Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung (Vorläufige Beschreibung)

Kiel, Christian-Albrechts-Universität zu Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 91

Sermones. Isidorus Hispalensis

Papier — 263 Bl. — 30 × 19,5 cm — Hamburg — um 1439

Wasserzeichen: Mensch, Figur, Frau mit Kreuz: WZIS DE2220-Codst_74-77_74,259 (1425–1450). Mensch, Figur, Frau mit Kreuz: Piccard-Online 21236 (1439, auch in Cod. ms. Bord. 23, Teil II und IV). Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange: Piccard-Online 70508, Piccard-Online 70506 (beide 1439). Einhorn, Kopf: zwei Typen mit Varianten, nicht nachweisbar. Frucht, Granatapfel: nicht nachweisbar. Lagen: 21 VI (252). VI–1 (263). Lagenzählung in der rechten oberen Ecke recto auf dem ersten Blatt der Lage. Zeitgenössische Tintenfoliierung 1–261 (doppelseitig mit der gleichen Zahl, rot unterstrichen), daneben eine Tintenfoliierung des 19. Jh, die bis 240 mit ersterer übereinstimmt. Die letzten zwei Bl. mit moderner Bleistiftfoliierung. Schriftraum: 22 × 15,5–16 cm. 36–48 Zeilen. Zwei Spalten, jeweils 7 cm breit. Geschrieben von fünf Händen. Eine weitere Hand fertige wohl einige Zeit später die Register auf 259va–260ra und 262v an. Hand 1: 1ra–36b, 74vb–96vb, 151ra–168vb, 181ra–220va und 253ra–260rb späte gotische Kursive des Bordesholmer Chorherrn Nikolaus Voppe, Hand 2: 37ra–74vb Bastarda, Hand 3: 97ra–151ra Bastarda, Hand 4: 169ra–180vb Bastarda, Hand 5: 220va–252vb Bastarda. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei bis vier Zeilen.

Restaurierter Holzdeckeleinband mit modernem rotem Lederbezug. Streicheisenlinien nach dem Vorbild des zeitgenössischen Einbands. Abdrücke der vier Löcher von der entfernten Kettenösenbefestigung am Buchblock hinten unten sichtbar, ebenso am entnommen Spiegelblatt, siehe unten. 2 x 4 Kanten- bzw. Eckbeschläge, von dem Originaleinband übernommen. Zwei Fensterlager, ebenfalls vom Originaleinband übernommen, greifen auf den vorderen Innendeckel um. Diese Form auch auf Cod. ms. Bord. 19 und 35, weswegen die Herstellung in derselben Werkstatt angenommen werden darf, siehe dort. Oben ein originaler Schließenhaken, der untere erneuert. Zwei Gegenbleche mit seitlichen Einkerbungen original erhalten. Drei Doppelbünde alternierend mit einfachen Bünden. Restauriert 1979 laut Eintrag auf dem HS von Hilde Grosse-Heitmeyer, Essen (siehe Einband-Forschung 8 (2001), 19). Vgl. auch den Einband von Cod. ms. Bord. 23. Jeweils Spiegel- und drei Vorsatzblätter ergänzt. Ausschnitt des alten Vorsatzes mit Inhaltsverzeichnis auf den VS übernommen.

Fragmente: Ehemals in Kapsel D2 der UB Kiel, seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 91-Bei-1: 1. Vom Einbanddeckel abgelöstes Fragment eines Signaturschildes aus Papier. 3,8 × 4,8 cm. Anfang 17. Jh., Aufschrift: Inferioris / Primae Classis / … Secundi / … Tertii. 2. Insgesamt acht Falzstreifen aus Pergament. Ca. 1,1–1,5 × 26,5–27 cm. 14. Jh. Drei Stück von einer Hand in älterer gotische Kursive aus einem Hymnar. Das Doppelbl. horizontal zerschnitten. Zwei Spalten. Die Streifen entstammen demselben Bl., folgen aber nicht direkt aufeinander. AH 50 Nr. 228,13. AH 50 Nr. 228,4–5. AH 50 Nr. 228,7–8. AH 50 Nr. 228,13. AH 11 Nr. 494,1, dann 3. AH 11 Nr. 494, 2, dann 4. AH 52 Nr. 245,5–6. AH 52 Nr. 245,7–8. AH 52 Nr. 246,7. AH 27 Nr. 154,5–6. AH 50 Nr. 200,2–3. AH 50 Nr. 199, 3. 3. Fünf Falzstreifen aus Pergament. 1,5–2 × 22–22,5 cm. Textualis. Initialen in Blau und Rot. Rubriziert. Vier Spalten. Das Bl. mit der Leserichtung horizontal zerschnitten. Predigten, nachweisbar Schneyer 9, 885 Nr. 168. 4. Zwei Falzstreifen. Pergament. Zerschnitten, nicht zusammenhängend: 1,7 × 8,6 cm. 5. Zwei Lederstreifen von der Innenseite des Einbands als Farbprobe. 1,2–2,4 × 27,8 cm. und 2 × 18,3 cm. Ehemals in Kapsel D1 der UB Kiel, jetzt unter der Signatur Cod. ms. Bord. 91-Bei-2: 6. Abgelöster Hinterspiegel aus Papier. 29 × 18,5 cm. 15. Jh. Bastarda. Fehlstellen am oberen Blattrand mittig im Bereich der ehemaligen Kettenbefestigung. Recto unbeschrieben. Verso: Zweispaltige Blattaufteilung, der obere Teil der ersten Spalte beschrieben mit: Thomas de Aquino: Summa theologiae, Pars II.2, qu. 33, art. 2, ra. 2–3. et honoratione parentum. Ad tertium dicendum est quod correctio fraterna obmitti potest … — … non videtur esse cupiditatis occasio. Druck: Busa S. Thomae Aquinatis opera 2, 572. 7. Vorderes Spiegelblatt. Leer, nur mit der alten Signatur M 44 in schwarzer Tinte beschrieben. 27,5 × 17 cm.

Herkunft: Die Handschrift wurde erstellt unter Beteiligung des Bordesholmer Chorherrn Nikolaus Voppe, der sie gemeinsam mit seinen anderen Handschriften in Hamburg einbinden ließ. — Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur C xvi mit folgenden Titeln aufgeführt: Isidorus de summo bono. Passio domini glosata. Sermones de tempore et de sanctis satis notabiles cum registro. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) unter dem Titel Isidorus de summo bono, Innocentius de tempore und um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) Isodorus [!] de summo bono. 2. Passio domini glossata. 3. Sermones de tempore et sanctis cum registro.

Merzdorf, 27. — Steffenhagen Nr. CXXXIV. — Ratjen, 101. — Krämer, 99. — Schnabel, 60– 62, 280, 298f., 500.

VS Inhaltsverzeichnis. Isodorus [!] de summo bono. Passio domini glosata. Sermones de tempore et de sanctis cum registro.

1ra–96vb Sermones. Teilweise mit anschließenden Notae.
(1ra–va) ›De sancto Johanne baptista‹. (S44). Surrexit Helias [Sir 48,1]. Verbum istud accipi potest de sancto Johanne baptista eo quod ipse salvator ipsum Heliam nominat
(1va–2vb) ›Item de eodem‹. (S44). Surrexit Helias [Sir 48,1]. Hic commendatur beatus Johannes de vite sanctitate
(2vb–4rb) ›Sermo de sanctis Petro et Paulo apostolis‹. (S45). Pastores ovium sumus [Gn 47,3]. Est differentia boni pastoris mercenarii et furis optimus pastor Christus
(4va–5vb) ›De sanctis Philippo et Jacobo‹. (S32). Qui sunt hii [Is 60,8]. Sancta ecclesia miseretur in verbo isto sanctorum apostolorum Philippi et Jacobi fidelitatem et vite sanctitatem
(6ra–vb) Eberhardus de Valle Scholarum. ›De sancta Margareta‹. (S47). Schneyer 2, 9 Nr. 102.
(7ra–8va) Johannes de Rupella. ›De exaltatione sancte crucis‹. (S66). Schneyer 3, 714 Nr. 155.
(8vb–9vb) ›De sancto Jacobo‹. (S50). Hec autem profugum [Sap 10,10]. Hec exponitur de Jacobo patriarcha quem deus in multis protexit et direxit vere notandum quod sicud narrat historia
(10ra–11rb) Johannes de Rupella. ›De sancta Maria Magdalena‹. (S49). Schneyer 3, 713 Nr. 141.
(11va–12ra) Conradus de Saxonia. ›In divisione apostolorum‹. (S97). Schneyer 1, 771 Nr. 357.
(12rb–13va) Eberhardus de Valle Scholarum. ›De sancto Petro ad vincula‹. (S52). Schneyer 2, 10 Nr. 109.
(13va–14rb) ›Item de eodem‹. (S52). Schneyer 7, 247 Nr. 276.
(14va–vb) ›Item de eodem‹. (S52). Ecce angelus domini [Act 12,7]. Hic notantur quatuor quantum ad Petri perfectam presentiam
(14vb–16rb) ›De sancto Laurentio‹. (S56). Dominus opem ferat [Ps 40,4]. Hec potest accipi de beato Laurentio cum potestate alia que suscitavit pro amore dei
(16rb–va) ›In die cinerum‹. (T18/4). Memento homo quia cinis es [Gen 3,19]. Primum est cinerum impositio contra superbiam unde dicitur: Memento quia [Iob 7,7] etc
(16va–17rb) Johannes de Rupella. ›De decollatione Johannis‹. (S64). Schneyer 3, 714 Nr. 150.
(17va–18rb) ›De sancto Bartolomeo apostolo‹. (S61). Certamen forte dedit illi [Sap 10,12]. Beatus Bartholomeus: Tam feliciter certavit pro amore dei usque ad mortem multa genera tormentorum suscitavit
(18va–20rb) ›In dedicatione‹. (C11). Schneyer 7, 570 Nr. 59.
(20va–21va) ›Item in dedicatione‹. (C11). Vidi civitatem sanctam Ierusalem [Apc 21,2] cuius pulchritudo describitur Apc. 21. Hic Iohannes tria vidit. Primo vidit ibi gaudium angelorum
(21va–22rb) ›De quolibet sancto sanctis‹. Populus eius [Ps 99,3]. Ita scribitur in psalmo. Iohannes duo facit. Primo movet fideles
(22rb–vb) ›In dedicatione ecclesie‹. (C11). Vidi civitatem sanctam Ierusalem [Apc 21,2] sive animas omnium clericorum in eterna beatitudine
(23ra–rb) ›Dominica quinta post pentecosten‹. (T45). Preceptor per totam noctem [Lc 5,5]. Predicatores dicuntur piscatores quia predicatores homines tamquam pisces de mundo tamquam de mari capiunt
(23va–24ra) ›Sequitur dominica XII‹. (T52). Beati oculi [Lc 10,23]. Sacra scriptura nobis dominice oculum insinuat scilicet malum et bonum. De malo dicitur in Ecclesiastico: Nequius oculo [Sir 31,15]
(24ra–rb) ›Sequitur dominica XIII‹. (T53). Occurrerunt ei decem viri [Lc 17,12]. Quamvis ceteri infirmi patiantur inter homines non tamen leprosi est
(24rb–va) ›Sequitur dominica XIIII‹. (T54). Respicite volatilia [Mt 6,26]. Primo excitat mentem hominis ad creaturarum considerationem
(24va–25va) Eberhardus de Valle Scholarum. ›Sequitur de sancto Matheo‹. (S67). Schneyer 2, 12 Nr. 135.
(25va–27ra) ›Dominica 14‹. (T54). Schneyer 8, 755 Nr. 108.
(27ra–30ra) ›Sequitur dominica 16‹. (T56). Resedit qui fuit mortuus [Lc 7,15]. Notandum mors facit iuste quinque bona et quinque mala. Primum bonum est
(30ra–va) ›Sermo de animabus‹. (S80). Memor esto [Sir 38,23]. Dicunt defuncti iudicium mortis … tria homine timendum. Nota sex
(30va–31rb) ›Sermo de uno confessore‹. (C6). Iustum deduxit dominus [Sap 10,10]. Verbis notantur duo scilicet ductoris dignitas deductionis utilitas
(31rb–32rb) ›De confessoribus‹. (C7). In temptatione ambulat [Sir 4,18]. Sanctos confessores deo servientes predicantes leprosos mundantes etc. Dominus dux beneficium impertitur
(32rb–33ra) ›De sanctis Symone et Iuda‹. (S78). Ortus est sol [Ps 103,22]. Sol ortus est quando Christus natus est. Iohannes: Vobis timentibus deum orietur [Mal 4,2]
(33ra–34vb) Johannes de Rupella. ›De sancto Martino‹. (S81). Schneyer 3, 716 Nr. 179.
(34vb–35vb) ›Sermo de confessoribus‹. (C7). Schneyer 7, 266 Nr. 32.
(35vb–36rb) ›De sancta Elisabeth‹. (S82). Schneyer 7, 283 Nr. 89.
(36rb–vb) ›De martyribus‹. (C5). Schneyer 7, 270 Nr. 10.
(36vb–41rb) ›Sequitur sermo beate virginis conceptionis annuncitationis vel alterius festi‹. Egredietur virga [Is 11,1]. Verba proposita scripta sunt Ysaia XIo et tangitur in verbis istis duplex adventus
(41rb–43ra) ›De trinitate‹. (T40). Benedicamus patrem et filium etc. Homo ad hoc creatus est ut dominum laudet … Primo quia nos ad ymaginem et similitudinem suam creavit
(43ra–59vb) Gilbertus Tornacensis. Schneyer 2, 284 Nr. 18, 19; 285 Nr. 36; 286 Nr. 47, 48; 287 Nr. 57, 61.
(59vb–63rb) Guilelmus de Malliaco. ›Dominica XII‹. (T52). Schneyer 2, 488 Nr. 69.
(63rb–64ra) Johannes Algrinus. ›Item dominica XII‹. (T52). Schneyer 3, 519 Nr. 149.
(64ra–vb) Conradus de Saxonia. ›Item dominica XII‹. (T52). Schneyer 1, 761 Nr. 214.
(64vb–68rb) Gilbertus Tornacensis. ›Dominica XIII‹. (T53). Schneyer 2, 288 Nr. 66.
(68rb–72vb) Guilelmus de Malliaco. ›Dominca XVI‹. (T56). Schneyer 2, 488 Nr. 72.
(72vb–75vb) Conradus de Saxonia. ›Dominica XIX‹. (T59). Vade in domum [Mt 9,6]. Quia nullus est qui se debeat removere a peccato … Vgl. Basel, UB, B IX 9, 160va (Basel 2, 161)
(75vb–76ra) Eberhardus de Valle Scholarum. ›De beata Cecilia‹. (S83). Schneyer 2, 3 Nr. 10.
(76ra–78va) ›De virgine‹. (C8). Schneyer 7, 269 Nr. 57.
(78va–79ra) ›Sequitur dominica XXI‹. (T61). Erat quidam regulus [Io 4,46] per hunc regulum significatur homo qui debet esse rex per duas provincias et illos debet regere … Auch in Koblenz, LHA, Best. 701 Nr. 263, 182rv (Koblenz 2, 320).
(79ra–vb) ›Dominica XX‹. (T60). Redimentes tempus [Eph 5,16]. Apostolus duo facit. Primo movet ad utilem temporis communitatem secundo subiungit huius ammonitionis necessariam rationem
(79vb–80va) ›De sancto Andrea‹. (S1). Venite post me [Mt 4,19]. Vide totum ewangelium. Notandum sicud est triplex piscatio sic sunt tria genera piscatorum
(80va–82rb) De sancto Nicolao (S3). De sancto Thoma apostolo (S8). De sancto Stephano (S9). Schneyer 7, 283 Nr. 93, 95; 284 Nr. 96.
(82rb–83ra) ›De sancto Iohanne‹. (S10). Qui vicerit faciam illum [Apc 3,12]. Illud verbum canit consequenter ecclesia de sancto Johanne quod angelo Philadelphie scitur
(83ra–84rb) ›De innocentibus‹. (S11). Schneyer 7, 284 Nr. 98, 100 (S20).
(84rb–85va) Johannes de Rupella. ›De sancto Petro ad cathedram‹. (S23). Schneyer 3, 712 Nr. 119.
(85va–86va) ›Sequitur de beato Mathia‹. (T24). Ecce puer meus [Is 42,1]. Quamvis verbum hoc proprie sit de Christo tamen ad instructionem nostram exponi potest de beato Matheo
(86va–87rb) Nicolaus de Byarto. ›Sequitur dominica XXIIII aut de animabus‹. (T64, S80). Schneyer 4, 241 Nr. 155.
(87rb–va) ›Sequitur dominica XXIIII‹. (T64). Schneyer 9, 713 Nr. 79.
(87va–88rb) Johannes de Rupella. ›Sermo de adventu‹. (T1). Schneyer 3, 703 Nr. 2.
(88va–89ra) ›Sermo in secunda dominica in adventu‹. (T2). Erunt signa [Lc 21,25]. Nota Christus in iudicio disputatabit [!] cum iudicandis … Auch in Cod. ms. Bord. 39, 31vb. Erwähnt bei Schneyer Wegweiser, 253.
(89ra–90va) Johannes de Rupella. ›Sermo de omnibus sanctis‹. (S79). Schneyer 3, 715 Nr. 171.
(90va–vb) ›De sancto Stephano‹. (S9). Lapidabant iudei [Act 7,58]. Lapidabant dominum blasphemantes blasphemant inhonorantes inhonorant
(90vb–91rb) ›Sermo de animabus …‹ (S80). Scripta erant in libro [Ez 2,9]. Sicud carmen pertinet ad exultationem sanctorum ita lamentationes ad commemorationem defunctorum in cruce
(91rb–93rb) ›Dominica epiphanie‹. (T10). Cum factus esset Ihesus [Lc 2,42]. Ihesus per culpam amittitur per bonam voluntatem queritur per gratiam invenitur
(93va–95rb) ›In annunciatione virginis‹. (S28). Schneyer 7, 281 Nr. 61; 278 Nr. 8.
(95rb–96vb) Johannes de Rupella. ›Sermo de circumscisione‹. (T8). Schneyer 3, 711, Nr. 110.

97ra–151ra Isidorus Hispalensis: Sententiae. De summo bono. (97ra–vb) Widmungsbrief. Domino sancto meritisque beato fratri Masseno episcopo Ysidorus episcopus. Veniens ad nos famulus noster vir religiosus … (97vb–99ra) Registrum. ›Incipiunt subsequentis episcopis Ysidori‹. De summo bono … — … De metu mortis. ›Expliciunt capitula‹. (99ra–151ra) Textus. ›Incipit liber Ysidori Hyspaniensis episcopi de summo bono capitulum primum libri illius‹. Summum bonum est deus quia incommutabilis est … — … Hec est enim Christiane miseracionis affectus ut pro unoquoque mortuo deo sancrificium offeratur. Inde est quod scriptum est: Ex [!] mortuo ne fraudes misericordiam. ›Et sic est finis liber de summo bono‹. Druck: CC SL 111. PL 83, 537–738. Literatur: CPL 1199. Bloomfield 5854. Díaz y Díaz, 111.

151ra–183vb Sermones.
(151ra–153rb) Eberhardus de Valle Scholarum. ›Sermo de sancto Andrea apostolo‹. (S1). Schneyer 2, 3 Nr. 15.
(153rb–154va) ›De assumptione virginis‹. (S59). Schneyer 7, 281 Nr. 65.
(154va–155rb) ›Sermo de resurrectione domini‹. (T28). Schneyer 7, 239 Nr. 143.
(155rb–158va) ›Sermo de angelis‹. (S70). Angelis suis mandavit [Ps 90,11]. Tres sunt vie hominis. Prima que mundum ingreditur secunda que in mundo progreditur
(158va–160va) Peregrinus de Oppeln. ›Sequitur sermo de dominica secunda post Epiphaniam‹. (T12). Schneyer 4, 550 Nr. 21.
(160va–161va) Johannes de Rupella. ›Sermo de nativitate domini‹. (T6). Schneyer 3, 710 Nr. 101.
(161va–162ra) ›Sermo de purificatione beate virginis Marie‹. (S21). Exultavit spiritus [Lc 1,47]. Hec sunt verba beate Marie virginis exultacionis et pro inestimabili exultacione gaudentis … Auch in Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 159 Helmst., 292ra–292vb (Wolfenbüttel Helmst. 1, 182), geschrieben in Hamburg.
(162ra–va) De nuptiis. Nuptie facte sunt [Io 2,1]. Nota quatuor. Primo uxor est eligenda discrete non subito nec precipitanter rapienda … Vgl. Johannes de Fordun, Chronica gentis Scotorum, Lib. 14, cap. 28, Druck: Johannis de Fordun Scotichronicon cum Supplementis ac Continuatione Walteri Boweri …, hrsg. von W. Goodall, Edinburg 1759, Vol. 2, 370–372.
(162va–163ra) ›De commemoratione sancti Pauli‹. (S46/2). Circumfulsit eum lux [Act 9,3]. Nota cadendi occasio est aliquando altitudo loci. Bernardus: Facile in alto se constituentem continent obstupescere
(163ra–165ra) ›Item de eodem‹. (S46/2). Paulus adhuc spirans [Act 9,1]. Hic deseritur conversio Sauli miraculosa ponit ergo primo persecutores actus Saulus adhuc spirans
(165ra–166ra) ›In die cinerum‹. (T18/4). Convertimini ad me [Ioel 2,13]. In hoc sermone videndum est quare acceleranda est conversio. Prima causa est multiplex periculum
(166ra–167rb) Johannes de Rupella. ›De nativitate domini‹. (T6). Schneyer 3, 710 Nr. 102.
(167rb–169ra) Eberhardus de Valle Scholarum. ›Sermo de Pauli conversione‹. (S20). Schneyer 2, 6 Nr. 51.
(169ra–181va) Johannes de Rupella. Schneyer 3, 710 Nr. 98, 99; 711 Nr. 115; 715 Nr. 169.
(181va–182rb) ›Dominica in quinquagesima‹. (T18). Cecus sedebat [Lc 18,35]. Nota cecos invenimus famosos septem per quos septem genera peccatorum signantur
(182rb–va) Conradus de Saxonia. ›Dominica tercia post epiphania‹. (T13). Ecce leprosis veniens [Mt 8,2]. Notatur hoc hominem miseria quia leprosus iste significat peccatorem qui coram deo et angelis et omnibus sanctis foetidior … Auch in Basel, UB, B IX 9, 25rb, B IX 27, 64va, und B X 25, 91ra (Basel 2, 156–162, 366, 667).
(182va–183vb) Conradus de Saxonia. ›De purificatione Marie‹. (S21). Schneyer 1, 206 Nr. 758 oder 766 Nr. 269 (verkürzt).

183ra–184rb Registrum secundum ordinem liturgicum. ›Registrum de sanctis‹.

184va–204vb Sermones.
(184va–185va) ›In dominica sexagesima‹. (T16). Libenter gloriabor [II Cor 12,9]. Nota infirmitas corporis cum magno gaudio suscipienda est
(185va–186rb) ›In die cinerum‹. (T18/4). Convertimini ad me [Joel 2,12]. Nota quod duo maxime impediunt hominem quod non convertitur
(186rb–187rb) ›Item in die cinerum‹. (T18/4). Memento homo quia cinis es [Gen 3,19]. Hodie sancta mater ecclesia agit diem humiliorem quasi diem cinerum vocat in qua agitur memoria
(187va–188va) ›Dominica quadragesime‹. (T19). Attendens temptator [Mt 4,3]. Nota temptationes vincent. Primo oratio Mt. XXVI: Vigilate et orate [Mt 26,41] etc. Haec patet per exemplum Moysy
(188va–189rb) ›Sequitur dominica secunda‹. (T20). Et ecce mulier [Mt 15,22]. Notandum quatuor magnas mulieres in virtutibus. Prima fuit magna in contritione scilicet Maria Magdalena
(189rb–vb) ›Feria sexta post oculi‹. (T21/6). Ihesus fatigatus [Io 4,6]. Johannes 4 ut audiret se aliquam sufficientis gratie habere ad hominem iustificandum
(189vb–190rb) ›Item de eodem sermo‹. (T21/6). Quinque viros habuisti [Io 4,18]. Mistice mulier est pars inferior rationis vir eius naturalis et legitimus est pars superior recte diiudicans … — … sicut equus et mulus in quibus etc. Dieser Teil aus Bonaventura, Commentum in Iohannem 4,18, Druck: Bonaventura opera 6, 294. Setzt fort: Nota dicitur in vitaspatrum de quadam muliere transeunte in ecclesia …
(190rb–va) ›Dominica tercia‹. (T21). Ascendit ergo in montem [Io 6,3]. Mons significat sanctam vitam ad quam debemus ascendere exempla Christi quia mons est primo locus refugii et salvationis
(190va–192rb) Jacobus de Voragine. ›Feria secunda pasche‹. (T28/2). Tu solus peregrinus es [Lc 24,18]. Nota Christus dicitur peregrinus primo quantum habitum quem assumpsit habuit sclavinam … Aus: Schneyer 3, 244 Nr. 289.
(192rb–195rb) ›Sermo de resurrectione‹. (T28). Si conresurrexistis cum Christo [Col 3,1]. Resurgentibus spiritualiter reliquit Christus septem exempla post resurrectionem scilicet primum est
(195va–196vb) ›Resurrectione domini‹. (T28). Hec dies quam fecit [Ps 117,24]. Dies resurrectionis specialiter dicitur dies et quam fecit dominus quia tunc ascendit
(196vb–198ra) ›Sermo de passione domini‹. (T23). Iam letus moriar [Gn 46,30]. Verba sunt Iacobi ad filium suum Iosephum cuius senex Iacob dominum desiderat videre possunt etiam verba Symeonis esse
(198ra–vb) Peregrinus de Oppeln. ›Sermo feria secunda pasche‹. (T28/2). Schneyer 4, 552 Nr. 46.
(198vb–199rb) ›Sermo de passione domini‹. (T23). Egressus est Ihesus [Mc 8,27]. Christus voluit pati pro nobis primo ut nullus posset dicere illud Ez. 18: Non est equa via domini [Ez 18,25] multis enim videbatur
(199rb–200ra) Johannes de Rupella. ›Sequitur sermo in secunda feria pasche‹. (T28/2). Schneyer 3, 708 Nr. 66.
(200ra–vb) ›Sequitur sermo tercie ferie pasche‹. (T28/3). Pax vobis [Lc 24,36]. Nota pax est triplex scilicet peccatorum iustorum et beatorum … Auch in Karlsruhe, BLB, St. Peter pap. 40, 156r (Karlsruhe 10,1, 59).
(200vb–201vb) ›Sermo de resurrectione‹. (T28). Surrexit dominus [Lc 24,34]. Nota prima Christus non resumpsit tale corpus quale habuit prius sed impassibile et immortale
(201vb–203ra) Johannes de Rupella. ›Sequitur feria quarta post pascha‹. (T28/4). Schneyer 3, 708 Nr. 68.
(203ra–204ra) ›De sancta cruce‹. Hoc signum crucis erit in celo [CAO 6845]. Nota quinque. Prima quale supplicium crux reputatur secundo quibus rebus comparatur
(204ra–204vb) ›De mortis descensu ad inferos‹. Descendit ad inferos [Ez 31,15]. Nota septem. Prima ponetur quadruplex ratio quare ad inferos descendit

205ra–213rb Passio domini cum glossa. ›Sequitur passio Christi‹. Egressus est Jhesus [Io 18,1] … — … quia iuxta erat monumentum posuerunt Ihesum [Io 19,42]. Commentum. Postquam salvator discipulorum pedes lavit … — … Hec est passio nostri redemptoris per quam nos eripuit de manu vastatoris … laus et gloria honor et imperium in secula seculorum amen. Jeweils auf der äußeren Spalte.

213ra–rb Actus apostulorum cum commento. Aperiens Petrus [Act 13,34] Viri Isrhaelitae qui timetis deum audite [13,16]. Deus Abraham [Act 3,13] … — … ut deleantur peccata vestra [Act 3,19]. Umfasst Act 3,13–15; 3,17–19. Commentum. Hic ponitur exhortatio Petri in qua primo arguit iudeorum iniquitatem … — … ad petendum mortem Christi.

213va–255vb Sermones.
(213va–216vb) ›Dominica in albis‹. (T29). Hec est victoria [I Io 5,4]. Nota fidei magnitudo apparet primo in hoc ut homo de deo magna senciat
(216vb–217ra) ›De sancto Gregorio martire‹. (S25). Stabunt iusti in magna [Sap 5,1]. Hic narratur ordo iudicii extremi bonorum et malorum in quolibet autem in dicendo quatuor requiruntur
(217ra–218ra) ›Dominica quarta post pascha‹. (T32). Si quid petieritis [Io 16,23]. Nota primo oracionis impedimenta. Primum est quod non petitur tempore congruo sicud pauperi negatur elemosina
(218ra–219va) ›Sermo in pentecosten‹. (T39). O quam suavis est [Sap 12,1]. Nota septem spiritus nequiores [Lc 11,26]. Primus non solum peccatum perpetuare sed etiam de peccato exultare et iactare
(219va–220ra) ›De sancto Johanne baptista‹. (S44). Ecce ego mitto [Mt 11,10]. Johannis sanctitas triplex testimonium habuit a patre qui eum hic angelum nominat
(220ra–va) ›Dominica quatuor post trinitatem‹. (T44). Estote misericordes [Lc 6,36]. Si quis ad sanctissimum iudicem accessurus horribile et timendum audiet aliquid
(220va–222va) ›Sequitur feria quarta in pentecostes‹. (T39/4). Nemo potest venire [Io 6,44]. Traxit Christus per suam passionem ad se omnia scilicet celestia patrem nobis reconciliando … Bis 221vb wird die vollständige Predigt des Jacobus de Voragine, Schneyer 3, 243 Nr. 276, wiedergegeben, jedoch mit abweichendem Thema, danach weitere Ausführungen.
(222va–223vb) ›Sequitur dominica oculi‹. (T21). Secute sunt eum turbe [Mt 8,1]. Dicit Johannes: Nemo venit ad me [Io 14,6]. Circa quod nota quod peccatores trahuntur et veniunt ad Christum
(223vb–225ra) ›De uno martire‹. (C4). Cor tradet iustus domino [Sir 39,6]. Primo iure petitionis inexcusabilis si enim aurum peteret vel argentum aut lapides preciosos posset excusare
(225ra–226rb) Cor suum tradet [Sir 39,6]. Primo ad mundandum a peccatorum cogitatione. Eccl: Ab omni delictio munda cor tuum [Sir 38,10]
(226rb–228ra) ›De martiribus‹. (C5). Militem unicum et legitimum tria faciunt scilicet sedulitas in laborando … Ista tria tangit apostolum dum dicit II Thy. II: Labora quo ad primum sicut bonus miles [II Tim 2,3]
(228ra–vb) Miles Christi [II Tim 2,3] debet primo habere equum non precipitem sed sibi subiectum ne sit de numero eorum … Die Fortsetzung auf 260r.
(229ra–254va) Johannes de Rupella. Schneyer 3, 709 Nr. 81–86; 708 Nr. 62–65. – 245vb und 246v leer.
(254vb–255vb) Sermo de sancto Petro ad vincula. (S52). ›De sancto Petro in vincula‹. Erat Petrus dormiens [Act 12,6] vel hora est iam nos de somno surgere [Rm 13,11]. Nota triplici de causa vigilare debemus. Prima est hostilitas crudelis debellationis … Auch in Cod. ms. Bord. 39, 39va. Schneyer Wegweiser, 311.

256ra–262vb Registra sermonum. (256ra–259vb) Registrum sanctorum et thematorum secundum ordinem alphabeti. (260ra–rb) Fortsetzung der Predigt von 228v. Nota quod sequitur debet stare folio 229 (228v). (260va–261ra) Registrum sanctorum secundum ordinem huius libri. – 261rb–262rb leer. (262va–vb) Registrum dominicarum secundum ordinem huius libri. – 263r–263v leer.


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
Basel 2 Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Busa S. Thomae Aquinatis opera S. Thomae Aquinatis opera omnia, ut sunt in indice thomistico additis 61 scriptis ex aliis medii aevi auctoribus, hrsg. von R. Busa, Bd. 1–7, Stuttgart 1980 (Index Thomisticus. Supplementum)
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Díaz y Díaz M. C. Díaz y Díaz, Index scriptorum Latinorum medii aevi Hispanorum, Madrid 1959 (Acta Salmanticensia. Filosofia y Letras 13.1–2)
Karlsruhe 10,1 Die Handschriften von St. Peter im Schwarzwald, Teil 1: Die Papierhandschriften, bearbeitet von K. Niebler, Wiesbaden 1969 (Die Handschriften der Badischen Landesbibliothek in Karlsruhe 10,1)
Koblenz 2 Die nichtarchivischen Handschriften der Signaturengruppe Best. 701 Nr. 191–992, bearbeitet von E. Overgaauw, Wiesbaden 2002 (Mittelalterliche Handschriften im Landeshauptarchiv Koblenz 2)
Krämer S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters, Bd. 1–3, München 1989–1990 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband 1)
Merzdorf J. F. L. Th. Merzdorf, Bibliothekarische Unterhaltungen. Neue Sammlung, Oldenburg 1850
Piccard-Online Piccard-Online. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart, J 340 (http://www.piccard-online.de)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Ratjen H. Ratjen, Zur Geschichte der Kieler Universitätsbibliothek. Schriften der Universität zu Kiel 1862–1863, Kiel 1862–1863 (Programm zum Geburtstage Frederiks VII.)
Schnabel K. Schnabel, "Liber sanctae Mariae virginis in Bordesholm …" Geschichte einer holsteinischen Stiftsbibliothek, Wiesbaden 2014 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 33)
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Steffenhagen E. Steffenhagen, Die Klosterbibliothek zu Bordesholm und die Gottorfer Bibliothek. Zwei bibliographische Untersuchungen, in: Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische Geschichte 13 (1883), 66–142
Wolfenbüttel Helmst. 1 Katalog der mittelalterlichen Helmstedter Handschriften, Teil 1: Cod. Guelf. 1 bis 276 Helmst., beschrieben von H. Härtel, C. Heitzmann, D. Merzbacher, B. Lesser, Wiesbaden 2012
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)