de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 71 (Lüneburg 2, S. 136-139.)
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972, S. 136-139.

Sermones quadragesimales - Florilegium s. Augustini - Stimulus amoris - Liber de statu saeculi et alia

Pap. u. Perg. — 162 Bl. — 29,5-30 × 20-20,5 cm — Franziskanerkloster Lüneburg — 15. Jh.1

Wasserzeichen: Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 557 (1432-37); ähnlich Briquet 7625 (Mensch); und kleiner Hund (?). Lagen: 11·VI (132). II+1 (137). I. VI (151). V+1 (162). Im ersten Teil, bis Bl. 84, Kustoden, dann Reklamanten. Am oberen Blattrand alte, fehlerhafte, nicht bis zu Ende durchgeführte Blattzählung: I-CXXI (130). Unbeschrieben: Bl. 84v, 110v, 139v, 162. Bis Bl. 84 ausschließlich Papier, dann meistens das äußerste und innerste Doppelblatt jeder Lage Pergament. Durchgehend im unteren Drittel der Blätter Wasserschaden und Wurmfraß, dadurch erhebliche Textverluste. Schriftraum 21,5-23,5 × 14-15 cm ; zweispaltig, 36-43 Zeilen. Bastarda von verschiedenen Händen. Einfache rote und blaue Lombarden, rote Überschriften, rubriziert, ausgenommen Bl. 140-161. Bl. 85ra, und 133ra 6zeilige goldene Initialen mit Filigran, rechteckig rot und blau gerahmt.

1969 wurde die Hs. in Marburg restauriert, alle Papierblätter in Seide eingebettet, die zerfressenen Holzdeckel erneuert; auf dem Vorderdeckel Reste des alten Deckelleders und altes Titelschild wieder aufgeklebt: Quadragesimale de peccatis. Quadragesimale aliud quod lucerna Mercurii intitulatur et quedam alia vide in fine. Beide alten Schließen wiederverwendet. Blattweiser (rote und braune Lederstreifen).

Herkunft: Bl. 1r: Istum librum dedit pro vsu librarie fratrum minorum in Luneborch frater Ludolphus Sunne, quondam ibidem gardianus et sepius hoc idem in Brunswijck et custos Halberstadensis.

Lehmann, Mitteilungen S. 52.

Bl. 1ra-84rb [Leonardus Statii de Datis O. P.]: Quadragesimale de flagellis peccatorum. Bl. 1ra: Feria 4a cinerum: Receperunt mercedem suam. [Mt 6,16] Mt. 6. Et est sentencia Eccli. 36 Da domine mercedem sustinentibus te, ut … inueniantur. [Sir 36,18] Deus diligitur ab homine vno modo per timorem. Bl. 4ra: Feria quinta ante Inuocabit: Sicud credidisti, sic fiat tibi. [Mt 8,13] Mt. VIII. Et est uerbum spiritus sancti Eccli. 2° de Dissolutis corde qui non crediderunt [Sir 2,15]. Bl. 6ra: Feria 6a ante Inuocabit: Diligite inimicos vestros. [Mt 5,44] Mt. V°. Et docet illam doctrinam Johannes prima can. C° 4° vbi dicit: Diligamus inuicem, quia caritas [1.Io 4,7]. Bl. 50va: Dominica in passione: Tvlerunt lapides Iudei ut iacerent in eum. [Io 8,59] Joh. 8. Et est verbum David prophete in psalmo Sperent in te, qui nouerunt [Ps 9,11]. Bl. 72va: Feria 3a post Reminiscere: Secundum opera eorum nolite facere. [Mt 23,3] Mt.23. Et docet propheta secundum quam regulam debemus uos diligere, vnde in psalmo Doce me facere [Ps 142,10]. Bl. 74vb: Feria 4a post Reminiscere: Tradetur enim gentibus ad illudendum et flagellandum et crucifigandum. [Mt 20,19] Mt.20. Et est verbum psalmiste Anima mea illa viuet [Ps]. (Bl. 76rb Feria V post Reminiscere:) Mortuus est diues et sepultus est in inferno. [Lc 16,22] Luc. 16. Et docet David Deduc me domine in via tua et ingrediar in veritate tua. [Ps 85,11] Et intelligit per veritatem … Schluß der Predigt (Bl. 78vb) durch Wasserschaden zerstört.

Bl. 79ra-84rb Registrum sermonum. Das Quadragesimale ist nicht ganz vollständig; außerdem ist die Reihenfolge in dieser Hs. nicht korrekt eingehalten. Die zeitlich letzte Predigt ist für Feria IV post dominicam Iudica (Bl. 69va); die Predigten für einige Wochentage nach Oculi und Laetare sind nach Iudica eingetragen (Bl. 52ra ff.); die nach Reminiscere am Schluß. Druck: Gedruckt ist das Quadragesimale unter dem Namen Leonardi de Utino, Lugduni 1518. Zu Verfasser und Werk vgl. S. Orlandi, Necrologio di S. Maria Novella, II Firenze 1955 p.162-164. Parallelhs. auch: Dubrovnik, Dominikanski Samostan cod. 76 Bl. 1ra. Schneyer, Predigtreihen S. 438, führt das Initium anonym an unter Hinweis auf Clm 26783.

Bl. 85ra-110rb Sermones quadragesimales "lucerna Mercurii". (Bl. 85ra-vb) Prol. Paraui lucernam Christo meo. [Ps 131,17] In verbis istis sacerdotibus et maxime prelatis et curas animarum gerentibus …((Bl. 85vb) ) ego presbyter secularis pauper sciencia et modicus ingenio quosdam sermones quadragesimales … colligere … laboraui et propter similitudinem uerbi dei ad lucernam et proprietates ipsius Mercurii supradictas hoc breue opusculum non inmerito lucernam Mercurii appellaui. Prudens igitur lector … amen.Bl. 85vb: Feria 4a in capite ieiunii: Faciem tuam laua. [Mt 6,17] Mt. VI. Expone primo ewangelium secundum glosam quam habes. Bl. 87va: Feria 6a: Sitis filii patris vestri qui in celis est. [Mt 5,45] Mt. V. In libro de motu cordis philosophus ait, quod cor singulare menbris vitam, sensum. Bl. 89rb: Dominica prima in XL: Dvctus est Ihesus in desertum … a dyabolo. [Mt 4,1] Mt. 4. Beatus Augustinus dicit quod penitencia omnis defectus ad statum prestitutum reuocat. Bl. 105va: Feria 6a[p. dom. Iudica:]Collegerunt pontifices. [Io 11,47] Joh. XI. Philosophus in 2° elencorum dicit, conturbati minus preuident et racio est. Bl. 107rb: Dominica palmarum: Alii autem ramos de arboribus sternebant in via. [Mt 21,8] Mt. XII [!]. Beatus Augustinus dicit quod non est ordinatum non est vnitum. Bl. 108rb [[Feria IV p. dom. palmarum:]] Ihesus clamans voce magna exspirauit. [Lc 23,46] Philosophus ait 2° de anima, iustum est a fine omnia denominari …((Bl. 110rb) :) voluit ut Christus liberaretur, vxori Pylati inspirauit etc. Dieselbe Predigtreihe, jedoch noch fortgesetzt bis Mittwoch nach Ostern, in den Hss. Hamburg, Petri 41 Bl. 148r und Lüneburg, Theol. 2° 100 Bl. 120ra.

Bl. 111ra-122va [Florilegium S. Augustini]. In capite versus. In verbis istis exhaustis fonte beato | Te presulis Aurelii salientis gurgite na … Sic Augustinum lector cognosce vocatum | Hunc dum sacra fides suscepit fonte renatum. Capitula. Quid est deus. De confessione. De electione. De gracia et adiutorio diuino. De mundicia cordis. De virtute fidei. De oracione … Schluß der Capitula und Beginn des Prologes durch Wasserschaden völlig zerstört. prol. : Hunc enim librum florigerum appellamus. Nec inmerito nempe gerit flores quibus incola mens recreatur. Da michi domine intellegere quid sis et quid est quod amo deum meum … — … Sim credens faciens suumque satis faciens etc. De te summe deus quid scribam … meditabor | Te conplente …explicit iste labor.‹ Dazwischen Textverlust durch Wasserschaden.

Bl. 123ra-130ra Ps. Augustinus: Manuale (cap. 1-24) cum Ps. Bernardi de interiori domo (cap. 38-41) contractum. (Bl. 123ra-127vb) Manuale. Qvoniam in medio laqueorum positi sumus … — … vt amem deum meum. PL 40, 951-962,15 PL 177, 171A-183B. Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 28 u. 69. (Bl. 127vb-130ra) De interiori domo. O anima mea si vis amari a deo, reforma in te ymaginem suam … — … lacrimis quam sentenciis, oracione quam lectione ‖ ((die letzten Zeilen durch Wasserschaden zerstört).) PL 184, 546D (Z. 2 v. u.)-552 C (Z. 3 v. Schl.). Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 71. Weitere Literaturhinweise und Parallelhss. bei Meyer-Burckhardt II S. 102-103.

Bl. 130rb-132vb Ps. Bernardus: Stimulus amoris. Tit. Liber iste, qui stimulus amoris in dulcissimum ipsum Ihesum …sit meditacio eius. ((prologi desunt)) Cap. I. Cvrrite gentes vndique admiremini circa vos caritatem …((Bl. 131ra) ) vnam dulcissimam pocionem. Quid faciendum sit nunc factum … ((Wasserschaden)) Cap. II. Ad compaciendum domino Ihesu crucifixo …((Bl. 131vb) ) inclinatur cor tuum ad ipsum. Cap. IV. Circa passionem Christi sic potest se habere …((Bl. 132vb) ) et pausacio ad deuocionis consummacionem amen.Et sic explicit libellus de stimulo amoris in dulcem Ihesum beati Bernhardi.Druck: Die Hs. wurde verglichen mit dem Druck in der Bonaventura-Ausgabe, Venedig, Bd. 12, 1756 S. 1-14 (P. I c. 1, 2, 4); danach fehlen von Kapitel 1 und 2 der Schluß mit der Oration, sowie Kapitel 3 ganz. Zu den verschiedenen Fassungen des Stimulus amoris minor und maior und ihrer fraglichen Verfasser vgl. LThK2 Bd. 5, 1960, 842 (Jakob v. Mailand). J. Klapper, Schriften Johanns v. Neumarkt. Bd. 3, 1939 X-XI (Vom MA zur Reformation. 6, 3). Meyer-Burckhardt I S. 784-785.

Bl. 133ra-139rb [Johannes Peckham (?)]: Liber de statu saeculi. Magister quid faciendo uitam eternam possidebo. Magister dicit Ihesus: Mandata nosci, hec fac et uiues. … — … dei voluntas compleatur in nobis amen. Als Verfasser dieses Dialoges über die Gottes- und Nächstenliebe wird auch Bonaventura genannt. Glorieux, Répertoire Nr. 316 b a. Parallelhss.: Berlin, theol. fol. 129 Bl. 236r (Rose 361). Erlangen 589 Bl. 217r.

Bl. 140ra-161va [Johannes O. F. M.: Horologium compassionis BMV]. Prol. Cogitanti mihi de Marie matris Christi saluatoris compassionis cruciamine flere magis libet … Cum enim ego frater Iohannes in campo certaminis inter minores minimus hec tacitus mecum reputarem in corde …((Bl. 140va) ) Idcirco hunc dialogum horalogium compassionis volui nominare … corrigant zelo caritatis. Iustum et racionabile esse dinoscitur vt querentis … Schluß des Traktates durch Wasserschaden völlig zerstört. (Bl. 161rb-va) Angefügt sind die Hymnen zu den Horen De compassione BMV. Hora matutina: Ihesus nocte media, captus mox ad predia … Hora completorii: Ihesus a nobilibus, iustis et humilibus … functis det clemenciam, lapsis indulgenciam nunc et semper amen. Parallelhs.: Braunschweig, St. B. cod. 66 Bl. 17r. Walther I Nr. 9854.


Abgekürzt zitierte Literatur

Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Meyer-Burckhardt I Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 1, Signaturen B I 1 – B VIII 10, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1960
Meyer-Burckhardt II Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschreibendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamenthandschriften, Bd. 2, Signaturen B VIII 11 – B XI 26, bearbeitet von G. Meyer und M. Burckhardt, Basel 1966
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)