de :: en
Permalink: PURL

Search

View as: OAI :: XML :: Print :: Faksimile in der WDB

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 2° 92
Fischer, Irmgard: Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg: 2. Die theologischen Handschriften: 1. Folioreihe. - Wiesbaden: Harrassowitz, 1972. S. 188192

Jacobus de Voragine — Nicolaus de Blonie — Honorius Augustodunensis — David ab Augusta et alii

Pap. — 363 Bl. — 30 × 21 cm — Benediktinerkloster St. Michael — 15. Jh.2 / 1460

Wasserzeichen: Briquet 13012; Briquet 13036 (Trauben); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 457 (1459-63); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 912 (1459-67); Piccard Ochsenkopfwasserzeichen Abt. VII 918 (1458-59); ähnlich Piccard Kronenwasserzeichen I 325 (1454-70) und eine weitere Traube. Lagen: 10·VI (120). V+1 (131). 3·VI (167). II+2 (173). VI—3 (182). 4·VI (230). III—3 (233). 4·VI (281). V+1 (292). 2·VI(316). V+1 (327). 3·VI (363). Unbeschrieben: Bl. 172-173. Reklamanten nur an wenigen Stellen erhalten. Schriftraum 20-22,5 × 13,5-15 cm ; zweispaltig bis auf Bl. 174r-233v und Bl. 326v363v; 34—48 Zeilen. Bastarda currens von verschiedenen Händen. Einfache rote Lombarden, rote Überschriften und Paragraphenzeichen, rubriziert.

Alter rotbrauner Ledereinband. Auf dem Vorderdeckel im Mittelfeld Greifen und Lilien, am Rand größere und kleinere Rosetten (Einzelstempel); auf dem Rückdeckel nur rhombenförmige Streicheisenlinien. Vorn und hinten je 5 Buckel, Eckenbeschläge, 2 Schließen. Pergamentfalze, einige mit geringen Schriftresten, 14. Jh.2. Spiegel fehlen.

Martini, S. 45-46 Nr. 13.

Bl. 1ra-126rb Jacobus de Voragine: Sermones quadragesimales. (Bl. 1ra) In die cinerum, sermo I. Filia populi mei induere cilicio … planctum amarum. [Ier 6,26] Jer. VI. Quamuis sollempnitas quadragesimalis in sequenti dominica inchoatur ecclesia tamen has quatuor dies precedentes addidit. (Bl. 2va) Sermo II de eodem. Comparatus sum luto et assimilatus sum fauille et cineri. [Iob 30,19] Job XXX. Miseriam condicionis humane scribit Job sanctus in verbis premissis. (Bl. 125ra) Feria III p. pascha, sermo II. Stetit Ihesus in medio discipulorum suorum … nolite timere. [Lc 24,36] Luc. vltimo. Ista eadem proposicio plenius ponitur Jo. V [!], vbi dicitur, cum esset sero. ((Bl. 126rb) :) ad secundam resurrectionem in gloria, ad quam meritis et precibus gloriose virginis matris sue et beati Dominici patris nostri ipse filius dei nos perducat, qui cum patre … amen.Expliciunt sermones quadragesimales Jacobi de Voragine completi quarta feria post Judica anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo.Schneyer, Predigtreihen S. 278. Schneyer, Repertorium 3, 1971 S. 238-246 Nr. 196-292.

Bl. 126va-131vb Registrum sermonum praecedentium.

Bl. 132ra-170ra Speculum humanae salvationis. (Bl. 132ra-134rb) Prooem. ›Incipit prohemium cuiusdam noue compilacionis cuius est nomen et titulus speculum humane saluacionis‹. ex ipso prohemio predicare. (Bl. 134va-135ra) Prol. Qvi ad iusticiam erudiunt multos | Fulgebunt quasi stelle ((Verse nicht abgesetzt)) … — … proximos edificet et me tibi gratum faciat amen. Bl. 135ra: Incipit speculum humane saluacionis | In quo patet casus hominis et modus reformacionis … — (Bl. 170ra) : Gaude Maria mater Christi pia regina celorum | Septimum tuum gaudium excedit … Qui cum patre … amen. Edition: Edit: J. Lutz et P. Perdrizet, I Leipzig 1907, ohne Erwähnung dieser Hs. Bloomfield 1 in Traditio 11, 1955 S. 340 Nr. 757. Parallelhss. auch: Frankfurt, Ms. Leonh. 6 Bl. 60r und Luneb. Ms. Theol. 4° 20 Bl. 1r.

Bl. 170rb-171rb Registrum historiarum veteris testamenti huius libri.

Bl. 171va-vb Fragmentum quaestionis de aetate domini. Qveritur quot annorum Christus esset cum ad baptismum venit … — … in quibusdam doctoribus reputatur.

Bl. 174r-198r Tractatut de passione domini. (initium deest). ‖ assignat philosophus Ethic. IX°, benefacientes autem amant et diligunt bene pacientes et si uel sunt vtiles … — … illa gloria quam latroni in cruce promisit, ad quam nos perducat idem dominus Ihesus qui cum deo patre … amen. Ausführlich und fortlaufend werden die Passionsberichte der Evangelisten zitiert, daneben aber auch die Kirchenväter; Bl. 197v: et secundum sanctum Thomam in 3a parte … also müßte der Traktat nach 1323 entstanden sein.

Bl. 198r-219r Speculum passionis domini. Prol. Adest nobis festiuitas dominice passionis, ut Leo papa dicit in quadam sermone … — … ostende nobis faciem tuam et salui erimus [Ps 79,4] amen. (Bl. 198v Inc. text.:) Desiderata nobis, karissimi, et vniuerso mundo optabilis adest festiuitas dominice passionis, ut Leo papa dicit in sermone eiusdem diei ((cf. PL 54, 349)), que inquid inter exultaciones spiritualium gaudiorum silere non patitur; vnde sancta ecclesia … — … quod voce nequid reserari et tamen celari non potest, ad quod nos perducat qui sine fine viuit … amen.

Bl. 219v-222v Sermo de passione domini ex opere „paratus". Nolite me uocari Noemi … amaritudine repleuit omnipotens. [Rt 1,20] Ruth 1°. Verba proposita loquebatur quedam mulier in ueteri lege ex magna amaritudine … — … uidebat in fide periclitari. Rogemus dominum nostrum Ihesum Christum etc. Druck: Druck u. a.: Hain 12413 sermo 76. Weitere Angaben zu den „Sermones Parati de tempore" bei Theol. 2° 70 Nr. 4.

Bl. 223r-233rLiber de confessione.De confessione primum uidendum est quando fuerit instituta, secundo quomodo cum contricione peccatum deleatur et quare sit necessaria confessio, tercio que utilitas … — … nam omnibus in amore dei feruencior fuit et est finis libri confessionum anno domini etc.

Bl. 233v Nota ex quadam regula monachorum. Non potest congrue summari propter multitudinem dictorum, sed cape diuisionem pro summario, diuiditur enim principaliter in quinque partes, primo tractat de vestibus monachorum … — … minuit vitam sed tradicionem peritorum.

Bl. 234ra-286ra [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de septem sacramentis. Prolog. Medice cura te ipsum [Lc 4,23], Luc. IIII. Sicud dicit beatus Gregorius in parte sui pastoralis capitulo 2°, nemo est qui cordium vulnera. Bl. 234vb: Nos Stanislaus [Ciolek]… episcopus Posnoniensis … cupientes ostendere cerciorem presentem tractatum de administrandis rite ecclesiasticis sacramentis … per venerabilem virum et magistrum Nicolaum de Blonye decretorum doctorem cappellanum nostrum fideliter collectum … (Bl. 235ra Inc. text.:) Qvoniam natura humana post lapsum considerata sub obligacione peccati … — … semper est peccatum mortale et sodomiticum. Hec sanctus Thomas.Explicit liber sacramentalis.Druck: Druck: Tractatus universi iuris. Venetiis 1584 T. 14 f. 77-91. Zum Verfasser vgl. Schulte, 2 S. 443-444. Fabricius-Mansi, Bibl. lat. 1754 T. V p. 124. Parallelhss.: Bibl. Cornicensis, Ms. 1383 Bl. 2r; Luneb., Ms. Theol. 2° 84 Bl. 184r.

Bl. 286rb-287ra [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de sacrificio missae. (conclusio). Sequuntur cautele et primo generales tam laicis quam clericis, 2° speciales … — … est hora celebrandi conueniens secundum doctores modernos. Druck: Tractatus universi iuris. T. 14 f. 96. Parallelhs.: Luneb., Ms. Theol. 2° 84 Bl. 247vb.

Bl. 287rb-292vb [Nicolaus de Blonie]: Tractatus de horis dicendis. Prolog. Oportet semper orare. [Lc 18,1] Luc. XVIII. Quod dicit Hinricus de Vrimaria de perfectione interioris hominis li. VI c. 1, cuiuslibet iusti hominis. (Bl. 287vb Inc. text.:) Circa quarum consideracionem ut facilius memorie commendentur … — … Pater gracias ago tibi quia exaudisti me. Druck: Tractatus universi iuris. T. 15, 2 f. 564-566. Parallelhs.: Luneb., Ms. Theol. 2° 84 Bl. 248vb.

Bl. 293ra-320vb [Honorius Augustodunensis]: Elucidarium. Prol. Sepius a condiscipulis rogatus … — … magistrorum sollers subtilitas. Gloriose magister rogo ut ad inquisita michi ne pigriteris respondere … — … uideas bona Iherusalem omnibus diebus vite tue. [Ps 127,5] Amen. PL 172, 1109-1176. Y. Lefèvre, L'Elucidarium et les Lucidaires, Paris 1954.

Bl. 320vb-322ra [Adso de Montier-en-Der]: Liber de antichristo. De antichristo scire volentibus primo dicamus quare sic vocetur, ideo scilicet quia Christo contrarius erit et Christo contraria faciet. … — … dominus veniet ad iudicium, quousque autem dominus veniat, nemo scit etc. Etliche Umstellungen und Kürzungen gegenüber dem Druck: PL 40, 1131-1134. Zu den verschiedenen Fassungen dieser Schrift vgl. Stegmüller, RB II 880, 1-4. Parallelhs. auch: Hamburg, Petri 25 Bl. 129v.

Bl. 322va-325vb [David ab Augusta]: Formula novitiorum. Primo considerare debes quare veneris, ad quid veneris, propter quid veneris. … — … omnibus inuocantibus se in veritate [Ps 144,18] etc.Explicit liber de informacione nouiciorum.‹ Gekürzte Fassung mit zahlreichen Abweichungen. Druck: Quaracchi 1899 p. 3-28; (Kapitelfolge in der Hs.: 1-10, 15, 16, 11-14, 21). Zur Frage des „Speculum monachorum" vgl. M. Viller in Revue d'ascétique et de mystique 3, 1922 p. 45-56, in bezug auf die „Formula novitiorum" besonders p. 51.

Bl. 326ra-rb Fragmentum de vita post mortem. [C]assianus ayt, quod mortui sunt corpore deum semper benedicunt atque collaudant secundum illud, benedicite dominum … — … homo fidelis ablatam dicit huius rei habitacionem etc.

Bl. 326v-327r Fragmentum de adoratione. Sanctus Thomas in secunda 2e mouet questionem de adoratione Christi et hoc in XXVa questione ((cf. IIa IIae q. LXXXIV)), circa quam queruntur sex, primo vtrum humanitas Christi … — … in eorum presencia miracula facienda.

Bl. 328r-361r Speculum exemplorum. Prolog. Hunc modum uiri sancti et sapientes tenuisse leguntur, scilicet beatus Gregorius qui in omni sermone suo exempla admiscebat, sicud eciam primus institutor ordinis predicatorum scilicet beatus Dominicus exemplis huiusmodi habundauit … — … sicut patet in eius legenda. Incipiamus ergo a timore quia inicium sapiencie timor domini. Cap. I. De timore mundano: Timor mundanus semper est malus quo timetur amisso rerum temporalium … — … Sic uiue ut cottidie merearis accipere etc. Es liegt hier eine Kontamination vor der Traktate „De diversis materiis praedicabilibiis" oder „De septem donis spiritus sancti" des Stephanus de Borbone und des Auszuges daraus „De abundatia exemplorum" des Humbertus de Romanis. Zu der Schrift des Stephanus de Borbone vgl. Welter, L'exemplum, 1927 S. 215ff.; zu „De abundatia exemplorum" und der damit verbundenen Verfasserfrage Quetif-Echard I p. 147-148, 184-186; Glorieux, Répertoire Nr. 6 e f und Stegmüller, RB VII 11734. Anfangs bringt diese Hs. oft in wörtlicher Übereinstimmung eine gekürzte Form von „De abundatia exemplorum", der zweite Teil ist freier gestaltet und mehr aus „De diversis materiis" entlehnt.

Bl. 361r-363v Sermones. (Bl. 361r-362v) [I] nmisit dominus pestilenciam in Israel [2.Sm 24,15], scribitur originaliter II Reg. XXIIII c. Ypocrates peritissimus medicus li. 1 pronosticorum in principio, sic dicit videtur michi quod ex melioribus rebus est … — … in ipsa sentencia sue mortis emeruit. Hec ille. (Bl. 363r-v) Post obitum eius benedixit dominus [Gn 25,11], Gen. 25. Pro quibus ut ita fiant … — … et nunc commendo vos deo [Act 20,32] etc.


Abgekürzt zitierte Literatur

Bloomfield 1 M. W. Bloomfield, A preliminary list of Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices. Traditio 11, 1955, 259ff
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Glorieux, Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
Martini A. Martini, Beiträge zur Kenntnis der Bibliothek des Klosters St. Michaelis in Lüneburg, Lüneburg 1827
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Quetif-Echard Scriptores Ordinis Prædicatorum Recensiti, Notisque Historicis Et Criticis Illustrati. Opus … inchoavit R. P. F. Jacobus Quetif S. T. P. absolvit R. P. F. Jacobus Echard …, 2 Bde., Paris 1719 und 1721
Schneyer, Predigtreihen J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer, Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schulte, 2 J. F. von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts…, Bd. 1: … von Gratian bis auf Papst Gregor IX. Stuttgart 1875; Bd. 2: … von Papst Gregor IX. bis zum Concil von Trient, Stuttgart 1877
Stegmüller, RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Welter, L'exemplum J. Th. Welter, L'exemplum dans la littérature religieuse et didactique du moyen âge, Paris 1927

Revisions:
  • Normdaten ergänzt oder korrigiert. (schassan, 2015-09-07)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)