de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 30
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Zusammengesetzte theologische Sammelhandschrift

Papier — 155 Bl. — 21,3 × 14,8 cm — Holstein — 15. Jh, 2. Viertel

Aus drei Teilen zusammengesetzt, separat foliiert. I: 1r–58v, II: 1r–24v, III: 1r–72v.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit ehemals weißem Leder bezogen. Auf dem VD oben ein Signaturschild aus Papier, 3,2 × 3,6 cm, Aufschrift L liii. Titelschild aus Papier, 4,3 × 10,5 cm, Aufschrift Speculum amatorum mundi. Quatuor novissima. Iheronimi testamentum. Darunter Signaturschild aus dem frühen 17. Jh. aus Papier, 4,8 × 5,2 cm, Aufschrift Superioris Classis / Scamni Primi / Lateris Tertii / XI. Auf dem HD am oberen Rand vier Löcher von der entfernten Kettenbefestigung. Vier Doppelbünde, oben und unten einfache Kapitalbünde. Zwei Fensterlager, nordelbischer Typ mit Zierbohrungen und randständigen Einkerbungen, oben Reste des Riemens, beiden Haken fehlend, zwei Gegenbleche. Restauriert.

Fragmente: 1. HS ehemals in Kapsel A der UB Kiel unter der Signatur Cod. ms. KB. A 10d, seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 30-Bei. Pergament. 21 × 14–16 cm. Um 1200. Carolino-Gotica. An drei Seiten beschnitten. Vorhandener Schriftraum: 21 × 14–15 cm. 21 Zeilen. Rubriken und Lombarden in Rot. Über den Textzeilen adiastematischen Neumen. Recto zwei Stempel der UB Kiel Kieler Universitätsbibliothek. Vermerk mit Bleistift No 30. Verso ein Aufkleber mit der Signatur. Aus einem Antiphonale officii. De sancto sabbato. Recto. V: CANTUS 7640a. R: CANTUS 7032. V: CANTUS 7032b. R: CANTUS 7387. V: CANTUS 7387b In II nocturno‹. A: CANTUS 2631. Ps 23,1. A: CANTUS 1948, 2325. V: CANTUS 1948. R: CANTUS 7509. V: CANTUS 7509a. R: CANTUS 7303. V: CANTUS 7303a. Verso. A: CANTUS 2165. Ps 53,3. A: CANTUS 3264. Ps 75,2. A: CANTUS 2849. V: CANTUS 6605a. R: CANTUS 6057. V: CANTUS 6057a. R: CANTUS 6065. V: CANTUS 6065a. R: CANTUS 7661. V: CANTUS 7661a. ›In laudibus‹. CANTUS 4045 A: CANTUS 4295. Ps 91,2. A: CANTUS 1512, 1191. Ps 115,2. A: CANTUS 4095. 2. Pergamentstreifen zwischen Vorsatz und Buchblock. Um 1200. Carolino-Gotica. Aus demselben Antiphonale wie der HS. Offizium zur Fastenzeit. Recto. A: CANTUS 4483, CANTUS 5301. Verso. R: CANTUS 7650. 3. Auf dem hinteren Innendecke ein Schriftabklatsch. CANTUS 6057. Diese Makulatur kommt auch in Cod. ms. Bord. 16, 23, 103, 109 und 110 vor.

Herkunft: Die drei Teile der Handschrift entstanden unabhängig voneinander im zweiten Viertel des 15. Jahrhunderts, vermutlich in Holstein. — Der Codex ist im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur M xli: Cordiale super quatuor novissima. Speculum amatorum mundi. Epistola Eusebii de morte Jeronymi. De virtutibus et viciis verzeichnet. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) benannt mit Epistola Eusebii ad s. Damasum. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) betitelt mit 1. Amatorum mundi speculum. 2. Epistolae b. Eusebii ad b. Damasum de morte Hieronymi eiusdemque testamento. 3. Summa virtutum ac vitiorum.

Merzdorf, 55. — Steffenhagen Nr. CCLXXXI. — Ratjen, 56. — Krämer, 98. — Franck Aufgeschlagen, 35. — Schnabel, 282, 314, 316, 581.

I

Papier — 58 Bl. — Holstein — nach 1435

Wasserzeichen: Zwei Schlüssel, zweikonturiger Schaft, gekreuzt: Piccard-Online 120960 (1433), Piccard-Online 120922 (1435). Lagen: 4 VI (48). VI–2 (58). Lagenzählung 2–4. Tintenfoliierung (19. Jh.) 1–58. Vorsatz aus Pergament, dieses Doppelblatt bildet auch den VS. Schriftraum: 17 × 9–9,5 cm. 28–30 Zeilen. Bastarda von zwei Händen. Hand 1: 1r–57v, Hand 2: 58r. Rubriziert mit Ausnahme von Bl. 58r,. Auf 1r rote Initiale über vier Zeilen mit blauem Fleuronné-Besatz, ansonsten rote Lombarden über zwei Zeilen.

1r–57v Gerardus de Vliederhoven: Cordiale de quattuor novissimis. ›Cordiale‹. Memorare novissima tua [Sir 7,40]. Sicut dicit Augustinus in libro suarum meditationum. Plus vitanda est sola peccati feditas … — … O utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc. Explicit deo gracias. ›Explicit cordiale liber valde utilis‹. Ebenfalls in Cod. ms. Bord. 33, Teil I, 188ra–223vb, und 38, 133r–173v. Druck: GW 7469–7514. Literatur: Mohan, 236. Bloomfield 3057 und Suppl. 2VL 2, 1217–1221. Madre, 329. Hamesse/Szyller Nr. 21144 (Hs. erwähnt). M. Dusch, De veer utersten. Das Cordiale de quatuor novissimis von Gerhard von Vliederhoven in mittelniederdeutscher Überlieferung, Köln, Wien, 1975 (Niederdeutsche Studien 20).

58r Petrus Lombardus: Sententiae in IV libris distinctae. Excerpta. Lib. 3, dist. 19, cap. 6, pars 2. Reconsiliati enim sumus deo [Rm 5,10] ait apostolus per mortem Christi … — … tales inimicitie per mortem Christi sunt sopire [!]. Lib. 3, dist. 20, cap. 1 bis cap. 2, pars 2. Si autem queritur utrum deus alio modo … — … cum in diaboli potestate esse permisit quia nec diabolus. Druck: Petrus Lombardus, 122f., 125f. Mit geringen Textabweichungen. – 58v leer.

II

Papier — 24 Bl. — Holstein — um 1430

Wasserzeichen: Krone, ohne Bügel, ohne Beizeichen: nicht nachweisbar. Lagen: 2 VI (24). Tintenfoliierung (19. Jh.) 1–24. Schriftraum: 20,5 × 14–15 cm. 38–40 Zeilen. Gotische Kursive von einer Hand. Rubriziert. Lombarden über zwei bis drei Zeilen.

1r–23v Speculum amatorum mundi. Mosaiktraktat aus mehreren Texten oder Textteilen zusammengesetzt. Ausgangstext für Ergänzungen und Erweiterungen ist das Speculum amatorum mundi, das jedoch nicht vollständig wiedergegeben wird. (1r–5r) Speculum amatorum mundi. ›Incipit speculum amatorum mundi‹. Videte quomodo caute ambuletis [Eph 5,15]. Apostolus Paulus conscius consiliorum dei sciens quod infinite sunt delicie … — … quomodo se preparent ad futura. Verschiedenen Autoren zugeschrieben, darunter Bernardinus Senensis, Dionysius Carthusianus, Henricus de Langenstein, Nicolaus de Dinkelspuhel u. a. Druck: Sancti Bernardini Senensis ordinis Seraphici Minorum Opera omnia …, Bd. 3, Lyon 1650, 474–477, hier zunächst bis 476. Doctoris Ecstatici D. Dionysii Cartusiani Opera omnia …, Bd. 39, Montreuil 1910 (Opera minora 7), 485–495. Literatur: Bloomfield 6443. D. Pacetti, De sancti Bernardini Senensis operibus ratio criticae editionis, Quaracchi 1947 (Commissio operibus S. Bernardini Senensis edendis praeposita 1), 95f. Schneyer 1, 735 Nr. 246 (T60, Zuschreibung an Conradus de Brundelsheim). Mohan, 489. Madre, 297. Little, 271. Meier Werke, 87 Nr. 125. Emery Prolegomena, 149, 584–588 (587 Hs. genannt). (5r–9v) Ps.-Aurelius Augustinus: Speculum peccatoris. Quoniam karissimi in via huius vite fugientis sumus … — … et cum domino nostro Ihesu Christi vitam eternam possideatis qui cum patre et sancto spiritu vivit et regnat deus per omnia secula seculorum amen. ›Hucusque Augustinus‹. Auch in Cod. ms. Bord. 110, 201va–205va, Cod. ms. Bord. 119, 129r–132r, und fragmentarisch in Cod. ms. Bord. 37, 200ra–201vb. Druck: Roth Sündenspiegel, 183–226. PL 40, 983–992. Literatur: Glorieux Pour revaloriser Migne, 28.Stegmüller RB 1481. Rudolf Ars moriendi, 14 Anm. 12. Zumkeller Nr. 65. Kurz 5/1, 224–230. Bloomfield 4918 u. Suppl. PLS 2, 1366. CPPM 2B Nr. 3076. BHM 3B Nr. 616. 2VL 1, 535f. Glorieux Pour revaloriser Migne, 28. (9v) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Sed forte quod absit amatores mundi omnia predicta audientes a sua stulticia … Iohannes in cantica sua dicens … — … inimicus dei constituitur [Iac 4,4]. (9v) Ps.-Aurelius Augustinus: Sermones ad fratres in eremo commorantes. Sermo 49. Excerptum. Hinc Augustinus dicit: O vita presens que multos decipis … — … aliis brevem ut in desperationem inducas. ›Hec ille‹. Druck: PL 40, 1332. (9v) Ps.-Eusebius Cremonensis: Epistula ad Damasum de morte Hieronymi. Excerptum. Hinc beatus Ieronimus in testamento suo … dicens. O vita mundi non vita sed mors … — … primi et purissimi fructus eius. Druck: PL 22, 263. (9v) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Atque utinam mundi … — … qui declinant a mandatis [Ps 118,21]. Mit Abweichung und kurzen Ergänzungen. (10r–12v) Heinrich Seuse: Horologium sapientiae. Lib. 1, cap. 10. Factum est post hoc et ecce discipulus cepit … — … ut me a te in eternum separari non permittas. ›Hec in horologio sapientie‹. Druck: Seuse Horologium, 454–460. Zum Werk ebenda. Siehe außerdem die Literaturangaben in der Beschreibung von Cod. ms. Bord. 29, 1r–102r. (12v–13v) Ps.-Cyrillus Hierosolymitanus: Epistula ad Augustinum de miraculis Hieronymi. Excerptum. Cirillus Iherosolimitanus episcopus qui fuit contemporaneus beati Iheronimi … in epistula quam misit beato Augustino non lente non segni studio sed cum omnium diligencia pariter audiamus ait autem inter cetera sic. Silentio pretereundum nequaquam puto que ab eisdem tribus viris … — … si nollent amore glorie. ›Hec ille‹. Druck: PL 22, 293–294. Siehe zur Literatur die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 25, 321rb–332ra. (13v–14r) Bonaventura: Soliloquium. Excerptum. Hinc beatus Bernardus expavescens dicit. Ego horreo vermem mordacem et mortem vivacem … — … ut tamen nunquam consumantur. ›Hec ille‹. Druck: Bonaventurae opera 8, 54. Literatur: Distelbrink Nr. 23. Glorieux Répertoire Nr. 305al. (14r) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Qui habet aures audiendi audiat [Mt 11,15] et ad cor ponat hec horribilia … — … a flagellis filiorum excipiuntur. (14r) Ps.-Eusebius Cremonensis: Epistula ad Damasum de morte Hieronymi. Excerptum. Hic tribulationes que cito labuntur sustineat ut gaudia que sine fine manent habeat. Quia secundum beatum Ieronimum in testamento suo. Hec est sola via … — … quos deus diligit hos sepe corripit et castigat. ›Hec ille‹. Druck: PL 22, 255f. (14r) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Item Bernardus in meditationibus dicit. Si deus non est tecum per gratiam adest per tibi vindictam … — … nam flagellando in presenti non emendat in futuro eternaliter dampnat. Siehe auch den folgenden Abschnitt. (14r) Ps.-Bernardus Claraevallensis: Meditationes piissimae de cognitione humanae conditionis. Excerptum. Iusticia enim dei aliud iudicare … — … cum eo in ignem eternum. ›Hec ille‹. Druck: PL 184, 491. Literatur: Bloomfield 3126 und Suppl. Glorieux Pour revaloriser Migne, 71. 2VL 1, 754–762, hier 758. Janauschek, VII Nr. 47. R. Bultot, Les ‘Meditationes’ Pseudo-Bernardines sur la connaissance de la condition humaine, in: Sacris Erudiri 15 (1964), 256–291 und 16 (1965), 425–427. (14r–15v) Heinrich Seuse: Horologium sapientiae. Excerpta. Lib. 1, cap. 12. Hinc dicitur in horologio sapientie. O quam misericorditer parcis cum hic adversa tribuis … — … et tam immensam gloriam possidere decrevisti. ›Hec vero signa‹. (15r) Lib. 1, cap. 13. Audire vis cytharam spiritualis musice pulchre resonantem … — … quia mecum sine fine sunt regnaturi. ›Hec vero signa‹. (15v) Lib. 1, cap. 13. Item sic sapientia in alio libro eiusdem libri. Tanta est preeminentia eternae glorie … — … quia labor est cum fine premium sine fine. ›Hec vero signa‹. Druck: Seuse Horologium, 477, 488–491, 487. (15v–16r) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Hec omnia fratres mei amatores mundi diligentissime advertunt … Christus enim deus noster negociator nostre salutis iustus et misericors. Qui secundum apostolum vult omnes homines [I Tim 2,4] … — … ubi tandem cruciatus intollerabiles sustinebitis eternaliter. (16r) Ps.-Eusebius Cremonensis: Epistula ad Damasum de morte Hieronymi. Sed forte sunt aliqui predictis verbis … ego respondeo secundum beatum Iheronimum in testamento suo. Aut ego fallor … — … transierint in egestatem. Druck: PL 22, 249. (16r) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Et quod si hec [horribilia et] terribilia que dicta sunt servis diaboli … — … nisi ut attendant immensitatem gaudiorum celestium. (16r–v) Heinrich Seuse: Horologium sapientiae. Lib. 1, cap. 6. Excerptum. Ita dicens in horologio sapientie. Simplicissime essencie mee iocundissima visio … — … omnia denique intrumenta musicalia excedit ad symphonias. ›Hec vero signa‹. Druck: Seuse Horologium, 424f. (16v) Aurelius Augustinus: De libero arbitrio. Lib. 3, cap. 25, 76. Excerptum. Item Augustinus. Tanta est pulchritudo iustitie tanta est iocunditas lucis eterne … — … bonorum temporalium recte meritoque despicerentur. ›Hec ille‹. Druck: CC SL 29, 321. Literatur: CPL 260. Kurz 5/1, 153f. (16v) Bonaventura: Soliloquium. Cap. 4, 13. Excerptum. Item Bonaventura libro de consolatione allegans beatum Ancelmum ita dicit. Vide igitur que lingua enarrare quis intellectus capere sufficiat … — … quis putas enarrare sufficit gaudia beatorum. ›Hec ille‹. Druck: Bonaventurae opera 8, 60. (16v–17v) Ps.-Aurelius Augustinus: De diligendo deo. Excerptum. Augustinus doctor egregius celestium gaudiorum contemplator … in suis meditationibus. Exultemus igitur et erigamus totum intellectum nostrum … — … ab invicem distabant. ›Hec Augustinus‹. Druck: PL 40, 861–864. Literatur: Kurz 5/1, 83f. CPPM 2B Nr. 3070. (17v–18r) Ps.-Aurelius Augustinus: Manuale. Excerpta. ›Item ibidem in libro de contemplatione‹. Felix anima que terreno resoluta carcere libera celum petit … — … sed nimium felix si ego ipse meruero cantare canticum domino de dulcibus canticis Sion [Ps 136,3]. ›Hec ille‹. (18r) ›Item ibidem in eodem‹. O regnum celorum regnum gloriosissimum … — … vel reminisci ulterius dedignarer. ›Hec ille‹. Druck: PL 40, 954 u. 955. PL 177, 174 u. 175. Literatur: Kurz 5/1, 155f. Bloomfield 4957. CPPM 2B Nr. 3074. (18r–20r) Ps.-Aurelius Augustinus: Soliloquium animae ad deum. (18r–19r) Ad illa vero gaudia beatus Augustinus … in soliloquiis suis. Quemadmodum desiderat [Ps 41,2] quando veniam et apparebo ante faciem tuam … — … ad tanta gaudia iam pervenire meruerunt. ›Hec Augustinus in libro soliloquiorum‹. (19r–20r) Item in eodem. Cum ergo pervenerimus ad te sapientie fontem … — … ut intrem in gaudium domini mei. ›Hec Augustinus‹. Druck: PL 40, 894–895, 895–897. Literatur: Kurz 5/1, 219. CPPM 2B Nr. 3071. (20r) Speculum amatorum mundi. Fortsetzung. Hec modica de celestibus gaudiis facta utilia. Si igitur illa celestia gaudia ac eterna possidere cupiunt … — … ad vitam religiosam. (20r–v) Bonaventura: Soliloquium. Excerpta. Ad quam salubritatem fugiendum hortatur nos beatus Bernardus dicens. Confuge ad urbem refugii … — … et ad futuram gloriam que promittitur. O vita secura ubi conscientia pura [Bernardus ad milites templi 2,3] … — … et cum devotione acceptatur. ›Hec ille‹. Druck: Bonaventurae opera 8, 45f., 53. (20v) Guilelmus de Sancto Theodorico: Epistula ad fratres de Monte Dei. ›Item ibidem‹. O fortunati o ter quaterque beati contemptores … — … progredientes sanctificat egredientes glorificat. ›Hec ille‹. Druck: Thesaurus anecdotorum novissimus seu veterum monumentorum praecipue …, hrsg. von B. Pez, Augsburg 1729, T. 6, 337f. (20v–23v) Petrus Damiani: Liber qui dicitur "Dominus vobiscum". Cap. 19. Ut autem huius vite salutifer amor in nobis ac magis ac magis crescat … dicitur compositus a Petro Damiani secundum alios a beato Gregorio pape secundum quosdam alios a beato Basilio episcopo … et illius tenor talis est. Libet de singularis vite meritis pauca perstringere … — … ad edificatam perveniet domum non manufactam eternam in celis. Ipso prestante qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus in secula seculorum. ›Amen sit semper et in evum. Explicit speculum amatorum mundi‹. Auch Ps.-Basilius Magnus: De laude vitae solitariae. Druck: PL 145, 246–251. Die Briefe des Petrus Damiani, hrsg. von K. Riendel, T. 1, München 1983 (MGH, Briefe der dt. Kaiserzeit 4,1), 272–278. Literatur: Zur Verfasserfrage O. Bardenhewer, Geschichte der altkirchlichen Literatur, Bd. 3, Freiburg/Br. 1923, 145. – 24r–v leer.

III

Papier — 73 Bl. — Holstein — um 1441

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: Piccard-Online 75893 (1441), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Lagen: VI (12). VI+1 (25). VI (36)! 3 VI (72). Tintenfoliierung (19. Jh.) 1–73. Zählfehler: ein Bl. ausgelassen: 34,II. Hand 1 und 2: Schriftraum: 17 × 10,5–11 cm. 36–38 Zeilen. Hand 3–5: Schriftraum: 15–15,5 × 9,5–10 cm. 26–28 Zeilen. Bastarda von fünf Händen: Hand 1: 1r–24v, Hand 2: 25r, diese ebenfalls in Teil I 58r, Hand 3: 26r–59r, Hand 4: 59r–60v, Hand 5: 61r–70r, Nachträge von Johannes Reborch: 1r–25r. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei bis drei Zeilen.

1r–25r Ps.-Eusebius Cremonensis: Epistula ad Damasum de morte Hieronymi. Nachgetragen: ›Incipit epistola beati Eusebii ad beatum Damasum Portuensem episcopum … Incipit salutatio‹. Patri reverendissimo Damaso Portuensi episcopo et christianissimo Theodosio Romanorum senatori Eusebius olim Ieronimi sanctissimi discipulus … Am Rand nachgetragen: ›Post salutationem incipit epistola Eusebii‹. Multifariam multisque modis olim deus locutus est … — … et in futuro gaudia que tu iam possides adipisci amen. ›Explicit testamentum beati Ieronimi presbyteri cardinalis‹. Nachgetragen: ›Explicit epistola beati eiusdem ad sanctum Damasum ut supra in prohemio‹. Nachträge sowie weitere Rubriken am Rand von der Hand des Johannes Reborch. Auszüge in Teil II sowie Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 56vb. Der vollständige Text ebenfalls in Cod. ms. Bord. 38, Teil II, 43r–69v. Druck: PL 22, 239–282. Literatur: BHL 3866. BHM 3 Nr. 903. – 25v leer.

26r–60v Ps.-Albertus Magnus: Paradisus animae. Prologus. Sunt quedam vicia que frequenter speciem virtutum assumunt … Textus. Karitas ad deum vera et perfecta est … — … quia fuit negligens in custodia oculorum. Nachgetragen: ›Et sic est finis de virtutibus et sequitur de oppositis‹. Druck: GW 703707. Alberti Magni opera omnia, hrsg. v. A. Borgnet, Bd. 37, Paris 1898, 447–529. Literatur: Bloomfield 5875. M. Bloomfield, A preliminary list of incipits of Latin works on the virtues and vices, mainly of the thirteenth, fourteenth and fifteenth centuries, in: Traditio 11 (1955) Nr. 971. Hamesse/Szyller Nr. 31858 (Hs. erwähnt). 2VL 7, 293–298. Glorieux Répertoire Nr. 6cq. W. Fechter, Zur handschriftlichen Überlieferung des Ps.-albertinischen "Paradisus Animae" und seiner Übersetzungen ins Mittelhochdeutsche, in: Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 105 (1976), 66–68. B. Söller, Der Traktat »Paradisus animae« des Pseudo-Albertus Magnus im deutschen Spätmittelalter. Überlieferungsgeschichte, Wirkungsgeschichte, Textedition der vntugent-Version aus dem 15. Jahrhundert, Würzburg 1987.

60v–70v Collecta de vitiis spiritualibus. Si dixerimus peccatum [I Io 1,8] dicit Johannes cum nec infans unius diei super terram … — … et etiam futuros ne consilia committant benigne ac propitius custodiat sed dominus Ihesus Christus filius dei altissimus qui vivit et regnat in unitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum amen. Ungedruckt. Literatur: Bloomfield 5534. – 71r–72v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
BHM B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta. La tradition manuscrite des oeuvres de Saint Jérôme, Bd. 1A–4B, Steenbrugge 1969–1972 (Instrumenta patristica 4)
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bonaventurae opera Doctoris Seraphici S. Bonaventurae S. R. E. Episcopi Cardinalis opera omnia … edita studio et cura P. P. Collegii a S. Bonaventura …, Bd. 1–10, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1898–1901
CANTUS CANTUS: A Database for Latin Ecclesiastical Chant. Indices of chants in selected manuscripts and early printed sources of the liturgical Office (http://cantus.uwaterloo.ca//)
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
CPPM Clavis patristica pseudepigraphorum medii aevi, hrsg. von I. Machielsen, Turnhout 1990– (Corpus Christianorum. Series Latina)
Distelbrink B. Distelbrink, Bonaventurae scripta authentica, dubia vel spuria critice recensita, Rom 1975 (Subsidia scientifica franciscalia 5)
Emery Prolegomena K. Emery, Dionysii Cartusiensis Opera selecta, Bd. 1: Prolegomena. Bibliotheca manuscripta. Studia bibliographica, Turnhout 1991 (CC CM 121 und 121A)
Franck Aufgeschlagen M. Franck u. a., Aufgeschlagen. Universitätsbibliothek Kiel öffnet ihre Buchschätze des Bordesholmer Klosters, Ausstellung 20.08.–27.09.2002, Kiel 2002 (Vorauspublikation aus dem Sammelband "Die Bibliothek des Augustinerchorherrenstifts Bordesholm". In Vorbereitung für 2003)
Glorieux Pour revaloriser Migne P. Glorieux, Pour revaloriser Migne. Tables rectificatives, Lille 1952 (Mélanges de science religieuse; Année 9: Cahier supplémentaire)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Janauschek L. Janauschek, Bibliographia Bernardina, Wien 1891, ND Hildesheim 1959
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kurz 5/1 R. Kurz, Die handschriftliche Überlieferung der Werke des heiligen Augustinus, Bd. 5/1: Bundesrepublik Deutschland und Westberlin, Werkverzeichnis, Wien 1976 (Veröffentlichungen der Kommission zur Herausgabe des Corpus der lateinischen Kirchenväter 9 = Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse, Sitzungsberichte 306)
Little A. G. Little, Initia operum latinorum quae saeculis XIII, XIV, XV attribuuntur secundum ordinem alphabeti disposita, Manchester 1904 (Publications of the University of Manchester. Historical Series 2), ND New York 1958 (Burt Franklin Bibliographical Series 7)
Madre A. Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl. Leben und Schriften, Münster/Westf. 1965
Meier Werke L. Meier, Die Werke der Erfurter Kartäusers Jakob von Jüterbog in ihrer handschriftlichen Überlieferung, Münster/Westf. 1955 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters 37,5)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Petrus Lombardus Magistri Petri Lombardi Parisiensis Episcopi Sententiae in IV libris distinctae, 2 Bde., Editiones Collegii S. Bonaventurae ad Claras Aquas, Grottaferrata 31972–1981 (Spicilegium Bonaventurianum 4, 5)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
PLS Patrologiae cursus completus. Series Latina, Supplementum, Bd. 1–5, hrsg. von A. Hamman, Paris 1958–1974
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Roth Sündenspiegel G. Roth, Sündenspiegel im 15. Jahrhundert. Untersuchungen zum pseudo-augustinischen „Speculum peccatoris“ in deutscher Überlieferung, Bern u. a. 1991 (Deutsche Literatur von den Anfängen bis 1700, 12)
Rudolf Ars moriendi R. Rudolf, Ars moriendi. Von der Kunst des heilsamen Lebens und Sterbens, Köln, Graz 1957 (Forschungen zur Volkskunde 39)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Seuse Horologium Heinrich Seuses Horologium sapientiae, hrsg. von P. Künzle, 1. kritische Ausg. unter Benützung der Vorarbeiten von D. Planzer, Freiburg/CH 1977 (Spicilegium Friburgense 23)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Zumkeller A. Zumkeller, Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken, Würzburg 1966 (Cassiciacum 20)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)