Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 76 Katalogisiert durch Kerstin Schnabel Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Förderprogramms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Kerstin Schnabel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)

Neukatalogisiert durch Kerstin Schnabel.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.

Kiel Christian-Albrechts-Universität zu Kiel Universitätsbibliothek Bordesholmer Handschriften Cod. ms. Bord. 76 Sermones de martyribus Augustiner-Chorherrenstift Bordesholm 1470–1512 Ir–Iv Inhaltsverzeichnis Genannt werden der Verfasser oder das Werk, aus dem der Text entnommen ist, sowie die Folioangaben. (Ir) Besitz- und Schreibereintrag: Liber sancte Marie virginis in Bardesholm Bremensis diocesis ordinis canonicorum regularium sancti Augustini quem ego frater Johannes Nesze plebanus in Brugghe scripsi in diversis annis quum fui frater in monasterio predicto et quum fui plebanus in Brugghe etiam in Novomonasterio. Oretis dominum deum pro me unum Ave Maria. Darunter die dreizackige Forke mit den beiden seitlichen Dudelsäcken als Erkennungszeichen des Johannes Nese, unterschrieben mit Ovidius Naso, Johannes cum Naso, Nasonem petito. 1r–41v De sancto Stephano (S9) 1r–4r Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 845 Nr. 373–375. 4r–10r Johannes de Werdena Dormi secure de tempore Schneyer/Hödl: Johannes de Verdena Nr. 80. Nach der Rubrik das Zeichen für das Jahr 1497 in brauner Tinte. 10r–17r Johannes Herolt (Discipulus) Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 14. 17v–23v Leonardus de Utino Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 12. 24r–29r Jacobus de Voragine Legenda aurea Ex legenda aurea sive Lombardica de sancto Stephano prothomartire Stephanus grece latine dicitur corona tertium in innocentibus Maggioni LAcap. 8, 78–86. 29r–41v Franciscus de Maironis Schneyer2, 72 Nr. 102–104. Danach das Jahreszeichen für 1504 in schwarzer Tinte. 49r–58v In inventione sancti Stephani (S53) 49r–51v Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 851 Nr. 446. 51v–58v In inventione sancti Stephani 51v–57r Lucianus de Caphargamala Epistula de inventione corporis sancti Stephani martyris Ex legenda antiqua de inventione sancti Stephani Lucianus misericordia indigens et omnium hominum minimus BHL 7851 und Novum Suppl. 57r–58r Jacobus de Voragine Legenda aurea Huius visionis et invencionis mentionem facit Beda in cronica sua ad illud tempus transtulit in quo ampliori reverentia habeatur Refert Augustinus in libro XXII de civitate dei didicit legendo perfecit obediendo Maggioni LAcap. 108, 713f. Satz 41–49; 716f. Satz 89–103. 58r–58v Gregorius Turonensis Exemplum de sancto Stephano prothomartire Apud Burdegalensem urbem anas quedam senio gravata sed fide mentis BHL 7888. 61r–84v De sanctis Innocentibus (S11) 61r–65r Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 845 Nr. 379, 380. 65v–69v Johannes Herolt (Discipulus) Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 17. 69v–73r Johannes Contractus Cantabant quasi canticum novum . Verbum istud legitur in epistola hodierna de Innocentibus GW M13419, CLXXXIIIIv–CLXXXVIIr. 73r–76v Johannes de Werdena Dormi secure de tempore Schneyer/Hödl: Johannes de Verdena Nr. 82. 76v–81v Leonardus de Utino Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 14. 81v–84v Jacobus de Voragine Legenda aurea Ex legenda aurea sive Lombardica de Innocentibus Innocentes dicti sunt triplici ratione et quod Salome soror eius omnes vinctos prout cum fratre ordinaverat interfecit Maggioni LAcap. 10, 97–102. Nach der Rubrik das Zeichen für das Jahr 1501 in schwarzer Tinte. 85r–96v De sancto Clemente (S84) 85r–85v Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 858 Nr. 516 mit Abweichungen im Initium. 85v–91v De sancto Clemente 85v–86r Jacobus de Voragine Legenda aurea Ex legenda aurea de nomine sancti Clementis pape et martiris Clemens dicitur a cleos quod est gloria et mens quasi gloriosa mens cetera ex eius gestis que communiter habentur sumuntur Maggioni LAcap. 166, 1188 Satz 1–8 86r–91v Passio Tertius Romane ecclesie prefuit episcopus Clemens qui disciplinam beati Petri apostoli secutus BHL1848. 91v–96v Franciscus de Maironis Schneyer2, 76 Nr. 152. 97r–112r De sancto Blasio (S100) 97v–106r De sancto Blasio 97v Jacobus de Voragine Legenda aurea De nomine sancti Blasii episcopi et martiris Blasius quasi blandus vel Blasius quasi belasius parvulus per humilitatem morum Maggioni LAcap. 38, 252 Satz 1–3. 97v–106r Passio Temporibus Licini imperatoris qui Constantini augusti sororem BHL1377. 106r–112r Leonardus de Utino Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 23. 112v leer. 121r–144v De sancto Georgio (S29) 121r–123v Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 848 Nr. 410. 123v–125v Johannes Herolt (Discipulus) Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 201. 125v–128v Johannes de Werdena Dormi secure de tempore Schneyer/Hödl: Johannes de Verdena Nr. 91. 128v–136r De sancto Georgio 128v–129r Jacobus de Voragine Legenda aurea De nomine sancti Georgio Georgius dicitur a geos quod est terra et orge quod est colere Hic quod sub Daciano preside imperantibus Dioclesiano et Maximiano Maggioni LAcap. 56, 391f. Satz 1–17 129r–136r Passio Tempore quo Dioclesianus romani orbis gubernandum suscepit imperium BHL3388. 136r–140v Leonardus de Utino Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 33. 140v–144v Petrus de Palude Thesaurus novus Schneyer5, 543 Nr. 251. 157r–162r De sancto Johanne et Paulo (S45) 157r–158v Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 850 Nr. 428. 159r–160r Panis pauperum Multe tribulationes iustorum . Verba ista possunt predicare de martiribus istis sanctis de Johanne et Paulo Diese Predigtsammlung auch in Berlin, SBBPK, Ms. theol. fol. 317 ( Berlin 13,2,1, 529) und im Bordesholmer Bibliothekskatalog (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur L xxix erwähnt. 160r–162r Jacobus de Voragine Legenda aurea Ex legenda aurea sive Lombardica de sanctis Johanne et Paulo Johannes et Paulus primicerii et prepositi Constantie filii Constantini augusti fuerunt passionis equalitate consimiles in uno semper domino gloriosi Maggioni LAcap. 82, 552–555 162v leer. 169r–214v De sancto Laurentio (S56) 169r–173r Jordanus de Quedlinburgo Schneyer3, 851 Nr. 447–449. 173r–182r Henricus Timmermann Liberasti me . Ita scribitur Ecclesiastici 51 vel ultimo capitulo originaliter necnon pro recommendatione beati Laurentii assumitur thematisaliter etc 177r–182r Probavit eum dominus quasi aurum . Originaliter necnon pro presentis sermonis inicio assumitur thematisaliter. Pro introductione horum verborum est notandum 180r–182r Consolabitur me lectulus . Ita scribitur Job 7 originaliter necnon pro presentis sermonis inicio assumitur thematisaliter. Notandum pro introductione quod teste experienda Bisher nur hier nachgewiesen; zu Timmermann siehe die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 68. 182r–194v De sancto Laurentio 182r–182v Jacobus de Voragine Legenda aurea De nomine sancti Laurencii Laurentius dicitur quasi Laurem tenens que est corona de lauro facta protegit a fulmine sentencie reproborum Maggioni LAcap. 113, 754 Satz 1–11 182v–184r De ortu sancti Laurentii martiris Nota ortum beati Laurencii dicitur quod fuit quidam in Hispania adhuc gentilis dux habens uxorem sterilem a beato Sixto papa Romam est perductus qui in passionali ab ecclesia invenientur approbata. Qualiter passus est sub Decio imperatore sequitur ex passionali Hier leicht erweitert, aber ebenfalls enthalten in Cod. ms. Bord. 22, 231ara–232ra, Cod. ms. Bord. 32, Teil VI, 6r–7r und Halle (Saale), ULB, Qu. Cod. 215, 315va–315va ( Halle, 329). 184r–194v Jacobus de Voragine Legenda aurea Laurentius martir et levita genere Hispanus a beato Sixto Romam deductus est iste propter excellentiam passionis Maggioni LAcap. 113, 754–773 Satz 12–312. BHL4770. 194v–197v De sancto Hippolito 194v Jacobus de Voragine Legenda aurea De sancto Ypolito martire Ipolitus dicitur ab yper quod est super et litos quod est lapis fuit bene politus per tormentorum acerbitatem Maggioni LAcap. 114, 774 Satz 1–4. 194v–197r Passio Beatus Ypolitus regressus post tercium venit diem in domum suam BHL3961. 197r–197v Jacobus de Voragine Legenda aurea Et advertendum quod expresse habetur hic quod illi Decio ut nullus qui hoc vidit ambigeret quin corpus alicuius mulieris fuisset quod diabolus assumpsisset Maggioni LAcap. 114, 776–778 Satz 56–75. 197v–199v Johannes Herolt (Discipulus) Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 217. 199v–201r Conradus de Saxonia Schneyer1, 768 Nr. 313. 201r–204v Nicolaus de Plove Schneyer/Hödl: Nicolaus de Polonia (Septenarius) Nr. 156. 205r–214v Leonardus de Utino Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 52. 217r–228v De festis sanctorum 217r–224v Reinerus de Pisis Pantheologia Martyrium cap. I–IV Quod sustinere martirum est actus quatuor virtutum Circa martyrium quatuor sunt notanda scilicet initium vel principium ex quo suscipitur in potestate sublimius in honore pretiosius. Hec beatus Thomas secunda secundae questio CXXIIII articulum III in corpus questionum et in solutionibus argumentorum Hinter der Rubrik das Jahrenzeichen für 1497. 220v Festum vel festa cap. I–IV Quod circa festa quatuor sunt notanda Circa festa quatuor sunt notanda scilicet convenientia numeri exigentia debiti Nos autem cessamus propter quietem fruitionis divine que octava die sub lege gratie datur Druck GW M36929. 225r–228v Johannes Herolt (Discipulus) Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 186.

Papier

Wasserzeichen: Trinkgeschirr, Krug mit Deckel, ein Henkel, darüber Blume/Blatt: nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: Piccard-Online 74354 (1472), zwei weitere Typen nicht nachweisbar. Wappen, Schild mit Zwillingsschrägbalken, ohne Beizeichen im Schild: Piccard-Online 24460 (1478). Buchstabe P, gebrochen, zweikonturig: Piccard-Online 111157 (1492), Piccard-Online 113143 (1493), zwei weitere Typen nicht nachweisbar. Lilie, frei, mit Beizeichen: WZIS DE8280-Hs.49.1003_185 , WZIS DE8280-Hs.49.1003_188 (beide 1494), Hand/Handschuh, darüber Blume/Blatt/Stern, vierblättrig: nicht nachweisbar.

I, 191 Bl. 20,8 14,5 Das erste Blatt mit moderner Bleistiftfoliierung. Zeitgenössische Tintenfoliierung von der Hand des Schreibers 1–228. Herausgeschnittene und mitgezählte Blätter: 42–48, 59, 60, 113–120, 145–156, 163–168, 215, 216. II–3 (I). 3 VI (36). VI–7 (41). VI–2 (58)! 4 VI (108)! VI–8 (112). 2 VI (144). VI–6 (162)! 3 VI (204)! VI–2 (214). VI (228)! Reklamanten zum Teil abgeschnitten.

16–17 10–11 . 26–30 Zeilen.

Bastarda von der Hand des Bordesholmer Chorherrn Johannes Nese aus unterschiedlichen Zeitabschnitten.

Rubriziert. Rote Lombarden über zwei bis drei Zeilen.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem alaungegerbtem Leder überzogen. Streicheisenlinien. Einzelstempel aus der Werkstatt "Bordesholm spätgotisch" ( EBDB w004172 ): Rosette, ein Blattkranz, sechsblättrig: EBDB s032007. Rosette, ein Blattkranz, fünfblättrig: EBDB s032010. Auf dem VD Reste und Abdrücke von Papierschildern, teilweise übereinander geklebt. Titelschild der Größe 2,5 8 , Aufschrift De martiribus. Signaturschild 2 1,9 , Aufschrift M Signaturschild aus dem frühen 17. Jh., 4,3 5,2 , Aufschrift Secun / Tertii sc / Lat tertii / Liber VII. Liber catenatus Am oberen Rand des HD vier Löcher von der entfernten Kettenöse. Drei Doppelbünde. Zwei Fensterlager und Gegenbleche. Lederband als Lesezeichen mit einem Leserad lose innenliegend, Durchmesser 3,1 cm, bemalt mit einer vierblättrigen Rosette und den römischen Ziffern I und II jeweils gleichlautend gegenüberliegend. Bl. 1, 61, 85, 169 und 217 mit farbigen Papierzungen als Blattweiser, Bl. 121 und 157 Klebespuren von solchen. Restauriert.

Fragmente: 1. VS Pergament. 21 14 14. Jh. Gotische Kursive. Kopfständig in den Innendeckel geklebt. Am unteren Rand beschnitten. Vorhandener Schriftraum: 18 14 cm. 44 Zeilen. Eine Spalte. Commentarius in libros Aristotelis Von dieser Hand auch die Makulatur in Cod. ms. Bord. 70, VS, 71, VS, 77, VS, 78, HS, 79, 80, 81, VS und 82. 2. HS Pergament. 21,2 15,5 , ca. 1 cm umgeschlagen. 14. Jh. Gotische Kursive. Schriftraum: 18,5 14,5 cm. 40 Zeilen. Eine Spalte. Radolfus Brito: Quaestiones in librum Porphyrii Isagoge Quaestio 4. Mit Abweichungen, vgl. den Druck: Giraldus Odonis O.F.M. Opera Philosophica, Bd. 2: De intentionibus, hrsg. von L. M. de Rijk, Leiden 2005, 674–677. GW M38566. Von dieser Hand auch die Makulatur in Cod. ms. Bord. 71, HS, 73, VS, 75 und 81, HS.

Der Codex wurde in der Zeitspanne von ca. 1470 bis 1512 von dem Bordesholmer Chorherrn Johannes Nese unter Heranziehung der in der Bibliothek vorhandenen Handschriften und Drucke geschrieben und in mehreren Arbeitsphasen sukessive über vierzig Jahre hinweg ergänzt.

Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) betitelt mit De martyribus. Im Verzeichnis von 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) Ejusdem de martyribus.

Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020 Steffenhagen Nr. CCVI. Ratjen, 97. Krämer, 99. ZumkellerNr. 653. Franck Aufgeschlagen , 15 Anm. 45; 37. Schnabel, 59, 165, 168, 171, 206, 208, 310, 621.