de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 58H
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Sermones. Gesta Romanorum. Collectio fabularum 'Romulus LBG'. Passio Christi. Petrus de Tarantasia

Papier — 175 Bl. — 29 × 21 cm — Norddeutschland / Bordesholm (?) — 15. Jh., 1. Hälfte / um 1400

Aus drei Teilen zusammengesetzt, teilweise separat foliiert. I: 1r–80v, II: 1r–85v und III: 86r–93v.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem Lederbezug, stark berieben, Fehlstellen im Leder sowie Risse. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt "Bordesholm Hauptwerkstatt" (EBDB w002064): Blattwerk: EBDB s032029. Wirbelfigur, Blattwirbel: EBDB s032030. Stern, sechsstrahlig: EBDB s032033. Rosette mit einem Blattkranz: EBDB s032031. Auf dem VD oben Reste und Abdrücke eines Titelschildes aus Papier, 3 cm hoch, mindestens 12 cm breit, Aufschrift Sermones … Gesta … Am oberen Rand des HD vier Löcher von der Befestigung der entfernten Kettenöse. Hier ein zusätzlicher Kantenbeschlag. 2 x 4 Eck- und Kantenbeschläge. 2 x 5 Löcher mit einem Durchmesser von 0,4 cm sowie Abdrücke von Buckeln mit einem Durchmesser von 1,8 cm. Fünf Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Eine intakte Riemenschließe mit Fensterlager nordelbischen Typs mit randständigen Zierbohrungen und Zierkerben. Der Haken an der Basis mit einer getreppten Aussparung. Oben nur das Lager und das Gegenblech erhalten. Restauriert 2005/2006 von Anne-Katrin Haase, Hamburg. Buchblock befestigt. Fehlstellen im Papier ergänzt.

Auf dem Leder des VD die Zahl 162 in schwarzer Tinte, siehe die Nr. im Verzeichnis von ca. 1665. Der HS mit einem Pergamentblatt beklebt, darauf geschrieben Nimis est avarus cui non sufficit deus. Mehreren Autoren zugeschrieben u. a. Hugo von St. Viktor, Expositio in regulam beati Augustini, PL 176, 884. Darunter Walther II 29733.

Herkunft: Die Faszikel wurden wahrscheinlich in Bordesholm vereint. Die Einbandstempel sind nur noch auf einem weiteren Einband (Cod. ms. Bord. 34) zusammen mit Stempel der Hauptwerkstatt vorhanden, daher wird vermutet, dass auch diese Bände der Hauptwerkstatt entstammen. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur L lvi mit den folgenden Titeln aufgeführt: Sermones de festis principalibus. Gesta Romanorum. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) wohl nur als Gesta Romanorum verzeichnet. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit 1. Sermones de festis principalibus. 2. Gesta Romanorum add. Fabulae quaedam Aesopi selectae. Historia passionis etc.

Merzdorf, 50. — Steffenhagen Nr. CLXII. — Ratjen, 92. — Krämer, 99. — Kristeller 3, 587. — Schnabel, 312, 565.

I

Papier — 80 Bl. — Bordesholm (?) — 1430–1440

Wasserzeichen: Vierfüßer, Ochse, ganze Figur, frei, ohne Beizeichen: WZIS DE2730-PO-86036 (1438, auch in Cod. ms. Bord. 23, Teil II), WZIS DE8100-CodTheol285_999k (1434–1437, auch in Cod. ms. Bord. 52 und 60), WZIS DE5580-Clm6490_173 (1432/1439), drei weitere Typen nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange mit Stern: zwei Typen nicht nachweisbar. Buchstabe A, frei, mit Beizeichen Kugelkreuz: drei Typen nicht nachweisbar. Lagen: 6 VI (72). IV (80). Reklamanten. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–77, die letzten drei Blätter mit moderner Bleistiftfoliierung. Schriftraum: 22 × 14–15 cm. 38–44 Zeilen. Zwei Spalten. Hauptsächlich von einer Hand in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1r–76v, Hand 2: lediglich 77r. Auf 1ra eine Initiale über sechs Zeilen mit Schaftaussparung und mit Knospenbüschel gefüllter Binnenraum. Ansonsten rote Lombarden über zwei bis drei Zeilen. Rote Paragraphenzeichen. Rubriziert. Rote Rubriken. Am Rand wird in schwarzer Tinte zumeist die Rubrik wiederholt.

1ra–77rb Sermones de festis.
(1ra–1vb) Dominica resurrectionis domini. (T28). Surrexit dominus vere [Lc 24,34]. Verba ista sunt de resurrectione et tanguntur duo scilicet veritas resurrectionis et veritas apparitionis
(1vb–4rb) ›Item in die pasche‹. (T28). Valde mane una [Mc 16,2]. In hiis verbis clare testificatur resurrectio Christi in hoc quod includitur in eis quod Maria Magdalena et Maria Jacobi et Salomone venientes cum ungentis invenerunt monumentum vacuum
(4rb–5vb) ›In secunda feria pasche‹. (T28/2). Stetit Ihesus in medio [Lc 24,36]. Legimus quod multipliciter Ihesus apparuit discipulos post resurrectionem
(5vb–7va) ›De ascensione domini‹. (T36). Postquam locutus est [Mc 16,19]. Pro introductione invocandum est divinum auxilium. Iuxta illud Johannes: Sine me nihil potestis facere [Io 15,5]
(7vb–10ra) ›In ascensione domini‹. (T36). Ascendam super altitudinem [Is 14,14]. Sunt nonnulli catholici qui dicunt illud verbum propositum esse dictum de Lucifero
(10ra–12vb) ›De ascensione domini sermo‹. (T36). Videntibus illis elevatus est [Act 1,9]. Quadraginta [!] dies sunt a resurrectione Christi usque ad penthecostes
(12vb–14rb) ›In festo penthecostes‹. (T39). Factus est repente [Act 2,2]. In verbis istis tria possunt considerari. Primum quare spiritus sanctus datus fuit in sono et in linguis et in igne
(14rb–15vb) ›In die pentecostes‹. (T39). Accipite spiritum sanctum [Io 20,22] et ergo volumus invocare spiritum sanctum et dicere: Veni sancte spiritus reple corda tuorum fidelium [Cantus 005327]
(15vb–17ra) ›In die penthecostes‹. (T39). Karitas diffusa est [Rm 5,5]. Hec verba loquitur apostolus Paulus ad omnes virtuosos qui diceret omnem qualitatem
(17ra–18rb) ›Secunda feria pentecostes‹. (T39/2). Qui facit veritatem [Io 3,21]. Verba hec approbantur cum alloquio. Veritas non querit angelum
(18rb–20ra) ›De corpore Christi‹. (T41/5). Probet autem se ipsum homo [I Cor 11,28]. Ex quo secundum omnis ewangelistas hodie Ihesus tria habuit in se. Primum magnum gaudium … Auch in Cod. ms. Bord. 32, 81ra–83va.
(20ra–22ra) ›In cena domini‹. (T25/T41/5). Am Rand Sermo in cena domini sive de corpore Christi. Probet autem se ipsum homo [I Cor 11,28]. In hiis verbis apostolus hortatur et docet nos: Debitum id est modum sumendi corpus
(22ra–23ra) ›De corpore Christi‹. (T41/5). Hic est panis [Io 6,50]. Illa verba sunt de sacramento et de eius virtutibus et hic panis qui est sacramentum in cena domini
(23ra–24rb) ›De corpore Christi‹. (T41/5). Beatus qui non fuerit scandalizatus in me [Mt 11,6]. Verba sunt Mathei XIIo dixit Ihesus ad turbas: Nisi manducaveritis carnem [Io 6,54]
(24rb–26ra) ›Sermo in die Iohannis baptiste‹. (S44). Puer crescebat [Lc 1,80]. In fine surrexit Helyas tamquam ignis et verba eius tamquam facula. Hoc est quod aptum est
(26ra–27rb) ›De sancto Iohanne baptista‹. (S44). Ego vox clamantis [Io 1,23]. Sicud communiter debet videmus quod bonitas servorum reddundat in laudem et gloriam dominorum
(27rb–28va) ›De visitatione Marie virginis‹. (S145). Exsurgens Maria [Lc 1,39]. In hoc ewangelio ewangelista ostendit quomodo Maria Elizabeth visitavit et devote eam salutavit
(28va–30va) ›Sermo de assumptione Marie virginis‹. (S145). Ego mater pulcre [Sir 24,24]. Illa verba sunt sapientie prout scribit Salomon in canticis de assumptione beate virginis
(30va–32rb) ›Item sermo in assumptione Marie virginis‹. (S145). Non diligamus verbo [I Io 3,18]. Verba hec proposita sunt de assumptione dominica unde pro inductione video secundum tenores verborum propositorum quod deus dilexit beatam virginem
(32rb–33va) ›Item alius sermo de assumptione Marie‹. (S145). Que est ista progreditur [Ct 6,9]. Videns Salomon in conspectu gloriam eius quam hodierna die habuit in tanta pulcritudine
(33va–36ra) ›Sermo de nativitate virginis‹. (S65). Dixit deus fiat lux [Gn 1,3]. Verba ista proposita sunt de presenti sollempnitate beate virginis prout ipsa est nata
(36ra–38va) ›Item de nativitate virginis‹. (S65). O viri nonne fortes sunt mulieres [3 Esr 4,34]. In multis legimus scripturis et exemplis mulieres fortes fuisse aliis hominibus
(38va–39rb) ›De nativitate Marie‹. (S65). Hec est dies [Ps 117,24]. Licet deus per singulos fecit dies tamen specialiter dicit propheta plus fecisse istum diem
(39rb–40vb) ›De sancto Michaele‹. (S70). Angeli in celis [Mt 18,10]. Nota Beda dicit super Lucam quando ad nos angeli veniunt implent misterium exterius ut implent interius per contemplationem eorum
(40vb–42rb) ›Sermo de omnibus sanctis‹. (S79). Vidi turbam [Apc 7,9]. Hec verba de sollempnitate presentis diei proposita sunt sed ut melius intelligantur duo possunt queri circa ipsa
(42rb–44ra) ›De omnibus sanctis‹. (S79). Pater quos dedisti [Io 17,24]. Verba illa dici possunt de omnibus virtuosis scilicet quod deus dederat filio suo eos
(44ra–46ra) ›In dedicatione ecclesie‹. (C11). Ecce dimidium bonorum [Lc 19,8]. Hec verba scripta sunt in ewangelio hodierno de quodam principe publicanorum nomine Zacheo
(46ra–47vb) ›In dedicatione‹. (C11). Vidit Jacob in sompnis [Gn 28,12]. Sicud ibidem colligitur hystoria Jacob dormiens in loco super lapidem
(47vb–49rb) ›Item in dedicatione‹. (C11). Elegi et sanctificavi domum istam [II Ch 7,16]. Notandum licet dominus omnia legitur fecisse mandato et verbo sicud dicit propheta: Omnia quecumque voluit fecit [Ps 113,11]
(49rb–50va) ›In dedicatione templi‹. (C11). Ecce dimidium bonorum [Lc 19,8]. Verba ista accepta sunt ex ewangelio sicut solet legi de presenti sollempnitate. Pro quorum introductione et intellectum notandum
(50va–51va) ›De animabus‹. (S80). Recordatus est [Ps 102,14]. Hec verba loquitur deus motus sua magna misericordia per os prophete. David quasi sic vellet dicere
(51va–52va) ›De animabus‹. (S80). Sancta et salubris [II Mcc 13,46]. Unde quatuor sunt per que iuvantur anime in purgatorio per orationes per elemosinas per ieiunia et per oblationes
(52va–53ra) ›Item de animabus‹. (S80). Plora super mortuum [Sir 22,10]. Verba illa sunt Salomonis in quibus nobis mirabiliter deplangit ipse tres status. Primo statum dampnatorum in inferno
(53ra–53vb) ›Item de animabus‹. (S80). Cuius vita mortua est in vita dignum est . Gregorius ad intelligendum. Nota quod Gregorius loquitur ad terrorem peccatoris dicit: Cuius vita etc
(53vb–55rb) ›Sermo de nativitate Marie virginis‹. (S65). In me gratia omnis vite [Sir 24,25]. Potuit bene dicere virgo Maria tempore sue contemptionis hec verba notificans nobis per causam sanctissimam contemptionem
(55rb–56ra) ›De conceptione Marie virginis sermo‹. (S5). Ora pro nobis [Idt 8,29]. Hec verba sunt verba principum et sacerdotum vel presbytorum filiorum Israel cum essent in tribulatione et periculo
(56ra–57rb) ›Item de conceptione‹. (S5). Tota pulchra es amica [Ct 4,7]. In hiis verbis commendatur dulcissima virgo Marie ex duobus. Primo ex pulchritudine corporis
(58rb–59ra) ›De conceptione‹. (S5). Orietur stella ex Iacob [Nm 24,17]. Verba illa possunt dici de eius conceptione eo quod eius conceptio fuit omnino gloriosa
(59ra–61va) ›Sermo de nativitate Christi ad primam missam‹. (T6). Hodie seculo maris stella [AH 53,16]. In verbis istis duo investigantur. Primum quare beata virgo dicatur stella maris
(60ra–61va) ›Ad summam missam‹. (T6). Mirabilis natura mirifice induta [AH 53,15]. Hec ille Gregorius de nativitate Christi. Pro firma declaratione horum verborum teste etiam beato Bernardo
(61va–63ra) ›De nativitate domini sermo‹. (T6). Gaudent in hac die [AH 53,16]. Hec verba ille Gregorius in de laudibus festis. Pro quo sciendum quod Gregorius vult virtualiter illam rationem
(63ra–64rb) ›Item de nativitate Christi‹. (T6). Reddite que sunt Cesaris [Mt 22,21]. Legimus ex pollicia quod inferiores tenentur ministrare cesum et subsidium suis
(64rb–66rb) ›Sermo de circumsione domini‹. (T8). Ecce Maria genuit nobis salvatorem [CAO 2523]. Illud solet decantari de solempnitate presentis festi sed pro introductione intellectus principium verborum sciendum quod presens iste dies dupliciter nominatur
(66rb–vb) ›Sermo de circumcisione domini‹. (T8). Nota per circumscisionem visus est Christus verus homo et per nativitatem super naturam genitus verus deus
(66vb–68vb) ›In epyphania‹. (T10). Ecce magi ab oriente [Mt 2,1]. Pro introductione presentis materie sciendum quod presens iste dies recolitur propter quatuor que deus operatus est mirabiliter in hoc die
(68vb–70rb) ›In purificatione virginis‹. (S21). Quia viderunt oculi [Lc 2,30]. Notandum quod virtus presentis ewangelii totaliter explanatur et funditur super illam hystoriam
(70rb–71va) ›Sermo de purificatione virginis‹. (S21). Adorna thalamum tuum Syon [CANTUS g00068]. Verba illa solent decantari hodie ob laudem beate virginis de presenti sollempnitate ea de ratione
(71va–73ra) ›De annunciatione‹. (S28). Quia respexit humilitatem ancille [Lc 1,48]. Intelligendo hominum verba esse sensus et ratio talis elicitur quasi velit ipsa dicere
(73ra–75rb) ›In annunciatione Marie‹. (S28). Ave Maria gratia plena [Lc 1,28]. Verba sunt hec que proposita sunt virgini gloriose ad salutationem annunciatoris per angelum
(75rb–76vb) ›In annunciatione Marie‹. (S28). Missus est Gabriel [Lc 1,26]. Dies presens vocatur annunciationis pro quo sciendum quod in omni annunciatione quatuor sunt respicienda
(77ra–b) ›Sermo de conceptione beate Marie virginis‹. (S5). [Q]ue est ista que progreditur [Ct 6,9]. Sciendum quamvis Salomon diversa cantica in amorem et laudem suarum concubinarum videtur descripsisse … Die Predigt von anderer Hand bricht am Ende der Spalte ab. – 77v–80v leer.

II

Papier — 86 Bl. — Norddeutschland — um 1440

Wasserzeichen: Krone ohne Bügel, frei, ohne Beizeichen: WZIS DE1185-S712_279 (1440/1445), sowie eine Variante, Variante von WZIS DE1185-S712_232 (1440/1445). Sonne, frei, ohne Beizeichen, mit Gesicht: Variante von WZIS DE1185-S319_231 (1430/1440, auch in Cod. ms. Bord. 16 und 23, Teil II und IV), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Hammer, frei, mit Beizeichen Kugelkreuz: WZIS DE3315-GMXXXIV.E.106._7, WZIS DE3315-GMXXXIV.E.106._3 (beide 1431/1440). Lagen: VI–1 (10)! 5 VI (70). IX–3 (85). Lagenzählung von 2–4tus. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–85. Zählfehler: Das zweite Blatt ungezählt, jetzt 1a. Das erste Bl. wurde herausgerissen, im unteren Bereich blieb ein schmales Stück mit Text erhalten. Bl. 85 mit den Maßen 24 × 21 cm. Schwemmränder nach einem Wasserschaden im unteren Bereich mit Verminderung der Farbtiefe der Tinte. Schriftraum: 21 × 15,5–16 cm. 26–40 Zeilen. Mit Ausnahme von Bl. 71 und 85r zwei Spalten. Von vier Händen in Bastarda geschrieben. Hand 1: 1r–70va, Hand 2: 71r–v, Hand 3: 72ra–73va und 85r, Hand 4: 74ra–84vb. Bl. 68r, eine über sechs Zeilen reichende G-Initiale in verblasster roter Tinte mit umlaufenden Zacken und Schrift im Binnenraum Maria Ihesus, dazu ein Kreuz. Nur die Bl. 11ra–19rb,, 64r, 65v, 68ra–vb, und 74ra–84vb sind rubriziert. Hier auch rote Lombarden über zwei bis drei Zeilen, ansonsten fehlend.

1ra–b De Ulixe. Anfang fehlt, der Text beginnt: Necesse haberet ibi ante navigare iussit se ad malum navis ligare … — … ut sola celestia appetant tunc potest evadere periculum et ista vicia opprimentur et ad victoriam pervenit etc. Mit kleineren Abweichungen in Honorius Augustodunenesis, Speculum ecclesiae, Dominica in septuagesima, PL 172, 855–857 (CLAMA 6, 238f. Nr. 34.) sowie Wernerus de Sancto Blasio, Liber deflorationum, Sermo in septuagesima, PL 157, 848f. Direkt im Anschluss die Gesta Romanorum.

1rb–67va Gesta Romanorum. Excerptum. Legitur quod erat quidam valde senex princeps Romanorum nomine Pompeius. Hic duxit cuiusdam filiam nobilis qui Cesar vocabatur … — … si desideras vitam eternam obtinere quam nobis concedat Marie filius qui vivit et regnat per omnia in secula seculorum. Amen. Beginnt mit Kapitel 19 nach Oesterley, Gesta Romanorum, dann 20, 23, 21, 22, 138, 24, 137, 25, 26, 182 (germ. 11), 262 (app. 66), 27. Zusätzlich: (6va–7ra) Mulier quedam erat pulcra uni militi est desponsata … Auch in Bremen, UB, msb 0003, 54va–b (Bremen, 106). Setzt fort mit Kap. 127, 174, 100, 157, 122, 123, 28, 118, 246 (app. 50), 29–31, 214 (app. 18), 2–5, 32, 33, 187 (germ. 22), 1, 9, 6–8, 11, 12, 89, 145, 16, 111, 150, 149, 148, 13, 14, 112–116, 91, 140, 90, 152, 88, 17, 183 (germ. 15), 184 (germ. 16), 176, 34–36, 95, zusätzlich wie Gesta Romanorum, 176 Nr. 14 (39rb–41va Erat quidam rex potens valde qui supra portam civitatis problema scribsit …), 164, 165, 210 (app. 14), 167, 168, 47, 135, 126, 50, 198 (app. 2), 41, 169, 215 (app. 19), 159, 170, 55, 56, 38, 186 (germ. 18), 40, 45, 136, 125, 243 (app. 47), 244 (app. 48), 252 (app. 56), 134, 57, 58, 120, 59, 177 (nur der erste Satz), 215 (app. 19), 253 (app. 57), 175 (beginnt In Yndia sunt homines habentes oculos super nasum …), 43, 197 (app. 1), 87. Mit Abweichungen gegenüber dem gedruckten Text, z. T. gekürzte Kapitel. Siehe auch Cod. ms. Bord. 50, 1r–23r (in der Beschreibung weitere Literatur), und Cod. ms. Bord. 113. Druck: Gesta Romanorum, 273–691. Literatur: Weiske, 132 (Hs. genannt). – 67vb leer.

68ra–70va Collectio fabularum 'Romulus LBG'. (68ra) Prologus. Grecia disciplinarum mater et arcium inter ceteros quod mundi tulit sapientes virum edidit memoria dignum Esopum nomine. Erat enim ingenio … — … sed de singulis moraliter concludit. (68ra–70va) Textus. ›Gallus id est stulti qui non curat sapientiam‹. Gallus dum escas suas quereret invenit margaritam in minus digno loco latentem … — … dum ergo sic sederet sollicitus viso forte parvo foramine in arboris radice illuc subintravit. Umfasst zwölf Fabeln, Nr. 1–11 sowie Nr. 22 zwischen Nr. 3 und 4. Die letzte Fabel unvollständig. Siehe auch die Fabeln in Cod. ms. Bord. 119, 42r–70r. Druck: Les fabulistes latins. Depuis le siècle d' Auguste jusqu' à la fin de moyen âge, 5 Bde., hrsg. von L. Hervieux, T. 2: Phèdre et ses anciens imitateurs directs et indirects, Paris 1884, 498–506, 514f. Literatur: Dicke/Grubmüller, LXXI (Hs. erwähnt). 2VL 11, 151f. Eine Handschriftenliste und Literatur auch auf http://www.arlima.net/qt/romulus_lbg.html (Hs. erwähnt). – 70vb leer.

71r–73va, 85r Sermones.
(71r–v, 85r) Elegi et sanctificavi [II Par 7,16]. Notandum autem quod quandiu homo in hac vita est peccator est quia nemo sine peccato vivere potest … — … cuius possessor nullo eget bono quia omnium bonorum in se habet. Ein Abschnitt nach einem Freiraum auf 71r beginnt: Tertia domus est ecclesia et istam sanctificat …, jedoch nur kurze Ausführungen. Auf 71v der zweite Abschnitt Secunda domus quam fecit ipsa sancta trinitas est ipsa anima et istam sanctificat … Am Ende Glossa ordinaria, Liber Ecclesiasticus, Caput 2, Vers 20, PL 113, 1187.
(72ra–73va) [G]audium est angelis dei [Lc 15,10]. Quia angeli semper vident faciem patris qui in celis est [Mt 18,10] quia tota gloria angelorum est in visione patris … Beide Predigten bisher nicht nachgewiesen. – 73vb und 85v leer.

74ra–84vb De passione Christi secundum quatuor evangelia. (74ra–84rb) Circa passionem sic se habet processus rei et veritas hystorie. Sabbato ante palmarum Ihesus fuit Bethanie … — … sic veniet quemadmodum vidistis eum ascendentem in celum qui vivit et regnat cum deo patre et spiritu sancto deus per omnia secula seculorum. ›Amen‹. (84rb–84vb) Appendix. Consummatio est Eccl. Multa dicimus et in verbis deficimus [Sir 43,29]. Consummatio sermonis est ipse deus … — … sic Christus omnia consummavit ut consummatio fieret in nobis ablutionem purificationum quam ipse consummavit quod nobis prestare dignetur pater et filius et spiritus sanctus. ›Et sic est finis laus deo‹. Auf dem Kopfsteg von 74r die Invokation Assit ad inceptum sancta [Maria] meum.

III

Papier — 9 Bl. — Norddeutschland — um 1400

Wasserzeichen: Glocke, frei, ohne Beizeichen, Glockenkörper ohne Schulter: WZMA (1397). Lagen: VI–5 (91a)! II–2 (93). Von Teil II ausgehende durchgängige Foliierung in schwarzer Tinte aus dem 19. Jh. 86–93. Zählfehler: Ein leeres Bl. ungezählt, jetzt 91a mit Bleistift ergänzt. Schwemmränder durch einen Wasserschaden im unteren Teil. Bl. 91a oben rechts mit einem fehlenden Randstreifen von 15,5 × 3,8 cm. Schriftraum: 22–23 × 14–15 cm. 46–50 Zeilen. Zwei Spalten. Von zwei Händen geschrieben. Hand 1: 86ra–91vb jüngere gotische Kursive, Hand 2: 92ra–93ra, Bastarda. Nicht rubriziert. Platzhalter für nicht ausgeführte Initialen.

Herkunft: Die letzten beiden Blätter wurden nachträglich beigebunden, die Hand ist jünger als die erste.

86ra–91vb Petrus de Tarantasia (Innocentius V papa): De epistula Iacobi. (86ra–87ra) [Q]atuor sunt minima terre [Prv 30,24]. Minimi erant apostoli pravitate vilificationis I Cor. IIIIo: Puto quod deus nos apostolos novissimos ostendit … [I Cor 4,9]. Literatur: Mohan, 339. (87ra–87va) [N]on est ita ordo aput Grecos. Huic operi premittitur prologus sive prohemium in quo redditur docilitas suscitatur … (87vb–91vb) Jacobus etc. In hac epistola duo continentur principaliter … — … et sic apostoli qui primitiis crediderunt quantum ad illos qui erant in tempore. Am Ende abweichend. Literatur: Stegmüller RB 6907. – 91ar–v leer.

92ra–93ra Jacobus de Voragine: Legenda aurea. ›Sermo de ascensione domini‹. Nota primo unde ascendit. Respondetur de monte Oliveti versus Bethaniam in celos ascendit … — … quando locum paras et tibi in nobis et in te nobis. ›Sequitur de sancta cruce‹. Siehe auch Cod. ms. Bord. 109, 253ra–254rb. Druck: Maggioni LA cap. 67, 480 ab Satz 4, bis 492 mit zahlreichen Auslassungen. – 93rb–93vb leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Bremen Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek Bremen, bearbeitet von I. Stahl, Wiesbaden 2004 (Die Handschriften der Staats- und Universitätsbibliothek Bremen 1)
Dicke/Grubmüller G. Dicke/K. Grubmüller, Die Fabeln des Mittelalters und der frühen Neuzeit. Ein Katalog der deutschen Versionen und ihrer lateinischen Entsprechungen, München 1987 (Münstersche Mittelalter-Schriften 60)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Gesta Romanorum Gesta Romanorum, hrsg. von H. Oesterley, Berlin 1872
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
Weiske B. Weiske, Gesta Romanorum, 2 Bde., Tübingen 1992 (Fortuna vitrea 3 und 4)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)