Beschreibung der Handschrift Kiel, Universitätsbibliothek, Cod. ms. Bord. 98 Katalogisiert durch Kerstin Schnabel Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung Elektronische Ausgabe nach TEI P5 TEI-P5 konforme Kodierung durch Kerstin Schnabel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)

Neukatalogisiert durch Kerstin Schnabel.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der Bordesholmer Handschriften in der Universitätsbibliothek Kiel.

Kiel Christian-Albrechts-Universität zu Kiel Universitätsbibliothek Bordesholmer Handschriften Cod. ms. Bord. 98 Katalog von 1488 O xxvii Juristische Sammelhandschrift Greifswald Rostock 1475–1479

Aus drei Teilen zusammengesetzt. I: 1r–85r, II: 86r–99v und III: 100r–204v.

205 Bl. 32,2 22

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem Lederbezug mit Kratzern und Abschabungen. Streicheisenlinien. Einzelstempel aus der Werkstatt "Bordesholm Hauptwerkstatt" ( EBDB w002064) : Agnus Dei mit Kelch: EBDB s031987 . Maria, Madonna mit Kind: EBDB s009642 . Blatt: EBDB s009643 . Blüte, Kreuzblüte: EBDB s032013 . Blüte mit Stiel: EBDB s031980 . Lilie, Doppellilie: EBDB s032017 . Lilie, Mittelblatt rhombisch: EBDB s037584 . Rosette mit zwei Blattkränzen: EBDB s031985 . Auf dem VD Abdrücke und Reste von aufgeklebten Signatur- und Titelschildern. Abdruck eines Signaturschildes der Größe 1 4,5 . Darunter der Abdruck eines Titelschildes, ca. 1,5 12,8 . Signaturschild aus dem frühen 17. Jh. aus Papier rudimentär erhalten, 4,2 5 , Aufschrift Lateris Secundi / Liber III (?) Liber catenatus Auf dem HD vier Löcher von der entfernten Kettenhalterung am oberen Rand. Vier Doppelbünde, an Kopf und Schwanz einfache Kapitalbünde. Zwei Riemenschließen mit Fensterlager nordelbischen Typs mit Zierbohrungen und seitlichen Zierkerben, der untere Haken sowie der Lederriemen wurden ergänzt. Registerzungen als Blattweiser aus rot gefärbtem Leder auf Bl. 26. Ausgerissen wohl auf Bl. 100. Restauriert 2006 von Sabine Sturma-Bachem, Raesfeld. Leder am gebrochenen Rücken ergänzt. Ansatz des Vorderdeckels innen mit Papier verstärkt. Zwei Falzstreifen entfernt und der Umverpackung der Handschrift beigefügt.

Fragmente: 1. Vorderspiegel ehemals in Kapsel B der UB Kiel mit der Signatur Cod. ms. KB B 45, seit 2018 unter der Signatur Cod. ms. Bord. 98-Bei. Pergament. 31,5 21,5 . 14. Jh. Textualis. Beschnittenes Doppelblatt mit Schriftraum 18 14 cm pro Seite. Ingesamt vier Spalten, eine zur Hälfte abgeschnitten. 41 Zeilen. Zeilenliniierung mit Einritzungen des Pergaments am Rand. Rote Lombarden über zwei Zeilen. Unterstreichungen bzw. Punktierung des Originaltextes und Paragraphenzeichen rot. Recto ein Stempel mit Aufdruck Kieler Universitätsbibliothek. Vermerk mit Bleistift 98 sowie eine alte Signatur I 2526. Anhaftungen von Papier. Verso Signaturschild mit der oben angegebenen Aufschrift. Stempel Königl. Univ.-Bibliothek Kiel. Publius Papinius Statius: Achilleis <note>cum glossa</note> 2. HS Pergament. 32 21,5 . 13./14. Jh. Textualis. 24–25 19 . Zwei Spalten. Blatt aus einem Kalendar mit den Monaten Mai und Juni der Diözese Hamburg/Bremen. Abweichend ist die Translatio Godehardi (4.5.) aufgenommen, Theobaldus ep. et conf. wurde nachgeträglich am 17.5. eingetragen, Vitus et soc. m. (15.6.) fehlen. Zwei Siegellackflecke im Abstand von 6,5 cm am linken oberen Rand untereinander. 3. und 4. Entfernte Falzstreifen der ersten und letzten Lage liegen dem Restaurierbericht bei. Pergament. Ca. 32 2,5 . Frühes 13. Jh. Textualis. Löcher von der Bindung. Text nicht identifizierbar.

Die Handschrift entstand mit Ausnahme der Lage 86r–99v während der Studienaufenthalte des Bordesholmer Chorherrn Johannes Meyer in Rostock und Greifswald von 1475 bis 1479. Sein Bruder Liborius Meyer war mehrfach in Rostock Rektor, siehe dazu Schnabel, 90, 94, 274–278.

Im Katalog von 1488 (Cod. ms. Bord. 1a) unter der Signatur O xxvii mit den folgenden Titeln aufgeführt: Tituli legales. Nomina doctorum utriusque juris. Casus summarii super institutiones Mychaelis de Morustica. Metra quibus cognoscitur quid et quando ex biblia legi debet per totum annum. Metra continentia ordinem librorum biblie et eius capitula. Concordantie biblie et juris canonici secundum ordinem librorum. Arbor consanguinitatis et affinitatis. Lectura super arbore consanguinitatis et affinitatis. Expositio titulorum legalium. Metra indicantia quot capitula quisque titulus in decretalibus. Im Verzeichnis von 1606 (Cod. ms. Bord. 2a) unter dem Titel Tituli legales. Um das Jahr 1665 (Cod. ms. Bord. 1b) benannt mit 1. Tituli legales. Nomina doctorum utriusque iuris. 2. Casus summarum. 3. Concordantiae bibliae et iuris canonici. 4. Arbor consanguinitatis et affinitatis. 5. Lectura super eiusdem. 6. Expositio titulorum legalium. 7. Metra de ordine bibliorum.

Die Bordesholmer Handschriften der Universitätsbibliothek Kiel, beschrieben von Kerstin Schnabel. Wolfenbüttel 2020 Merzdorf, 65. SteffenhagenNr. LXXV. Ratjen, 102f. Krämer, 100. Greifswald, 38 Anm. 94. Schnabel, 83, 88f., 94f., 282, 303–307, 316, 602. I 85 Bl. Greifswald Rostock 1475–1477 1479 1r Inhaltsverzeichnis In hoc volumine continentur Primo tituli legales et nomina doctorum utriusque iuris Metra indicantia quot capitula habet quisque titulus in decretalibus Die Zählung der Titel erfolgt bis Nr. 6, drei Titel (Metra) wurden ergänzt, siehe die Angaben im systematischen Katalog oben. 1r De universitate Rostockensi De universitate Rostockensi inchoatione et dote eiusdem Universitas Rostockensis fuit erecta anno domini 1419 et fuit dos eius 800 Renense ab oppido Gripeswalden modo non habet Aufteilung der Zuwendungen für die Lehrstühle. <rubric xml:lang="lat">Iuramentum magistrandorum in artibus his temporibus satis eis periculosum <gap/> </rubric> <incipit xml:lang="lat">Ego N. iuro quod regendo in facultate artium in studio Rostockensi ad legendum libros</incipit> <explicit xml:lang="lat">et publico notario</explicit> <colophon xml:lang="lat">Hoc ego frater <rs type="person" role="scribe" ref="#johannes_meyer">Johannes Meyer</rs> collegi in <rs type="corporate" ref="#rostock_universität">universitate Rostockensi</rs> ex libro universitatis cum frater meus magister <rs type="person" role="other" ref="#liborius_meyer">Liborius Meyer</rs> utriusque iuris doctor erat rector universitatis anno domini <date when="1479">1479</date> </colophon> </msItem> <listBibl> <head>Literatur</head> <bibl> <author>O. Krabbe</author>, Die Universität Rostock im 15. und 16. Jahrhundert, Rostock 1854, Nachdruck Aalen 1970, 91.</bibl> <bibl> <abbr>Pluns</abbr>, 35, 44, 53. </bibl> <bibl> <author>E. Schnitzler</author>, Beiträge zur Geschichte der Universität Rostock im 15. Jahrhundert (Studien zur katholischen Bistums- und Klostergeschichte 2), Leipzig 1979, 11–16.</bibl> </listBibl> </msItem> <msItem n="3"> <locus from="1v" to="11v">1va–11va</locus> <title>Tituli legum 1va–2va Tituli decretalium 2va–3ra Tituli institutionum 3r–5vb Tituli digesti 6ra–10va Tituli codicis 10va–11rb Tituli authenticorum 11rb–va Tituli libri feudorum Anno domini 1475to in Gripeswalden Siehe auch die Beschreibung von Cod. ms. Bord. 96, 1r–5v. 11vb–12rc Nomina auctorum iuris Auctores in utroque iure Antonius de Butrio Zabarellis Beginnt 12ra in dreispaltiger alphabetischer Auflistung mit Ergänzungen. Bei Barbatius Siculus der Zusatz obiit 1483 , dessen Sterbejahr 1479/80 war. Auf 11vb zunächst eine Liste von F bis Z mit den allegierten Namen und deren Auflösung. Anschließend von anderer Hand eine Namensfolge von A bis V. Beide Spalten wurden mit roter Tinte durchgestrichen. Vgl. die Tractatus plurimi iuris mit Modus legendi in GW M24942–M24948 und öfter. 12v Johannes Meyer Nota de libraria Lubeckensi In libraria in summa in Lubeck habentur tabule magistri Johannis de Danecow Codex cum glosa quarter Auflistung der juristischen Literatur, die in Lübeck vorhanden war mit der Nennung der Anzahl ihres Vorkommens. Danach weitere Nota. Druck J. F. L. Th. Merzdorf, Beiträge zur Kenntnis älterer Bibliotheken, in: Serapeum 10,4 (1849), 49–62, hier 55. Literatur T. Gottlieb, Über mittelalterliche Bibliotheken, Graz 1955, 379. Stork, 408. Schnabel, 89. 12v Tituli in speculum iudiciale Guilelmi Durantis Tituli in spe. iudi. Auditore assessore Vicecenite Dreispaltige Liste in alphabetischer Ordnung. 13r–25v Michael de Marostica Lectura super libros institutionum Casus summarii institutionum. De iusticia et iure In hac explanata ponit primo difinitionem iusticie secundo iurisprudentie ex quibus iuvenes poterunt faciliter possunt ingredi ad cognoscendas materias in libris digestorum seu pandectarum Finiunt casus summarii institutionum domini Michaelis de Marostica anno 1476 in profesto sancti Silvestri in universitate Gripeswaldensi Der Name wurde von anderer Hand nachgetragen. Ohne Prolog. Bl. 13r–15r Lib. 1, bis 19v Lib. 2, bis 22v Lib. 3, bis 25v Lib. 4. Teilabschrift von Greifswald, Geistliches Ministerium, 8.B.III, 1r–118v ( Greifswald, 16 mit Erwähnung dieser Hs.). Auch in Nürnberg, StB, Cent. II. 83, 2r–61r ( Nürnberg StB 3, 68), hier nach Kolophon dem Schreiber Michael Ludwig zugewiesen. Literatur Dolezalek Bd. 1 (unter dieser Hs.). 26r Versus de ordine legendi libros bibliae Metra indicantia quod et quando de biblia legi debeat per totum annum Annalis scripto sub tali noscitur ordo post natale leges Paulum sic in fine quiescas Walther I1071. Die übrige Seite leer. 26v–75r Johannes Nivigellensis Concordantia auctoritatum biblicarum et canonum Concordancie byblie et canonum iuris canonici Concordancie auctoritatum sacre scripture iuxta ordinem librorum byblie in quibus locis iuris canonici representantur per egregium dominum Johannem decretorum doctorem Nivicellensem abbatem studiose collecte. In principio creavit deus celum et terram et sequitur fiat firmamentum in medio aquarum 23 q. 5 c. 'Quid ergo' qui orat pro martire de celebratione missarum c. 'Cum Marthe' in fine Finitum anno 1477 currente in studio Gripeswaldensi Explicit memoriale decreti editum a fratre Johanne abbate Nivicellum doctor decretorum Auf dem Fußsteg von Bl. 26v der Vers: Ordine librorum sic iuri pontificali. Byblia concordat. Calamo conscripta Iohannis. Am Ende folgen Notae. Druckausgaben GW M14405, M14407–M14409, M14411–M14414, M14417–M14419. Literatur Stegmüller RB4834. Schulte2, 379. Jean de Jean. Abbé de Joncels, in: Histoire littéraire de la France, Bd. 40: Suite du 14. siècle, Paris 1974, 53–111, hier 54–75. Siehe auch die ausführliche Beschreibung von München, BSB, Clm 3808, 183va–260ra (ManuMed). 75va–76vb Tabula evangeliorum et epistolarum per circulum anni Dominica prima adventus Scientes ad Ro 13. Cum appropinquassent Ingressus Ihesus Lucas 19. Finis anno 1479 in Rostock 76rc–76vb De sanctis per circulum anni Dreispaltige Auflistung. Vgl. auch Cod. ms. Bord. 38, 45 und 119. 76vc leer. 77r Johannes Meyer Invocatio in lectura arborum Invocatio divini auxilii in lectura arborum anno 79 in Rostok In nomine sancte et individue trinitatis. Amen. Honorandi mei viri admodum studiosi mihi plurimum in summo celorum ad salutem proficiat sempiternam. Amen Siehe auch Bl. 86ra–99vb. 77r Versus de ordine librorum bibliae Versus de ordine librorum biblie Ut seriem mente teneas Iudas apocalypsis Literatur Walther I19873. Stegmüller RB 9917. Ex aurora partus cantica canticorum Quinque Moysi Iosue Iudex paralipemenon Iob Canonicus codex liber apocalipsis liber actus 77v–83v Johannes Andreae Lectura de arboribus consanguinitatis et affinitatis 77v–82r Circa lecturam arboris diversis olim diversum modum tenentibus et precipue studentes continue perseverent per graciam eius qui est benedictus in secula seculorum Finis anno 1476 in Gripeswalden spiritu sancto poste Auch in Cod. ms. Bord. 96, 291r–293v. Siehe zur Edition und zur Literatur diese Beschreibung. 82v–83r Arbor consanguinitatis Quer zur Leserichtung über beide Seiten. Am Anfang der Vers Non attinent tangunt dextros qui stant a parte sinistra. 83v Arbor affinitatis Darunter der Vers Mutat nupta genus sed generata gradum. 84r–85r Johannes Andreae Lectura arboris cognationis spiritualis et legalis De arbore cognationis spiritualis Circa lecturam arboris cognationis spiritualis iuxta modum et formam traditionis egregii doctoris Johannis Andree in sua lectura arboris consanguinitatis et affinitatis conformiter possemus procedere ac tenente videlicet ad confirmationem et tento Finit lectura arboris cognationis spiritualis Danach Nota. Die Darstellungen der Arbor cognationis spiritualis und der Arbor cognationis legalis auf 85r Auch in Cod. ms. Bord. 97, 201v–202v. Siehe dort zu Druck und Literatur. – 85v leer.

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange mit Blume: WZIS DE5580-2Incca354_L1 (1475, auch in Cod. ms. Bord. 114), WZIS DE5580-2Incca574_a2 (1477, auch in Cod. ms. Bord. 114), Piccard-Online 70116 (1476), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange mit Kreuz: WZIS DE4860-Ms1591_61 (um 1475), ein weiterer Typ nicht nachweisbar. Ochsenkopf mit Augen, darüber einkonturige Stange mit Blume: WZIS DE4860-Rep_V_18_251 , WZIS DE4860-Rep_V_18_254 (beide 1479), Piccard-Online 66462 (1475). Dreiberg mit Beizeichen: Piccard-Online 152278 (1472).

85 Bl. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 1–85. VI (12). VI+1 (25). 2 VI (49). VII (63). VI (75). V (85). Teilweise mit Reklamanten. Bl. 59 mit einem ungezählten Bl. an den Rändern zusammengenäht.

26–27 15–16 . 50–56 Zeilen. Einspaltig.

Von Johannes Meyer geschrieben.

Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

Hauptsächlich in Greifswald zwischen 1475 und 1477 geschrieben, die freien Blätter (1r, 75v–77r) 1479 in Rostock gefüllt.

II 14 Bl. um 1468 86ra–99vb Repetitio de arbore consanguinitatis et affinitatis In nomine sancte et individue trinitatis Prestantissimi patres et domini magistri baccalarii et ceteri scolares arboris consanguinitatis et affinitatis per me fieri debere declarationem 86rb Ista benignissima divini nominis invocatione premissa per quam spero me consequens posse bonum initium melius medium et optimum finem Ad lecturam arboris quam dominus Johannes Andree ex diversis dictis et doctorum scriptis compilat et non nunquam pacem reformat et concedat ut feliciter in eis karitate valeamus permanere Et sic est finis lecture arboris consanguinitatis et affinitatis etc. Ungedruckt.

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange mit Stern: Piccard-Online 74994 (1465), Piccard-Online 74945 (1468).

14 Bl. 29,7 21 Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 86–99. VII (99).

23 15–16 . 48–50 Zeilen. Zweispaltig.

Von einer Hand in Bastarda geschrieben. Nicht rubriziert.

Diese Lage stammt von unbekannter Hand und wurde etwas früher geschrieben als die übrigen Teile der Handschrift.

III 106 Bl. Greifswald Rostock 1475 100r leer. 100v–200v Expositio titulorum iuris civilis 100v–101r Prologus Cum nichil studiosum in omnibus rebus reperiatur quam legum auctoritas et divinas et humanas Am Anfang auf dem Kopfsteg das Distichon: Hos explanatos titulos collegit in unum. In studio Rostocensi festive Iohannes. 101r–200v Textus Sequuntur tituli institutionum secundum ordinem alphabethi Adoptionibus Adoptio est actus legitimus per quem quis efficitur filius vel nepos Hec supradicta pro aliquali exposicione et brevi titulorum iuris civilis sufficiant ad dei laudem Amen Finiunt expositiones tituli legalium in pre Rostockensi sabbato post esto mihi domini Bl. 200 wurde unten schräg abgerissen, daher ist das zweizeilige Kolophon nur linksseitig lesbar. 101r–112v Tituli institutionum 113r–174r Tituli librorum codicis 174v–188r Incipiunt tituli digestorum 188r–198v Tituli autenticorum 198v–200v Tituli super usibus feudorum Auch in Berlin, SBBPK, Ms. lat. fol. 304, 1r–173v ( Berlin 13,2,3, 1051f.) und Leipzig, UB, Ms. 907, 1r–144v ( Leipzig 3, 31f.). Druck GW 8226. Literatur Stinzing, 49–51. Dolezalek Bd. 1 (unter dieser Hs.). 201r–203v Metra Metra continentia numerum capitulorum cuiuslibet tituli in decretalibus Prima fides verbum recipiet caput atque statuta dum ponit casus undenas regula iuris Metra ista edidit quedam mihi in universitate Gripeswaldensi constudens Gestilius Andree nomine dyocesis Aboensis anno domini 1475to Der genannte Kommilitone in den Matrikel der Universität Greifswald erwähnt, Matrikel Greifswald 1, 183. Ebenso K. G. Leinberg, Finske studerande vid utrikes universiteter före 1640, in: Svenska Littera-tursällskapet i Finland, Helsingfors 1897 (Förhandlingar och Uppsatser 10), 29–90, hier 45. 204r–v leer.

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange mit Kreuz: Piccard-Online 69242 (1478), ein weitere Typ nicht nachweisbar.

106 Bl. Tintenfoliierung aus dem 19. Jh. 100–204. Zählfehler: 113 doppelt vergeben, das zweite Bl. jetzt 113a. 6 VI (170)! V (180). 2 VI (204). Mit Reklamanten.

26–27 15–16 . 50–56 Zeilen. Einspaltig.

Von dem Bordesholmer Chorherrn Johannes Meyer in Bastarda geschrieben. Rubriziert. Rote Lombarden über zwei Zeilen.

Dieser Teil entstand während der Studienaufenthalte des Schreibers Johannes Meyer in Rostock sowie in Greifswald 1475.