de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 84
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 163168

Ambrosius Autpertus — Conradus Holtnicker de Saxonia — Jordanus de Quedlinburg — Thomas de Hibernia — Nicolaus de Blonie et alii

Pap. — 299 Bl. — 29,5 × 20,5 cm — Heiligenthal — 15. Jh.2 / 1458

Wasserzeichen: Briquet 4645 (Krone), Briquet 13034 (Traube), Briquet 13922 (Sonne); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. I 214 (1452-54), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 376 (1449-63), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. 487 (1458-65), Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. 918 (1458-59); ähnlich Briquet 3420 (Hut), Briquet 13001 und Briquet 13009 (Trauben); eine weitere Krone und Ochsenkopf. Lagen: VI+1 (13). 5·VI (73). VII (87). VI (99). V+1 (110). 5·VI (170). VI+1 (183). 8·VI (279). VII (293). III (299). Kustoden. Unbeschrieben: Bl. 25r, 92v, 278v-279r. Schriftraum 20,5-21 × 13,5-14,5 cm , zweispaltig bis auf Bl. 7v-8v, 184r-219r, 277v-278r, 279v. 37-51 Zeilen. Bastarda currens von einer Hand. Rote Lombarden und Überschriften, rubriziert.

Alter rotbrauner Ledereinband, zwischen rhombenförmigen Streicheisenlinien Lilien und Rosetten (Einzelstempel). Vorn 5, hinten 4 Buckel; 2 Schließen. Auf dem Vorderdeckel unter gerahmter Hornplatte altes Titelschild: Tractatus sancti Augustini de conflictu viciorum et uirtutum; item concordancias ewangelistarum … item cantica canticorum historialiter cum textu. In Hilghendal pertinet.

Spiegel im Rückdeckel: mittlerer Teil einer Urkunde; erwähnt werden die Namen: Johannes Sehele, Hinricus Sak und Gertrudis. 15. Jh.1. Vorderer Spiegel fehlt; auf dem Holzdeckel aufgeklebt das Exlibris: Biblioth. coenob. St. Michael.

Herkunft: Bl. 173rb: Explicit postilla dominicalium ewangeliorum … sub anno domini M°CCCC°LVIII in profesto principum gloriosissimorum Petri et Pauli. Scripta enim sunt hec in monasterio Pudgloue per manum fratris Hermanni de Luneborch… Der Praemonstratenser Hermann mußte 1454 im Prälatenkrieg wegen des päpstlichen Interdiktes sein Kloster Heiligenthal in Lüneburg verlassen und floh auf die Insel Usedom zu den Praemonstratensern von Pudagla. Der ganze Abschnitt, in dem er von seinem Schicksal berichtet, ist abgedruckt bei Gebhardi, De re literaria coenobii S.Michaelis in urbe Luneburga, 1755 p. 86. Vgl. dazu auch Hoogeweg, Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern. II, 1925 S. 328-329. Die Hs. kam später in das Lüneburger Michaeliskloster.

Lehmann, Mitteilungen S. 54-55. — Martini, S. 53 Nr. 35.

Bl. 1ra-rb Indulgentiae. Pro quacumque anima misse infernis notate dicuntur, tercia die postquam ille misse dicte fuerunt … — … ipsa meruit pro suis delictis. Et tales misse sunt celebrari, debent cum X candelis cereis.

Bl. 1va Excerpta Bernardi et Gregorii. Quoniam secundum Bernardum non est nisi turpis amor in hoc seculo … — … quasi peregrinus ignoratur. Gregorius: Sunt quidem qui de omni re male iudicant … — … uertunt in vicium uel venenum.

Bl. 1vb-2vb [Ambrosius Autpertus]: De conflictu vitiorum et virtutum. Svperbia dicit, certe multis ymmo pene omnibus melior es ((cap. 2)) … — … Carnis mundicia respondet … ut celestia amare potest. Hec beatus Augustinus de conflictu uirtutum et uiciorum. Deo gracias. Stark gekürzt und mit abweichendem Schluß. PL 40, 1093-1102. Glorieux, Pour revaloriser Migne p. 29. Bloomfield 1 in Traditio 11, 1955 S. 271 Nr. 73.

Bl. 3ra-7rb [Conradus Holtnicker de Saxonia]: Speculum Beatae Mariae Virginis. (in fine contractum). Prolog. Qvoniam ut ait Ieronimus, nulli dubium sit … — … te corde et ore saluto salutansque ac dicens. (Bl. 3vb Inc. text.:) Aue Maria gracia plena: Audi nos dulcissima uirgo Maria, audi nos, audi mira, audi filia … — … omnes dicamus singuli dicamus vniuersi, aue Maria gracia plena dominus tecum etc. Deo laus. Druck: Druck u. a.: Bonaventurae opuscula. I Parisiis 1647 p. 452-457, 462. Stegmüller, RB II 2016-2017. Glorieux, Répertoire Nr. 305 dp. A. Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, 1965 S. 311.

Bl. 7v-11vb Canones evangeliorum secundum Eusebium. Canon primus in quo concordant quatuor: Matheus 3 [Mt 3,3]; Marcus 1 [Mc 1,3]; Lucas 3 [3,4]; Iohannes 1 [1,23]; Isaias de Iohanne baptista …Quarta pars canonis decimi in quo singuli sua dicunt. Iohannes solus: … Hec scripta sunt ut credamus. Vgl. PG 22, 1275-1299. Nestle in Neue kirchliche Zeitschrift 19, 1908 S. 40-51, 93-114, 219-232.

Bl. 12ra-13ra [Albertus Magnus (?)]: De physiognomia hominis. Diuerse membrorum disposiciones secundum artis phisonomie diuersos affectus et mores indicant … — … freno racionis retineri possunt et temperari. Thorndike-Kibre 440. Druck: Druck u. a.: Albertus Magnus, Opera omnia ed. Borgnet. Tom. 34, 1895 p. 79-81, demgegenüber einige Abweichungen. Dieses Kapitel aus dem Compendium Theologicae Veritatis wird hier (Bl. 12r.) Thomas von Aquin zugeschrieben. Zur Verfasserfrage vgl. Meersseman, Introductio in opera omnia Alberti Magni. 1931 p. 142 und Grabmann, Mittelalterliches Geistesleben. I S. 174-185.

Bl. 13rb-va ›De ligwa sermo Augustini.Omne quod non edificat in periculum uertitur dicencium et audiencium … — … qui autem moderatur ligwam suam hic prudentissimus est uirorum.

Bl. 13vb Auctoritates. Thomas de Aquino dicit, nulla actio sit perfecta … Ysidorus in omni actione et opere quisque auxilium poscat … Boecius De consolacione LIII, inuocandus inquid pater omnium rerum [Boëth Consol 3 9,97] ((cf. III 9, 97 ed. Peiper)) … et alii.

Bl. 14ra-173ra Jordanus de Quedlinburg (?): Postilla de evangeliis dominicalibus. Prolog. Iordanis ripas aluei sui tempore messis impleuerat. [Ios 3,15] Josue 3°. Sicud dicit beatus Augustinus in De consensv ewangelistarum inter omnes diuinas auctoritates. Dom. I adventus. Bl. 15rb: Cum appropinquasset Ihesus Iherosolimis et venisset Bethfage … Osanna in excelsis. [Mt 21,1-9] Mt. 21. Mr. XI, Luce 19, Io. 12. Et legitur dominica prima in aduentu domini quo ad misticum intellectum scilicet ad peragendum aduentum domini … Sciendum quod aduentus domini peragitur per quatuor septimanas. Dom. II adventus. Bl. 17rb: Erunt signa in sole et luna et stellis … uerba autem mea non transibunt. [Lc 21,25-33] Luce XXI°. In dominica prima actum est de aduentu Christi carnali in quo suam maximam ostendit caritatem. Dom. III adventus. Bl. 18vb: Cum audisset Iohannes in vinculis opera Christi … uiam tuam ante te. [Mt 11,2-10] Mt. XI. Legitur in prouerbiis propter peccata populi multi principes perierunt ((cf. 28, 2)); hoc impletum fuit. Dom. IV adventus. Bl. 20ra: Miserunt Iudei ab Ierosolimis sacerdotes … ubi erat Iohannes baptisans. [Io 1,19-28] Jo. primo. Sciendum primo quidem tempore predicacionis Iohannis erat famosa opinio et maxime in Iherusalem. Dom. I quadragesimae. Bl. 66rb: Ductus est Ihesus in desertum … et ministrabant ei. [Mt 4,1-11] Mt. 4. Marci 1°, Luce 4. Appropinquante prelio omnes timent bellatores sed cum ducem exercitus uident. In passione domini. Bl. 79rb: Quare rubrum est indumentum tuum et uestimentum tuum sicud calcancium in torculari. [Is 63,2] Ysai LXIII. Hominum consuetudo est in principio sermonum inuocare beatam uirginem Mariam … Auch Hamburg, Petri 8 Bl. 137r, dort unter dem Namen Jacobus de Voragine überliefert; jedoch nicht bei Schneyer, Repertorium 3, 1971 S. 221 ff. aufgeführt. Dom. resurrectionis. Bl. 93ra: Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata … vngerent Ihesum [Mc 16,1] etc. Marci 16. Idem Mathei 28. Licet magna sit leticia rem desideratam invenire. Dom. XXII p. pentecosten. Bl. 167va: Simile est regnum celorum homini regi … de cordibus vestris. [Mt 18, 23-25] Mt. XVIII. Non minus est pro conseruacione pacis relaxacio iniurie quam communicacio beneficii. Dom. XXIII p. pentecosten. Bl. 169va: Abeuntes pharisei concilium inierunt … relicto eo abierunt. [Mt 22,15-22] Mt. XXII. Mr. 12, Luce 10. Dicit Chrisostomus, omnis malicia confunditur aliquociens, racione ueritatis corrigitur. Dom. XXIV p. pentecosten. Bl. 171ra: Loquente Ihesu ad turbas … terram illam. [Mt 9,18-26] Mt. IX. Mr. 5, Luce VIII. In negociacionibus seculi non prius rem possidet venalem qui prius obtulit precium … ((Bl. 173ra) :) et supplantacio presentes adesse dignentur. Rogemus dominum nostrum Ihesum Christum. (Bl. 173rb) Explicit postilla dominicalium ewangeliorum venerabilis fratris Jordani sacre pagine dignissimi professoris ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini sub anno domini M°CCCC°LVIII … ((s. o.)). Nur der Prolog und die Predigt für den Ostersonntag (Bl. 93ra Nr. 31). stimmen mit dem Druck Straßburg 1483 (Hain 9438, I u. CCLV-CCLVII, hier gekürzt und zu einer Predigt zusammengezogen) überein; vgl. auch Schneyer, Repertorium 3, 1971 S. 802ff. Zumkeller, Manuskripte des Augustiner-Eremitenordens, 1966 Nr. 648 S. 307 nennt diese Hs. jedoch mit im Verzeichnis der Codices für die Postille des Jordanus de Quedlinburg. (Bl. 91va—92ra) eingeschoben zwischen die Predigten: Notae iuridicae et astrologicae.

Bl. 173va-174ra De anima existente in peccato mortali. Sciendum quod per mortuum in scripturis semper signatur anima in peccato mortali existens … — … absoluat et ad celeste gaudium perducat amen.

Bl. 174rb-179vb [Thomas de Hibernia (Palmeranus)]: Liber de tribus punctis christianae religionis. Religio munda et immaculata apud deum et patrem … custodire ab hoc seculo. [Iac 1,27] Jacobi 1. Volens religionem aliquam intrare et eam obseruare … — … Cvm itaque pauci sint qui non … de sacramento penitencie et de distinctione peccatorum.Explicit tractatus iste. (Der Schluß hier gekürzt.)Stegmüller, RB V 8129, 1, ohne Nennung dieser Hs. Bloomfield 1 in Traditio 11, 1955 S. 354 Nr. 859. Vgl. auch Theol. 2° 77 Bl. 94v.

Bl. 180ra-182vb Tractatus de officiis sacerdotum. [E]ya uos sacerdotes pincerne veri Salomonis Ihesu Christi camerarii et secretarii et dispensatores misteriorum dei diligenter perpendite … — … dignetur idem dominus preelectionis vestre Christus Ihesus qui cum … amen. Ähnliche Gedanken enthält der Schlußteil des Liber de tribus punctis christianae religionis des Thomas de Hibernia; möglicherweise liegt zwischen beiden eine Beziehung vor.

Bl. 183ra-vb Registrum in tractatus sequentes.

Bl. 184r-234vb Nicolaus de Blonie: Tractatus de septem sacramentis. (Inc. prol.:) Medice cura te ipsum [Lc 4,23], Luce quarto. Sicud dicit beatus Gregorius in parte sui pastoralis capitulo 2°, nemo est qui cordium vulnera … — (Bl. 185r Inc. text.): Qvoniam natura humana post lapsum considerata sub obligacione peccati … — … semper est peccatum mortale et sodomiticum. Hec sanctus Thomas. Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 77-91. Zum Verfasser vgl. Schulte, 2 S. 443-444. Fabricius-Mansi, Bibl. lat. 1754 T. V p. 124. Parallelhss.: Bibl. Cornicensis, Ms. 1383 Bl. 2r; Luneb., Ms. Theol. 2° 92 Bl. 234ra.

Bl. 235ra-248vb [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de sacrificio missae. (Inc. prol.:) Hoc facite in meam conmemoracionem [Lc 22,19], Luce uicesimo secundo, de consecracione d. II iteratur. Quia secundum Thomam et III parte summe sue q. LXXXIII ar. IIII misterium nostre salutis totum comprehenditur … — (Inc. text.:) Circa quod primo uidendum est quod missa primo dicitur a mittendo … — … est hora conueniens celebrandi secundum doctores modernos. Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 91-96. Der Schluß dieses Traktates auch überliefert in Luneb., Ms. Theol. 2° 92 Bl. 286rb.

Bl. 248vb-253vb [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de horis dicendis. (Inc. prol.:) Oportet semper orare [Lc 18,1], Luce decimo octauo. Quod dicit Hinricus de Vrimaria de perfectione interioris hominis li. IX c. 1, cuiuslibet iusti hominis … — (Bl. 249rb Inc. text.:) Circa quarum consideracionem ut facilius memorie commendentur … — … Pater gracias ago tibi quia exaudisti me. Sequitur de censure …Explicit iste tractatus.Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 15, 2 f. 564-566. Parallelhs.: Luneb., Ms. Theol. 2° 92 Bl. 287rb.

Bl. 254ra-261ra [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de excommunicatione. Si quis ecclesiam non audierit … publicanus [Mt 18,17], Mathei XVIII; c. XXIIII [=cap. 20] q. 1 Omnibus. Quoniam ut ait doctor subtilis in IIII sentenciarum d. XIX ar. V q. 1 c. II, in ecclesia est duplex forum … — … prolixe scripsit de hoc, de sen. ex Cum desideras. Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 363-366.

Bl. 261ra-265ra [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de ecclesiastico interdicto. Finem opusculo imponere cupientes de ecclesiastico interdicto aliqua subiciamus … — … suis maioribus circa talia fieri solent. Hec ille. Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 333-334.

Bl. 265ra-272ra [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de irregularitate. Ad habendam aliquam noticiam de irregularitate, notande sunt alique regule breues … — … promissam largire dignetur tempore opportuno. Angefügt 4 Verse. Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 400-402.

Bl. 272va-277rb Conspectus monasteriorum praemonstratensium. Circaria Francie has habet abbacias: Premon[s]tratensis, Sancti Martini … (es folgen die Namen von 15 anderen Klöstern, Nennung der Mutterklöster und der Diözesen, zu denen sie gehören, dann die weiteren Zirkarien mit den entsprechenden Angaben.) … — … In Saxonia: Sancte Marie Magdeburgensis … Rasseburgensis. Omnes iste ecclesie in Saxonia … secundum formam compositam bullarum. Et sic est finis monasteriorum Premonstratensium. Diese Übersicht, die der Lüneburger Praemonstratenser Hermann hier gibt, ist in gekürzter Form abgedruckt bei Gebhardi, De re literaria coenobii S. Michaelis in urbe Luneburga, 1755 p. 87; vgl. auch Hoogeweg, Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern. II, 1925 S. 328-329.

Bl. 277v-278r Tabelle der Zahlen 1-1000000 (ausgeschrieben sowie in römischen und arabischen Zahlzeichen); außerdem 23 Verse über den Zahlenwert der Buchstaben des Alphabetes, bei Walther I Nr. 14298.

Bl. 279v-280ra Indulgentiae. (Bl. 279v) Indulgencie de festo corporis Christi secundum continenciam et effectum bullarum pape Vrbani, Martini et Eugenii Omnibus vere penitentibus et confessis qui … interfuerint: de jeiunio profesti ducentos dies … Nach der Hamburger Hs. Petri 11 Bl. 2r gedruckt bei Staphorst, Hamburgische Kirchengeschichte. I 3, 1727 S. 246-247. Vgl. auch Theol. 2° 30 Bl. 125r. (Bl. 280ra) Indulgencie de festo visitacionis Marie. Vrbanus sextus. Jeiunandum est in festo visitacionis, et dedit omnibus vere penitentibus in primis vesperis centum … — … Summa XIIII C cum quinquaginta nouem diebus.

Bl. 280ra-286vb [Ps. Johannes Gerson]: Sermo de conceptione BMV. (Inc. prol.:) Sapiencia aperuit ora mutorum … disertas [Sap 10,21], Sapiencie quinto [!]. Quod ut loquamur beatam uirginem conceptam sine originali [peccato], quam obiit archanum tam inscrutabilem scrutari non sufficimus … — (Bl. 280va Inc. text.:) Tota pulchra es amica mea [Ct 4,1] … Canticorum 4°. Commendaticie atque anthonomatice assumitur pro themate sicut de collocucione festiuitatis que est concepcionis sancte Marie semper uirginis hodierne, et quid de immaculate genitricis dei Marie dicam … — … promouente protegente et prosperante ipsum ad laudem sue matris … amen. Explicit sermo magistri Johannis de Zegobio factus in concilio Basiliensi de concepcione beate virginis Marie. Acta sunt hec Basilie anno domini M°CD34 per dominum decanum … Zegobio nomine. Druck: Hain 7721, (ohne Prolog und mit abweichendem Incipit). Glorieux, Jean Gerson, Oeuvres complètes, Vol. V 1963 p. XVII, nennt als wahrscheinlichen Verfasser Gilles Charlier. Als Werk eines Zisterziensers wird dieser Sermo in den Hss. überliefert: Bamberg, Q. II. 23 Bl. 60r und Erlangen 584 Bl. 201r; anonym dagegen Frankfurt, Ms. Praed. 122 Bl. 192r.

Bl. 287ra-vb Decretum Eugenii IV papae de conceptione BMV. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis … Elucidantibus diuine gracie misteria … Mansi 29, 182-183. Mon. Conc. III, 1886-1932 p. 364-365.

Bl. 288ra-299rb Postilla in Cantica canticorum. Osculetur me osculo oris sui … vnguentis optimis. [Ct 1,1-2] Ad intelligendum huius libri qui cantica canticorum nuncupatur, quantum ad litteralem sensum est sciendum … — … seruorum super montes Bethel. Et sic habetur finis. Stegmüller, RB VI 8859, mit Nennung dieser Hs. Auch Hamburg, Jacobi 15 Bl. 49r.


Abgekürzt zitierte Literatur

Bloomfield 1 M. W. Bloomfield, A preliminary list of Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices. Traditio 11, 1955, 259ff
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Lehmann, Mitteilungen P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Mansi G. M. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio …, Bd. 1–53, Florenz 1759–1927, ND Graz 1960–1962
Martini A. Martini, Beiträge zur Kenntnis der Bibliothek des Klosters St. Michaelis in Lüneburg, Lüneburg 1827
PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, Bd. 1–161, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1857–1866
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schneyer, Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stegmüller, RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Thorndike-Kibre L. Thorndike, P. Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, revisited and augmented edition, London 21963 (Mediaeval Academy of America publication 29)
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)

Korrekturen, Ergänzungen:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)