➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 13

Äbtissin Margarete Stöterogge im Kloster Medingen an Priorin Mechtild Wilde im Kloster Lüne

26. September 1525

Bericht über den Besuch Herzog Ernsts I. von Braunschweig-Lüneburg — Report about the visit of Duke Ernst I of Braunschweig-Lüneburg

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 2, fol. 3r

Lateinisch.

Die Äbtissin berichtet vom Besuch Herzog Ernsts I. von Braunschweig-Lüneburg, der ihren Konvent nötigen will, sich seiner lutherischen Kirchenverwaltung zu ergeben. Trotz stundenlangen Verhörs verweigerten sich die Schwestern seinen Anliegen, mussten allerdings hinnehmen, dass der Propst dem Fürsten ein Güterverzeichnis des Klosters aushändigte. Weil bereits viele Klöster dem Ansinnen des Herzogs nachgegeben haben, befürchtet die Äbtissin Repressalien gegen die Kommunität und die Einziehung des Klostergutes. Da der Propst kaum zugegen ist, bittet sie um die Benennung von Ratgebern.

The abbess of Medingen gives an account of the visit of Duke Ernst I of Braunschweig-Lüneburg (1521-46), who converted to Lutheranism in 1525, who wants to force the community to submit to his new Lutheran administration. Despite a long-lasting examination, the sisters refused to meet his demands, but had to accept that an inventory of goods be handed over to the duke. Since many convents had already agreed to the duke’s demands, the abbess writes that she fears repercussions against the community and the confiscation of convent property, and requests that advisers be appointed to assist her in the almost permanent absence of the provost. Throughout the letter, the abbess draws on the Psalms, the writings of St Thomas à Kempis, the nuns’ devotional reading of the Church Fathers, and the liturgy of Compline to comfort the Lüne nuns and encourage them to trust in God and seek His help in withstanding these tribulations.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur Leseansicht]
[Lage 2, fol. 3r]


1 Christum Jesum fidelissimum protectorem
2 omnium in se sperantium1 sincera cum caritate
3 premissum Venerabilis ac religiosa domina
4 fautrixque prestantissima patefacio reverentie vestre.
5 me cum commissis filiabus in valitudinis
6 statu Deo concedente existere de vestra
7 vero sospitate quam ex scriptis vestris intel=
8 lexi multum gratulor dominus universorum
9 eam in vobis et in omnibus vestris oviculis conser=
10 vare dignetur per multa annorum curri=
11 cula Veneranda multumque diligenda domina
12 gratiarum actiones maternitati vestre refe=
13 ro multiplices pro dulci consolatione
14 quam me scriptis vestris caritativis con=
15 solata estis Vere fidelitatem ac
16 caritatem ad nos habitam operibus de=

[Lage 2, fol. 3v]
17 monstrastis quia in tribulationibus immemor
18 nostri non fuistis secundum dictum beati Grego=
19 riia Probatio dilectionis exhibitio est
20 operis2 Et vulgariter in necessitatibus
21 amici sunt probandi Ille qui tribu=
22 latorum exstat consolator piissimus3 aperi=
23 et vobis thesaurum sui vulnerati cordis
24 et dignetur reddere pro vice consola=
25 tionem suam divinam ac ipse hoc tempore malo
26 tuetur vos simul et nos sub alis sue
27 misericordie4 ab omnibus malis Scriptis d. v. visi=
28 tare ob solatium sepe volui sed occu=
29 pationibus et tristitiis multis superveni=
30 entibus operibus implere distuli Dul=
31 cissima domina certe commota sunt viscera5
32 cordaque nostra tremunt propter inaudita
[Lage 2, fol. 4r]
33 negotia ad que monasteria compelluntur
34 Qualem angustiam et timorem passe
35 sumus tempore quo gratiosus princeps6 apud
36 nos erat impossibile est penna exa=
37 rare Ego et seniores domus nostre
38 sole ferme tribus tribusb horis ste=
39 timus coram principe ac suis conscili
40 ariis huic ardue et inaudite cause
41 respondendum sine omni humana consolatio=
42 ne Postquam multis autem verbis et respon
43 sis invicem habitis Deo iuvante in hoc
44 permansimus impossibile nobis fore
45 hoc consentire Et sic a nobis reces=
46 serant horroribus multis nos terrentes
47 et minantes declaramus R v. etiam
48 quod causa evitende flagella maio=
[Lage 2, fol. 4v]
49 ris iracundie et multa pericula consentimus.
50 venerabili domino preposito nostro ut et vos registra
51 prepositure g. principi presentari.7 Nos tamen de
52 proventibus clenodiis et omnibus bonis nostris
53 nichil aperuimus aut significavimus nec
54 adhuc faciemus omnipotentis dei adiuto=
55 rio Sumus tamen multis anxietatibus cir=
56 cumdate et replete in dies timentes
57 ut bona nostra per vim invadent et potes=
58 tative pericula multa et dampna inferant.
59 Audivimus enim omnia monasteria eis consentisse
60 preter vos et nos hoc multum terret nos
61 Quapropter maternitatem vestram quasi singula=
62 rissimam amicam rogo obsecro et peto
63 si in aliquo homine quid in hac causa utilius fa=
64 ciendum sit concilium aut auxilium inveni=
65 retis impertire nobis propter pium Jesum versa
[Lage 2, fol. 5r]
66 vice et nos libentissime faciemus ultionem
67 divinam formidamus. et principum8 irrecu=
68 perabile dampnum metuimus utinam nec
69 adesset bonus conciliator et consolator
70 quem iam non invenimus. Venerabilis dominus prepositus noster9
71 heu rarissime est apud nos sic sub fide
72 scribo multum hic sumus desolate attamen
73 speramus super10 misericordiam Dei dicentes cum psalmista
74 Adiutorium nostrum in nomine Domini qui fecit
75 celum et terram11 Oremus ergo pro invicem ut ipse
76 pugnet pro nobis liberando et protegendo
77 nos ab omnibus adversis quic d. v. michi valde
78 caram in longeva sospitate custodiendumd
79 commendo Salutare dignemini totam con=
80 gregationem vestram laudabilem et principue
81 germanas nostras dilectas N et N12 nomine
82 meo millenis salutibus
83 Datum Medingis
[Lage 2, fol. 5v]
84 stilo agili feriae 2a post Mauritii gloriosi prin
85 cipis13 anno etc XXV.
86 soror Margareta abbatissa
87 immerita in Medingen
88 venerabili ac religiose domine Mech=
89 tildi priorisse in Lune fautrici sue
90 singularissime in Christo plurimum diligende
91 et iugiter venerande


Kritischer Apparat

a Gregorii korrigiert aus Gregoriic

b hier überschüssig tribus

c zu korrigieren in cui

d zu korrigieren in custodiendam

e zu korrigieren in feria


Sachapparat

1 Ps 17,31.

2 Gregorius, Homiliae in evangelia, lib. 2, hom. 30, p. 1 (Migne PL 76, Sp. 1220).

3 Thomas a Kempis, Vallis liliorum, cap. 16 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 4 (1918), S. 80-82; Manuale parvulorum, cap. 12 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 4 (1918), S. 174-175; Vita Domini Florentii, cap. 15 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 7 (1922), S. 152-154. Vgl. auch Brief 44 (Lage 5, fol. 9r-11r) und Brief 189 (Lage 15, fol. 6r-7r).

4 Die Formulierungen dieser Passage sind ein Echo der Väterlesungen des Offiziums und der geistlichen Lektüre der Schwestern; das verwundete Herz (Christi) findet sich zum Beispiel bei Beda: In cantica canticorum libri VI, lib. 3, cap. 4 (Migne PL 91, Sp. 1065) als Auslegung von Ct 4,9, vgl. Bernardus Claraevallensis, In cant. sermo 4 (Migne PL 183, Sp. 1072), aber auch Augustinus, In Ioannis Evangelium tract. 120,2 (Migne PL 35, Sp. 1953, dort zu Ion 19,24); der Schutz unter den Schwingen der Barmherzigkeit bei Petrus Damiani, Die Briefe, hg. von Reindel (1983), S. 117, vgl. Ps 16,8; Ps 35,8; Ps 56,2; Ps 60,5; Ps 62,8.

5 1.Rg 3,26.

6 Ernst I., Herzog zu Braunschweig-Lüneburg († 1546), seit 1521 Fürst von Lüneburg, seit 1525 öffentliches Bekenntnis zum Luthertum.

7 Vgl. UB Medingen, Nr. 676 (14. September 1525): Propst Johannes von Mahrenholtz erstellt und übergibt unter Protest den Herzögen Otto und Ernst von Braunschweig und Lüneburg das von diesen geforderte „nachrichtliche Verzeichniß über die Güter und Einkümffte des Klosters Medingen de anno 1525“. Vgl. auch Lähnemann, Nonnenkrieg (2016).

8 Die principes stehen hier im Plural, weil die angedrohten Zwangsmaßnamen im Namen beider Herzöge, Ottos und Ernsts, erfolgen sollten.

9 Johannes von Mahrenholtz, Propst in Medingen 1516-1544.

10 Die unübliche Wendung sperare super ist wohl ein Germanismus: hoffen auf.

11 Ps 123,8: Versikel vor dem Confiteor in Prim und Komplet, nach dem Canon im Officium capituli (im Anschluss an die Prim) und vor dem Einzug zur Messe.

12 Evtl. Anneke Stöterogge im Kloster Lüne, vgl. UB Lüne, Nr. 586; 667.

13 26. September 1525. Das Fest der hl. Mauritius und Gefährten am 22. September war das Patronatsfest des Klosters Medingen.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief013-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl