de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Lüneburg, Ratsbücherei, Theol. 4° 15
Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg, Bd. 3: Die theologischen Handschriften: Quartreihe. Die juristischen Handschriften, beschrieben von M. Stähli, Wiesbaden, 1981 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 4), S. 56 - 59 .

Sermones de Paenitentia. Hinricus Hollen etc.

Papier — 250 Bl. — 21 × 14,5 cm — Norddeutschland — 15. Jh.1

Wasserzeichen: Ochsenkopf ähnlich Piccard XII 278, Anker ähnlich Briquet 803, Glocke ähnlich Briquet 4081. Lagen: VI (12). VII-1 (25) 6 VI (97). IX (115). VI-1 (126). 3 VI (162). IV (170). VII-3 (181). IV (189). V-2 (197). 2 VI (221). V-1 (230). VIII-2 (244). 111 (250). Am unteren, 210r-221v auch am oberen Rand Schrift durch Wasserschaden unleserlich. Schriftraum: 16 × 9-11 cm, 28-35 Zeilen. Cursiva (jüngere Form), mehrere Hände. Raum für Anfangsbuchstaben freigelassen.

Holzdeckelband mit Lederbezug, 1969 restauriert, Schließen erhalten. Kettenansatzspuren im Rückendeckel.

Herkunft: Auf dem Vorderdeckel die alten Titel- und Signaturschilder des Franziskanerklosters Lüneburg: Sermones de penitencia cum quibusdam aliis sermonibus. Minor. (Schwarzes) K 20. Zur Provenienz vgl. die Mirakel Bl. 220ff. und die Sermones mit eingestreuten niederdeutschen Sätzen Bl. 163 ff.

Lehmann S. 60.

1r-115v Sermones de paenitentia. (1r) Penitenciam agite appropinquabit regnum celorum [Mt 4,17] Augustinus in tractatu de penitencia dicit: Providencia dei. (3r) Facite dignos fructus penitencie [Mt 3,3] Unde Hugo de sacramentis libro 2, parte 14, c.2: Aliud est fructus penitencie, aliud ipsa penitencia. (16r) Sermo de venialibus peccatis et contritione cordis. (19r) Sermones de confessione. (41v) Sermones de satisfactione. (51r) Sermones de eleemosyna. (69r) Sermones de oratione. — 112r leer. (112v) Omnia quecumque petieritis in oracione credentes et non hesitantes [Mt 21,22] Unde Gregorius moralium libro 18: Quod petimus. (115r) De manu angeli ascendit fumus incensorum [Apc 8,4] Unde Origenes super librum Numeri: Multo plus valet. — 116r leer. Initien der Predigten s. Register.

116v-126va De iure canonico. Ignorancia facti, non iuris excusat, extra de regulis iuris, c. Ignorancia, libr. vi. In hiis verbis tanguntur duo articuli principales. Primus est quod ignorancia facti excusat. (117r-131r) Ut legentibus et studere volentibus summas glosas iuris facilius constare poterit breviatura tam librorum legalium quam canonici iuris est animadvertendum. Nam omne ius aut est canonicum aut civile aut mixtum … — … in aliis tribus libris ut aliqualiter pretactum est. (121r) kurzes Alphabetum abbreviaturarum, A-R. (121va-126va) Constitucio est ius relatum in scriptis redactum … — … Regula dicitur compendiosa diffinicio rerum.… Et sic sunt finite exposiciones titulorum et communium vocabulorum decretalium. vgl. Handschrift Frankfurt Leonh. 12, 57 r.

127r-162v [Hinricus Hollen OFM]: Summa de paenitentia. ›Assit ad inpreceptum sancta Maria meum‹. Penitenciam agite appropinquabit enim regnum celorum [Mt 3,2] Duplex est penitencia, scilicet interior et exterior. (127v) Text: Prima pars principalis est contricio. Et hec dividitur in tres partes … — (162v) septimus casus est de illegitime natis … octavus casus est de filiis presbiterorum. Wasserschaden. Parallelhandschrift: Lüneburg Ms. Theol. 2° 48, 225 ra.

163r-171v Sermo in epiphania domini. Omnes isti congregati venerunt [Mc 3,46] Quia Christi nativitas. (163r) Iubila filia Ierusalem [So 3,14] Verbum illud congrue dici potest de presenti festivitate. Expl.: Wasserschaden. Mit eingestreuten niederdeutschen Sätzen.

172r-181r Sermones. De BMV. Signum magnum apparuit in celo: mulier amicta sole et luna sub pedibus [Apc 12,1] Istud exponit beatus Bernardus in quodam sermone de beata virgine … — … et omnes thesauri sapiencie et seieneie in Maria. (176r) De dedicatione. Vos estis templum dei vivi [2Cor 6,16] Verba ista possunt exponi de templo spirituali fidelis anime … — … qui in trinitate vivis. Auch hier vereinzelt niederdeutsche Übertragungen. — 181v leer.

182r-189v Sermones. De passione domini. Qui autem sunt Christi carnem suam crucifixerunt [Gal 5,24] Dicit magister in glosa ibidem: Quasi contra malos posita est lex. In exaltacione crucis. Exaltavi lignum humile [Ez 17,24] Karissimi, dicit beatus Ambrosius super Lucam quod altissimus deus suum preceptum dedit homini.

190r De S. Francisco. ›Quod fratres paupertatem non servantes …subiunguntur et pereunt. Visio brevis.Quadam vice frater Leo socius spiritualis beati Francisci dum in oracione staret … — … et transeunt de hoc mundo ad dominum quiest benedictus in secula seculorum amen. (190r-v) Hoc idem referabat quidam frater qui visitaverat provinciam anglicanam… quod frater quidam asswetus in raptu … — … causa mei fletus fuit. — 191r leer.

191v-197r Heiligenviten. De Dorothea. LA c.210. (195v) De Sophia. passe sunt autem dei virgines Rome, scilicet Fides, Spes, Caritas, kalendas Augusti, alibi dicitur festum istarum virginum esse kal. Julii. BHL 2972. (197v) Auctoritates über Tod und letztes Gericht. Beatus Augustinus in libro de spiritu et anima: …nec inicium, nec medium, nec finem scio. (198r) Schluß eines Sermo und der Anfang eines zweiten: Ascendens Ihesus in naviculam [Mt 9,1] Deus omnia elementa creaverat munda, sed ex usu habitancium facta sunt immunda. — 198v leer.

199r-204v [Engelbertus de Colonia OFM]: Sermones. De s. Lucia. Lux in tenebris lucet et tenebre eam non comprehenderunt [Io 1,5] Quamvis verbum illud sumptum sit de capite nostro, scilicet Christo. nicht bei Schneyer Repertorium 2 S. 35 ff. Vgl. Lüneburg Ms. Theol. 2° 105, 13 rb. (199v) [Franciscus de Mayronis OFM]: De Iohanne. Gracia et veritas per Ihesum Christum facta est [Io 1,17] Quia vero Ioannes interpretatur in quo est gracia. nicht bei Schneyer Repertorium 3 S. 72 ff. Hain 10532, Bl. XXXVIff. Roth Franz von Mayronis S. 251. Vgl. Lüneburg Ms. Theol. 2 ° 55, 185vb (201v) Ascendens Ihesus in naviculam [Mt 9,1] Ubi sciendum quod per istam naviculam dicitur ascendisse. (203r-204v) Nachtrag zu Franciscus de Mayronis: Sermo de Iohanne.

205r-221v Heiligenviten. De Theobaldo. BHL 8032. (208v) De Katherina. Gloriosus deus suos sanctos et electos tam graciose et gloriose remunerat. (214v) De Barbara. Temporibus Maximiani imperatoris filii Dioleciani tanta fuit persecucio Christianorum per totum mundum. (220r) Miraculum. Tres enim abbates de ordine sancti Bernhardi de Frisia ut moris est ad suum generale capitulum quodam anno ire debebant, inter quos erat abbas Edwardensis monasterii nomine Iohannes. BHL 940 (dort: Cisterciensis ordinis…)gegen Schluß gekürzt. (220v) Item Miraculum. Anno domini 1392 (?) dux Otto Brunswicensis fuit inimicus domini Lantgravii Hassie. Imo suam civitatem nomine Ymmenhusen Maguntinensis tamen dyocesis suo exercitu vallavit et ignem cum iaculis immisit et sic totam civitatem per ignem consumpsit. (221r) Item tercium miraculum accidit in Quedelinburch Halberstadensis dyocesis anno domini 1396. Quidam a consulibus eiusdem civitatis captus et sub consistorio secundum conswetudinem eiusdem civitatis vinculis in cyppe constrictus. (221v) Item quartum miraculum. Anno ab incarnacione domini 1398. In territorio marchionum Mysnensium qui dicti fuerunt minores domini de Lipczk circa terram advocatorum est quoddam castrum nomine Maiushowe prope fluvium qui dicitur Zale … — (221v) nequaquam es homo-. Nach Auskunft von Prof. Dr. Patze, Göttingen, muß es sich um die Burg Meuschau handeln, vgl. Atlas des Saale- und mittleren Elbegebietes, 2. Aufl. des Mitteldeutschen Heimatatlas, Leipzig 1960, T.2, Karte 39. – (222r-228r) Sermones. Erat Ihesus eiciens demonium et illud erat mutum [Lc 11,14] Dicit philosophus quod duo sunt opera sapientis, scilicet non mentiri. (224r) Nota quod quattuor sunt tibi necessaria ad hoc quod Christus tecum maneat. Primo debes eum devote invitare, secundo cordis hospicium preparare, tercio mandata eius observare, quarta in eius dilectione perseverare. (225v) De dedicatione. Hodie salus domui huic facta est [Lc 19,9] Propter hoc verbum ewangelium istud legitur de dedicacione … — (228r) perducat qui fecit eam pater, filius et spiritus sanctus. Amen. — 228v leer. (229r-230v) Sermo. Assumpsit Ihesus Petrum, Iacobum et Iohannem [Mt 17,1] Videmus enim quod quando homini afflicto promittitur futura certa consolacio … — … Moyses et Helyas. – (231r-244r) Sermones. [Johannes de Minda OFM]. De dnca.1. Scientes quia hora est iam nos de sompno surgere [Rm 13,11] Sancta mater ecclesia isto sacratissimo tempore. (236va) Erunt signa in sole [Lc 21,25] Sacrosancta mater ecclesia in presenti sacratissimo tempore … — (244rb) qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in secula seculorum. Amen. Vgl. Schneyer Wegweiser S. 259 u. 316. Meier Barfüßerschule Erfurt S. 46 Anm. 5, mit Nennung dieser Handschrift. — 244v leer. (245r-250r) Sermones. De BMV. Que est ista que progreditur quasi aurora pulchra [Ct 6,9] Karissimi, multe nove res et mirabiles et inaudite contingerunt in beata virgine … — … quod nobis prestare dignetur idem Ihesus. Amen. (246v) Qui mihi ministrat me sequatur [Io 12,25] Audistis in ewangelio Christum dicentem discipulis: Nemo potest duobos. Fortsetzung 249r. (247r) Dnca. in palmis. Hoc sentite in vobis et in Christo Ihesu [Phil 2,5] Intelligite et sapite et complete in vobis quod intelligitis in Christo esse completum. (248v) Quod signum ostendit nobis [Io 2,18] Audistis virginem concepisse dominum et hominem. (249r) oben: Fortsetzung von 246v. Darunter Sermo: Que parate erant intraverunt cum eo ad nuptias [Mt 25,10] Audistis dominum in parabola dicentem ad discipulos … — (250r) et digne possunt cum sponso ad nuptias intrare. Quod nobis concedat qui semper vivit et regnat. Vel hic aplica passionale. (250v) Federproben: Ut legentibus et studere. vgl. 117r.


Abgekürzt zitierte Literatur

BHL Bibliotheca hagiographica Latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., ed. Socii Bollandini, Bruxelles 1898 und 1901 (Subsidia hagiographica 6), Bd. 3: Supplementi editio altera, Bruxelles 1911 (Subsidia hagiographica 12)
Briquet C. M. Briquet, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Bd. 1–4, Leipzig 21923
Hain L. Hain, Repertorium bibliographicum, 2 Bde., Stuttgart, Paris 1826 und 1838
LA Jacobi a Voragine Legenda aurea vulgo historia Lombardica dicta, hrsg. von Th. Graesse, Breslau 31890, ND Osnabrück 1965
Lehmann P. Lehmann, Mitteilungen aus Handschriften IV. München 1933 (Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. Philos.-Hist. Kl., 1933 H. 9)
Meier Barfüßerschule Erfurt L. Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, Münster/Westf. 1958 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 38,2)
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Roth Franz von Mayronis B. Roth, Franz von Mayronis OFM. Sein Leben, seine Werke, seine Lehre vom Formalunterschied in Gott, Werl/Westfalen 1936 (Franziskanische Forschungen 3)
Schneyer Repertorium J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)
Schneyer Wegweiser J. B. Schneyer, Wegweiser zu lateinischen Predigtreihen des Mittelalters, München 1965 (Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedruckter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt 1)

Beschreibung konvertiert im Rahmen des Projektes Digitalisierung der mittelalterlichen Handschriften der Ratsbücherei Lüneburg.
Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (copyright information)