➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 20

Priorin Barbara von Hodenberg im Kloster Ebstorf an Priorin Sophia von Bodenteich im Kloster Lüne

31. Juli 1496

Kondolenzbrief zum Tod Gertruds von Eltzen — Letter of condolence after the death of Subprioress Gertrud von Eltzen

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 3, fol. 5v

Lateinisch und Niederdeutsch

Die Ebstorfer Priorin reagiert auf die Nachricht vom Tod von Gertrud von Eltzen, die als Mädchen in Ebstorf ausgebildet worden und dann zusammen mit Sophia von Bodenteich für die Reform nach Lüne gekommen war. Am Weinstock Christi habe sie reife Frucht getragen und sei Sophia eine echte Hilfe gewesen. Trotz der geteilten Trauer sei die Verstorbene nun vertrauensvoll der Liebe Gottes überlassen und ihrer Seele die ewige Belohnung für ihre irdische Arbeit gegönnt. Dass sie nun bei ihrem Bräutigam sei, möge ihr gemeinsamer Trost sein. Grüße und die Entschuldigung für zögerliches Schreiben von der Subpriorin und anderen.

A letter of condolence after the death of Gertrud von Eltzen, niece of the Provost of Ebstorf and Sub-Prioress of Lüne, who had come from Ebstorf to Lüne for the convent reform. The letter praises Gertrud’s life against the backdrop of the parable of the True Vine in John’s Gospel, and contains further references to the New Testament and theological writings which provide the Lüne nuns with comfort by reminding them of the joys that await the late sub-prioress in Heaven.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur Leseansicht]
[Lage 3, fol. 5v]


1 Ex fonte miserationum Domini in tribulatio=
2 nibus pie consolari Venerabilis et preamanda domina
3 utique michi viscerose in Christo Jesu patre misericordiarum
4 ac totius consolationis1 Visis dolorosis
5 et querulosis scriptis obitum videlicet
6 karissime vostre et nostre G Eken2 insinuantibus
7 concussa et conturbata sunt intima nostra

[Lage 3, fol. 6r]
8 precordia ob amissionem tam care utilissimeque
9 matris que revera cooperante inspira=
10 tione summea agricole3 ex conturbata sunt intima nostra precordiab
11 exstitit bona semper vi=
12 rens palmes inherens viti vere Jesu Christo
13 producens ac ferens maturos botros
14 bone religiose conversationis4 pergens
15 diligentissime semitam sancte reformatio=
16 nis preamantissima S Bken wo hochliken
17 vnde wo bitterliken, dat wy dar bey
18 der weghen aver bedrovet synt alze
19 it moghelick iß, wente ße in domo
20 Ebbeke5 a tenera infantia delicatissime
21 enutriert vnde hir sulves in iu=
22 ventute florida utiliter instruert in una
23 nobiscum scola virtutum per dulcem et pru=
24 dentem magistram videlicet karissimam dominam
[Lage 3, fol. 6v]
25 et matrem nostram pie recordationis6 pastu reli=
26 giositatis quasi dulcedine lactis et mellis demumque
27 bene pasta et instructa ita quod uti solido
28 cibo valuit7 est velud utilis et fidelis disci=
29 pula una vobiscum in domum virtutum introducta
30 dar se myd iuw in vinea Domini uth
31 gherecket in dem sulven waren leven
32 dighen wynstamme Jesu Christo alzo en groyen=
33 de, bloyende telghe vnde h. ghedre=
34 ghen de alder ripesten frucht der
35 soten wyndrufelen eynes guden ghest
36 likenlevendes, dat se h. leff ghehad
37 vnde in allen truwen myd ghantzem vlite
38 vortghesettet cum omnibus viribus utriusque
39 hominis sui Dar se venerabilitati vestre iß inne
40 ghewest eyn fidelissima adiutrix alze
41 gy sulven seyn und bevunden h. vnde wy
[Lage 3, fol. 7r]
42 alle dat ok vorwar wetet. Wol dat
43 obitus eius van der weghen beyde, iuw vnde undec
44 uns, penaliter iß, besunderken iuk, dat
45 iß to lovende vnde we laten dat ok pie
46 tho unde condolert iuk ex totis visceribus nostris
47 Sed precardialissimad S Bken oportet nos semper
48 ponere modum mestitie nostre wol dat
49 gy erer ovele enberet propter multa so=
50 lamina et iuvamina de gy in er h.,
51 so schal amor Dei et eius dilectio omnem dolorem
52 et tristitiam vestram overwynnen. Alze gy
53 se h. leff ghehad vobiscum in certamine
54 laboris existenti also scolle gy ere le
55 ven zeleken ok nu leff h. cum sponso in re=
56 quie pausati wente gy vnde wy alle,
57 doch jo besunderghen gy, wetet, wo se domino
[Lage 3, fol. 7v]
58 Deo adhererte h. in corpore vivens. eius gloriam
59 et salutem animarum sub regulari vita semper
60 sitiensf stitiensg et promovens dar h. he er sine dubio
61 magnum solatium et eternam felicitatem
62 vor ghegheven et se ipsum in premium
63 universi laboris sui alze he sulves
64 secht per propheh prophetam suum Ego ero
65 merces tua nimis8 Et per evangelistam
66 Qui michi ministrat me sequatur et ubi sum
67 ego illic et minister meus erit9 O quam
68 magna et beata ac dulcis consolatio Quid
69 dulcius quit felicius quidve letitius quam Christum
70 dominum sequi et post laborem ad ipsum in
71 troire in requiem. ac ubi ipse est cum illo
72 esse et permanere in eternum Karissima hec10 ut
73 scitis verba sunt dominica ore Jesu dicta
74 de quibus et ipse dixit Celum et terra tran=
[Lage 3, fol. 8r]
75 sibunt verba autem mea non transibunt11 Con=
76 fidamus ergo indubitanter dat he de ok h.
77 perficiert in anima electe et dilecte sponse
78 sue G Eken wente he h. se vocert
79 de labore ad quietem de merore
80 ad gaudium de timore ad securi=
81 tatem12 et ut premissum est alze enen gro=
82 yenden fruchtdrachliken wyncelli=
83 ghelken,13 myd de soten ripen wyndru
84 felen h. he se leydet in cellam vinariam14
85 regni sui tabernaculi dar he er moghe
86 schenken den alder sotesten must, ghe
87 menghet vnde tempererert in torculari
88 meriti sui amarissimi passionis
89 ex maturissimis botris sui piissi
90 mi et pretiosissimi cruoris Ubi pariter
[Lage 3, fol. 8v]
91 ineffabiliter potantur gaudio inenarrabili15
92 ipse scilicet dulcis rex et sponsus Jesus Christus ex liberali
93 remuneratione laborum quam prestare valeti
94 ille dilecte anime sue sponse G Eken in ipsa
95 dilecta anima ex pia receptione premiorum
96 cunctorum suorum laborum Hoc conferat isdem
97 clementissimus Deus ut ista dilecta anima sibi semper
98 sit astricta indissolubilibus amplexibus
99 potata et consolata existis dulcissimis
100 botris quatenus iubilare valeat illud dulce
101 canticum videlicet Introduxit me rex in
102 cellam vinariam16 et remuneravit in me
103 universum laborem sue passionis. cruoris
104 et mortis cum meo exiguo labore in terris
105 habito Dulcissima dompna dißes wil wy
106 erer leven zeleken gherne ghunen vnde
107 wilt id er ok apud dilectem Jesum truwelken
108 bydden licet aridis oraciunculis vnde willet
[Lage 3, fol. 9r]
109 ex eius felicitate tempereren mestitiam nostram
110 vnde bydde iuk in caritate viscerum Jesu Christi
111 dat gy dem ok alzo don, vnde gheven se
112 immortali sponso nostro et suo myd ghantzem
113 willen, vnde ghevet dar iuwe herteken
114 mede ad pacem et in pacem Jesum Christumj que
115 est vera pax17 vnde weset trostlik in en
116 vnde truwet des vrielken, dat iuk de
117 leve zeleke en truwe vorbydderin
118 ne wert apud sponsum suum et nostrum alle
119 de truwe vnde leve, dar se iuk heft
120 inne bystan in vita dar mach se iuk
121 noch vele mer vnde vorder inne bystan
122 in anima tho helpende allent, des iuk nod iß
123 in temporalibus et spiritualibus Ergo consolamini
124 karissima et valeatis feliciter in Jesu Christo qui ex
125 fontibus inscrutabilis misericordie sue vos potans
126 dignetur merorem vestrum in gaudium commutare18
[Lage 3, fol. 9v]
127 Venerabilis et predilecta domina nostre dilecte matres scilicet subpriorissa
128 et mater KE faciunt venerabilitatem v. satis affectuose
129 salutare totis ex precordiis vnde byddet
130 attente dat gy des nicht egre nemen
131 enwillen, dat se iuk nicht nichtk en
132 scrifftietl quia turbatio innate caritatis
133 iam non admittit Similiter petit dilecta
134 mea G Hken ne ei imputetis quia ex
135 parte mei iam nimis occupatur scribendo
136 Ipsa et dilecta soror N similiter soror vestra
137 N et N et N faciunt reverentia v. cordialiter salutare
138 et condolent vobis in tribulationibus ex intimo
139 corde Peto etiam preamatissima ne
140 id egre capiatis dat ik iuw nicht
141 statim wedder screven h. Deus enim novit
142 quod nullum tempus invenire valui usque nunc
143 et adhuc vix potui doch do ik ium
144 merso vele tyd h. konde, do en
[Lage 3, fol. 10r]
145 schonede ik dar per amore compassionis
146 nicht ane vnde h. hanc litteram altera die
147 screven sue absentie vel post decessum
148 suum. Ergo peto etiam ut me excusatam
149 habere dignemini ad materteras meas
150 in Christo Jesum dilectas quod eis presenti non scribo
151 quia tempus deest sed Deo valente implebo in pos=
152 terum My venerabilis domina peto etiam in cari=
153 tate Christi Jesu nostri memorari cum lau
154 dabili congregatione v. in devotis assidu=
155 is orationibus vestris wente reverentia v. non potest capere
156 in quantis tribulationibus et angustiis wy
157 misere et exule begrepen synt hoc soli
158 Deo constat Valete in Christo karissima feliciter nunc
159 et semper Raptim stilo vehementi in profesto
160 Petri ad vinculam anno legis gratie etc XCVI19


161 Vestra dilecta B H.20


Kritischer Apparat

a zu korrigieren in summi

b hier gestrichen ex conturbata sunt intima nostra precordia

c hier überschüssig unde

d zu korrigieren in precordialissima

e zu korrigieren in adhert

f hier gestrichen sitiens

g zu korrigieren in sitiens

h hier gestrichen prophe

i möglicherweise volet

j zu korrigieren in Jesu Christi

k hier überschüssig nicht

l zu korrigieren in enscrifft het


Sachapparat

1 2.Cor 1,3.

2 Gertrud von Eltzen, eine Nichte des Ebstorfer Propstes, unter Sophia von Bodenteich Subpriorin in Lüne.

3 Zu Christus als ‚höchstem Hirten‘ vgl. Petrus Damiani, Sermo 21, in: Petrus Damiani, Sermones, hg. von Lucchesi (1983), S. 136: Quique autem fideles arbores sumus intra sanctae nemus ecclesiae, illius summi agricolae dispensatione plantati.

4 Io 15,1-6. Vgl. Petrus Venerabilis, De miraculis, lib. 1, cap. 9, in: Migne PL 189, col. 872: Haec namque est vinea, hi sunt palmites, qui verae viti Christo inhaerentes, et a patre agricola purgati, secundum evangelicam sententiam multum fructum afferunt; Origines (secundum translationem Rufini), Commentarium in Canticum canticorum, lib. 2, in: Origines, Opera omnia, hg. von de La Rue (1733–1759), Bd. 3 (1740), S. 67: Ita et in quibus vitis vera efficitur, non iis ad subitum maturos botros producit et dulces nec repente iis efficitur vinum suave et laetificans cor hominis, sed primo producit iis suavitatem tantummodo odoris in flore etc.

5 Ebstorf.

6 Wohl die Ebstorfer magistra, von der auch in der ‚Ebstorfer Tischlesung‘ die Rede ist. Vgl. Schlotheuber, Ebstorf (2018), S. 97-98.

7 In Anlehnung an Hbr 5,12-14. Vgl. Ioannes Diaconus, Epistola ad Senarium, in: Migne PL 59, col. 406: Lac ergo et mel portantur novi homines post amara delicta: ut qui in prima nativitate corruptionis lacte nutriti sunt, et amaritudinis lacrymas inchoarunt, secunda generatione lactis ac mellis dulcedinem in ecclesiae visceribus sumant, ut nutriti talibus sacramentis incorruptionis perpetuae mysteriis consecrentur; Richardus de S. Victore, De sacrificio David prophetae, in: Migne PL 196, col. 1036: Lactis et mellis dulcedine refici nos voluit.

8 Nach Gn 15,1 (ego protector tuus sum, et merces tua magna nimis) etwa bei Thomas Aquinas, Super II Epistolam ad Corinthios lectura, cap. 6, lect. 3, in: Thomas von Aquin, Super epistolas S. Pauli lectura, hg. von Cai (1986), Bd. 1, S. 494; Thomas Aquinas, Super Epistolam beati Pauli ad Galatas lectura, cap. 4, lect. 3, Thomas von Aquin, Super epistolas S. Pauli lectura, hg. von Cai (1986), S. 614; Thomas a Kempis, De imitatione Christi, lib. 3, cap. 47, in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 2, S. 228, dort: Age quod agis, fideliter labora in vinea mea, ego ero merces tua.

9 Io 12,26.

10 Gemeint ist die oben zitierte Stelle aus Io 12,26, die folgenden Worte hingegen sind kein direktes Bibelzitat, auch wenn sich Anklänge an Lc 9,33 (Verklärung Christi, bonum est nos hic esse etc.) und Hbr 3,18 (introire in requiem ipsius etc.) finden. Vgl. auch Augustinus, Meditationes, cap. 23 (in Anlehnung an Mt 25,21), in: Migne PL 40, col. 918: Veni post multa pericula et labores, intra in gaudium Domini tui, quod nemo tollet a te.

11 Mc 13,31; Lc 21,33.

12 Vgl. etwa Petrus Chrysologus, Sermo 129, in: Migne PL 52, Sp. 555 (im Hinblick auf den ‚himmlischen Geburtstag‘ der Heiligen): Natalem ergo sanctorum cum auditis, carissimi, nolite putare illum dici, quo nascimur de carne, non de utero in uterum, in terram, sed de terra in caelum, de labore ad requiem, de temptationibus ad quietem, de cruciatibus ad delicias non fluxas, sed fortes et stabiles et aeternas, de mundanis risibus ad coronam et gloriam; Augustinus, Sermones de sanctis, 339, cap. 5, in: Migne PL 38, col. 1482: Et quia vita nostra in hoc saeculo quasi via esse cognoscitur, oportet nobis de labore ad requiem pervenire, quam de requie ad laborem: et melius est nobis in via brevi tempore laborare, ut postea in patria possimus ad aeternum gaudium feliciter pervenire; Hugo de S. Victore, Misc. tit. XII De quatuor ab anima superandis, in: Migne PL 177, col. 756: Et ideo dicit ei: ‚Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te‘. Et ideo surge de labore ad requiem, de mundo ad gloriam, de certamine ad praemium et veni in thalamum nuptialem, in quo eris sponsa cum ipso sine fine; Bernardus Claraevallensis, Ep. 374, in: Migne PL 182, col. 579: Praevenit nos ad Patrem spirituum spiritus patris nostri: nec modo charitatis inopes, sed ingratitudinis etiam rei esse convincimur super omnibus quae per eum nobis beneficia provenere, si non congratulamur ei, qui de labore ad requiem, de periculo ad securitatem, de mundo transiit ad Patrem. Im Hinblick auf den Eintritt in das Ordensleben etwa Raymundus Iordanus, Idiota, hg. von Moyffaict (1521), lib. I, cap. 18: Venisti enim de periculo mundi ad tranquilitatem religionis, de labore ad quietem, de multis miseriis et anxietatibus maximis ad vitae dulcedinem.

13 Hier: Weinstock.

14 Ct 2,4. Vgl. Lähnemann/Rupp, Expositio (2004), S. 38.

15 Vgl. Gillebertus de Hoilandia, Tractatus ascetici, tract. 6, cap. 6, in: Migne PL 184, col. 275: Item in Canticis: ‚Bibi venum meum cum lacte meo‘, ubi et sponsae ubera assimilata sunt botris. Bonus ille botrus, qui in crucis est torculari pressus, ut passionis suae vinum myrrhatum et amarum in lactis nobis alimenta dulcesceret, et vulnera in ubera transirent. Zahlreiche Autoren bringen das rote Gewand dessen, der in Is 63,2 die Kelter tritt, mit dem Blut Christi in Verbindung, z. B. Gregorius I papa, Homiliae in Ezechielem, hom. 1, cap. 9, in: Migne PL 76, col. 935.

16 Ct 2,4 in Verbindung mit Ct 1,3. Da die liturgische Lesung (In Visitatione beatae Mariae virginis, Ad Matutinum, lectio 1) erst mit Ct 2,1 beginnt, wird das Subjekt rex aus Ct 1,3 ergänzt. Vgl. das Römische Brevier vor der Reform durch Urban VIII, 1. Tag in der Oktav von Mariä Himmelfahrt (16. August), Ad Matutinum, lectio 1. In manchen Hss. auch Magnifikatantiphon am Fest Mariä Himmelfahrt (statt ‚Hodie Maria Virgo caelis ascendit‘).

17 Christus ist der Friede nach Eph 2,14, bei kirchlichen Autoren, z. B. Bruno, Expositio in Psalmos, in Ps. 33, in: Migne PL 152, col. 773: Fac hoc contuitu pacis aeternae, id est Christi, qui est pax vera; Thomas von Aquin, Super Evangelium S. Ioannis lectura, hg. von Cai (1972), cap. 14, lect. 7, S. 369: Pax vero Christi est vera, quia est interius et exterius.

18 Io 16,20.

19 31. Juli 1496.

20 Priorin in Ebstorf von 1495-1510.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief020-LD_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl