de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 86B
Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Förderprogramms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Sermones de animabus

Papier — I, 281 Bl. — 21 × 14,5 cm — Augustiner-Chorherrenstift Bordesholm — 1470–1512

Wasserzeichen: Trinkgeschirr, Krug mit Deckel, ein Henkel, darüber Blume/Blatt: zwei Typen nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: nicht nachweisbar. Buchstabe P, gebrochen, zweikonturig: Piccard-Online 111157 (1492), ein weiteres nicht nachweisbar. Lilie, frei, mit Beizeichen: WZIS DE8280-Hs.49.1003_185, WZIS DE8280-Hs.49.1003_188 (beide 1494). Lagen: VI+1 (I, 12). V (22). VII (36). 3 V (66). VII (80). V (90). VII (104). V (114). VII (128). V (138). VII (152). V (162). VII (176). V (186). VII (200). V (210). VII (224). V (234). VII (248). V (258). VII (272). IV+2 (282). Die Lagenformel geht auf die Neubindung zurück, bei der auch die beiden Vorsatzbl. ergänzt wurden. Das erste Blatt mit moderner römischer, die übrigen mit moderner arabischer Bleistiftfoliierung. Daneben eine zeitgenössische Tintenfoliierung von der Hand des Schreibers 13–178 und 312–408. Schriftraum: 16–17 × 10–11 cm. 29–34 Zeilen. Bastarda von der Hand des Bordesholmer Chorherrn Johannes Nese aus unterschiedlichen Zeitabschnitten. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei bis drei Zeilen.

Halbledereinband, spätes 19. oder frühes 20. Jh. Pappdeckel mit Marmorpapierüberzug, Lederecken. Starke Spuren eines früheren Wasserschadens. Bl. 36, 56, 81, 92, 97, 117, 164, 176 und ehemals 242 mit farbigen Papierzungen als Blattweiser.

Herkunft: Der Codex wurde in der Zeitspanne von ca. 1472 bis 1512 von dem Bordesholmer Chorherrn Johannes Nese unter Heranziehung der in der Bibliothek vorhandenen Handschriften und Drucke geschrieben und in mehreren Arbeitsphasen sukzessive ergänzt. Er war zusammengebunden mit Typ. Bord. 286,3: Gerardus de Vliederhoven (?): Cordiale quattuor novissimorum. Deventer: [Richard Paffraet], 25.II.1491 (GW 07508) und Typ. Bord. 286,4: Petrus Reginaldus: Speculum finalis retributionis. Basel: Jakob Wolff, 1499 (GW M37420). — Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) betitelt mit Sermones de animabus dabey 4tuor novissima. Im Verzeichnis von ca. 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) 1. Apparitio spiritus Guidonis et adjuratio ejusdem. 2. Sermones et tractatus de animabus. 3. Quatuor novissima. 4. Petri Reginalditi speculum retributionis. 5. Dionysii de particulari iudicio dei, teilweise fehlend.

Steffenhagen Nr. CCLXXXVI. — Kristeller 3, 587. — Schnabel, 166, 168, 214, 629f.

Ir–Iv Titelblatt und Inhaltsverzeichnis. Fragmentarisch erhalten. (Ir ) Titel: Sermones de animabus. Schwach sichtbar sind Reste eines Schreibereintrags [...] professo nato de Plone. (Iv) Im Inhaltsverzeichnis werden der Verfasser oder das Werk, aus dem der Text entnommen ist, sowie die Folioangaben aufgeführt.

1r–266r Sermones de animabus. S80.
(1r–11v) Johannes Herolt (Discipulus). Schneyer/Hödl: Johannes Herolt Nr. 181, 226. Der Anfang der ersten Sermo fehlt, setzt ein: … missa legeretur et quam cito illa missa legeretur ….
(12r–20r) Jacobus de Voragine: Legenda aurea. De animabus. (12r–14v) ›Ex historia Lombardica sive legenda aurea de animabus‹. Commemoratio omnium fidelium defunctorum hac die ab ecclesia fieri … — … in quodam loco in terra quibusdam purgatorium impetravit. Maggioni LA cap. 159, 1113–1119 Satz 1–90. (14v–16r) De sancto Patricio. Cum beatus Patricius per Hiberniam predicaret … — … narrans post XXX dies in domino feliciter requievit. Maggioni LA cap. 49, 322–325 Satz 10–51. (16r–20r) Continuatio de animabus. Circa secundum quod est de suffragiis tria sunt videnda … — … ne sibi contingat quod cuidam contingisse legitur utque supra de milite qui in bello Karoli magni equum commisit amico suo etc. Maggioni LA cap. 159, 1119–1129 Satz 92–233.
(20v–35v) Exempla de poena inferni, purgatorii et suffragiis animarum ex sermonibus Johannis Herolt hausta. ›Pena inferni. Nota diversa exempla. Damnati habent ignem infra et supra se inquantum distat celum a terra‹. Macharius per eremum transiens invenit caput cuiusdam defuncti … — … nec mora sicut dicit fecit. Hec Guilliem. Herolt Armamentarium 2, 754–775, einschließlich der dort mit Verweisen repräsentierten Exempla, die Teil der Predigten sind, aber mit Ausnahme von Nr. 470, 477, 482, 483, 485–487, 489, 492, 498. (31v) Zusätzlich enthalten: Albertus Magnus doctor sacre theologie elegit sibi decem dies in purgatorio … — … quam sanctus Laurentius in craticula sustinuit. Herolt Armamentarium 1, 1180.
(36r–51r) Leonardus de Utino. Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 5. – 51v–55v leer.
(56r–97r) Reinerus de Pisis: Pantheologia. (56r–62r) Ignis inferni cap. I–VI. ›Ex pantheologia. Quod ignis inferni est verus et corporeus et eiusdem nature cum elementali [!]‹. Circa ignem inferni consideranda sunt tria scilicet convenientia seu specifica ydentitas … — … et alias penas inferni. Hec beatus Thomas in quatuor libris suis … (62r–80v) Poena cap. XXII–XXXVII. ›Quod secundum Tullium octo generalia penarum in mundo taxantur et a lege inferuntur‹. Dicendum est de penis et primo de penis huius seculi secundo de penis purgatorii tercio de penis inferni … — … et hoc dicens mortuus est. Hec in libro de septem donis spiritus sancti. (81r–84v) Receptacula cap. I–III. ›Quod quatuor sunt loca in quibus recipiuntur anime a corpore separate‹. Circa receptacula animarum consideranda sunt tria scilicet pluralitas continentium celeritas pertingentium equitas merentium … — … etiam alii premientur vel puniantur. Hec Petrus de Tarentasia IIII scripto sententiarum distincio XLV articulum I in corpere II argumenti. (84v–91r) Anima separata cap. I–IX. ›Ex pantheologia. Quod anime a corpore separate ad quatuor loca vadunt‹. Circa animam separatam quatuor considerare debemus scilicet receptionem apparitionem punitionem subventionem … — … ergo etiam anime que sint in purgatorio. Hec beatus Thomas contra gentiles libro IIII capitulum XCIIII per totum. Explicit. (91r–97r) Suffragia cap. I–V. ›Ex pantheologia. Quod suffragia prosunt viviis et sibi ipsis et mortuis‹. Circa suffragia et et [!] subventionem animarum quinque sunt attendenda … — … quia uterque finaliter liberabitur ab omni pena. Hec beatus Thomas IIII scripto sententiarum distincio XLV de suffragiis articulum IIII questio III in corpore questionis per totum. Druck: GW M36929
(97r–117r) Leonardus de Utino. Schneyer/Hödl: Leonardus de Utino Nr. 153.
(117r–162r) Robertus Caraccioli. Schneyer/Hödl: Robertus Caracciolo Nr. 39–43, 76, 77.
(162r–163v) Exemplum. ›Pro mortuis benefacere multum valet exemplum de milite qui sepeliri fecit pauperem militem mortuum in Francia‹. Erat in Francia quedam iuvencula filia regis que orbata fuit utroque parente … — … et quia ipse absolvit eum a gravi purgatorio id est ipsum ab omni porcione absolutum dimittere et liberum etc. Auch in Cod. ms. Bord. 25, 179ra–va.
(164r–175r) Reinerus de Pisis: Pantheologia. (164r–166r) Iudicum generale cap. V, VI. ›Ex pantheologia. Quod iudicium generale futurum est in fine mundi‹. Circa generale iudicum consideranda sunt quatuor … — … Quarto premia vel stipendia commissi operis de quibus duobus require infra sententia per totum. (166r–167v) Iudicare cap. I–II. ›Quod Christo convenit iudicare tanquam deo et quare‹. Nota quod Christo tanquam deo et tanquam homini convenit omnia iudicare … — … qui falso factus est reus. Hec beatus Thomas III parte summe ubi supra articulo III in corpore questionis et in argumento contrario. (167v–175vr) Iustitia divina cap. I–IX. ›Que iustitia est in deo et que non‹. Circa quam consideranda sunt tria … — … quarta est omnium membrorum corporis cruciatio. Bricht am Ende der Seite ab. Druck: GW M36929.
(176r–242r) Dionysius Cartusianus: De particulari iudicio dei. (176r–176v) Kapitelübersicht. (177r–178r) Prologus. ›Incipit prologus in librum de particulari iudicio dei quod fit in morte cuiuslibet decedentis‹. Omnes nos manifestari [II Cor 5,10]. Inter sapientes vel pocius inter fatuos seculi … — … Itaque ab inquisitionibus fratris pretacti presens opusculum inchoetur. (178r–242r) Textus. ›Questiones fratris circa prologum preinductum‹. Hanc questionem tuam iam tactam qua polliceris te in inquisitionibus meis responsurum pro viribus … — … qui est super omnia deus sublimis gloriosus et benedictus in secula. Amen. Explicit opusculum Dyonisii ordinis Carthusiensis de particulari iudicio dei unius cuiusque hominis. Dahinter das Jahreszeichen für 1498. Druckabschrift. Druck: GW 8415. Literatur: Emery Prolegomena 1A, 179, 249 (Hs. genannt).
(242r–266r) Bernhardinus Senensis. Schneyer/Hödl: Bernhardinus (Senensis) de Siena Nr. 13, 14, 11. Nach dem ersten Sermo das Zeichen für das Jahr 1498 in roter Tinte. – 266v–282v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

Emery Prolegomena K. Emery, Dionysii Cartusiensis Opera selecta, Bd. 1: Prolegomena. Bibliotheca manuscripta. Studia bibliographica, Turnhout 1991 (CC CM 121 und 121A)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Herolt Armamentarium J. Herolt, Armamentarium catechetico-concionatorium ad oppugnanda vitia …, 2 Bde., Augsburg 1756
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Maggioni LA Iacopo da Varazze, Legenda aurea, testo critico riveduto, hrsg. von G. P. Maggioni, Florenz 21998 (Millennio medievale 6. Testi 3)
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer/Hödl CD-ROM inventory of medieval latin sermons 1350–1500 = Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters von 1350–1500, nach den Vorarbeiten von J. B. Schneyer, hrsg. von L. Hödl und W. Knoch, Münster/Westf. 2001
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)