de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 70
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 132136

Sermones et alia

Alte Signatur: D 22 — Pap. — 227 Bl. — 29,5 × 21,5 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — 15. Jh.1

Lagen: Aus drei Teilen zusammengesetzt.VI (12). V (22). 12·VI (166). V (176). 3·VI (212). V (222). II + 1 (227). Alte fehlerhafte Blattzählung: 1-200. Unbeschrieben: Bl. 22v, 176v, 207r-212v, 225v-226r, 227v. Reklamanten, teilweise abgeschnitten. Schriftraum 20,5-23,5 × 14,5-16,5 cm , zweispaltig, 32-44 Zeilen. Bastarda currens von verschiedenen Händen. Einfache rote Lombarden, nur bei den ersten Sermones mit grobem, braunem Filigran verziert; rote Überschriften, rubriziert. Bibelzitate beim Predigtbeginn teilweise in Textualis.

Alter glatter heller Ledereinband. Vorn und hinten je 5 Buckel, Eckenbeschläge; eine der beiden Schließen abgerissen. Auf dem hinteren Deckel oben Kettenansatzspuren; auf dem vorderen altes Titelschild: Sermones epistolares et euangeliares. Minor. Darunter altes Signaturschild: braunes D 22. Blattweiser (rotbraune Lederstreifen).

Pergamentfalze mit geringen Schriftresten, 14. Jh.

Lehmann, Mitteilungen S. 52.

I Bl. 1-176

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VI 271 (1419-23), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 121 (1424-29), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 701 (1428), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XIII 269 (1432-44); ähnlich Briquet 3134 (Kreise) und Briquet 15659 (Kopf mit Krone).

Da die Ordensbezeichnungen auf den alten Titelschildern im allgemeinen sehr genau sind, dürfte wenigstens der überwiegende Teil dieser Sermones von Franziskanern verfaßt worden sein.

Bl. 1ra-22ra Sermones diversi. Diese 13 Predigten sind zunächst als Reihe angelegt, die letzten 4 dann ungeordnet angefügt und sehr flüchtig geschrieben. (Bl. 1ra) [Dom. I adventus] Fratres scientes quia hora est iam nos de sompno surgere [Rm 13,11]; ad Romanos. Ysidorus Ethimologiarum 7° dicit, quod hoc vocabulum "fratres" est maxime caritatis indicatiuum … Schneyer, Predigtreihen S. 309. (Bl. 2ra) Dominica secunda. Erunt signa in sole et luna et stellis. [Lc 21,25] Luce 21. Dicit Bernhardus super Cant. serm. 2, in beatissimo Christi adventu in carnem 3a apparuerunt signa humane nature saluificatiua … Schneyer, Predigtreihen S.235. (Bl. 21ra) De exaltacione sancte crucis. Michi absit gloriari nisi in cruce domini … mundo [Gal 6,14]; ad Philipp [!]. Homo carnalis qui non est cum apostolo crucifixus sed viuit … — … exspectantes eum cum asino. Initien vollständig im Register.

Bl. 23ra-72vb Sermones de passione et resurrectione domini. (Bl. 23ra) [Dom. I passionis] Christus assistens pontifex futurorum bonorum … huius creacionis [Hbr 9,11]; ad Hebr.9 capitulo. Nam vt scribit Gregorius Nazanzenus in apologia, speciale officium sacerdotis est mediatoris esse populi apud deum. (Bl. 69vb) Feria tercia in pascha. Stetit Ihesus in medio discipulorum suorum et dixit eis: Pax vobis. [Lc 24,36] Mc. vltimo [!]. Quando rex a curia sua vel pontifex ab ecclesia sua vel patfJrfamilias a familia sua se absentauit … ((Bl. 72vb) :) intelligenciam scripturarum eis demonstrauit, sicud illud psalmi: Da mihi intellectum et ((cf. Ps. 118, 34 u. ö.)). Rogemus. Initien vollständig im Register.

Bl. 72vb-85rb Expositio officii missae. Diese Kompilation verschiedener Meßkommentare fügt derselbe Schreiber den Predigten unmittelbar mit der freien Überleitung an: Nunc saltum faciens capitulum de tytulis librorum pretermitto et que vtiliora de missa … conscribam. Missa a quatuor causis nomen accepit, duabus a legacione et duabus a missione; missa qui prope dicitur, legacio quia in eius officio nobis representatur … Missa autem in septem officia distingwitur, in quorum primo Christi legacio agitur …Ad missa defunctorum Gloria in excelsis … communicatibus Christi interesse non potuerunt.

Bl. 85rb-161rb Sermones de tempore imprimis ex opere "paratus". (Bl. 85rb) Dom. I adventus. Hora est iam nos de sompno surgere [Rm 13,11], Romanos XIII. In uerbis propositis hortatur nos apostolus surgere de duplici sompno … Schneyer, Predigtreihen S. 308 bzw. 294. Druck: Druck u. a.: Hain 12413 sermo 3. Die Predigten werden im folgenden nach dieser Incunabel zitiert. (Bl. 86va) sermo 6 (Bl. 87va) sermo 10 (Bl. 88vb) Dom. III adventus. Sic nos existimet homo ut ministros Christi [1.Cor 4,1] Cor . IIII. Quasi dicens, sic vitam vestram disponatis ut hominibus omnibus notum et manifestum sit. (Bl. 89rb) sermo 13. (Bl. 90ra) sermo 16. (Bl. 91ra) sermo 18. (Bl. 92ra) sermo 20. (Bl. 92vb) sermo 22. (Bl. 93rb) sermo 24. (Bl. 94ra) sermo 25. (Bl. 95rb) [In epiphania domini] Surge illuminare Iherusalem quia uenit lumen tuum, id est Christus filius dei natus est in mundo, [Is 60,1] Ysaie LX. In uerbis istis hortatur nos propheta ad tria, primo ad penitenciam agendam. (Bl. 96va) sermo 29. (Bl. 97va) sermo 33. (Bl. 98rb) sermo 35. (Bl. 99ra) sermo 37. (Bl. 99va) sermo 39. (Bl. 100rb) sermo 41. (Bl. 1O1ra) sermo 44. (Bl. 102ra) sermo 46. (Bl. 102va) [Feria IV p. dom. I quadragesimae] Surge, comede grandis restat tibi via [3.Rg 19,7] etc. Helyas dormiuit sub umbra iuniperi et ecce angelus domini tetigit eum dicens: Surge. (Bl. 104va) sermo 50. (Bl. 105va) sermo 54. (Bl. 106va) sermo 58. (Bl. 107rb) sermo 62. (Bl. 108rb) sermo 66. (Bl. 109rb) sermo 70. (Bl. 110ra) [Feria II hebdomadae sanctae] Corpus meum dedi percucientibus [Is 50,6], Ysaie 1° [!]. In istis verbis proponit nobis dominus suam passionem volens ut eam in continua memoria habeamus. (Bl. 111ra) sermo 72. (Bl. 111vb) cf. sermo 73. (Bl. 113ra) sermo 75. (Bl. 114vb) sermo 76. (Bl. 117ra) sermo 77. (Bl. 118vb) sermo 79. (Bl. 120ra) sermo 81. (Bl. 121ra) sermo 83. (Bl. 122ra) sermo 85. (Bl. 123ra) sermo 87. (Bl. 123vb) sermo 89. (Bl. 124rb) [In litaniis maioribus et minoribus] Letania bina uice in anno fit, scilicet maior et minor, maior dicitur ista que fit in die Marci. (Bl. 124vb) [In ascensione domini] Ascensio domini XLma die a resurrexione domini facta est in hunc modum, Lucas dicit Actuum 1, quod dominus Ihesus post passionem [Act 1,3]. (Bl. 125vb) sermo 91. (Bl. 126va) sermo 92. (Bl. 127vb) sermo 93. (Bl. 128rb) [Dom. pentecostes] Spiritus sanctus missus est in hunc modum, post ascensionem domini reuersi sunt XI discipuli, scilicet apostoli. (Bl. 128vb) sermo 95. (Bl. 129vb) sermo 97. (Bl. 132ra) sermo 98. (Bl. 132va) sermo 100. (Bl. 133vb) cf. sermo 103. (Bl. 135ra) sermo 104. (Bl. 135vb) sermo 106. (Bl. 136vb) sermo 108. (Bl. 137va) sermo 110. (Bl. 137vb) sermo 112. (Bl. 138va) sermo 114. (Bl. 139rb) sermo 116. (Bl. 140ra) sermo 118. (Bl. 141ra) sermo 120. (Bl. 141va) sermo 122. (Bl. 142rb) sermo 122. (Bl. 143rb) sermo 126. (Bl. 144ra) sermo 128. (Bl. 144vb) sermo 130. (Bl. 145va) sermo 132. (Bl. 147rb) sermo 134. (Bl. 148rb) sermo 136. (Bl. 148vb) sermo 138. (Bl. 149va) sermo 140. (Bl. 150rb) sermo 142. (Bl. 151rb) sermo 144. (Bl. 152ra) sermo 146. (Bl. 152vb) sermo 148. (Bl. 153rb) sermo 150. (Bl. 154rb) >sermo 152. (Bl. 155rb) sermo 154. (Bl. 156ra) sermo 156. (Bl. 157ra) [In dedicatione ecclesiae] Uidi ciuitatem sanctam Iherusalem [Apc 21,2] etc. Nota in regno dei sunt tres ciuitates, prima est iusticia, in hac habitant penitentes. (Bl. 158ra) [De eodem] Sapiencia edificauit sibi domum. [Prv 9,1] Nota quod triplex potest dici domus, scilicet virginalis, materialis et eternalis. (Bl. 159va) [In commemoratione defunctorum] Animas pauperum tuorum ne obliuiscaris in finem. [Ps 73,19] In hiis uerbis ecclesia multis gemitibus orat pro animabus pauperum … Vgl. Klosterneuburg, 452 Bl. 267r, hier unter dem Namen fratris Chunradini überliefert; Nürnberg, Cent. VII 37 Bl. 164v (anonym). (Bl. 160ra) [De eodem] Beati mortui qui in domino moriuntur [Apc 14,13], Apok. XVII [!]. Augustinus libro de ciuitate dei dicit, quod triplex mors est, scilicet corporis … ((Bl. 161rb) :) compassa aer obscuratus, retie scisse sunt. Pro complemento benedicatur pia virgo … amen. Druck: Die Predigten stimmen im allgemeinen gut mit der zitierten Incunabel überein, einige sind am Schluß etwas gekürzt. Weitere Drucke der "Sermones Parati de tempore et de sanctis": Hain 12397-12412. Als Verfasser der "Sermones Parati de sanctis" wird in der Hs. Würzburg, Franziskanerkloster I. 56 der Franziskaner Berthold von Wiesbaden genannt, vgl. Zumkeller, Manuskripte des Augustiner-Eremitenordens, 1966 S. 235 Nr. 492.

Bl. 161va-175rb Bertholdus Kulen: Tractatus de compassione BMV. Prolog. Sancta Clara sancti Francisci pia plantula prout fuit a sancto Francisco edocta. ›Bl. 161vb: Incipit primus gladius:Adueniente quadragesimo die prout in lege statutum erat … — … tue passionis tristicia. Quod nobis misericorditer dare dignetur … amen. Zum Verfasser und seinen Werken vgl. Ludger Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, 1958 S. 72; diese Hs. dort genannt.

Bl. 175rb-176rb Responsio et appellatio Theodorici Grantzow et Henrici Smicki Viceguardianorum Gryphiswaldensium. Res gesta est mihi proposita in hunc modum: Heninghus Wachholt [de Wachholteshagen] in publica ut dicitur excommunicacione defunctus … — … hic astancium super premissus. In dem Streitfall wegen der Bestattung des Henninghus auf dem Boden des Minoritenklosters in Greifswald appellieren die Vizeguardiane Thidericus Grantzow und Hinricus Smickus an den Bischof Magnus von Kammin (1410-1424) gegen Heyndericus canonicus regularis ordinis premonstratensium de castro Belbuk. Zu dem Greifswalder Franziskanerkloster und der Familie Wachholz von Wachholzhagen vgl. Hoogeweg, Stifter und Klöster der Provinz Pommern. I, 1924 S.46ff., 608ff.

II Bl. 177-212

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VI 358 (1429-31), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt.XII 442 (1429), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt.XII 619 (1427); ähnlich Piccar d Ochsenkopfwasserzeichen Abt. XII 443 (1423-27).

Bl. 177ra-206vb [Jordanus de Quedlinburg]: Postilla de evangeliis dominicalibus. (sermo 274-288; 299-301). (Bl. 177ra) [Dom. III p. pascha] Modicum et iam non videbitis me et iterum modicum et videbitis me … quid loquitur. [Io 16,16-18] Prouerbialiter dicitur dulcia non meminit qui non gustauit amara … Druck: Druck u. a.: Hain 9438 sermo 274; die Predigten werden nach dieser Incunabel zitiert. (Bl. 178vb) sermo 275. (Bl. 182ra) sermo 276. (Bl. 182va) sermo 277. (Bl. 184va) sermo 278. (Bl. 186va) sermo 279. (Bl. 188ra) sermo 280. (Bl. 189rb) sermo 281. (Bl. 191ra) sermo 282. (Bl. 191vb) sermo 283. (Bl. 193va) sermo 284. (Bl. 196ra) sermo 285. (Bl. 198ra) sermo 286. (Bl. 201rb) sermo 287. (Bl. 202vb) sermo 288. (Bl. 203ra) sermo 299. (Bl. 204ra) sermo 300. (Bl. 205va) [Dom. V p. pascha] Et gaudium vestrum plenum sit. [Io 16,24] 3m principale in quo saluator noster ostendit nobis finem exaudicionis … ((Bl. 206va) :) sic corpore et anima premium inestimabile recipiunt. Quod nec oculus vidit [1.Cor 2,9] …; quod nobis concedat … amen. ((sermo 301)). Zumkeller, Manuskripte des Augustiner-Eremitenordens, 1966 S. 302 Nr. 648.

III Bl. 213-227

Wasserzeichen: Briquet 372 (Anker) und Hund.

Bl. 213ra-225rb [Henricus de Merseburg]: Summa super V libris decretalium. (incompleta). Prolog. Sicud dicit lex C de ve[teri] iure enu[cleando] omnium habere memoriam et penitus in nullo peccare. Bl. 213va: Qvid est fides? Fides est substancia, id est fundamentum rerum sperandarum … — … item in ecclesiasticis transigere potest qui et pacisci ‖ ((De transactionibus 1, 36)). Irrtümlich wird diese Summa auch Henricus de Gandavo und Henricus Hostiensis zugeschrieben. Zu Verfasser und Werk vgl. Kurtscheid, Heinrich von Merseburg in Franz. Studien 4, 1917 S. 239-253; ferner Trusen, Anfänge des gelehrten Rechts in Deutschland. 1962 S. 119-121. Parallelhs. auch: Frankfurt, Ms. Praedo 127 Bl. 1ra.

Bl. 226va-227rb Initia sermonum huius libri.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)