vgl. Libri VIII Miraculorum Lib. 3, Cap. 21. (173va) ›Quilibet committat se Marie‹. [M]ulier quedam habens parvulum cum portaret pandum vino ad campum …De osculatione impudica‹. [Q]uidam sacerdos multo tempore domine nostre supplicavit … (173va–174rb) [P]ontifex quidam in obsequio suo hominem clericum habebat quem diligebat … (174rb–vb) ›De leone papa‹. [R]omanorum testimonio didicimus et in commentariis pontificalibus scriptum inventus adolescentem quendam apud Romam fuisse nomine Cesarium … Vgl. den Anfang bei T.F. Crane, ‘Miracles of the Virgin,’ in: Romanic Review 2,3 (1911), 235–279, hier 260f. (174vb) ›De hymno 'Beatus venter'‹. [Q]uidam clericus licet dives esset et lubricus tamen hac virtute fuit preditus … (174vb–175rb) ›Devotio ad ymagines‹. [T]empore quo Greci terram Syrie inhabitabant fuit apud Damascum metropolim civitate Syrie quedam venerabilis matrona … Auch in Leipzig, UB, Ms. 834, 234v (vorläufige Beschreibung), und Soest, WStB, Cod. 31/32, 67r–68r (Soest, 205). Vgl. den Anfang bei T. F. Crane, Miracles (wie oben), 263f. (175rb–175va) ›Maria liberat a confusione mundana‹. [L]egitur enim in mariali magno fuit quedam abbatissa strenue sui regiminis exsequens … (175vb) ›In assumptione Marie exemplum quasi iam dictum‹. [E]piscopus Bononiensis filius abbatisse bone Marie valde devotus erat hic in nocte … (175vb–176ra) ›Purificationis Marie‹. [T]emporibus Bonifacii pape qui templum antiquum Pantheon in honorem beate virginis et omnium sanctorum dedicavit … (176ra) ›Item de eodem‹. [C]um quidam puer scholaris sicut fratrum predicatorum fidelissima relatione audivimus … (176ra–rb) ›Item de purificatione Marie‹. [M]iles quidam iuvenis et seculo huic se conformans habebat uxorem beate Marie valde devotam … Auch in Cod. ms. Bord. 22, 130r und 227ar. (176rb) ›Miracula de beata virgine libenter debet‹. [P]redicator quidam magnalia operum dei et aliorum sanctorum exempla predicabat … (176rb–177ra) [F]uit quidam miles seculi dignitate non infirmus acer corpore et animo … (177ra–rb) ›Maria a temptatione liberat‹. [M]iles quidam adolescens cum domino suo infeodatus manebat … (177rb) ›Item Maria a morte eterna liberat‹. [M]iles quidam facinorosus valde captus ab inimicis …Item Maria ultimum est refugium peccatorum‹. [Q]uidam latro cum condempnatus ad patibulum duceretur … (177rb–177va) ›De quadam peccatrice per Mariam conversa‹. [Q]uedam fuit domina monialis Alheydis nomine que rexit custodiam eiusdam cenobii … (177va) ›Marie virginis misericordia ostenditur esse magna in hoc quod ad salutem homini tradidit …Querunt namque quamplures in Campanie finibus homini … Vgl. Libri VIII Miraculorum Lib. 3, Cap. 30. (177vb) ›Salve regina‹. [Q]uidam clericus habebat in consuetudinem quod antifonam Salve regina ad omnes horas dicebat … (177vb) ›Pater noster‹. [C]esarius. Miles quidam raptor ad mandatum imperatoris Frederici captus est et suspensus … Ausgewählte Exempel der Bl. 140r–179va werden in einem Register in Cod. ms. Bord. 113, 2v–3v, erwähnt. – 178r–v leer.

179ra–180vb Exempla de morte. (179ra–va) ›Pro mortuis benefacere multum valet‹. Erat in Francia quedam iuvencula filia regis que orbata fuit utroque parente … — … et quia ipse absolvit eum a gravi purgatorio id est ipsum ab omni porcione absolutum dimittere et liberum. Auch in Cod. ms. Bord. 86B, 162r–163v. (179va–vb) [E]x libro de dono timoris. Nobilis quidam clericus filius magni baronis ordinem fratrum predicatorum intravit … (179vb) [E]x libro de dono timoris. Cum quidam miles flagiciosus nulla penitenciam sibi iniunctam a papa Alexandro vellet complere … (179vb) [C]esarius. Lodewicus filius Lodewici lantgravii Thuringie cupiens scire de anima … Vgl. Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum, Dist. 12, Cap. 2, 3, Dialogus miraculorum 5 , 2178–2182. (179vb–180ra) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. Dist. 12, Cap. 14. [C]esarius. Miles quidam nomine Fredericus de Kelle apparuit cuidam civi … Dialogus miraculorum 5, 2208–2210. (180ra) [M]agister archiepiscopus diffinitivus. Erant duo socii valde fideles … (180ra) [P]etrus Damianus. Quedam monacha multis peccatorum connexibus involutus [!] magnam sibi iniunctam … (180ra) [L]egitur in vitaspatrum quod quedam mulier dixit cuidem seni: Quid faciam occidit me sordida cogitatio … Auch in Uppsala, UB, C 230, 144r (Uppsala 3, 119). Druck: PL 73, 881 Nr. 30. (180ra–rb) [E]x cronicis. Saladinus cum apud Damascum sciret sibi mortem imminere … Druck: Thesaurus Historiarum Selectissimarum, Nec Non Dictorum Factorumque Memorabilium Locupletissimus …, hrsg. von M. Thievlaine Gallobelgae, Köln 1644, 409 (VD17 23:270170L). (180rb) [L]egitur in libro de dono timoris. Quidam rex Lothoringie iuvenis cum esset in extremis … [R]ex quidam valde scolaris mente compunctus dixit: Vitam inutiliter et dampnabiliter … (180rb–va) [E]x gestis Karoli legitur quod erat miles quidam strenuus in armis … Auch in Weimar, HAAB, Q 22, 31v (Weimar 2, 45f.) und Uppsala, UB, C 337, 247v (Uppsala 4, 424). (180va) [L]egitur in libro de donis timoris. Rex quidam quantumcumque magnum festum habuit … (180va–vb) [L]egitur in libro de donis timoris. Iuvenis quidam veniens ad quasdam nundinas … (180vb) ›De subventione sanctorum‹. [I]n monasterio beati Petri apud Coloniam erat quidam monachus qui vita et moribus multum a tali habitu discrepabat … — … et quomodo a diaboli potestate fuerit ereptus suffragiis beate virginis et beati Petri. Libri VIII Miraculorum Lib. 3, Cap. 14. – 181r–v leer.

182ra–183ra Exempla de missa audienda. (182ra) Quid sit melius missam audire an verbum dei seu predicationem. Augustinus in decreto capitulo prima questione prima dicit: Interrogo vos fratres vel sorores … (182rb) [F]uit quidam inclitus dives qui semper tempore sermonis exivit ecclesiam … (182rb–va) ›Exemplum auditionis verbi dei‹. [R]efert Ieronimus in vitas patrum quod dum fratres propter verbum edificationis fuissent congregati … (182va) ›Predicationem audire convertit peccatorem‹. [L]egitur in vitis patrum quod abbas Paulus simplex habebat hanc gratiam … Mainz, SB, Hs I 272, 6v (Mainz 3, 57) und Uppsala, UB, C 370, 7v (Uppsala 4, 434) Vgl. PL 73, 1047. (182va–vb) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. Dist. 12, Cap. 6. [C]esarius. Fuit quidam sacerdos curatus luxurie et comesacionibus vacans animas … Dialogus miraculorum 5, 2196. (182vb) ›Item de verbo dominum‹. [C]um quidam lascivus argumentator a suis complicibus quare sermones frequenter audiret …Sermones fugientes‹. [Q]uidam fugiunt sermones qui sunt similes cuidam contracto qui fugit beatum Martinum timens … Vgl. Herolt Armamentarium 2, 827 Nr. 594. Item legitur ibidem in vitaspatrum. Quidam conquerens quod libenter audiret verbum dei … (182vb–183ra) ›Item de verbum dei‹. [M]onialis quedam exiens ordinem seducta a iuvene post processum temporis … Druck: Parati sermones paratiores redditi, in Evangelia et Epistolas tam Dominicalium …, Köln 1677, 58f. VD 17 1:080576B.

183rb–vb Humbertus de Romanis: Expositio regulae Augustini. Excerpta. ›Humbertus super regulam Augustini capitulo 69 …Notandum quod quedam sunt reprehensibilia circa modum auditorum lectiones seu etiam predicationes … — … ad audiendum libenter. Item notandum quod circa doctores multa sunt reprehensibilia … Humbertum super regulam Augustini capitulo quo supra. Der Text ist aus dem Regelkommentar kompiliert und erweitert. Druck: Bibliotheca veterum patrum T. 25, 633D u. a. Zur Literatur siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 8.

184ra–185ra Exempla de excommunicatione. (184r) [C]um sanctus Bernardus monasterium quoddam construxisset occupavit … [Q]uidam sacerdos cum non posset fructus arborum dotis ecclesie tueri … [R]efert Jacobus de Vitriaco. Quocum quidam fuisset excommunicatus … (184ra–rb) Henmannus Bononiensis: Viaticum narrationum. [F]uit quoddam monasterium Cisterciense in partibus Reni ubi solemnia fuerunt … Druck: Viaticum narrationum Nr. 56. Siehe auch die Literatur in der Beschreibung von Cod. ms. Bord. 49, 195r–218v. (184rb) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. Dist. 8, Cap. 62. ›Item exemplum de excommunicatione in vita Gregorii et Ambrosii‹. Fides aliquam perfectionem inducit. Refert Cesarius quod in civitate Colonie adeo magnus fuit ignis … Vgl. Dialogus miraculorum 4, 1652. (184va–vb) Odo Cluniacensis: Collationes. Lib. 1, Cap. XXII. ›De pena inobediencium dicitur in primo libro collationum Odonis abbatis Cluniacensis‹. Pro eo quod contemptus eorum non statim … (184va–vb) Lib. 1, Cap. XXIII. Theodosius ille famosissimus imperator quadam vice a quodam monacho … (184vb) Lib. 1, Cap. XXIV. Legitur in historia Anglorum quod quidam episcopus duos fratres palatinos repudio uxorum excommunicavit … Druck: PL 133, 534–536. (184vb) ›Excommunicatio non solum est periculosa anime …De hoc sic legitur in sexto libro divinarum revelationum sancte Brigitte … (185ra) ›Excommunicatio minor seu suspensio secundum Raymundum‹. Infligitur ipso iure sive ipso actu quandoque quo ad deum tantum … — … et non ad salutem. Nota hec mala incurrit … unde versus: Gratia subtrahitur magis ac magis obice rupto … Walther II 10433. – 185rb–186v leer.

187ra–rb Exempla de desperatione. (187ra) ›Desperare non debet peccator‹. [Q]uidam latronum princeps totam regionem in qua habitabat depredabatur … Auch in Mainz, SB, Hs I 326, 13v (Mainz 3, 290) und Uppsala, UB, C 623, 202r (Uppsala 6, 150). ›Item aliud de desperatione‹. Quedam per virum suum legitimum impugnata licet casta et proba esset … (187ra–rb) ›Item non est desperandum de divina misericordia‹. [L]egitur quod quidam latro omnibus diebus vite sue latrocinia exercuit … Druck: Parati sermones paratiores redditi, in Evangelia et Epistolas tam Dominicalium …, Köln 1677, 86f. (187rb) [L]egitur quod mulier quedam que multis annis publica meretrix fuit quadam die vidit deportari corpus Christi …De perfecta permutacione voluntatum‹. [L]egitur in vitis patrum quod quidam latro venit ad heremitam … — … magna est consolatio ista omnibus peccatibus. Auch in Uppsala, UB, C 504, 13r (Uppsala 5, 254). – 187v–188r leer.

188va–191va Johannes Reborch: Registrum vitaspatrum. ›Registrum vitaspatrum librarie in Bardesholmis secundum ordinem alphabeti‹. Darüber: Numerus infra positus est foliorum et non capitulorum. Abstinentia in mensa in vita Annonis libro primo folio 24 … — … in vita Appollinariis in fine libro primo 27. Item libro secundo 44. – 191vb leer.

192r–229ra Johannes Guallensis (?): Liber exemplorum secundum ordinem alphabeti. ›Incipiunt quedam adaptationes sive similitudines secundum ordinem alphabeti et primo de accidia‹. Accidia. Nota accidiosus est sicut canis famelicus cuius omnes sensus esuriunt … — … per opera misericordie deinde per contemplationem in celum empirueum [!]. Am Ende leicht verkürzt. Ein Register zum Text auf 231v. Teildruck: La Tabula exemplorum secundum ordinem alphabeti. Recueil d’exempla compilé en France à la fin du XIIIe siècle, hrsg. von J.-T. Welter, Nachdruck der Ausg. Paris 1926, Genf 1973. Literatur: Bloomfield 172, 173 und Suppl. Stegmüller RB 4521 und Suppl. Mohan 8. Hamesse/Szyller Nr. 814. Sharpe Nr. 958, 339f. Swanson, Appendix 1 Nr. 16. J. A. Herbert, Catalogue of Romances in the Department of Manuscripts in the British Museum, Bd. 3, Nachdruck der Ausg. London 1910, London 1962, 414–423. – 229rb leer.

229va–231rb Henricus Timmermann: Sermo de ascensione domini et dedicatione ecclesiae.
(229va–230vb) ›Ascensionis domini‹. (T36). Amice ascende [Lc 14,10]. Ita scribitur Luce 14 originaliter necnon pro presentis festivitatis sermonis initio assumitur thematizaliter. Karissimi mei pro introductione horum verborum assumo mihi autoritatem beati Gregorii … Teile der Sp. 229va unten und vb oben leer.
(230vb–231rb) ›Dedicationis‹. (C11). Sapiencia edificavit [Prv 9,1]. Ita scribitur Proverbiis 9 originaliter necnon pro presentis sermonis initio assumitur thematisaliter. Notandum pro introductione consuetudine laudabili attestante mundi huius principes et prelati … Auch in Cod. ms. Bord. 78, 39r–42v. Diese Predigten sowie auch die folgende aller Wahrscheinlichkeit nach von Heinrich Timmermann verfasst, vgl. die Predigtbände des Schreibers Johannes Neße.

231v Registrum ad librum exemplorum. ›Registrum materie precedentiarum scilicet adaptationum secundum ordinem alphabeti‹. Abstinentia. Accidia. Adulacio … — … Christi nativitas. Christi ascensio. Drei Spalten. Siehe oben.

232ra–va Henricus Timmermann: Sermo in dominica prima post pascha. (T29). ›Quasi modo geniti‹. Gavisi sunt ergo discipuli [Io 20,20]. Ita scribitur Iohanne XX originaliter et in presentis festivitatis dominice prime diei post pascha ewangelisaliter necnon pro presentis sermonis initio assumitur thematisaliter. Notandum pro introductione quod illud in cuius amissione magna est desolatio … – 232vb leer.

233ra–rb Figura de septem peccatis mortalibus. ›Septem peccata mortalia‹. Superbia. Adam de paradiso eiecit Gen. 3 … — … Luxuria … De Rebecca uxore Ysaac Gen XX. Auflistung der sieben Todsünden mit alttestamentarischen Bibelstellen. Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 162 Helmst., 165rb–165vb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 196).

233va–235rb Henricus de Bitterfeld: De horis canonicis. ›Quomodo hore canonice sunt dicende‹. [S]epties in die [Ps 118,164]. Quamvis deus semper in omni tempore a nobis sit laudandus … — … qui devote septem horas canonicas cottidie deo persolverit vitam eternam in regno celorum possidebit quam nobis prestare dignetur etc. Auch in Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 17vb–21ra, Cod. ms. Bord. 45, 190r–196r, und Cod. ms. Bord. 49, 190v–194v. Siehe Angaben zu Druckausgaben und Literatur in der Beschreibung erstgenannter Hs. Außerdem Hamesse/Szyller Nr. 30469 (Hs. erwähnt).

235rb De utilitatibus dicentium officium. ›Sex utilitates consequitur homo ex hoc quod horas suas cum intentione legit‹. Prima quod illum hominem numquam ita profunde cadere permittit in peccatum … — … quod non datur nisi perfectis poterit pervenire. ›Hoc beatissimus ac mellifluus doctor et abbas Bernardus Clarevallensis‹. Auch in Cod. ms. Bord. 48, 208r, sowie München, BSB, Clm 3594, 201v (München BSB 3,3,1, 462) und Leipzig, UB, Ms. 841, 181r. Druck: F. Canali, De pia orandi ratione eiusque fructibus. Exemplo saluberrimi ferè cuiuslibet …, Brixen 1589, 382. Literatur: J. Leisibach, Das Missale des Wilhelm Graumeister, in: Zeitschrift für schweizerische Kirchengeschichte 71 (1977), 196. Schema zu den Grundhaltungen beim Chorgebet. Nota ut hore canonice debite dicantur requiritur ut intellectualiter cum intencione mentis dicantur … — … cum gestu corporis dicantur. Auch in Augsburg, UB, Cod. II. 1. 2° 143, 159ra (Augsburg UB 1,2, 185f. mit einer weiteren Parallelhs.), außerdem Augsburg, UB, Cod. II. 1. 4° 59, 106v (Augsburg UB 1,3, 402). – 235v–236v leer.

237ra–vb Erläuterungen und Notanda zum kanonischen Recht. ›Avisamentum absolutionis a sententia excommunicationis‹. Si quis suadente dyabolo etc. XVII q. iiii … — … de cohabitatione clericorum et multorum et similitudinum iurium etc. Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 161 Helmst., 399va–400v (Wolfenbüttel Helmst. 1, 193). (237vb) Auflistung von Bibelstellen. Femina. Eiecit Adam de paradiso Gen. 3 … — … facit Petrum negare Christum Luce 22. Vgl. Bl. 233r.

238ra–240va Petrus de Ceffona (?): Epistula Luciferi rectoris inferni ad praelatos. ›Incipit epistola Luciferi principis demoniorum ad potentes et prelatos ad plebanos et curatos ad episcopos et ad fratres mendicantes et ad taxillorum lusores‹. [L]ucifer princeps tenebrarum et tristitie profunda regens Achirontis imperia … — … in robor et fidem et testimonium omnium singulorum premissorum. ›Explicit epistola Luciferi ut primus‹. Auch in Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 23vb–28vb. Siehe die Editionen und Literatur in dieser Beschreibung. Auch in Cod. Guelf. 160 Helmst., 196rb–200rb (Wolfenbüttel 1, 187f.).

240vb–241vb Sermo in taxillatores. [P]enitentiam agite [Mt 3,2]. Videndum ergo qualiter penitere debent taxillatores qui quia gravissime peccant … — … a qua nos custodiat pius pater et misericors dominus. Amen. Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 161 Helmst., 205v–207v (Wolfenbüttel Helmst. 1, 191).

242ra–243ra Johannes Herolt: De eruditione christifidelium. Excerptum. ›Item queritur utrum ludus predictus sit peccatum mortale‹. Respondetur secundum Wilhelmum quod sic: Et etiam si ducit in consuetudinem tunc mortaliter peccant … — … nam tempore beati Cyrilli sancti episcopi fuit quidam adolescens sancti Cyrilli consanguineus Rufus nomine. Der Anfang auch in Augsburg, SSB, 2° Cod. 303, 129rb (Augsburg SSB 4, 87). Druck: GW 1232612331. Hier verglichen mit GW 12327, De precepto septimo, Abschnitt II–NN. Literatur: 2VL 3, 1123–1127. Kaeppeli Nr. 2386. Bloomfield 5639 (Hs. erwähnt) und Suppl. Siehe den Text unten Bl. 245ra–281vb. Darin enthalten: (242vb–243ra) Caesarius Heisterbacensis: Dialogus miraculorum. Dist. 5, Cap. 34. ›Exemplum legitur in dyalogo Cesarii‹. Quod quidam lusor totus deditus erat ludo tesserum ut nec die nec nocte quiescere posset … — … mane vero viscerum eius tegulis inherentes reperte sunt. Druck: Dialogus miraculorum 3, 1072–1074.

243ra Nomina mensium hebraeorum. ›Mensium nomina hebreorum‹. Adar - Marcius … — … Thebes - Ianuarius. Embolismus - Wadyr.

243rb Sermo ex opere 'Paratus'. T53. ›Sermo quidam ex parato de decem preceptis domini‹. Nur der Anfang von Schneyer 4, 535 Nr. 148.

243rb Humbertus de Romanis: Expositio regulae Augustini. Excerptum. Disciplina in motibus membrum consistit in hoc ut unum membrum alterius officium non accipiat … — … in omni statu et cum omnibus et in quibusdam actionibus etc. Danach einige Quellenhinweise. Vide hunc … Druck: Humbert de Romans, Commentaria in regulam D. Augustini episcopi, et tria vota substantialia …, Comi 1605, 148f. Bibliotheca veterum patrum T. 25, 598C–E. Siehe auch oben Bl. 183rb.

243va–vb Sermo de triplici pace. T28/3. T29. ›De pace triplici. Tertia feria pasche vel quasimodo‹. Notandum quod pax est triplex scilicet pax prima est hominis ad deum Rom. 5: Iustificati per fidem pacem habemus ad deum [Rm 5,1] … — … et sic ille non est pace. Bisher nicht nachgewiesen.

244ra–rb Nomina seniorum et causae electionis. ›Hec sunt nomina XXIIII seniorum‹. Quos elegit deus ab inicio mundi per singulas etates usque ad vinginti filii Ihesu Christi … Etas prima tenet Abel Seth Enos … — … Barachiam … precursor iudicis peccator veritatis.

244v Figura de ignorantia. ›Peccant quidam ex‹. Ignorancia ut Paulus I Thymo. I: Misericordiam consecutus sum [I Tim 1,13] Ignorancia: Invincibilis quam homo facta debita diligentia vincere nequit volens scire et non potest … Vincibilis: Affectata … Crassa et supina …

244v Expositio de quattuor modis sacrae scripturae. Sacra scriptura interpretatur: Historice quum res sicut gesta est enarratur … — … ex omnibus electis templum construit. Am Ende Vers: Littera gesta docet … Walther I 10358. ›Hec Thomas in prima parte q. 5 art. 4‹. Vgl. Cod. ms. Bord. 43, 255v.

245ra–281vb Johannes Herolt: De eruditione christifidelium. (245ra–279ra) De decem praeceptis. [S]i vis ad vitam ingredi serva mandata dei [Mt 19,17]. In verbis propositis ostendit Christus cuilibet homini viam vite eterne … — … et talis morosa delectatio est peccatum mortale. Der letzte Abschnitt verkürzt. Ausgewählte Exempel der Bl. 250–254 werden mit Bezug auf diese Hs. in einem Register in Cod. ms. Bord. 113, 3v–4v, erwähnt. (279ra–280vb) De novem peccatis alienis. Novem sunt peccata aliena in quorum uno si peccator deprehensus fuerit … Primum alienum peccatum est iussio … — … item non maiestas illas mulieres vetulas que utuntur superstitionibus. ›Et sic est finis decem preceptorum‹. Die letzten drei Abschnitte jeweils gekürzt. (281ra–vb) Registrum. ›Incipit tabula materie precedentis secundum ordinem alphabeti composita‹. [A]bsolvi qui non debet … — … Votum utrum equam legitur solvere uxor ibidem. ›Et tantum de isto registro‹. Zu Druck und Literatur siehe oben bei Bl. 242ra.

282ra–vb Sermo de superstitionibus. ›De perversis fidem irritam facientibus et adherentibus‹. ›[F]ides spes et caritas‹. Isti qui volunt accipere spiritum oportet ut habeant ista tria in se scilicet fidem rectam spem certam caritatem perfectam … — … sed eum sine fide placere deo [Hbr 11,6] Hebreis XI. Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 237 Helmst., 54ra–56rb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 301).

283ra–296va Jacobus de Paradiso: Sermo ad religiosos reformatos OSB Erfordiae habitus. ›Incipit collatio egregii viri doctoris Iacobi de Cracovia facta Erphordie ad fratres ordinis Benedicti et lecta in generali capitulo ipsorum Erphordie celebrato‹. Salubriter beatissimi Petri principis apostolorum dulcissima obsecratio ad aures huius alme congregationis venerabilium et religiosorum reformatorum patrum et fratrum defertur dicentis: Obsecro vos [I Pt 2,1]. Nec mirum de tam melliflua exhortacione dicti apostoli … — … concedere dignetur Ihesus qui hec dixit per secula benedictus. Amen. Ungedruckt. Literatur: Meier Werke, 80 (Hs. genannt). Mertens, 41, 73 (Hs. erwähnt), 285 Nr. 94. Fijałek 2, 212f. Porębski Opuscula 121f. Nr. 132 (121 Hs. genannt). Frank Peterskloster, 73–75.

296va–302rb, 305ra–vb Matthaeus de Cracovia: Dialogus conscientiae et rationis de frequenti communione corporis Christi. (296va–vb) Prologus. ›Incipit dyalogus Mathei de Cracovia de sacramento‹. [M]ultorum tam clericorum quam laycorum querela est non modica … — … quid sit agendum. (296vb–302ra) Textus. Aggrediatur igitur racio conscienciam utpote minus iuste agentem … — … ad quam consequendam pro viatico datum est nobis corpus domini nostri Ihesu Christi qui cum patre et spiritu sancto vivit deus in secula seculorum benedictus. Amen. Textauslassung nach 296v, die Ergänzung auf 305r–v. (302ra–rb) Register. ›Sequitur tabula materie precedentis‹. [R]atio et conscientia concordant de altercatione … — … Item de perfectis et de intencione auctorum. Auch in Cod. ms. Bord. 21, 116ra–126ra, Cod. ms. Bord. 38, Teil II, 1r–19r, und Cod. ms. Bord. 44, Teil III, 1ra–12vb. Siehe die Ausgaben und die Literatur in der Beschreibung erstgenannter Hs.

302ra–304va Adalbertus Ranconis de Ericinio: De frequenti communione ad plebanum Martinum. ›Incipit determinatio magistri Adalberti Bohemi de communione corporis Christi‹. [C]arissimo socio suo et amico Martino plebano sancti Martini in vico carnificum maioris civitatis Pragensis Adalbertus Rankonis et de Ericinio … — … etiam silogismorum argucias behendich eyt lystich eyt nectere non curavi nec utile reputavi. ›Et sic est finis istius‹. Druck: Kadlec, 199–230 (Hs. benutzt, Sigle W). Literatur: CALMA 1, 17 Nr. 7. Spunar, 43 Nr. 25 (Hs. erwähnt). Kadlec Mistr, 83 Nr. 19 (Hs. erwähnt). 2VL 1, 35–41. Nechutová Literatur Böhmen, 262–264. Tříška Studie, 219.

304va–vb Sermo 'Sensati'. (T63). Excerptum. De effectu corporis Christi. ›Nota tres effectus corporis Christi‹. Primus est quod [qui] corpus Christi digne sumit illius bona facit esse non mala … — … in sermone Sensati dominice 23 in secundo membro sermonis. Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 160 Helmst., 200rb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 188). Schneyer 5, 362 Nr. 59.

306ra–306va Excerpta. Exzerpte aus der Suda. ›Sequitur Christus quomodo factus est sacerdos legalis‹. Est quidam liber qui vocatur grece Suda quod composuerunt viri sapientes videlicet Seudonis [!] rethor Elsabius Eugenius … — … et natum ex domino patre et virgine matre testimonio iudeorum iam primus Eigenständige Übersetzung. Am Ende aufgrund des Schwemmrandes unlesbar. Vgl. die Edition der Übersetzung des Robert Grosseteste: T. Dorandi/M. Trizio, Editio princeps del Liber qui vocatur Suda di Roberto Grossatesta, in: Studia graeco-arabica 4 (2014), 145–190. Vgl. auch die Literatur: Thomson, 64. Sharpe Nr. 1467, 546. (306rb–va) Verba seniorum. Lib 4, cap. 8. Item legitur in vitaspatrum capitulo 61 quod quidam senex dixit propter te inquit: Homo salvator est natus … — … ut que placita sunt ei facientes etc. Druck: PL 73, 1015f. Siehe auch in Cod. ms. Bord. 8. – 306vb leer.

319ra–321rb Ps.-Aurelius Augustinus: Epistula ad Cyrillum de magnificentiis Hieronymi. ›Incipit epistola venerabilis doctoris Augustini episcopi ad beatum Cirillum secundum Iherosolimitanum pontificem de magnificenciis eximii doctoris Iheronimi‹. [G]loriosissimi christiane fidei athlete sacre matris ecclesie lapidis angularis … — … non enim suo aliqualiter fraudatur desiderio. ›Explicit epistola venerabilis doctoris Augustini etc‹. Druck: PL 33, 1120–1126. Literatur: Kurz 5/1 359 Nr. 42 (Hs. erwähnt). Kurz 5/2, 228 (Hs. erwähnt). CPL 367. BHL 3867. CPPM 2, 145 (18).

321rb–332ra Ps.-Cyrillus Hierosolymitanus: Epistula ad Augustinum de miraculis Hieronymi. ›Responsum. Incipit epistula beati Cirilli secundi Iherosolimitani episcopi de miraculis beati Iheronimi doctoris magnifici‹. [V]enerabili viro episcoporum eximio Augustino Yponensi presuli Cyrillus Ierosolimitanus pontifex et omnium sacerdotum infimus … — … mei Augustine karissime in tuis oracionibus memor esto. ›Explicit beati Ieromini vita doctoris eximii‹. Druck: PL 22, 289–326. PL 33, 1126–1153. Literatur: CPL 367. BHL 3868. CPPM 2, 145 (19). BMH 3 Nr. 903. Kurz 5/1, 3631 Nr. 39 (Hs. erwähnt). Kurz 5/2, 228 (Hs. erwähnt). – 332rb–v leer.

333ra, 347ra–378va Nicolaus de Hanapis: Liber de exemplis sacrae scripturae. (333ra) Cap. I. Creacio rerum fuit ita mirabilis quod eius noticia non nisi per revelationem venire potuit ad hominem … — … et feminam fecit servari per archam Gn VII. Nur der Anfang von Kap. 1. – 333rb–v leer. Danach gezählte Blätter herausgetrennt. (347ra–378ra) Cap. XXXV–CXXXIII. Servus Abrahe Elyzer fideliter egit negotium ad domino suo … — … instrumentum fieret per quod transiretur in vitam quam nobis concedat ipse vetus actor salutis eterne qui est via veritas et vita qui vite et mortis [habet] imperium qui cum patre et spirito sancto vivit et regnat deus per infinita secula. Amen. ›Explicit liber de exemplis sacre scripture compositus fratre Nicolao de Hanapis ordinis predicatorum primarcha Ierosolimitano. Deo gracias. Finis adest isti scripture munere Christi cui cunctis hominis debetur carmen honoris‹. Die Kapitelzählung hier von XXXVI–CXXXIII. (378ra–va) Registrum. ›Sequuntur rubrice huius‹. De miraculis divina operatione fratris I … — … De preciosa morte bonorum CXXXIII. Explicit iste liber per me Iohannem Reborch sub anno domini Mo CCCCo LXVIo in die Elyzabeth vidue [19.11.1466] de sero hora quasi VIII. Druck: VD 16 N 1537–1542. GW M26426, M26428, M26430, M26435, M26437, M26441. Verglichen mit GW M26441. Literatur: Kaeppeli Nr. 3094 (Hs. genannt). Stegmüller RB 5815.

378va–385vb Exempla. ›Incipiunt figure et exempla naturalia secundum ordinem alphabeti ad diversas materias applicabiles seu applicabilia reddendo singula singulis et sequitur primo de prima littera alphabeti videlicet A‹. Abstinere corpus nostrum debemus. Exemplum habemus de Abraham qui significat virum perfectum … — … deus nos faciat qui in celis vivit et regnat. Amen. ›Et sic est finis istarum similitudinum‹.

385vb–386vb Exempla. ›Incipiunt quedam exempla et miracula beati Gregorii et de vitas patrum‹. (385vb) ›De non facientibus misericordiam‹. Due sorores defuncta matre substantiam inter se dividebant dimissam quarum una bene vixit … Siehe oben 162rb–va mit ähnlichem Exemplum. (385vb–386ra) Quidam sanctus homo habuit unum amicum valde specialem … (386ra) Quidam rex gentilis habuit filiam pulchram valde … Quidam rex quendam pauperem ad tantam dignatem sublimavit … (386rb) Quedam devota domina monialis ab infantia dominium et matrem domini valde diligebat … Auch in Weimar, HAAB, Fol 23, 297rb (Weimar 1, 116f.). Fuit quidam nobilis qui ab infantia aliena rapere consuevit … Auch in Weimar, HAAB, Fol 23, 297va (wie oben). Legitur quod quidam fuit turpissime vite tantum non desinebat … Auch in Weimar, HAAB, Fol 23, 299ra (wie oben). (386va–vb) ›Septem gaudia Marie‹. Erat quidam regulus [Io 4,46] qui cum reverentia regis gloriose septem gaudia solebat …De apparitione Marie‹. Quidam sanctus homo et religiosus augustinencium conventus ex antifona 'Salve regina' maximam devotionem accepit …Orationes in quibus Maria delectatur‹. Quidam sanctus homo numquam vidit ymaginem beate virginis …De donis Marie‹. Erat quedam puella simplex nullam orationem sciens … Auch in Weimar, HAAB, Fol 23, 305ra (Weimar 1, 116f.). ›De misericordia Marie‹. Legitur quod cum beata virgo cum filio suo fugiens in Egiptum … Endet mit der Rubrik ›De corpore Christi‹. – 391r leer.

391va–393vb Tabula alphabetica florum beati Bernhardi Claraevallensis. ›Incipit tabula florum beati Bernardi‹. Adventus Christi corporalis XI primi prima parte sermo de adventu … — … virtutes quatuor quibus vestitus fuit primus homo. ›Explicit tabula florum beati Bernardi‹. Mit Angabe des Kapitels, dann des Buches.

394ra–429va Sermones de tempore.
(394ra–vb) ›De novo anno distributione statibus diversis‹. (T8). Ecce karissimi hodie Christus Ihesus circumscisus suum sanguinem nobis in novum annum tribuit
(394vb–395va) In circumcisione domini. (T8). Vocatum est nomen [Lc 2,21]. Quia moris est multorum in hoc anno munuscula dare amicis pro novo anno … Auch in Cod. ms. Bord. 69, 65v–67v. – 395vb leer.
(396ra–va) ›De nativitate domini nostri‹. (T6). Ecce evangelizo vobis [Lc 2,10]. Verba sunt angeli ad pastores. In quibus verbis duo principaliter presens accipi. Primum est utilitate Christi annunciancia
(396va–397ra) In epiphania domini. (T10). Vidimus stellam eius [Mt 2,2]. Verba sunt Magorum ad Christum adorandum veniencium
(397ra–398rb) In nativitate domini. (T6). Ecce evangelizo vobis [Lc 2,10]. Omne satis signum est universale et requirit sibi appellativa de quibus predicatur
(398rb–399ra) ›In dominica natali vel etiam in circumscisione vel purificatione quomodo deus pater dedit nobis filium per Mariam in xenium‹. (T6/T8/S21). Accipe puerum et nutri eum [Ex 2,9]. Si recte consideratur historia bene competit hoc verbum presenti sollempnitati
(399ra–400ra) In epiphania domini. (T10). Ubi est qui natus [Mt 2,2]. In hiis verbis explicatur materia presentis sollempnitatis que est trium regum
(400ra–401ra) De omnibus sanctis. (S79). O quam gloriosum est regnum [CAO 7285]. Sic canit sancta mater ecclesia in presenti festivitate. Sciendum quod in sacra scriptura de triplicibus regnis legitur
(401ra–403va) ›Dominica in XLma vel pasche‹. (T19/T28). [V]idete ne in vacuum gratiam [II Cor 6,1]. Omnes homines gratiam dei percipiunt et largitatem bonitatis eius
(403vb–404rb) In dedicatione ecclesiae. (C11). [V]enit filius hominis [Lc 19,10]. Unde nota tria esse loca ubi morantur et erunt homines scilicet in mundo in celo et in imperio
(404rb–405va) ›Circumscisionis‹. (T8). Vocatum est nomen [Lc 2,21]. Dic modicum si placet de circumscisione spirituali quinque sensu
(405va–vb) De nomine Jesu. ›Novus annus datur Ihesus‹. Potest dare pro novo anno Ihesus ut supra … Do I primam litteram huius dictionis Ihesus in qua designatur iusticia … — … et nisi aspicere spiritus sanctus quemlibet in suo statu recte illum ducere statum vero valet etc. ›Egidius de circumscisione domini‹. Vgl. auch in Cod. ms. Bord. 88, 63r–v.
(405vb–406rb) In circumcisione domini. (T8). [P]ostquam consummati [Lc 2,21]. Hoc ewangelium bene est in materia et profundum in sententia quia totum ammiratione plenum est … Auch in Cod. ms. Bord. 88, 62ra–62vb und 64ra–64va.
(406rb–vb) In circumcisione domini. (T8). Quoniam secundum Gregorium omnis Christi actio ymmo et passio nostra est pro modulo nostro nostra intructio
(407ra–vb) ›Dominica tertia post octavam epyphanie super epistola sermo‹. (T14). [N]emini quicquam [Rm 13,8]. Aliud thema diliges dominum deum tuum [Mt 22,37] et proximum tuum [Mt 22,39] Mt. XXII. Nota quod in dilectione dei et proximi omnia bona nostra cuncta salus … Auch in Cod. ms. Bord. 88, 124vb–126vb.
(407vb–408vb) ›Dominica prima quadragesime‹. (T19). [F]ili accedens [Sir 2,1]. Temptatio ut ait Iob est vita hominis super terram alium temptat deus alium homo alium mundus … Auch in Cod. ms. Bord. 88, 140ra–142ra.
(408vb–410ra) Guilelmus de Malliaco. ›Dominica quinta XLme et in passione domini‹. (T23). Schneyer 2, 485 Nr. 31. Zusammen mit den folgenden zwei Predigten auch in Cod. ms. Bord. 88, 158r–164vb.
(410ra–vb) Bertholdus Ratisbonensis. ›Item sermo de eodem‹. (T23). Schneyer 1, 474 Nr. 22.
(411ra–411vb) Bertholdus Ratisbonensis: Dominica in passione domini. (T23). ›Et quia tactum est de missa de beneficiis que consequitur homo in missa nunc prosequar‹. Primo igitur dicere volo quomodo se habere debet homo in missa que sanctior et altior est omnibus que sunt in mundo … Vgl. Schneyer 1, 491 Nr. 249.
(411vb–412rb) ›Dominica judica‹. (T23). [T]ulerunt lapides [Io 8,59]. Lapis in sacra scriptura accitur alium in bono et alium in malo
(412va–414va) ›In parasceve sermo‹. (T26). Recordare domine quid acciderit [Lam 5,1]. Hodie karissimi miserabimur amisimus patrem nostrum id est Christum de quo patre dicit Ecc.: Iudicium patris audite [Sir 3,2] … Auch in Cod. ms. Bord. 88, 172rb–176vb.
(414va–vb) Quaestio de sanguine Christi. ›Queritur circa premissa de sanguine Christi qui tempore passionis effusus erat de corpore Christi‹. An manserit in terra vel non. Respondetur quod nulla gutta de sanguine Christi sit nec ullus cenis Christi mansit … — … quod apostoli omnes relicto eo fugerunt.
(414vb–416va) Sermo ex opere 'Paratus'. Feria sexta in parasceve. (T26). Schneyer 4, 530 Nr. 91.
(416va–417rb) Jacobus de Voragine. In vigilia paschatis. (T27). Schneyer 3, 244 Nr. 286.
(417rb–vb) Dominica resurrectionis domini. (T28). Respice in faciem [Ps 83,10]. Augustinus in libro de virginitate: Inspice vulnera pendentis sanguinem morientis pretium redimentis cicatrices resurgentis … Mit anderem Thema vgl. den Beginn von Barth, Kirchenbibliothek St. Marien, 4° E 35, 36r–42v.
(418ra–va) Dominica resurrectionis domini. (T28). ›Pasche de corpore Christi‹. Probet seipsum homo [I Cor 11,28]. In hiis verbis duo tanguntur scilicet communicantis devotio et sacramenti corporis Christi
(418va–419ra) Dominica resurrectionis domini. (T28). Manhu id est [Ex 16,15]. Et quia filii Israel egressi de Egipto venientes in desertum videntes manna … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 88v–90v.
(419ra–420vb) Dominica resurrectionis domini. (T28). ›Pasche post prandium et ante prandium‹. Benedixit dominus Obethedom [II Rg 6,11]. Propter maiorem intellectum vide ubi supra totam historiam. Sic dicitur: Congregavit David [II Rg 6,1]
(420vb–423rb) Dominica resurrectionis domini. (T28). ›Post prandium ad populum‹. Benedixit dominus Obethedom [II Rg 6,11]. Quia karissimi ut hodie mane cepi dicere tunc per archam federis domini et gratie corpus Christi figuratum est
(423rb–424ra) ›Auctoritates per similitudines de corpore Christi sive eucaristia‹. Plinius in speculo naturali: Aves que crudis vescuntur carnibus … — … illud pulmentarium quod ipse erat eis in eterno convivo largiturus. Amen.
(424ra–426ra) ›Corporis Christi‹. (T41/5). Accipite et manducate [Mt 26,26]. Et legitur in epistolari officio cras et bene congruit dici quia tunc sacramentum corporis et sanguinis sui sumus
(426ra–428ra) ›Item de corpore Christi‹. (T41/5). Parasti in dulcedine [Ps 67,11]. Sed quod non dicitur quia nec oculo nec in cor … Notandum autem quod quinque a deo hominibus sunt parata
(428ra–vb) In festo sanctissimae trinitatis. (T41/5). Probet autem se ipsum [I Cor 11,28]. Ad honorem pretiosissimi sacramenti corporis et sanguinis Christi describam formam accessuris ad convivii celestis mensam … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 78v–81v.
(429ra–va) In festo sanctissimae trinitatis. (T41/5). Convenientibus vobis [I Cor 11,20]. Primum quidem ideo ut permittit ibidem quia convenientibus vobis ad ecclesiam audio inter vos scissuras esse … (429va) Fides in communicante requiritur ut fideliter credat ut videlicet quod fuit panis ante consecrationem etc … Auch in Cod. ms. Bord. 84, 81v–83r.

429vb–431va Casus XLII quibus non licet communicari. ›Corpus Christi 42 genera hominum non debent sumere‹. Ex quo non mundus est a sanguine subiectorum qui consilium dei illis non annunciat … — … quilibet christianus futuro festo digne potest communicari si coram Ihesu Christo voluerit salvari nunc et eternaliter. Amen. Ebenso in Cod. ms. Bord. 84, 83v–88r, Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 419 Helmst., 79va–81rb, und Hamburg, SUB, Jacobi 13, 69v–72r (Hamburg 4, 165). Ungedruckt. – 431vb leer.

432ra–438rb Henricus Timmermann: Sermones de beata virgo Maria.
(432ra–vb) ›Conceptionis Marie sermo‹. (S5). Aufer rubiginem [Prv 25,4]. Ita scribitur Proverbiis 25 originaliter nec pro festivitate conceptionis beate Marie thematisaliter. Notandum quod pro introductione horum verborum assumitur … Zusammen mit den folgenden drei Predigten auch in Cod. ms. Bord. 80, 21r–34r.
(432vb–433va) In conceptione Mariae. (S5). Levate capita [Lc 21,28]. Ita scribitur Luce 21 originaliter et in presentis diei dominice missali officio legitur ewangelisaliter. Necnon pro laude beate virginis Marie
(433va–434rb) In conceptione Mariae. (S5). Candor est [Sap 7,26]. Ita scribitur Sapientie 8 originaliter necnon pro presentis festivitatis scilicet conceptionis Marie sermonis sumitur exordio
(434rb–437rb) In conceptione Mariae. (S5). Sanctificavit tabernaculum [Ps 45,5]. Ita scribitur Psalmo 45 originaliter necnon pro presentis sermonis initio assumitur thematisaliter. Notandum autem secundum quod dicit Aristoteles tertio de anima
(435va–436va) In purificatione beatae Mariae virginis. (S21). [A]dduxit eum ad domum domini [I Rg 1,24]. Ita scribitur I Reg. I originaliter necnon pro presentis festivitatis purgationis scilicet Marie virginis exordium assumitur thematizaliter pro horum verborum introductione. Notandum quod teste experientia … Auch in Cod. ms. Bord. 82, 28v–32v, und Cod. ms. Bord. 37, 182r–183r.
(436va–437rb) ›Item sermo de annunciacione‹. (S28). Mittam nuntium salutis [Tb 10,8]. Ita scribitur Thobie X originaliter necnon pro presentis festivitatis sermonis initio sumitur thematisaliter … Auch in Cod. ms. Bord. 73, 9v–13r.
(437rb–438rb) ›Item sermo de annunciacione‹. (S28). Audi verba domini et bene tibi erit [Ier 38,20]. Ita scribitur Jeremie 38 originaliter necnon pro presenti ad honorem beate virginis Maria quo ad eius annunciacionem assumitur thematisaliter … Ebenfalls in Cod. ms. Bord. 37, 223r–229v, und Cod. ms. Bord. 73, 13r–16v.

438va–439rb Sermo in die paschae. (T28). [H]odie apparebit nobis [Lv 9,4]. In hoc verbo quod de Levitico sumptum est ad exponendam solempnitatem sacrosanctam dominice glorificationis omisso sensu litterali et accepto sensu mistico … – 439v–441v leer.

442ra–443ra Remigius Altissiodorensis: Homilia VI. ›Expositio patrum de vigilia epyfanie super evangelio Mathei defuncto Herode‹. [P]rimo omnium querendum est quare beatus Matheus dicat Herodem defunctum … — … ut inciperent esse quod non erant et desinerent esse quod erant. Druck: PL 131, 895–899. Literatur: Stegmüller RB 7227. – 443rb–453v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Augsburg SSB 4 Die Handschriften der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg: 2° Cod 251–400e, beschrieben von W. Gehrt, Wiesbaden 1989 (Handschriftenkataloge der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg 4)
Augsburg UB 1,2 Lateinische mittelalterliche Handschriften in Folio der Universitätsbibliothek Augsburg: Cod. II.1.2° 91–226, bearbeitet von H. Hilg, Wiesbaden 1999 (Die Handschriften der Universitätsbibliothek Augsburg 1. Die lateinischen Handschriften 2)
Augsburg UB 1,3 Lateinische mittelalterliche Handschriften in Quarto der Universitätsbibliothek Augsburg: Die Signaturengruppen Cod. I.2.4° und Cod. II.1.4°, bearbeitet von H. Hilg, Wiesbaden 2007 (Die Handschriften der Universitätsbibliothek Augsburg 1. Die lateinischen Handschriften 3)
BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
BHM B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des oeuvres de Saint Jérôme, Bd. 1A–4B, Steenbrugge 1969–1972 (Instrumenta patristica 4)
Bibliotheca veterum patrum Maxima Bibliotheca veterum patrum, et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum …, Bd. 1–27, hrsg. von M. de La Bigne, Leiden 1677
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Peltier S. R. E. Cardinalis S. Bonaventurae ex ordine minorum episcopi Albanensis eximii ecclesiae doctoris opera omnia … cura et studio A. C. Peltier, Bd. 1–15, Paris 1864–1871
Bruylants D. P. Bruylants, Les oraisons du Missel Romain. Texte et histoire, Bd. 2: Orationum textus et usus juxta fontes, Louvain 1952, ND ebd. 1965 (Études liturgiques 1,2)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CAO R.-J. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Bd. 1–6, Rom 1963–1979 (Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior 7–12)
CC CM Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, Bd. 1–, Turnhout 1971–
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
Dialogus miraculorum Caesarius Heisterbacensis, Dialogus miraculorum [lateinisch-deutsch] Dialog über die Wunder, hrsg. von H. Schneider und N. Nösgens, Bd. 1–5, Turnhout 2009 (Fontes Christiani 86,1–5)
Fijałek J. Fijałek, Mistrz Jakób z Paradyża i uniwersytet Krakowski w okresie soboru Bazylejskiego, 2 Bde., Kraków 1900
Franck Aufgeschlagen M. Franck u. a., Aufgeschlagen. Universitätsbibliothek Kiel öffnet ihre Buchschätze des Bordesholmer Klosters, Ausstellung 20.08.–27.09.2002, Kiel 2002 (Vorauspublikation aus dem Sammelband "Die Bibliothek des Augustinerchorherrenstifts Bordesholm". In Vorbereitung für 2003)
Frank Peterskloster B. Frank, Das Erfurter Peterskloster im 15. Jahrhundert. Studien zur Geschichte der Klosterreform in der Bursfelder Union, Göttingen 1973 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 34 = Studien zur Germania sacra 11)
Franz Messe A. Franz, Die Messe im deutschen Mittelalter. Beiträge zur Geschichte der Liturgie und des religiösen Volkslebens, Freiburg/Br. 1902, ND Darmstadt 1963
Franz Messe A. Franz, Die Messe im deutschen Mittelalter. Beiträge zur Geschichte der Liturgie und des religiösen Volkslebens, Freiburg/Br. 1902, ND Darmstadt 1963
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Hamburg 4 Die Handschriften der S. Petri-Kirche Hamburg, beschrieben von T. Brandis. Die Handschriften der S. Jacobi-Kirche Hamburg, beschrieben von H. Maehler, Hamburg 1967 (Kataloge der Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg 4)
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Herolt Armamentarium J. Herolt, Armamentarium catechetico-concionatorium ad oppugnanda vitia …, 2 Bde., Augsburg 1756
Kadlec J. Kadlec, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, Münster/Westf. 1971 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Texte und Untersuchungen N.F. 4)
Kadlec Mistr J. Kadlec, Mistr Vojtěch Raňkův z Ježova, Prag 1969 (Práce z dějin University Karlovy 7)
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Koblenz 1 Die nichtarchivischen Handschriften der Signaturengruppe Best. 701 Nr. 1–190, ergänzt durch die im Görres-Gymnasium Koblenz aufbewahrten Handschriften A, B und C, bearbeitet von C. Meckelnborg, Wiesbaden 1998 (Mittelalterliche Handschriften im Landeshauptarchiv Koblenz 1)
Koblenz 2 Die nichtarchivischen Handschriften der Signaturengruppe Best. 701 Nr. 191–992, bearbeitet von E. Overgaauw, Wiesbaden 2002 (Mittelalterliche Handschriften im Landeshauptarchiv Koblenz 2)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kruse/Lesser Büchersammlungen B.-J. Kruse, B. Lesser, Virtuelle und erhaltene Büchersammlungen aus den Augustiner-Chorfrauenstiften Steterburg und Heiningen, in: Sammler und Bibliotheken im Wandel der Zeiten, hrsg. von S. Graef, S. Prühlen und H.-W. Stork, Frankfurt/M. 2010 (Zeitschrift für Bibliothekswesen und Bibliographie. Sonderbd. 100), 95–113
Kruse/Lesser Privatbibliothek B.-J. Kruse, B. Lesser, Eine Privatbibliothek innerhalb der Konventsbibliothek: Der Heininger Kaplan Elerus Swarten (Elert Schwartz) als Schreiber und Sammler von Büchern (um 1450), in: Rosenkränze und Seelengärten, 49–56
Kruse Stiftsbibliotheken B.-J. Kruse, Stiftsbibliotheken und Kirchenschätze. Materielle Kultur in den Chorfrauenstiften Steterburg und Heiningen, Wiesbaden 2016 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 28)
Kurz 5/1 R. Kurz, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 5/1: Bundesrepublik Deutschland und Westberlin, Werkverzeichnis, Wien 1976 (Veröffentlichungen der Kommission zur Herausgabe des Corpus der lateinischen Kirchenväter 9 = Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte 306)
Kurz 5/2 R. Kurz, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 5/2: Bundesrepublik Deutschland und Westberlin, Verzeichnis nach Bibliotheken, Wien 1979 (Veröffentlichungen der Kommission zur Herausgabe des Corpus der lateinischen Kirchenväter 10 = Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte 350)
Libri VIII Miraculorum A. Meister, Die Fragmente der Libri VIII Miraculorum des Caesarius von Heisterbach, Rom 1901 (Römische Quartalschrift, Suppl.heft 13)
Lippe Missale Romanum Missale Romanum Mediolani 1474, hrsg. von R. Lippe, 2 Bde., London 1899 und 1907, ND Woodbridge 2010 (Henry Bradshaw Society 17 und 33)
Lumen anime The Light of the Soul: The Lumen anime C and Ulrich Putsch’s "Das Liecht der sel", hrsg. von N. Harris, Oxford 2007
Mainz 3 Die Handschriften der Stadtbibliothek Mainz, Bd. 3: Hs I 251–Hs I 350, beschrieben von G. List, Wiesbaden 2006
Meier Werke L. Meier, Die Werke der Erfurter Kartäusers Jakob von Jüterbog in ihrer handschriftlichen Überlieferung, Münster/Westf. 1955 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters 37,5)
Mertens D. Mertens, Iacobus Carthusiensis. Untersuchungen zur Rezeption der Werke des Kartäusers Jakob von Paradies (1381–1465), Göttingen 1976 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte 50 = Studien zur Germania Sacra 13)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
München BSB 3,3,1 Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, Bd. 3,3,1: Die Handschriften aus Augsburger Bibliotheken, Bd. 1: Stadtbibliothek, Clm 3501–3661, beschrieben von E. Rauner, Wiesbaden 2007 (Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Monacensis 3,3,1)
Nechutová Literatur Böhmen J. Nechutová, Die lateinische Literatur des Mittelalters in Böhmen, aus dem Tschech. übers. von H. Boková, Köln 2007 (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, N.F. 59)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Poncelet Index A. Poncelet, Index miraculorum B.V. Mariae quae saeculis VI–XV latine conscripta sunt, in: Analecta Bollandiana 21 (1902), 242–360
Porębski Opuscula Jakub z Paradyża, Opuscula inedita, hrsg. von S. A. Porębski, Warszawa 1978 (Textus et studia historiam theologiae in Polonia excultae spectantia 5)
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Schulz Bohemica V. Schulz, Bohemica knihoven v Hamburce, Kielu, Kodani a Rostoku, in: Sitzungsberichte der Königl. Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften, Classe für Philosophie, Geschichte und Philologie (1897), XXIX, 1–14
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Soest Die mittelalterlichen Handschriften der Wissenschaftlichen Stadtbibliothek Soest, beschrieben von B. Michael, Wiesbaden 1990
Spunar P. Spunar, die Wenzelslegende in der Buchkunst, in: Scire litteras. Forschungen zum mittelalterlichen Geistesleben, hrsg. von S. Krämer und M. Bernhard, München 1988, 351-361
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Swanson J. Swanson, John of Wales. A Study of the Works and Ideas of a Thirteenth-Century Friar, Cambridge 1989 (Cambridge studies in medieval life and thought, Series 4, 10)
Thomson S. H. Thomson, The Writings of Robert Grosseteste, Cambridge 1940, ND New York 1971
Tříška Studie J. Tříška, Studie a prameny k rétorice a k universitní literatuře, Prag 1972 (Práce z dějin University Karlovy 9)
Tübingen 1,1 Die lateinischen Handschriften der Universitätsbibliothek Tübingen, Bd. 1,1: Signaturen Mc 1 bis Mc 150, beschrieben von H. Röckelein u. a., Wiesbaden 1991 (Handschriftenkataloge der Universitätsbibliothek Tübingen 1,1)
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
Utrecht P. A. Tiele, Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Universitatis Rheno-Trajectinae, Bd. 1, Trajecti ad Rhenum, Hagae Comitis 1887
VD17 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVII. Jahrhunderts, Online-Ressource: http://gso.gbv.de/DB=1.28/LNG=DU/SRT=RLV/IMPLAND=Y/
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
Weimar 1 Bibliographien und Kataloge der Herzogin-Anna-Amalia-Bibliothek zu Weimar. Die lateinischen Handschriften bis 1600, Bd. 1: Fol max, Fol und Oct, beschrieben von B. C. Bushey unter Mitwirkung von H. Broszinski, Wiesbaden 2004
Weimar 2 Bibliographien und Kataloge der Herzogin-Anna-Amalia-Bibliothek zu Weimar. Die lateinischen Handschriften bis 1600, Bd. 2: Quarthandschriften (Q), beschrieben von M. Eifler, Wiesbaden 2012
Wolfenbüttel Helmst. 1 Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften, Teil 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst., beschrieben von H. Härtel, C. Heitzmann, D. Merzbacher, B. Lesser, Wiesbaden 2012
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
Zumkeller A. Zumkeller, Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken, Würzburg 1966 (Cassiciacum 20)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)