Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 71 (Lüneburg 2, S. 136-139.)
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 2: Die theologischen Handschriften: Folioreihe, bearbeitet von I. Fischer, Wiesbaden 1972, S. 136-139.
Handschriftentitel: Sermones quadragesimales - Florilegium s. Augustini - Stimulus amoris - Liber de statu saeculi et alia
Entstehungsort: Franziskanerkloster Lüneburg
Entstehungszeit: 15. Jh.1
Katalognummer: Manuscripta Mediaevalia Objektnummer, 90123020,T
Beschreibstoff:
- Pap. u. Perg.
- Wasserzeichen: kleiner Hund (?). Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 557 (1432-37); ähnlich 7625 (Mensch); und
Umfang: 162 Bl.
Format: 29,5-30 × 20-20,5 cm
Seitennummerierung: Am oberen Blattrand alte, fehlerhafte, nicht bis zu Ende durchgeführte Blattzählung: I-CXXI (130).
Lagenstruktur: 11·VI (132). II+1 (137). I. VI (151). V+1 (162). Im ersten Teil, bis Bl. 84, Kustoden, dann Reklamanten.
Zustand:
- Unbeschrieben: Bl. 84v, 110v, 139v, 162. Bis Bl. 84 ausschließlich Papier, dann meistens das äußerste und innerste Doppelblatt jeder Lage Pergament.
- Durchgehend im unteren Drittel der Blätter Wasserschaden und Wurmfraß, dadurch erhebliche Textverluste.
Seiteneinrichtung: Schriftraum
21,5-23,5 × 14-15 cm ; zweispaltig, 36-43 Zeilen.
Schrift:
Bastarda von verschiedenen Händen.
Auszeichnungsschriften / Buchschmuck:
- Einfache rote und blaue Lombarden, rote Überschriften, rubriziert, ausgenommen Bl. 140-161.
- Bl. 85ra und 133ra 6zeilige goldene Initialen mit Filigran, rechteckig rot und blau gerahmt.
Einband: 1969 wurde die Hs. in Marburg restauriert, alle Papierblätter in Seide eingebettet, die zerfressenen Holzdeckel erneuert; auf dem Vorderdeckel Reste des alten Deckelleders und altes Titelschild wieder aufgeklebt: Quadragesimale de peccatis. Quadragesimale aliud quod lucerna Mercurii intitulatur et quedam alia vide in fine. Beide alten Schließen wiederverwendet. Blattweiser (rote und braune Lederstreifen).
Entstehung der Handschrift: Bl. 1r: Istum librum dedit pro vsu librarie fratrum minorum in Luneborch frater Ludolphus Sunne, quondam ibidem gardianus et sepius hoc idem in Brunswijck et custos Halberstadensis.
Inhalt:
- Bl. 1ra-84rb [Leonardus Statii de Datis O. P.: ]Quadragesimale de flagellis peccatorum.
- Bl. 1ra: Feria 4a cinerum: Receperunt mercedem suam. [Mt 6,16] Mt. 6. Et est sentencia Eccli. 36 Da domine mercedem sustinentibus te, ut … inueniantur. [Sir 36,18] Deus diligitur ab homine vno modo per timorem
- Bl. 4ra: Feria quinta ante Inuocabit: Sicud credidisti, sic fiat tibi. [Mt 8,13] Mt. VIII. Et est uerbum spiritus sancti Eccli. 2° de Dissolutis corde qui non crediderunt [Sir 2,15]
- Bl. 6ra: Feria 6a ante Inuocabit: Diligite inimicos vestros. [Mt 5,44] Mt. V°. Et docet illam doctrinam Johannes prima can. C° 4° vbi dicit: Diligamus inuicem, quia caritas [1.Io 4,7]
- Bl. 50va: Dominica in passione: Tvlerunt lapides Iudei ut iacerent in eum. [Io 8,59] Joh. 8. Et est verbum David prophete in psalmo Sperent in te, qui nouerunt [Ps 9,11]
- Bl. 72va: Feria 3a post Reminiscere: Secundum opera eorum nolite facere. [Mt 23,3] Mt.23. Et docet propheta secundum quam regulam debemus uos diligere, vnde in psalmo Doce me facere [Ps 142,10]
- Bl. 74vb: Feria 4a post Reminiscere: Tradetur enim gentibus ad illudendum et flagellandum et crucifigandum. [Mt 20,19] Mt.20. Et est verbum psalmiste Anima mea illa viuet [Ps]
- (Bl. 76rb Feria V post Reminiscere:)Mortuus est diues et sepultus est in inferno. [Lc 16,22] Luc. 16. Et docet David Deduc me domine in via tua et ingrediar in veritate tua. [Ps 85,11] Et intelligit per veritatem … Schluß der Predigt (Bl. 78vb) durch Wasserschaden zerstört.
- Bl. 79ra-84rb Registrum sermonum.
Das Quadragesimale ist nicht ganz vollständig; außerdem ist die Reihenfolge in dieser Hs. nicht korrekt eingehalten. Die zeitlich letzte Predigt ist für Feria IV post dominicam Iudica (Bl. 69va); die Predigten für einige Wochentage nach Oculi und Laetare sind nach Iudica eingetragen (Bl. 52ra ff.); die nach Reminiscere am Schluß. Druck
- Gedruckt ist das Quadragesimale unter dem Namen Leonardi de Utino, Lugduni 1518.
- Zu Verfasser und Werk vgl. S. Orlandi, Necrologio di S. Maria Novella, II Firenze 1955 p.162-164.
Textgeschichte: Parallelhs. auch: Dubrovnik, Dominikanski Samostan cod. 76 Bl. 1ra.- S. 438, führt das Initium anonym an unter Hinweis auf Clm 26783.
- Bl. 85ra-110rb Sermones quadragesimales "lucerna Mercurii". (Bl. 85ra-vb) Prol. Paraui lucernam Christo meo. [Ps 131,17] In verbis istis sacerdotibus et maxime prelatis et curas animarum gerentibus … … () ego presbyter secularis pauper sciencia et modicus ingenio quosdam sermones quadragesimales … colligere … laboraui et propter similitudinem uerbi dei ad lucernam et proprietates ipsius Mercurii supradictas hoc breue opusculum non inmerito lucernam Mercurii appellaui. Prudens igitur lector … amen. …
- Bl. 85vb: Feria 4a in capite ieiunii: Faciem tuam laua. [Mt 6,17] Mt. VI. Expone primo ewangelium secundum glosam quam habes
- Bl. 87va: Feria 6a: Sitis filii patris vestri qui in celis est. [Mt 5,45] Mt. V. In libro de motu cordis philosophus ait, quod cor singulare menbris vitam, sensum
- Bl. 89rb: Dominica prima in XL: Dvctus est Ihesus in desertum … a dyabolo. [Mt 4,1] Mt. 4. Beatus Augustinus dicit quod penitencia omnis defectus ad statum prestitutum reuocat
- Bl. 105va: Feria 6a[p. dom. Iudica:]Collegerunt pontifices. [Io 11,47] Joh. XI. Philosophus in 2° elencorum dicit, conturbati minus preuident et racio est
- Bl. 107rb: Dominica palmarum: Alii autem ramos de arboribus sternebant in via. [Mt 21,8] Mt. XII[sic]. Beatus Augustinus dicit quod non est ordinatum non est vnitum
- Bl. 108rb [[Feria IV p. dom. palmarum:]] Ihesus clamans voce magna exspirauit. [Lc 23,46] Philosophus ait 2° de anima, iustum est a fine omnia denominari …
… (:) voluit ut Christus liberaretur, vxori Pylati inspirauit etc.Textgeschichte: Dieselbe Predigtreihe, jedoch noch fortgesetzt bis Mittwoch nach Ostern, in den Hss. Hamburg, Petri 41 Bl. 148r und Lüneburg, Theol. 2° 100 Bl. 120ra. - Bl. 111ra-122va [Florilegium S. Augustini].
- In capite versus. In verbis istis exhaustis fonte beato | Te presulis Aurelii salientis gurgite na … Sic Augustinum lector cognosce vocatum | Hunc dum sacra fides suscepit fonte renatum. …
- Capitula. Quid est deus. De confessione. De electione. De gracia et adiutorio diuino. De mundicia cordis. De virtute fidei. De oracione … Schluß der Capitula und Beginn des Prologes durch Wasserschaden völlig zerstört.
- prol. Bl. 111rb: Hunc enim librum florigerum appellamus. Nec inmerito nempe gerit flores quibus incola mens recreatur.
Da michi domine intellegere quid sis et quid est quod amo deum meum … — … Sim credens faciens suumque satis faciens etc. De te summe deus quid scribam … meditabor | Te conplente … >explicit iste labor.< Dazwischen Textverlust durch Wasserschaden. - Bl. 123ra-130ra Ps. Augustinus: Manuale (cap. 1-24) cum Ps. Bernardi de interiori domo (cap. 38-41) contractum.
- (Bl. 123ra-127vb) Manuale. Qvoniam in medio laqueorum positi sumus … — … vt amem deum meum.
- 40, 951-962,15
- 177, 171A-183B.
- p. 28 u. 69.
- (Bl. 127vb-130ra) De interiori domo. O anima mea si vis amari a deo, reforma in te ymaginem suam … — … lacrimis quam sentenciis, oracione quam lectione ‖ ((die letzten Zeilen durch Wasserschaden zerstört).)
- 184, 546D (Z. 2 v. u.)-552 C (Z. 3 v. Schl.).
- p. 71.
Textgeschichte: Weitere Literaturhinweise und Parallelhss. bei S. 102-103.
- (Bl. 123ra-127vb) Manuale. Qvoniam in medio laqueorum positi sumus … — … vt amem deum meum.
- Bl. 130rb-132vb Ps. Bernardus: Stimulus amoris.
- Tit. Liber iste, qui stimulus amoris in dulcissimum ipsum Ihesum … … sit meditacio eius. ((prologi desunt)).
- Cap. I. Cvrrite gentes vndique admiremini circa vos caritatem … … () vnam dulcissimam pocionem. Quid faciendum sit nunc factum … ((Wasserschaden))
- Cap. II. Ad compaciendum domino Ihesu crucifixo … … () inclinatur cor tuum ad ipsum.
- Cap. IV. Circa passionem Christi sic potest se habere … … () et pausacio ad deuocionis consummacionem amen. >Et sic explicit libellus de stimulo amoris in dulcem Ihesum beati Bernhardi.<
Druck- Die Hs. wurde verglichen mit dem Druck in der Bonaventura-Ausgabe, Venedig, Bd. 12, 1756 S. 1-14 (P. I c. 1, 2, 4); danach fehlen von Kapitel 1 und 2 der Schluß mit der Oration, sowie Kapitel 3 ganz.
- Zu den verschiedenen Fassungen des Stimulus amoris minor und maior und ihrer fraglichen Verfasser vgl. Bd. 5, 1960, 842 (Jakob v. Mailand).
- J. Klapper, Schriften Johanns v. Neumarkt. Bd. 3, 1939 X-XI (Vom MA zur Reformation. 6, 3).
- S. 784-785.
- Bl. 133ra-139rb [Johannes Peckham (?): ]Liber de statu saeculi. Magister quid faciendo uitam eternam possidebo. Magister dicit Ihesus: Mandata nosci, hec fac et uiues. … — … dei voluntas compleatur in nobis amen. Als Verfasser dieses Dialoges über die Gottes- und Nächstenliebe wird auch Bonaventura genannt.
- Nr. 316 b a.
Textgeschichte: Parallelhss.: Berlin, theol. fol. 129 Bl. 236r (Rose 361). Erlangen 589 Bl. 217r. - Bl. 140ra-161va [Johannes O. F. M.: Horologium compassionis BMV].
- Prol. Cogitanti mihi de Marie matris Christi saluatoris compassionis cruciamine flere magis libet … Cum enim ego frater Iohannes in campo certaminis inter minores minimus hec tacitus mecum reputarem in corde … … () Idcirco hunc dialogum horalogium compassionis volui nominare … corrigant zelo caritatis.
- (Bl. 161rb-va) Angefügt sind die Hymnen zu den Horen De compassione BMV. Hora matutina: Ihesus nocte media, captus mox ad predia … Hora completorii: Ihesus a nobilibus, iustis et humilibus … functis det clemenciam, lapsis indulgenciam nunc et semper amen. Textgeschichte: Parallelhs.: Braunschweig, St. B. cod. 66 Bl. 17r.
- Nr. 9854.
Iustum et racionabile esse dinoscitur vt querentis … Schluß des Traktates durch Wasserschaden völlig zerstört.
Bibliographie
- S. 52.
Abgekürzt zitierte Literatur
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)