Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung (Vorläufige Beschreibung)

Kiel, Christian-Albrechts-Universität zu Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 88

Sermones de tempore

Papier — 265 Bl. — 28,5 × 20,5 cm — Holstein — 1439–1469

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturiger Stern: Piccard-Online 76274 (1439), Piccard-Online 76805 (1448), Piccard-Online 76833 (1451), Variante von Piccard-Online 75449 (1454, vgl. Cod. ms. Bord. 94), Piccard-Online 74405 (1466), WZIS DE8280-Hs.55.1000_999 (1469, auch in Cod. ms. Bord. 112,1 und 118), WZIS DE4500-Wx_21_2 (1451–1500), drei weitere Typen nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern: WZIS DE3315-GMXXXI.E.75._224 (1446). Traube ohne Beizeichen, Stiel einkonturig: WZIS DE8280-Hs.176.1226_212, WZIS DE8280-Hs.176.1226_211 (beide um 1450), Bl. 59: Krone ohne Bügel, ohne Beizeichen: Piccard-Online 50469 (1468). Bl. 60a: Traube ohne Beizeichen, Stiel zweikonturig: WZIS DE2730-PO-129210 (1453). Bl. 139a: Ente um 90 Grad gedreht, mit zweikonturigen Füßen: nicht nachweisbar. Bl. 145: Ochsenkopf mit Augen, Nase und weiteren Gesichtsmerkmalen, darüber Kreuz: Piccard-Online 79936 (1416). Bl. 157: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange mit Blume, darüber Kleeblatt: nicht nachweisbar. Lagen: VII–1 (13). VII–2 (25). VI (37). V–4 (43). VI+4 (59). VI+2 (73). VI+1 (86). 2 VI (110). VI+3 (125). VI (137). VI+1 (150). VI+2 (164). VI (176). VI+5 (193). 6 VI (265). Falzstreifen in der Lagenmitte. Teilweise Reklamanten. Zeitgenössische Tintenfoliierung 1–254. Bleistiftfoliierung 1–265 unter Einschluss zahlreicher, aber nicht aller Schaltzettel. Diese nun mit dem Zusatz a gekennzeichnet. Ungezähltes Vorsatz an die erste Lage gehängt. Schaltzettel: Bl. 44: 22,5 × 20,5 cm, Bl. 48: 12,8 × 17,7 cm, Bl. 53: 10,3 × 20 cm, Bl. 55a: 15,5 × 18,5 cm, Bl. 60a: 14,8 × 17 cm, Bl. 63: 14,5 × 19 cm, Bl. 65a: 11 × 7 cm (abgerissen), Bl. 68: 14,8 × 19,7 cm, Bl. 85: 11 × 25 cm (gefaltet), Bl. 113: 21,5 × 20,3 cm, Bl. 115: 21,5 × 20,3 cm, Bl. 120: 11 × 28,5 cm (gefaltet), Bl. 139a: 12,2 × 22,6 cm (gefaltet), Bl. 140a: 10,5 × 26,3 cm (gefaltet), Bl. 145: 11 × 26,5 cm (gefaltet), Bl. 157: 28,2 × 16,4 cm, Bl. 179: 16 × 17,4 cm, Bl. 182: 9,5 × 19 cm, Bl. 190: 14,6 × 18,5 cm, Bl. 191: 8,5 × 13 cm. Schriftraum: 21–22 × 15–16 cm. 41–45 Zeilen. Zwei Spalten, Breite 7–7,5 cm. 26r–59v: einspaltig. Bastarda von drei Händen geschrieben. Hand 1: Nikolaus Thome 1r–45r und 46v–193r, Hand 2: 45r–46r, Hand 3: 194r–265v. Rubriziert bis 29r, und 230r–243r,, ansonsten sporadisch. Rote Lombarden über zwei Zeilen. 243r Initiale mit Gesicht im Binnenraum.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem Lederbezug. Streicheisenlinien. Einzelstempel aus der Werkstatt "Bordesholm Hauptwerkstatt" (EBDB w002064): Rosette, ein Blattkranz, fünfblättrig: EBDB s032034. Am unteren Rand des VD [!] vier Löcher von der Befestigung der entfernten Kettenöse. Abdrücke von Schließenlagern und Gegenblechen. Auf dem HD [!] schwache Abdrücke von Titelschildern. Vier Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfacher Kapitalbund. Restauriert 1980 von Doris Gegner, Lübeck. Buchblock um 180 Grad gedreht in den Einband eingefügt, dadurch VD und HD vertauscht. Leder am Rücken sowie Fehlstellen an den Einbandrändern ergänzt. Bindung erneuert. Jeweils Spiegelbl. und Vorsatzbl. zugefügt.

Herkunft: Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur L xlvii unter dem Titel aufgeführt: Sermones evangeliorum dominicalium. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) findet sich der Titel Sermones dominicales. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) geführt als Sermones dominicales et sacri varii.

Merzdorf, 48. — Steffenhagen Nr. CLXXVIII. — Ratjen, 100f. — Krämer, 99. — Schnabel, 72, 78, 291, 564.

1ra–25ra Sermones dominicales et quadragesimales ex scriptoribus de rerum natura deprompti. Parallel überliefert in Cod. ms. Bord. 32, Teil I, 1ra–28vb. Siehe die weiteren Hss. und die Literatur in dieser Beschreibung.
(1ra–rb) ›Dominica prima in adventu domini‹. (T1). Cum appropinquasset [Mt 21,1]. De allegoria vide in medio quadragesime. Galienus in anthidotario suo: Cum sanguis humanus favo mellis
(1rb–vb) ›Dominica secunda‹. (T2). Erunt signa in sole [Lc 21,25]. Fontinus in descriptionibus universi: Tempore pluvie non statim arbor guttas suas stillat sed primo humorem imbibit
(2ra–rb) ›Dominica tercia‹. (T3). Cum audisset [Mt 11,2]. Secundum Plinium in speculo: Cum ferrum ignitum vel lapis grandis aque inmergitur
(2rb–va) ›Dominica quarta‹. (T4). Miserunt Iudei [Io 1,19]. Fontinus in descriptionibus universi: Lapis proiectus a machina ut der bliden [!] antequam ad terram pervenerit
(2vb–3ra) ›Dominica infra octavas nativitatis Christi‹. (T7). Erant Ioseph et mater mirantes [Lc 2,33]. Richardus de Sancto Victore: Triplici morbo laborabat genus humanum scilicet in principio in medio et in fine
(3ra–va) ›Dominica infra octavas epiphanie‹. (T11). Cum factus esset [Lc 2,42]. Sanctus ille mellifluus doctor egregius Bernardus in quodam sermone qui incipit: Dilexit nos deus
(3va–vb) ›Dominica prima post octavas epiphanie‹. (T12). Nuptie facte sunt [Io 2,1]. Refert venerabilis ille Vorago quod sanctus Augustinus tantum docuit que a beato Ambrosio didicit et nobis tradidit sequenda
(3vb–4rb) ›Dominica secunda‹. (T13). Cum descendisset Ihesus [Mt 8,1]. Secundum canonicam Iacobi fratris domini primo capitulo II: Omne quod est in mundo [I Io 2,16]. Aut est concupiscentia carnis
(4rb–va) ›Dominica tercia‹. (T14). Ascendente Ihesu [Mt 8,23]. Theophilus in breviloquio diversarum arcium: Si pix vel plumbum speculo non restaret
(4va–vb) ›Dominica quarta‹. (T15). Confiteor tibi [Mt 11,25]. Bernardus in quodam sermone: Homo vide ubi fueris et erubesce ubi es
(4vb–5rb) ›Dominica LXXe‹. (T16). Simile est regnum celorum [Mt 20,1]. Secundum Salomonem: Tres species hominum odivit anima mea
(5rb–5va) ›Dominica in LXa‹. (T17). Cum turba plurima [Lc 8,4]. Karissimi LXa cuius hodie inicium celebramus et terminatur feria quarta post pasce qua cantatur: Venite benedicti
(5va–6ra) ›Dominica in La‹. (T18). Assumpsit Ihesus [Lc 18,31]. Quinquagesima dicitur cuius hodie inicium celebratur et terminatur in die sancto pasce quod tempus significat tempus remissionis
(6ra–rb) ›Dominica in quadragesima‹. (T19). Ductus est Iesus in desertum [Mt 4,1]. Lectionaliter et originaliter in figura Deuteronomio IIII Iohannicius ysagoge de organisatione humani corporis loquitur
(6rb–vb) ›Dominica reminiscere‹. (T20). Egressus Ihesus [Mt 15,21]. Hylarius in libro de crisi: Crisis id est iudex sic inquit: Diuturnam vitam habent illi homines qui per sedulos morbos purgantur
(6vb–7rb) ›Dominica tertia oculi‹. (T21). Erat Iesus eiciens demonium [Lc 11,14]. Ypocras in medicinis: Ex dulcibus cibis et potibus corporibus morbus generatur
(7rb–vb) ›Dominica quarta letare‹. (T22). Cum sublevasset oculos [Io 6,5]. Commentator de impressionibus aeris: Terre motus et tempestas maris ex duabus generatur causis
(7vb–8v) ›Dominica in passione domini‹. (T23). Quis ex vobis [Io 8,46]. Galienus libro sexto medicinalium: Tempore ieiunii cicius quilibet concipitur partus
(9ra–rb) ›In die sancto pasche‹. (T28). Maria Magdalena [Mc 16,1]. Plinius in libro suorum naturalium dicit: Quia leo apertis oculis dormit catulos suos post triduum suscitat
(9rb–vb) ›Feria secunda‹. (T28/2). Duo ex discipulis [Lc 24,13]. Labanus [!] in de rebus naturalibus narrat quod gryfo est corpore magnus sic quod armatos viros potest preliando superare
(9vb–10rb) ›Feria tercia‹. (T28/3). Stetit Ihesus in medio [Lc 24,36]. Legitur in de proprietatibus rerum secundum magistrum Bartholomeum fratrem minorum doctorem Anglie quod falco peregrina est avis nobilis
(10rb–vb) ›In octava pasche‹. (T29). Cum esset sero die [Io 20,19]. Legitur in de proprietatibus rerum quod pavo est avis pulcherrima munditie amica caudam
(11ra–va) ›Dominica secunda post pasca‹. (T30). Ego sum pastor [Io 10,11]. Ad secundum videmus quod quatuor appetunt in hoc mundo scilicet elegantiam proprie weydelicheyt sapienciam agilitatem et fortitudinem
(11va–12ra) ›Dominica tercia‹. (T31). Modicum et iam non videbitis me [Io 16,16]. Legitur in de rebus naturalibus secundum Ysidorum episcopum Francie de quodam fonte in Idumea
(12ra–va) ›Dominica quarta‹. (T32). Vado ad eum [Io 16,5]. Legitur in proprietatibus rerum quod Onix vel Onychinus est lapis pretiosus et parvus qui si ponitur ad ignem odorem suavissimum reddit
(12va–13ra) ›Dominica quinta‹. (T33). Amen dico vobis [Io 16,20]. Legitur in de proprietatibus rerum quod quando homo veneno interemptus est quod tunc cor eius igni comburi non potest
(13ra–va) ›Dominica infra ascensionem domini et penthecostes‹. (T37). Cum venerit paracletus [Io 15,26]. Legitur in de proprietatibus rerum quod panthera lapis est aut bestia sic vocata que multi coloris est
(13va–vb) ›Arenga de omnibus sanctis‹. (S79). Videns Ihesus [Mt 5,1]. Legitur in de proprietatibus rerum quod balena est monstrum marinum valde magnum asperum terribile
(14ra–rb) ›Penthecostes‹. (T39). Si quis diligit me [Io 14,23]. Aspicurus ut refertur in lapidario et Evax in de sigillis lapidum est lapis pretiosus rutilans
(14rb–va) ›Trinitatis‹. (T40). Erat homo ex Phariseis [Io 3,1]. Tres sunt cellule capitis secundum philosophum scilicet memoria que acciput appellatur
(14va–15ra) ›Dominica prima post trinitatis‹. (T41). Homo quidam erat dives [Lc 16,19]. Legitur in proprietatibus rerum de quodam pisce qui dicitur potatus qui est in mari
(15ra–rb) ›Dominica secunda‹. (T42). Homo quidam fecit cenam [Lc 14,16]. Legitur in proprietatibus rerum quod elephas est animal cuius multis modis describitur natura
(15va–vb) ›Dominica tercia‹. (T43). Erat appropinquante ad Ihesum [Lc 15,1]. Legitur in de proprietatibus rerum quod panthera est animal pulchrum varii coloris
(15vb–16rb) ›Dominica quarta‹. (T44). Estote misericordes [Lc 6,36]. Legitur in de proprietatibus rerum quod formica inter cetera animalia invenit limites suas odore
(16rb–vb) ›Dominica quinta‹. (T45). Cum turbe inruerent [Lc 5,1]. Legitur in de proprietatibus rerum quod parandus proprie enim elend est animal habitans in Ethiopia
(16vb–17ra) ›Dominica sexta‹. (T46). Nisi habundaverit [Mt 5,20]. Legitur in de proprietatibus rerum cum cervus vult se renovare vadit et provocat serpentem ut se mordeat in ore
(17rb–va) ›Dominica septima‹. (T47). Cum turba multa esset [Mc 8,1]. Legitur in de proprietatibus rerum quod manticora est animal habitans in India
(17va–18ra) ›Dominica octava‹. (T48). Attendite a falsis prophetis [Mt 7,15]. Legitur in de proprietatibus rerum quod cocodrillus proprie lintworm est bestia cuius una pars in animal scilicet caput sed alia pars serpens est habitatque iuxta fluvium Nilum
(18ra–vb) ›Dominica nona‹. (T49). Homo quidam erat dives [Lc 16,1]. Legitur in de proprietatibus rerum quod lentrodia est animal quoddam in India habitans quasi vocem humanam … Nicht in Cod. ms. Bord. 32, Teil I. Sp. Zwei Drittel der Sp. 18va sowie 18vb leer.
(19ra–rb) ›Dominica decima‹. (T50). Legitur libro rerum scilicet secundum Bartholomeum in de animalibus quod ursus est animal crudele
(19va–vb) ›Dominica undecima‹. (T51). Legitur in naturalibus ubi supra et in de proprietatibus rerum quod moncenus [!] est animal habens corpus equi magni pedes elephantis
(19vb–20rb) ›Dominica duodecima‹. (T52). Legitur etiam in libro rerum naturalium Bartholomei ubi supra quod cignus est avis omnimodo alba et magnos pedes et nigros collum
(20rb–va) ›Dominica decimatercia‹. (T53). Legitur in de animalibus secundum Bartholomeum quod vultur est avis magna et respicit montes et colles et valles
(20va–21ra) ›Dominica decimaquarta‹. (T54). Legitur in de proprietatibus rerum quod corvus est avis immunda
(21ra) ›Dominica decimaquinta‹. (T55). Legitur in libro rerum quod caladrius est avis nobilis et alba
(21ra–va) ›Dominica decimasexta‹. (T56). Legitur in libro rerum naturalium quod rosebila est animal habitans iuxta aquas egerit stercus odoriferorum
(21va–22ra) ›Dominica decimaseptima‹. (T57). Legitur in libro rerum quod vippera est serpens valde immundus
(22ra–rb) ›Dominica decimaoctava‹. (T58). Legitur in libris naturalium rerum quod aper silvestris est animal forte et nullum mansuetum
(22rb–vb) ›Dominica decimanona‹. (T59). Legitur rursum in naturalibus quod lusani est animal sevissimum
(22vb–23ra) ›Dominica vigesima‹. (T60). Isidorus libro secundo suorum naturalium dicit quod sayra est bestia quedam naturaliter serpentibus in unica
(23rb–va) ›Dominica vigesimaprima‹. (T61). Legitur in libro rerum quod bufo inveniens ova aspidis fovet ea in nidum
(23va–24ra) ›Dominica vigesimasecunda‹. (T62). Legitur in libro naturalium rerum quod naretus est serpens in partibus Germanie ad grossitudinem humani corporis
(24ra–rb) ›Dominica vigesimatercia‹. (T63). Legitur in libro naturalium rerum secundum Ysidorum libro 12 c. 4 quod aspis est serpens perniciosus cui est sensus ebes
(24rb–va) ›Dominica vigesimaquarta‹. (T64). Legitur in de animalibus quod tortuca est animal pedes habens et ambulans
(24va–25ra) ›Dominica ante adventum domini‹. (T65). Legitur in libris rerum naturalium quod talpa est animal habitans in terra … – 25rb–vb leer.

26r–37v Jordanus de Quedlinburgo: Sermo in dominica XXIV post pentecosten. ›Jordanus super hoc evangelio quod legitur in … dominica 24 et ultima ante adventum domini‹. (T64). Cum videritis abhominationem [Mt 24,15]. Sicud geometre et philosophi naturales dicunt quod inter omnes figuras perfectior est circularis … — … amabimus et laudabimus ecce quod erit in fine sine fine [Aug. civ. 22,30] quo nos perducere dignetur deus deorum in Syon qui vivit et regnat per infinita secula seculorum. Amen. Druck: GW M15120. Literatur: Zumkeller Nr. 648. Schneyer 3, 823f. Nr. 133.

38r–41v Nicolaus de Lyra: Probatio incarnationis Christi. ›Utrum ex scripturis a iudeis receptis efficaciter probari salvatorem nostrum Ihesum Christum fuisse deum et hominem et iam venisse in carne‹. Quod sic patet ubi dicitur Ier. XXIII Ecce dies veniunt [Ier 23,5] … — … et sic in suo errore excecati eternaliter dampnabuntur. Vom Druck abweichende Fassung. GW 4289. Literatur: Stegmüller RB 5981 und Suppl. Glorieux Répertoire Nr. 345d2. P. Glorieux, La littérature quodlibétique de 1260 à 1320, Bd. 2, Paris 1935 (Bibliothèque Thomiste 21), 201 Nr. 2. E. Longpre, Le Quodlibet de Nicolas de Lyre, O.F.M., in: Archivum Franciscanum historicum 23 (1930), 42–56. Mohan, 456.

41v–193ra Sermones de tempore.
(41v–43v) Conradus de Waldhausen. ›Dominica prima adventus domini‹. (T1). Schneyer 1, 797 Nr. 73.
(44r–45r) Nicolaus Thome. ›Feria sexta dominice ante adventum domini vel ipsa dominica 24‹. (T64). Vigilate et orate [Mc 13,33]. Monet dominus vigilare nos id est sollicite advento tempore adventus eius … – 44v leer.
(45r–46r) Johannes de Rupella. ›In adventu domini dominica prima‹. (T1). Schneyer 3, 703 Nr. 2.
(46r–47r) ›Sermo in secunda dominica in adventu domini. Dominica secunda‹. (T2). Erunt signa in sole [Lc 21,25]. Nota quod sic in iudicio disputabit cum iudicandis a maximis incipiens usque ad minutissima
(46v–47r) Dominica II adventus. (T2). Hodie scietis quia veniet dominus [CAO 6865]. Nota quod vera scientia est scire quia veniet dominus et quando veniet scire non possumus … – 47v leer.
(48r–v) Jordanus de Quedlinburgo. Dominica I adventus. (T1). Beginnt 48v: Erunt signa in sole [Lc 21,25]. Natalicia principum consueverunt homines antiquitus cum gaudio magno celebrare … Nur der Anfang bis … tanto eius natalis iocundius celebrat wörtlich von Jordanus, Schneyer 3, 802 Nr. 2, dann kurze Auszüge vgl. GW M15120, IIIrb.
(49r–51v) ›Dominica secunda‹. (T2). Erunt signa in sole [Lc 21,25]. Karissimi sicud in die dominica audistis appropinquante finali iudicio in omni creatura turbationem … Am Anfang wie Ludolphus de Saxonia, Vita Christi, Pars II, Caput XLII, Druck: Ludolphus de Saxonia, Vita Jesu Christi e quatuor evangeliis et scriptoribus orthodoxis concinnata, Salzburg 2006, Nachdruck der Ausg. Paris 1865 (Analecta Cartusiana 241), Vol. 3, 543.
(52r–v, 54r–58v) ›Dominica quarta adventus domini …‹ (T4). Sanctificamini hodie [Nm 11,18]. Karissimi si ex toto perpendimus historiam clare patet quod dominus oportet si tam horribiliter apparuit populo suo
(53r–v) Nicolaus Thome: Konzept. Dominica II adventus. (T2). Beginnt verso: Erunt signa in sole [Lc 21,25]. Natalicia principum antiquitus sollempnis peregerunt etc. Rationaliter statuit in preparationem ad celebrationem natalis
(55ar–v) Lectiones. Io 1,19–28. ›Secundum Johannem‹. In illo tempore … Miserunt Judei … — … ubi erat Johannes baptisans. Mt 3,7–11. ›Sequitur evangelium de quarta feria secundum Matheum‹. In illo tempore … Videns Iohannes multos Phariseorum … — … baptisabit in spiritu sancto et igne. – 55av leer.
(59r) Nota de missa. Audistis karissimi adhortationem prophete et plusquam prophete in quibus nos preparare habemus ut iram fugiamus … In prima dominica quid audistis in epistola nunquam: Hora est iam nos [Rm 13,11] … — … et quod in matutinalibus officiis et in precipue invitatoriis admonerentur satis etc. Später hinzugefügtes Bl. mit der Schrift des älteren Nikolaus Thome. Nur halb beschrieben. – 59v leer.
(60ra–61vb) Aldobrandinus de Toscanella. ›Egidius ordinis sancti Augustini dominica secunda adventus domini‹. (T2). Schneyer 1, 253 Nr. 391.
(60ar–v) Nicolaus Thome: Konzept. Quecumque scripta sunt [Rm 15,4]. Libri multiplex nobis ad doctrinam scripti
(62ra–62vb, 64ra–64va) ›Egidius de circumcisione domini‹. (T8). Postquam consummati sunt [Lc 2,21]. Hoc evangelium bene est in materia et profundum in summa quia totum ammiratione plenum est … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 405vb–406rb.
(63r–v) Nicolaus Thome: De nomine Jesu. ›Prelatis datur novus annus id est de nomine 'Ihesus'‹. Et recte karissimi prelatis datur de nomine Ihesu. Prima lectura id est: Et ratione ordinis quia prelati primatum scilicet in ecclesia et princeps in regno et paterfamilias in domo sua … — ›Hec dic in fine sermonis ubi hec signum T‹.
(64vb–66ra) ›Epyphanie domini‹. (T10). Ut natus est Christus est stella magis visa lucida [AH 53,29]. Hec verba sumpta ex evangelio hodierno que dicuntur Vidimus stellam eius [Mt 2,2] … Bl. 65a ein abgerissener Zettel eines Predigtkonzepts.
(66rb–66vb) ›Egidius de purificatione Marie‹. (S21). Schneyer 5, 397 Nr. 354.
(66vb–67vb) ›Egidus de annunciatione virginis‹. (S28). Rorate celi desuper [Is 45,8]. Germinatio salvatoris fuit prefigurata misteriis predicata vaticiniis … Leicht abweichend von Schneyer 8, 769 Nr. 16.
(67vb, 69r–70rb) ›Sermo alius et potest esse de festo pasce‹. (T28). Cum veneris ad quercum Thabor [I Rg 10,3]. Dicit Samuel ad Saul I regis 10. Oleum istud est spiritus sanctus
(68r–v) Nicolaus Thome. Dominica resurrectionis domini. (T28). Cum abieris hodie a me [I Rg 10,2 ]. Samuel significat deum. Hic dicit Sauli id est peccatori etc. Verbum lumen interpretatur et significat fidem
(70va–77ra) ›Dominica in XLa vel pasce‹. (T19). Schneyer 6, 403 Nr. 15.
(77rb–84va) ›… in dedicatione templi …‹ (C11). Estote ergo vos perfecti [Mt 5,48]. Omnes ad religionem venimus ut in bono proficiamus. Notandum quod per curam homo proficit scilicet per posse nosse et velle
(84va, 86ra–90ra) Bertholdus de Ratisbona. ›Sequitur propterea concordiam materie de gracia. Dominica infra octavas epiphanie‹. (T11). Schneyer 1, 495 Nr. 277
(85r–v) Nicolaus Thome: Konzept. ›Dominica infra octavas ephyphanie‹. (T11). Venite ad nuptias [Mt 22,4]. Matheus 22 originaliter et 23 q. 4 c. 'Nimium' [C. 23 q.4 c.37]
(90ra–93rb) ›Sequitur dominica in LXa …‹ (T17). Noe igitur invenit graciam [Gn 6,8]. Nota de Sem orti sunt populi de Cam et Iaphet propagate sunt LXXII gentes
(93rb–95vb) ›Dominica infra octavam natalis domini‹. (T7). Gracia domini [Rm 16,20]. Tessalonicenses 3: Gracia domini [II Th 3,18]
(96ra–97va) ›Sequitur sermo alius de dominica infra octavas nativitatis domini‹. (T7). Puer autem crescebat [Lc 2,40]. Puer ille ab instanti conceptione sue perfectissimus in spiritualibus fuit nec proficere poterat spiritualiter
(97va–99va) Diligendus igitur karissimi deus est infinitis de causis quas nemo ymmo nec aliquis sanctorum vel angelorum exprimere potest
(99va–100vb) ›Quinque sunt signa salvatoris que debet habere quisque in professione sua et potest dici hec materia in dedicatione super illo verbo et themate‹. (C11). Venit filius [Mt 11,19]. Nota tria esse loca ubi morantur et erunt homines scilicet in mundo in celo et in inferno
(101ar–102vb) (T10). Ite offerte viro munera [Gn 43,11]. Dixit Jacob filiis suis et optulerunt ei sex munera scilicet thus resinam mirram balsamum mel et amigdala … Auch in Ottobeuren, Kloster, Ms. O 39, 120v (Ottobeuren, 44 bzw. 113).
(102vb–105ra) Conradus de Saxonia. ›Sequitur de dominica infra octavas epiphanie‹. (T11). Schneyer 1, 751 Nr. 49–51.
(105ra–106vb) ›Item de dominica eadem‹. (T11). Ego et pater [Lc 2,48]. Ubi contra res non potest intueri nisi ubi est … In quibus verbis spiritualiter intellectis instruitur peccator qualiter dominum per peccatum amissum querere debeat … Der Anfang abweichend, dann Schneyer 8, 749 Nr. 14.
(107ra–109va) Bertholdus de Ratisbona: Dominica infra octavam epiphaniae domini. (T11). Schneyer 1, 473 Nr. 10.
(109vb–112vb) ›Dominica prima post octavas epiphanie‹. (T11). Nuptie facte sunt [Io 2,1]. Iste nuptie significant nuptias spirituales Christi videlicet et ecclesie seu anime fidelis desponsatur Christo per fidem … Vgl. Uppsala, UB, C 607, 52r (Uppsala 6, 102).
(112vb–114vb) Johannes de Castello. ›Item de eadem dominica prima‹. (T11). Schneyer 3, 380 Nr. 69a.
(114vb, 116ra–117va) ›Item de eadem dominica prima‹. (T11). Implete quatuor ydrias aqua [III Rg 18,34]. Dic totam historiam etc. Et quondam secundum prophetam divisiones seu exitus aquarum deduxerunt oculi mei [Ps 118,136]
(115r–v) Nicolaus Thome. Vinum non habent [Io 2,3]. Dicitur vulgariter quod magnus est defectus in mensa … et si magnus est defectus in domo hominis … Vgl. den Anfang von Schneyer 7, 103 Nr. 58.
(117vb–119va) Bertholdus de Ratisbona: Dominica III post epiphaniam domini. (T13). Schneyer 1, 473 Nr. 12.
(119va–vb, 121ra–121vb) ›Item de eadem‹. (T13). Et ecce leprosus [Mt 8,2]. Lepra dicitur peccatum et alia est mortale alia veniale
(120r–v) Nicolaus Thome: Konzept. Cum descendisset de monte [Mt 8,1]. Postquam dominus Ihesus aperuit sue potentie maiestatem in naturam mutatione in impiis
(121vb–122vb) ›Sequitur de eadem sermo‹. (T13). Et ecce leprosus [Mt 8,2]. Ut contra tactum est mortale peccatum lepra dicitur fecit enim hominem leprosum spiritualiter
(123ra–124vb) Bertholdus de Ratisbona: Dominica V post epiphaniam domini. (T15). Schneyer 1, 473f. Nr. 14.
(124vb–126vb) ›Dominica eadem super epistolam sermo‹. (T15). Nemini quicquam [Rm 13,8]. Nota quod in dilectione dei et proximi omnia bona nostra cuncta salus … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 407ra–vb.
(126vb–127rb) ›Dominica quarta post octavas epyphanie …‹ (T15). Simile est regnum celorum [Mt 13,24]. Notandum quod est quadruplex ager. Primus est ager mundi de quo Matheus
(127va–128ra) ›Dominica quinta post octavas epyphanie sive sexta post festum epyphanie‹. (T16). Confiteor tibi pater [Mt 11,25] … Nur das Thema angegeben, der Rest der Seite leer.
(128ra–133ra) Bertholdus de Ratisbona. ›Dominica in LXXa‹. (T16). Schneyer 1, 495 Nr. 282; 476 Nr. 56.
(133ra–vb) Conradus de Saxonia. ›Item de eadem‹. (T16). Schneyer 1, 752 Nr. 67. Im Anschluss 133vb Text auf dem Kopf stehend und durchgestrichen. Die Passage auf 133ra richtig herum.
(134ra–135ra) ›Item de eadem‹. (T16). Voca operarios [Mt 20,8]. Invitat dominus ad opus in evangelio dicens: Quid hic statis tota die otiosi [Mt 20,6]
(135ra–137ra) Bertholdus de Ratisbona. ›Item de eadem‹. (T16). Schneyer 1, 474 Nr. 15.
(137ra–139vb) Bertholdus de Ratisbona. ›Dominica in LXa‹. (T17). Schneyer 1, 474 Nr. 16, 17.
(139ar–av) Nicolaus Thome: Konzept. Dominica prima quadragesimae. (T19). Beginnt verso, der Anfang wie Jordanus de Quedlinburgo, Schneyer 3, 810 Nr. 48.
(140ra–142ra) ›Dominica prima quadragesime‹. (T19). Fili accedens [Sir 2,1]. Temptatio ut ait Iob est vita hominis super terram alium temptat deus alium homo alium mundus … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 407vb–408vb.
(140ar–av) Nicolaus Thome: Konzept. Ductus est Jhesus [Mt 4,1]. Dividitur in tres: Temptationem … pugnam … triumphum
(142ra–143vb) Bertholdus de Ratisbona. ›Item de eadem XLe dominica prima‹. (T19). Schneyer 1, 474 Nr. 18.
(143vb–144va, 146ra–146va) ›Item de eadem dominica prima XLe‹. (T19). Ductus est Jhesus [Mt 4,1]. Karissimi scietis quod quanto quis periculosiorem habet transitum tanto meliori indiget
(145r–v) Nicolaus Thome: Konzept. Dominica prima quadragesimae. (T19). Der Anfang ebenfalls wie Jordanus de Quedlinburgo, Schneyer 3, 810 Nr. 48.
(146vb–148rb) ›Dominica secunda XLe‹. (T20). Non enim vacavit [I Th 4,7]. In hac epistola tangitur de sanctitate conversi ad primam
(148va–151vb) ›Dominica tercia XLe‹. (T21). Imitatores dei [Eph 5,1]. In hiis verbis hortatur nos apostolus ad ymitationem dei cuius sumus filii ratione creatoris adoptionis imitationis
(151vb–153vb) ›Sermo secundus‹. (T21). Legitur iudicum VII quod omnis Madian et Amalech [Idc 7,12]. Gedeon interpretatur circuiens in utero et significat Christum qui per maiestatis sue potentiam omnia circuit
(153vb–155va) ›Sermo tercius‹. (T21). Erat Ihesus eiciens [Lc 11,14]. Tangit duo evangelista in hiis verbis scilicet dei bonitatem cum dicit: Erat eiciens demonum [Lc 11,14]
(155va–157va) ›Sermo quartus de eadem dominica tercia‹. (T21). Cum fortis [Lc 11,21]. Post explanacionem evangelii dicendum est de V vectibus quos diabolus proicit ante cor … Der Schrift nach eine später auf noch freie Seiten bzw. zugefügte Bl. ergänzte Predigt. – 157vb leer.
(158r–160va) Guilelmus de Malliaco. ›Dominica quinta et in passione domini‹. (T23). Schneyer 2, 485 Nr. 31. Zusammen mit der folgenden zwei Predigten auch in Cod. ms. Bord. 25, 408vb–411vb.
(160va–162vb) Bertholdus de Ratisbona: Dominica in passione domini. (T23). Schneyer 1, 474 Nr. 22.
(162vb–164vb) Bertholdus de Ratisbona. ›Et quia tactum est de missa de beneficiis que consequitur homo in missa nunc prosequar‹. (T23). Primo igitur dicere volo quomodo se habere debet homo in missa que sanctior et altior est omnibus que sunt in mundo … Vgl. Schneyer 1, 491 Nr. 249.
(165ra–169vb) ›In parasceve‹. (T26). Inclinato capite [Io 19,30]. Karissimi ut passionem domini debite memorie commendemus dicendum est de passionis causa efficacia
(170ra–172ra) ›In parasceve‹. (T26). Depositum est tabernaculum [Nm 10,17]. Ad huius sanctuarii ministerium elegit domus spiritualiter tribum Levi ex omnibus tribubus [I Rg 11,32]
(172rb–176vb) ›Item in parasceve‹. (T26). Recordare domine quid acciderit [Lam 5,1]. Hodie karissimi miserabimur amisimus patrem nostrum id est Christum de quo patre dicit: Iudicium patris audite [Sir 3,2] … Auch in Cod. ms. Bord. 25, 412va–414va.
(177ra–178vb, 180ra) Bertholdus de Ratisbona: Feria VI in parasceve. (T26). Schneyer 1, 499 Nr. 343.
(179r–v) Nicolaus Thome: Konzept. ›Bertrandus de Turre‹. Maria Magdalena [Mc 16,1]. Karissimi longum sermonem facere hodie non expedit nec convenit cum propterea gaudia maiora
(180ra–181vb, 183ra–187va) Guilelmus de Malliaco. ›Pasce per ebdomandam‹. (T28/2). Schneyer 2, 486 Nr. 42, 43, 44.
(182r–v) Nicolaus Thome: Konzept. Dominica prima post pascha. (T29). Der Anfang wie Jordanus de Quedlinburgo, Schneyer 3, 813 Nr. 64.
(187vb–189ra) Johannes de Castello. ›De eodem vel in octava pasche id est dominica prima‹. (T28/2). Schneyer 3, 407 Nr. 430.
(189ra–vb, 192ra–193ra) Guilelmus de Malliaco. ›Dominica secunda post pasca‹. (T30). Christus pro nobis passus [I Pt 2,21]. Sicud in exercitibus torneamentis et in hospiciis nobilium solent renovariSchneyer 2, 486 Nr. 45. Der Text bricht ab. – 193rb–193v leer.
(190r–v) Nicolaus Thome. Ego sum pastor [Io 10,11]. Hoc Christus primo permittit unam conclusionem qua intendit se probare bonum pastorem quam conclusam quatuor probat. Primo ex magnitudine dilectionis
(191r–v) Nicolaus Thome: Konzept. Cognosco a me et cognoscunt me mee [Io 10,14]. Primo animal mansuetum et pacienter sustinens etiam mortem non clarum ut porcus

194ra–265vb Sermones ex opere 'Paratus' de tempore. Umfasst ausgewählt Predigten des Pars hiemalis, mit zum Teil bisher nicht nachgewiesenen Predigten.
(194ra–195rb) Dominica prima adventus. (T1). Paratus est iudicare [I Pt 4,5]. In verbis istis describitur ultimus adventus dominiSchneyer 4, 523 Nr. 1.
(195rb–196va) Dominica prima adventus. (T1). Preparate in occursum [Am 4,12]. In verbis propositis hortatur nos Propheta ut preparemus nos ad adventum domini
(196va–209rb) Schneyer 4, 523f. Nr. 2 (T1), 4 (T1), 5 (T2), 8 (T2), 9 (T3), 11 (T3/4), 12 (T4), 14 (T4), 18 (T6), 17 (T6); 525 Nr. 27 (T8).
(209va–210va) Graeculus: Dominica infra octavam nativitatis domini. (T7). Schneyer 2, 208 Nr. 17.
(210va–221ra) Schneyer 4, 524 Nr. 15 (T6), 21 (T6), 23 (T6); 538 Nr. 181 (S9), 183 (S10), 185 (S11); 524f. Nr. 24 (T7), 26 (T7), 29 (T8), 32 (T10).
(221ra–222va) In epiphania domini. (T10). Ubi natus est [Mt 2,2]. Hodie karissimi mei epyphaniam domini celebramus quod interpretatur apparicio
(222va–226va) Schneyer 4, 525f. Nr. 33 (T11), 35 (T11), 41 (T12), 39 (T12).
(226va–228ra) Factum est autem [Lc 3,21]. Notandum quod spiritus sanctus speciem columbe assumere voluit
(228ra–265vb) Schneyer 4, 526–529 Nr. 42 (T13), 44–47 (T13–T15), 49 (T15), 50 (T16), 52 (T16), 53 (T17), 55 (T17), 56 (T18), 58–61 (T18, T18/4, T18/6, T19), 63–70 (T19–T21), 72–79 (T21–T23), 81–83 (T23, T23/4, T23/6). Die letzte Predigt ist unvollständig.


Abgekürzt zitierte Literatur

EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Mohan G. E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII–XV s.), St. Bonaventure/NY. 1975–1978 (Franciscan Studies 35, 37, 38)
Ottobeuren H. Hauke, Die mittelalterlichen Handschriften in der Abtei Ottobeuren. Kurzverzeichnis, Wiesbaden 1974
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Uppsala Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung, Bd. 1–8, beschrieben von M. Andersson-Schmitt und M. Hedlund, Stockholm 1988–1995 (Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis 26,1–8)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
Zumkeller A. Zumkeller, Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mitteleuropäischen Bibliotheken, Würzburg 1966 (Cassiciacum 20)