de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 57
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Theologische Sammelhandschrift

Papier — 240 Bl. — 14,8 × 10,5 cm — Holstein — 1471–1476

Wasserzeichen: Buchstabe P, gebrochen, zweikonturig, mit Beizeichen: Piccard-Online 115623 (1476, auch in Cod. ms. Bord. 27, Teil IV und V, sowie 38), ein weiterer Typ nicht nachweisbar (auch in Cod. ms. Bord. 27, Teil IV und V, sowie 38 und 56). Buchstabe P, gebrochen, zweikonturig, mit Querstrich: WZIS DE1710-Hs2668_34, WZIS DE1710-Hs2668_33 (beide 15. Jh.). Ochsenkopf mit Augen, Nase und weiteren Gesichtsmerkmalen: Piccard-Online 80435, Piccard-Online 80575 (beide 1471). Oschenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: Piccard-Online 75184 (1473), eine weiterer Typ nicht nachweisbar, Piccard-Online 74355 (1472, auch in Cod. ms. Bord. 53, 27, Teil V, sowie in weiteren Hss. des Schreibers Johannes Nese), ein ähnlicher Typ ebenfalls in Cod. ms. Bord. 27, Teil IV, nicht nachweisbar. Wappen, Schild mit Zwillingsbalken, ohne Beiwerk im Schild: nicht nachweisbar. Meerjungfrau mit Kugel und einem weiteren Beizeichen: ähnlich Inventaire des manuscrits de papier du XVe siècle conservés à la Bibliothèque Royale de Belgique et de leurs filigranes, bearb. von M. Wittek, Brüssel 2006, T. 4, Nr. 2395 (1482). Lagen: 7 VI (84). 10 VI (236)! VII (250). VI–1 (261). VI–1 (287)! Reklamanten bis zur 7. Lage. Zeitgenössische Foliierung in roter Tinte. Herausgetrennte, aber mitgezählte Bl. 85–116, 262–276. Schriftraum: 10,5–11 × 7–8 cm. 20–25 Zeilen. Eine Spalte. Bastarda von zwei Händen. Hand 1: 1r–78r, diese Hand auch in Cod. ms. Bord. 27, Teil IV, 1r–21v. Hand 2: Johannes Reborch, 78v–80r und 117r–256r. Rubriziert. Rote, blaue und grüne Lombarden über zwei bis vier Zeilen.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem Lederüberzug. Auf dem VD Reste eines Titelschildes aus Papier. Drei Doppelbünde. Zwei Riemenschließen, nur die Fensterlager und Gegenbleche erhalten. Diese Form ebenfalls auf Cod. ms. Bord. 10, 58D, 107 und 119. Rückenleder gebrochen.

Herkunft: Der Schreiber Johannes Reborch benutzte wahrscheinlich Vorlagen aus Cismar, Bordesholm und wahrscheinlich auch aus Segeberg. 1474 visitierten die Segeberger Chorherren Bordesholm. Siehe dazu Loer, 28, 47, 72 und Schnabel, 157f. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) nicht aufgeführt. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) verzeichnet unter Speculum animae peccatricis. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) betitelt mit 1. Speculum peccatoris in quo preces aliquot ad Mariam. 2. Memoria mortuorum et alia.

Steffenhagen Nr. CCCXVI. — Ratjen, 84–86. — Krämer, 98. — Franck Aufgeschlagen, 35. — Schnabel, 100, 111f., 122–125, 133, 143, 149f., 152–158, 181, 187, 317, 328, 376, 634.

Lateinisch und Mittelniederdeutsch.

VS Inhaltsverzeichnis. ›Contenta huius libelli primo‹. Speculum peccatricis anime magistri Alani de Rupe … — … Almutii descriptio et mistica significatio 200.

1r–64r Alanus de Rupe: Speculum peccatricis animae. (1r–2r) Prologus. ›Incipit speculum peccatricis anime. Prologus‹. Quoniam ut inquit propheta regius nescierunt neque intellexerunt homines … (2r–64r) Textus. ›Prima oratio ad virginem Mariam et sanctissimum Dominicum contra vicium infidelitatis‹. Amorosissima Maria totius trinitatis nobilissimum triclinium universe fidei via methodus et regula … — … nisi pro nobis apud deum oraverit tecum advocatus mundi Dominicus cum etiam sanctis omnibus. Quod nobis donare dignetur te intercedente dominus Ihesus Christus filius tuus qui cum patre et sancto spiritu vivit et regnat deus in secula benedictus. ›Amen‹. Danach eine kurze Anleitung zum Gebrauch des Speculums. Auch in Cod. ms. Bord. 58, 39r–61v. Druck: Beatus Dominicus. Speculum peccatricis animae, recensuit R. P. L. Loumans, Antwerpen 1635, 14–202. Literatur: Kaeppeli Nr. 85 (Hs. genannt). CALMA 1, 101 Nr. 12.

64v–78r Alanus de Rupe: Exemplum. ›Sequitur exemplum pulcherrimum de quadam sorore religiosa Italica nomine Bene seu Benedicta de causa summa perfecte penitendi et ad deum in toto se convertendi etc‹. Quedam mulier in civitate Florencia Tussie nomine Benedicta de qua habetur in legenda beati Dominici nobilibus orta natalibus … — … in quibus omnibus dulcissima virgo Maria fuit prefigurata. ›Quod nobis concedat Ihesus Christus Marie filius. Amen‹. Ebenfalls in Cod. ms. Bord. 58, 61v–67v. Im Druck (s. o.) Kap. 16, 203–243.

78v–80r Versus et proverbia. ›Metra sequentia cadunt in materia precedenti‹. Walther I 8817, 2821, 13452. Liber floretus. Excerptum. Baptizor firmor peniteo … Am Ende abweichend. Druck: Liber Floretus, hrsg. nach der Hs. Utrecht, U.B. 283 von Á. Orbán, Kastellaun/Hunsrück 1979 (Mittellateinisches Jahrbuch, Beih. 16), 17, 358–362. Literatur: Janauschek, XIII Nr. 39. Walther I 680. (79r) Walther I 3148. Esto fide firmus spe rectus … Liber Floretus (wie oben), 25, 538f. In ra prud iust vo … Sap intel con for … Vgl. Liber Floretus (wie oben), 25, 542, 540f. Walther I 20647. Sis pauper mitis … Vgl. Walther II 29754a. Tu non sis tumidus verbis … Liber Floretus (wie oben), 6, 121–124. (79v–80r) Diverse Reihen von abgekürzten Merkwörtern. Sis humilis mente … Liber floretus (wie oben), 34, 703–707. – 80v–84v leer.

117r–127r Ecbertus Schonaugiensis (?): Sermo ad beatam virginem deiparam. Mndt. ›Mentem pariter etc.Unse ghedanken unde oghen myt unsen henden heve wy op tho dy o konnynghinne der werld Maria … — … Ihesus Cristus din enghebaren zone unse here de baven alle dink en benediet god ys to ewighen tyden. Amen.Orate pro scriptore unum pater noster‹. Gegenüber dem lateinischen Text leicht verkürzt. Edition in Vorbereitung. Druck des lat. Textes: PL 184, 1009–1014. PL 95, 1515–1519. Literatur: Borchling 2, 144 (diese Hs.). CALMA 3, 190 Nr. 13. Emery Prolegomena, 565–584. Siehe zur Literatur auch die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 53, Teil I, 26v–33r. Danach Verse: Sych dych an unde nicht mych. | Doe yk unrecht hodes dich. | Laet syn eynem yderman wer he yst. | So ne secht dy nymant wer du byst. – 127v–128v leer.

129r–135v De memoria mortis. ›Memoria mortis‹. Memor esto quoniam mors non tardabit [Sir 14,12] ecclesiasticus XIIII. Plato: Summa philosophia est assidua mortis cogitatio … — … ad merces bone vite est vita eterna. Quam nobis concedat qui sine fine vivit et regnat. Amen. ›Explicit de memoria mortis‹. Ebenfalls in zwei Hss. aus Cismar: Kopenhagen, KB, GKS 3396 8vo, 52r–60r (Kopenhagen, 123) und Kopenhagen, KB, GKS 1382 4to, 43v–49v (Kopenhagen, 127) sowie Lüneburg, RB, Theol. 2° 88, 422ra–425vb (Lüneburg 2, 181). Siehe auch Cod. ms. Bord. 53, Teil I.

135v–140r Versus et Excerpta. (135v) Isidorus Hispalensis: De summo bono. Excerptum. ›Yheronimus‹. Mori oportet hominem in carne mundo ne moriatur … Druck: CC SL 111, 327, 61,6. Literatur: CPL 1199. Quid prodest homini [Mt 16,26]. Hugo de Sancto Caro: Liber de doctrina et praeparatione cordis. Excerptum. ›Augustinus‹. Cum videris o claustralis anima … — … ad infernum huiusmodi reputa libertatem. Druck: Paris 1506, Tractatus primus. Walther I 9900. (136r–136v) Walther I 18017, 4614, 8346, 11279, 18886. Mit Übersetzung: Dre puncte weyt ik vor waer … (137r–137v) Speculum peccatoris. ›Speculum peccatoris‹. O vos omnes qui transitis [Lam 1,12] figuram hanc inspicite … — … Propter meos reatus sine fine sum dampnatus. Et sic est finis. Druck und Literatur: AH 46 Nr. 307. Walther I 13068. Chevalier 13049. (138r) De arte moriendi. Vanitatum vanitas omnia sunt vana … — … Et sic est finis. Walther I 20038. Diese Verse sowie die auf 136r–v (ausgenommen Walther I 11279) auch in Kopenhagen, KB, GKS 1382 4to, 49v–51r. Vita nostra misera transit nimis cito … Druck: Jean de Schoonhoven. De contemptu huius mundi, hrsg. von A. Gruijs, in: Archivum latinitatis medii aevi 33 (1963), 63. (138v) Walther I 16109. Transit vita brevis modo vivis cras morieris … 3 Verse. Walther I 12796, 11900, 9920. ›Bernardus‹. Miser homo quare omni hora … — … et cor scindetur dolore. ›Hec ille‹. Druck: Flores doctorum … per Thomam Hybernicum, Wien 1751, 478. Johannes Herolt: Sermo 153. Excerptum. Considera quando in mortem iacebis … — … et mercedem pro illis reciperes. Mit Abweichungen. Druck: Johannes Herolt, Discipulus redivivus …, Augsburg 1728, 1141. Literatur: Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 174. (139r) Walther II 13445. (139v) Prelaten de God nicht en seen | Papen de ere kerken vleen … — … de desse stucke welk pleghen. Eyn junck herte ane moet … — … desse seven synt tieghen der nature aerd. Die erste Zeile auf Bl. 140r wiederholt. (140r) Gheld ghave unde ghunst | de breket breve recht unde kunst. – 140v leer.

141r–142r Exordium ordinis Cartusiensis. ›Exordium Carthusie‹. Anno domini MLXXXII sicut patres nostri narraverunt nobis fuit quidam magnus clericus regens actu Parisius in theologia … — … ceperunt edificare primam domum Carthusiensis ordinis que domus Carthusia vero nomine nuncupatur. Auch in Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 58va–59ra, enthalten, siehe diese Beschreibung. Druck: PL 152, 127f.

142v–144r Exemplum. Erat quedam virgo que toto corde desiderio affectabat corpus domini nostri Ihesu Christi frequenter suscipere … — … et ad vitam eternam perducat pater et filius et semper alius qui perpetue in unitate triumphat. Amen. Nicht nachweisbar.

144v–149v Ps.-Hugo de Sancto Victore, Ps.-Bernardus Claraevallensis: Tractatus de interiori domo seu de conscientia aedificandi. Exzerpte aus den angegebenen Kapiteln. ›Liber Hugonis de conscientia‹. (144v) Prooemium. Domus in qua habitamus ex omni parte sui ruinam nobis minatur … — … domum edificat conscientie. Quam utique faciunt bonam … — … provida declinatio. (144v) Cap. 1,1. Hec ergo conscientia in qua perpetuo anima mansura est edificanda est … — … ex quo sui accusator exstiterit. (145r–146r) Cap. 1,2–1,5. Beata est [anima] que in pace formata est et in dei amore … — … qui omnia forinseca reliquimus. (146r–147v) Cap. 6,12–7,14. Redi ergo ad cor tuum … — … et ab eo consolationem recipiat. (147r–149r) Cap. 10,17–11,19. Multi querunt scientiam … — … quam quod decens est in se apprehendere potest. (149r–v) Cap. 14,23–15,24. Bona conscientia est qua habet in corde puritatem … — … sed nulla est melior illa qua homo se cognoscit. ›Et sic est finis‹. In ähnlicher Form ebenfalls in Cod. ms. Bord. 16, 176v–178v (ohne Prolog), 21, 78v–80v, und Cod. ms. Bord. 56, 55r–60r. Eine umfangreichere Version in Cod. ms. Bord. 55, 13r–41v. Druck: PL 184, 507C–508C, 509A–B, 509C–510D, 513C–515B, 516B–517D, 520A–C. Zur Literatur siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 16. (149v) Danach Verse: Sis rogo scribentis | crucifixe memorque legentis. Intima qui mentis | reficis tibi compatientis. Ebenfalls in Cod. ms. Bord. 21, 87v.

150r–155v Hugo de Sancto Victore: De laude caritatis. ›Hugo de caritate‹. Karitas est que servis dei mundi huius illecebras fugere … — … ut ipse cum patre ad nos venire dignetur. Qui vivit etc. Ohne Prolog und den Beginn des ersten Kapitels. Mit diesem Anfang auch in Berlin, SBBPK, Ms. theol. fol. 569, 122r (Berlin 13,2,1, 242). Vollständig in Cod. ms. Bord. 56, 195v–202v. Druck: PL 176, 971–976. Zur Literatur siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 56.

156r–161r Valerius Bergidensis (?): Tractatus ad instaurationem bonae vitae. ›Incipit tractatus beati Isidori ad instaurationem bone vite‹. Dilecte fili dilige lacrimas noli differe eas tantum promptus esto ad lamenta … — … respue sermones impudicos. (157v) Fuge inhonesta verba vanus sermo cito polluit mentem … — … apud dominum pro baptismo reputantur. ›Explicit tractatus beati Ysidori ad instaurationem bone vite‹. In dieser Fassung auch in Cod. ms. Bord. 21, 77r–78v. Siehe zu den Druckausgaben und zur Literatur diese Beschreibung. Nähere Angaben in dieser Beschreibung. – 161v–164v leer.

165r–168r Alanus de Rupe: Versus de digna et utili habitatione cellarum. Utile suggessit sanctum celesteque numen | Cum te direxit ad Carthusiense cacumen … — … Hoc pater hoc flamen hoc filius annuat amen. ›Et est finis‹. Druck: GW M39205, ff iiiv–ff vv. Literatur: Walther I 19922.

168r Versus et Excerpta. ›Item‹. Cella quies mentis fuga rixe cura studentis … Walther I 2595. Dyna Cayn Judas Balaam Yesi Semeique … 3 Verse. Über der ersten Zeile die entsprechenden Bibelstellen: Gn 34, Gn 4, Io 13, Nm 22, IV Rg 1, III Rg 2. Ähnlich in Darmstadt, LHB, Hs 349, Vorsatz verso (Darmstadt 5,1, 31). Guilelmus de Sancto Theodorico: Epistula ad fratres de Monte Dei. Excerptum. ›Bernardus‹. Cum in cellis fideliter celebratur audeo dicere angeli dei … — … et in celis. Druck: CC CM 88, 234, 225–228. Danach: Walther I 8259. – 168v leer.

169r–169v Speculum noviciorum. ›Speculum noviciorum‹. Conversi noviter speculo speculentur in isto | quid doceant quid non quibus est mens vincere Christo … — … Frater Johannes in pace domini requiescat. Amen. ›Et sic est finis‹. Ungedruckt.

169v–171r Jubileus monachorum. ›Incipit jubileus monachorum‹. Cum in nocte video in choro conventum | ad laudandum dominum quemlibet intentum …Explicit jubileus monachorum‹. Literatur: Walther I 3634. Im Anschluss weitere Verse: Qui vult stare in choro qui vult bene psallere Christo | quatuor hoc servet cantet legat audiat orat. (171v) Walther I 3596, 15615, 2363, 8988 (nachgetragen). (172r) Oratio. ›Gloria patri‹. Quia nos ad ymaginem suam creavit … — … usque in finem conservat. Auch in Trier, StB/StA, Hs. 704/906 quart., 83va–vb (ManuMed), und Uppsala, UB, C 387, 20r (Uppsala 4, 564).

172r–v Conradus Eberbacensis: Exordium magnum cisterciense sive narratio de initio cisterciensis ordinis. Exzerpt aus Dist. 5, Cap. 15. ›Exemplum‹. Quotiescumque gloria sancte fuisti cum metu et reverentia exhibetur in terris …Hec de illustribus viris cisterciensis ordinis distinctione 5ta capitulo 15‹. Legitur namque ibidem quod cum frater quidam in oratione constitutus esset et cum multa contritione cordis sui frequentius iteraret … — … quotiescumque gloria etc. Am Ende mit Auslassungen. Edition: CC CM 138, 364f., Z. 153–156; 362–364, Z. 102–130, Z. 140–156. Zur Literatur siehe bei Cod. ms. Bord. 7.

173r–v Regula aurea. ›Aurea versifice pateat tibi regula plane‹. Si quis corde pio cupiat se iungere Christo … — … Sic intelligere poterunt fratres bene cuncta. ›Et sic est finis‹. Walther I 1820.

174r–176v Ps.-Ignatius Antiochenus: Regula Mariae. ›Incipit regula Marie virginis‹. Maria sibi regulam statuit vivendi | Et isto sub ordine deo serviendi … — … Precibus sue matris nos benedicat filius dei patris. ›Explicit regula Marie virginis facta a beato Ignatio episcopo et martire‹. Druck: Vita beate virginis Marie et Salvatoris rhythmica, hrsg. von A. Vögtlin, Tübingen 1888 (Bibliothek des Litterarischen Vereins in Stuttgart 180), 223–227. Literatur: M. Päpke, Das Marienleben des Schweizers Wernher. Mit Nachträgen zu Vögtlins Ausgabe der Vita Marie Rhythmica, Berlin 1913 (Palaestra 81), 166f. Walther I 10692. 2VL 10, 437. Marienlexikon 6, 644–646. S. Foidl, Vita beatae virginis Mariae et Salvatoris rhythmica, in: Deutsches Literatur-Lexikon. Das Mittelalter, Bd. 1: Das geistliche Schrifttum von den Anfängen bis zum Beginn des 14. Jahrhunderts, hrsg. von W. Achnitz, Berlin 2011, 742.

177r–187r Henricus de Calcar: Exercitatorium monachale. ›Liber magistri Hinrici Kalkars ordinis Carthusiensis‹. Volens purgari de peccatis graciam impetrare et indulgenciam consequi salutarem … — … viriliter ergo age et confortaberis. Amamus deum ante omnia similiter et proximum et amaberis sine dubio nunc in eternum. Amen. ›Et sic est finis benedictus Christus in ymnis. Laus domino detur | quod libri finis habetur‹. Auch in Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 45rb–49va, siehe die Edition und Literatur in dieser Beschreibung.

187v–191v Henricus de Calcar: Epistula secunda. Ex quo viam dei arripuisti prepara animam tuam … — … et spiritualem omni tempore ille qui est benedictus in secula seculorum. Amen. ›Et sic est finis‹. Auch in Cod. ms. Bord. 24, Teil I, 49va–51rb, siehe die Edition und Literatur dort.

191v–192r Versus et Excerpta. ›Condiciones et regule penitentium‹. Walther I 18341. (192r) Guilelmus Peraldus: Summa de virtutibus. Excerptum. Cibum laute preparare est hostis nostri gladium acuere … — … contra spiritum. Druck: Guilelmi Peraldi ordinis praedicatorum …, Summae virtutum ac vitiorum, Paris 1629, Bd. 1, 231. Zur Literatur siehe Cod. ms. Bord. 18. Aspiciens pensa qui transis quoniam tensa … 2 Verse. Walther I 10100, 18492. Ad mortem pergo dure premor hac cruce tergo … 3 Verse. Christum non istum sed crede Christum per istum.

192v–193v Status et vita religiosi. ›Hic est status et vita cuiuslibet religiosi volentis deo placere et virtutibus proficere‹. Primo amplectatur cordis puritatem oculos stabiles et ad terram defixos … — … qui in omnibus semper modo et perfectissimo se habuit qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Ebenfalls in Mainz, SB, Hs I 187, 67r–v (Mainz 2, 161 mit Verweis auf weitere Handschriften). Vgl. die Literatur: M. Haverals, Deux exhortationes à la vie monasterique de la ‚Dèvotion moderne’, in: Pascua Mediaevalia. Studies voor Prof. J. M. de Smet, Löwen 1983 (Mediaevalia Lovanienesia, Series I, Studia 10), 605–618.

194r–196r Arnulfus de Boeriis: Speculum monachorum. ›Incipit speculum beati Bernardi ad monachos vel pocius compendiosum et sufficiens regimen totius vite monachalis‹. Si quis emendatioris vite desiderio tactus … — … ymmo sit se existimet quasi ipse et deus sit solius. Amen. ›Et sic est finis‹. Druck: PL 184, 1175–1178. Literatur: Glorieux Pour revaloriser Migne, 73. Bloomfield 5582 und Suppl. Hamesse/Szyller Nr. 30698. Danach: (196r) Macarius Aegypticus: Epistula ad filios. Excerptum. ›Macharius‹. Non monachus possederit grandem humilitatem … — … non poterit precepta servare spiritus. Druck: PL 67, 1165. PG 34, 410. Literatur: CPG 2415,1.

196v–197r Ps.-Bernardus Claraevallensis: De regimine vitae. ›Item libellus sancti Bernardi de regimine vite‹. Si vis esse perfectus hoc regulariter et firmiter teneas semper pre oculis tuis habeas mala tua … — … quid boni inceperis perficere. Sepe confitearis. ›Et sic est finis‹. Literatur: Bloomfield 5677.

197r Ps.-Thomas de Aquino: Epistula de modo studendi. ›Thomas de Aquino‹. Quesivisti a me qualiter oporteat te in thesaurum scientie acquirendo procedere … — … ad id perfigere poteris quod affectas. ›Et sic est finis‹. Druck: S. Thomae Aquinatis Opuscula omnia, hrsg. v. R. P. Madonnet, Paris 1927, Bd. 4, Nr. 44, 535. Literatur: Grabmann, 372f. Glorieux Répertoire Nr. 14fh.

197v–199r Alanus de Rupe (?): De perfecta regulari observantia. ›Pulchra exhortatio Alani de Rupe de perfecta regulari observantia‹. Jhesus et Maria singulis eorum fidelibus sic religiosam in presenti seculo nequam et felicem peragere vitam … — … In cuius rei testimonio nomina nostra per presentes manu conscripsimus singuli quique propria sub patre reverendo visitatore priore bene merito monasterii in Segeberch eiusdam ordinis anno domini 1474 mensis augusti die. Die Rubrik ist nachgetragen, daher unsichere Autorenzuschreibung.

199v–201r De almutio. ›Nota descriptionem et misticam significacionem almucii‹. Almucium nigrum est habitus choralis estivalis canonicorum regularium reformatorum formatum de nigris pelliculis a cruribus ovium … — … et proximum perficere valeatis gratia domini nostri Ihesu Christi opitulante qui post hanc vitam ad patriam claritatis eterne vos perducat. Amen.

201v–209r Versus. ›Incipit solatium minutorum beati Thome de Aquino‹. Vos qui concupiscitis vestram vitam scire … — … Et sic fidem hominum firmare conaris. ›Explicit solatium minutorum beati Thome de Aquino velut et melius. Explicit sortilegium theologicum extractum de historiis biblie et factum pro solatio minutorum a sancto Thome de Aquino‹. Edition und Literatur: S. J. Killings, "Vos qui concupiscitis" or Ludus Filiorum Israel: A Critical Edition, Diss. phil., Toronto 2002. Walther I 20819.

209v–210v Humbertus de Romanis: Epistula de tribus votis substantialibus religiosorum. Excerptum. ›Ex quadam epistola de nota ad Carthusienses‹. Ad vos autem spectat o prelati speculum subditorum esse dominium non amare … — … omnesque vobis commissos domino commendare. Auch in Cod. ms. Bord. 33 (zu Druck und Literatur siehe dort) sowie in Cod. ms. Bord. 54. Danach: Sapienti servire libertas est stulto autem imperare servitus est. Ähnlich im Manipulus florum des Thomas de Hibernia. Siehe Flores doctorum … per Thomam Hybernicum, Wien 1751, 686. Sharpe Nr. 1767, 661. – 211r–212v leer.

213r–243v Excerpta. ›Collecta quedam hinc inde pro religiosis‹. Zahlreiche kurze Exzerpte besonders aus den Werken Bernhards von Clairvaux, Hugos von St. Viktor und deren Pseudepigraphen.

244r Versus. ›Pax huic domui [Lc 10,5].Pax ys eyn woerd | dat bringet voerd … — … In den hoghen troen | ok kan juw nement krenken. Vollständig abgedruckt bei Ratjen, 86.

244r–256r Sermo de bono religionis. Ecce quam bonum [Ps 132,1]. Et si illud psalmi de omnibus vere fidelibus possit intelligi habitantibus in unum … ›Laus deo‹. Auch in München, UB, 8° Cod. ms. 82, 41r–50v (München UB 4, 82, 251). – 256v–261v und 277r–287v leer.

HS Versus et Excerpta. ›Bernardus de superbia monachorum‹. Magis est admiranda … — … in sacco et cinere. ›Hec beatus Bernardus‹. Bernardus Claraevallensis: De consideratione ad Eugenium papam. Excerptum. Monstruosa res preco mutus gradus summus et animus infimus … — … prelatus negligens. Druck: Bernardi opera, 3, 422. Da vinum fanti medonem basia danti … P. Lehmann, Skandinavische Reisefrüchte, in: Nordisk tidskrift för bok- och biblioteksväsen 25 (1938), 160 (2 Verse). Ne panem quem vis in discum mittere morde … 2 Verse. F. Wiggert, Scherflein zur Förderung der Kenntnis älterer deutscher Mundarten und Schriften, Magdeburg 1832, 15. Christe ciba mentem … Walther I 1684. Si bonus est unus … TPMA 13, 180 Nr. 304 (nur der erste Vers.)


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Berlin 13,2,1 V. Rose, Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliotheken zu Berlin, Bd. 13: Verzeichniss der lateinischen Handschriften, Bd. 2: Die Handschriften der kurfürstlichen Bibliothek und der kurfürstlichen Lande, 1. Abteilung, Berlin 1901
Bernardi opera Sancti Bernardi opera, hrsg. von J. Leclercq und H.-M. Rochais, Bd. 1–9, Rom 1957–1998
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Borchling 2 C. Borchling, Mittelniederdeutsche Handschriften in Skandinavien, Schleswig-Holstein, Mecklenburg und Vorpommern. Zweiter Reisebericht, Göttingen 1900 (Nachrichten von der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse 1900, Beiheft)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
CC CM Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, Bd. 1–, Turnhout 1971–
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
Chevalier Repertorium hymnologicum. Catalogue des chants, hymnes, proses, séquences, tropes en usage dans l'église latine depuis les origines jusqu'à nos jours, Bd. 1–6, ed. par U. Chevalier, Louvain 1892–1921 (Subsidia hagiographica 4)
CPG Clavis patrum Graecorum, Bd. 1–6, hrsg. von M. Geerard und J. Noret, Turnhout 1974–2003 (Corpus Christianorum. Series Graeca)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Darmstadt 5,1 Jüngere theologische Texte, beschrieben von K. H. Staub, Wiesbaden 2001 (Die Handschriften der Hessischen Landes- und Hochschulbibliothek Darmstadt 5,1)
Emery Prolegomena K. Emery, Dionysii Cartusiensis Opera selecta, Bd. 1: Prolegomena. Bibliotheca manuscripta. Studia bibliographica, Turnhout 1991 (CC CM 121 und 121A)
Franck Aufgeschlagen M. Franck u. a., Aufgeschlagen. Universitätsbibliothek Kiel öffnet ihre Buchschätze des Bordesholmer Klosters, Ausstellung 20.08.–27.09.2002, Kiel 2002 (Vorauspublikation aus dem Sammelband "Die Bibliothek des Augustinerchorherrenstifts Bordesholm". In Vorbereitung für 2003)
Glorieux Pour revaloriser Migne P. Glorieux, Pour revaloriser Migne. Tables rectificatives, Lille 1952 (Mélanges de science religieuse; Année 9: Cahier supplémentaire)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Grabmann M. Grabmann, Die Werke des heiligen Thomas von Aquin. Eine literarhistorische Untersuchung und Einführung, 3. Aufl. Münster/Westf. 1949, ND ebd. 1967 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 22,1/2)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Hamesse/Szyller Repertorium initiorum manuscriptorum Latinorum medii aevi, curante Jacqueline Hamesse, auxiliante Slawomir Szyller, 4 Bde, Louvain-La-Neuve 2007–2010 (Textes et études du Moyen-Age 42,1–4)
Janauschek L. Janauschek, Bibliographia Bernardina, Wien 1891, ND Hildesheim 1959
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Kopenhagen Catalogus codicum latinorum medii aevi Bibliothecae Regiae Hafniensis quem digessit E. Jørgensen, Kopenhagen 1926
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Loer M. Loer, Die Reformen von Windesheim und Bursfelde im Norden. Einflüsse und Auswirkungen auf die Klöster in Holstein und den Hansestädten Lübeck und Hamburg, Frankfurt/M. 2013 (Kieler Werkstücke A 3)
Lüneburg 2 Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972
Mainz 2 Die Handschriften der Stadtbibliothek Mainz, Bd. 2: Hs I 151–Hs I 250, beschrieben von G. List, Wiesbaden 1998
Marienlexikon Marienlexikon, Bd. 1–6, hrsg. von R. Bäumer, St. Ottilien 1988–1994
München UB 4 Die lateinischen mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek München, Bd. 4: Die Handschriften aus der Oktavreihe, beschrieben von N. Daniel, Wiesbaden 1989 (Die Handschriften der Universitätsbibliothek München 4)
PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, Bd. 1–161, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1857–1866
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Sharpe R. Sharpe, A Handlist of the Latin Writers of Great Britain and Ireland before 1540, Turnhout 1997, Additions and corrections (1997–2001), Turnhout 2001 (Publications of the Journal of medieval Latin 1)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
TPMA Thesaurus proverborum medii aevi = Lexikon der Sprichwörter des romanisch-germanischen Mittelalters, Bd. 1–13, hrsg. vom Kuratorium Singer der Schweizerischen Akademie der Geistes- und Sozialwissenschaften, Berlin u.a., 1996–2002
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)