Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972, S. 51-54. (Vorläufige Beschreibung)

Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 29

Bertrandus de Turre - Conradus de Brundelsheim (Soccus) - Johannes de Marienwerder - Johannes Andreae et alii

Alte Signatur: D 17 — Pap. — I, 300 Bl. — 30-30,5 × 21 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — 15. Jh.1

Lagen: Zusammengesetzte Handschrift.12·VI (144). VI+1 (157). 7·VI. V+1 (252). VI. V. IV-1 (281). VI+2 (295). II+1. Unbeschrieben: Bl. 252, 270v, 279v, 281, 300. Reklamanten meistens abgeschnitten.

Einband 1965 erneuert, dabei wurden die beiden alten Schließen und vorn und hinten je 5 Buckel wiederverwendet. Auf dem Vorderdeckel altes Titelschild wiederaufgeklebt: Postilla Bertrandi in epistolas autumnales de sanctis cum sermonibus earundem interpositis et alia quedam vide[licet] ju[ridica]. Darunter altes Signaturschild: braunes D 17.

Pergamentspiegel vorn beim Neubinden abgelöst, jetzt Vorsatzblatt I: Fragment aus einem Antiphonale (Dominica I quadragesimae). 14./15. Jh. Weitere Bruchstücke dieser Hs. in Theol. 2° 66 und Theol. 4° 13 (Spiegel).

Lehmann, Mitteilungen S. 41: Theol. 2° 27.

I Bl. 1-252

Wasserzeichen: Briquet 5126 (Schwert); Briquet 7626 (Mensch); ähnlich Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 174; ein weiterer nicht identifizierter Ochsenkopf mit doppelkonturiger Stange endend in Kreuzblume mit Kreis. Schriftraum 21,5-24,5 × 14-16 cm , zweispaltig, 42-49 Zeilen. Bastarda von verschiedenen Händen, zum Teil identisch mit denen in Theol. 2° 26, 27 und 28. Rote Anfangsbuchstaben und Überschriften, rubriziert.

Bl. 1ra-89ra Sermones anonymi super epistolas de sanctis. In vigilia assumptionis BMV, expositio epistolae. Bl. 1ra: Ego quasi vitis fructificaui [Sir 14,23] etc. Eccli. XXIIII. Ad exposicionem presentis epistole accedamus que diuiditur per hunc modum. De eodem, sermo I. Bl. 2vb: Transite ad me omnes [Sir 24,26] … Eccli. 24 vbi supra. Virgo beningnissima, mater dei sanctissima que in hac die sollempnissima. In festo beati Francisci patris et fundatoris ordinis fratrum minorum, expositio epistolae. Bl. 36rb: Michi absit gloriari [Gal 6,14] etc. ad Gal. VI in fine. Presens lectio que finitur in fine epistole beati Pauli apostoli ad Galatas conuenienter legitur. De eodem, sermo I. Bl. 39rb: Michi absit gloriari [Gal 6,14] … ad Gal. VI. Apud homines hic videmus communiter quod id, quod singulariter diligunt. In purificatione BMV, expositio epistolae. Bl. 84ra: Statim veniet ad templum suum dominator [Mal 3,1] … Malachie III° capitulo. Circa primum sciendum quod Christus venit hodie ad materiale templum. De eodem. Bl. 85rb: Pvrgabit filios Leui … vbi supra 3°. Dico quod tangit propheta sanctitatis probacionem. In festo cathedrae s. Petri, expositio epistolae. Bl. 86rb: Petrus apostolus Ihesu Christi. [1.Pt 1,1] In quo quidam de se ipso tria breuiter tangit scilicet firmitatem indefectibilem … ((Bl. 89ra) :) quod tandem sue glorie participes effici mereamur amen. Initien vollständig im Register.

Bl. 89ra-157rb Bertrandus de Turre: Sermones super epistolas de sanctis. ›Bl. 89ra: Incipiunt postille et sermones magistri Bertrandi de epistolis sanctorum per totum anni circulum …Benedictio domini super caput iusti [Prv 10,6] etc. Eccli. XLIIII. Ad euidenciam istius operis in quo ponuntur epistole que leguntur in sanctorum festiuitatibus … De s. Andrea, expositio epistolae. Bl. 91va: Corde creditur ad iusticiam … ad salutem [Rm 10,10], ad Rom. In hac epistola agit apostolus de virtute fidei et sex actibus. De s. Nicolao et aliis confessoribus, expositio epistolae. Bl. 94rb: Ecce sacerdos magnus [Sir 44,16-20] …. Ad euidenciam dicendorum sunt aliqua premittenda, primum est quod omnes sancti homines. De s. Laurentio, expositio epistolae. Bl. 154vb: Qvi parce seminat [2.Cor 9,6] etc. II ad Cor. IX. Notandum quod beatus Laurencius inter omnes martires in tribus priuilegiatus existit. De angelis, expositio epistolae. Bl. 156rb: Significauit deus [Apc 1,1] etc. Apoc. 1. Ad euidenciam aliqualem vtriusque festiuitatis angelorum et presentis epistole que tunc legitur. … ((Bl. 157rb) :) multa alia sumitur de libro isto, epistola que legitur in festis angelorum etc. Schneyer, Predigtreihen S. 51. Schneyer, Repertorium 1, 1969 S. 550-552 Nr. 592-639. Druck: Straßburg 1502.

Bl. 158ra-181vb [Conradus de Brundelsheim(soccus): Sermones de sanctis]. (De s. Andrea - de ss. Fabiano et Sebastiano). De s. Andrea, sermo I. Bl. 158ra: Uenite post me, faciam vos fieri piscatores hominum [Mt 4,19], Mt. IIII. Beatus Gregorius exponens hec verba dicit, per hec uerba dominus omnes homines ad eternitatem vocat. De eodem, sermo II. Bl. 159vb: Uenite et videte [Io 1,39] etc. Dicit beatus Gregorius, nemo potest in vna eademque re deo et hostibus eius gratis existere. De s. Agnete. Bl. 179vb: Despondi enim vos vni viro virginem castam exhibere Christo. [2.Cor 11,2] Dicit enim Bernhardus, tria sunt que matrimonium carnalem constituunt. De sancto Vincencio [=de ss. Fabiano et Sebastiano]. Bl. 181rb: Ivsti autem imperpetuum viuent [Sap 5,16] etc. Sap. V. Dicit Augustinus, iusticia est virtus generalis comprehendens. ((Bl. 181va) :) duram et amaram penalitatem, proximo fidelitatem ostendendo ‖. Schneyer, Predigtreihen S. 505. Schneyer, Repertorium 1, 1969 S. 738-739 Nr. 267-282. Druck: u. a. Hain 14826.

Bl. 182ra-249rb [Johannes de Marienwerder: Expositio symboli apostolorum]. Bl. 182ra: Pro tabula exposicionis symboli apostolorum est sciendum quod totus liber est distinctus … Prolog. Bl. 185va: Uenite ambulemus in lumine dei nostri [Is 2,5] Ysa. 2°. Qui uolumus prout debemus in fide credibilium proficere … art. I. Bl. 192rb: Credo in deum patrem omnipotentem creatorem celi et terre: In hoc symbolo fides benedicte trinitatis Christi domini diuinitatis et humanitatis exprimitur. : in littore celestis patrie me exspectans, per Ihesum Christum dominum nostrum saluatorem … amen. Zu Verfasser und Werk vgl. LThK2 Bd. 5, 1059. Parallelhss. u. a.: Bamherg Q. III. 18 Bl. 55; Bamherg Q. III. 27 Bl. 1. Berlin theol. qu. 80 Bl. 26 (Rose 521). Erlangen 550 Bl. 131. Stuttgart HB I 116 Bl. 139.

Bl. 249va-251vb Sermo. (de s. Andrea vel alio apostolo). Ambulans Ihesus iuxta mare Galilee. [Mt 4,18] Hic ponit ewangelista vocacionem apostolorum et bene secundum Chrisostomum; nam statim posito Johanne in carcere … — … sic in proposito Jacobus et Johannes fecerunt.

II Bl. 253-300

Wasserzeichen: Briquet 7626 (Mensch); 11687 (Berge); 14166 (Ochsenkopf); ähnlich Briquet 8483 (Buchstabe P); ähnlich Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VI 254; Abt. XII 416 und XIII 269. äußere Anordnung unregelmäßig. verschiedene Hände. Rote Anfangsbuchstaben und Überschriften, rubriziert.

Bl. 253ra-264va [Augustinus de Ancona: Expositio super Matthaeum]. (cap. 1, 1-16). Liber generacionis Ihesu Christi etc. Hic incipit ewangelium secundum Matheum et secundum Ieronimum totum istud ewangelium diuiditur in 8 partes principales … — … fiebat homo facere deo proximam. Hec omnia Bertrandus etc. Stegmüller, RB II 1512. Glorieux, Répertoire Nr. 409n, beide ohne Nennung dieser Hs.

Bl. 265ra-274vb Sermones varii. Bl. 265ra: Nvnc manent fides, spes, karitas, tria hec, maior autem horum est caritas [1.Cor 13,13]; ad Cor. 14 [!]. Secundum sentenciam Aristotelis (?) quot modis distinguitur vnum oppositorum tot modis distinguitur et alterum. Dominica in septuagesima. Bl. 272ra: Simile est regnum celorum homini patrifamilias [Mt 20,1], Mt. XX. Septuagesime cuius hodie celebratur inicium humane captiuitatis merito. ((Bl. 274vb) :) paciencia perfectum opus habet [Iac 1,4] etc. Jac facit. Initien vollständig im Register.

Bl. 275r-277r [Vita s. Ludovici episcopi Tolosani] Lodewicus fidelis Christi famulus humilisque Francisci discipulus, dei summi sacerdos et pontifex sanctus Expl: laudanti virtutes dei et meriti sancti eius Lodewici. Vgl. BHL 5055, abweichende Fassung.

Bl. 277r-v Vita s. Annae matris virginis Mariae. Magister Vincencius speculator hystoriarum libro 7° capitulo 64° rubrica de ortu beate virginis prenunciata per angelum dicit, anno imperii Augusti scilicet Octauiani … — … maior mater omnium predictorum diuinitus ordinata fuit. Vgl. Vincentius Bellovacensis, Speculum historiale, 1624 p. 194 (lib. VI cap. 64).

Bl. 277v-280v Vita s. Barbarae. Temporibus Maximiani imperatoris filii Dyocleciani tanta fuit persecucio Christianorum ut fere fides Christi extingueretur … — … vobiscum pergam ut per confessionem ‖.

Bl. 282ra-295vb Johannes Andreae: Apparatus ad Clementinas III 7. (De sepulturis). Dudum: due sunt principales partes in prima prohemio Clementis … — … Contra eos non immerito turbaremur: quia tunc Ticius … interire non ferentur. Schulte, 2 S. 217 Nr. 6.

Bl. 296ra-299rb De modo allegandi in iure canonico et civili. Tytulis premissis videndum est de modo allegandi in iure canonico et ciuili tam in iudiciis quam in scolis. Pro euidencia premitto quod corpus iuris diuiditur in ius canonicum et ciuile … — … quoniam allegantur in summis … Inno. in lec. super tali c. et in lectura (?) etc.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer, Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stegmüller, RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980