➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 114

Subpriorin Walburga Graurock im Kloster Ebstorf an Propst Nikolaus Graurock im Kloster Lüne

nach 19. Oktober 1481, vor 1483

Lob der Observanz — In praise of observance

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 10, fol. 19r

Lateinisch.

Die Ebstorfer Subpriorin vergleicht die Einführung der strengen Observanz im Kloster Lüne mit dem Wiederaufbau Jerusalems in 2.Mcc 1 und setzt Propst Graurock mit Nehemia gleich. So wird Jerusalem zum Kloster: Die Mauern stehen für die Klosterdisziplin, die durch schlechte Gewohnheiten ruiniert war, die verbrannten Türen für die Klausur, die man aus Eigensinn missachtet hatte. So hatte der Feind (Nebukadnezar) die Töchter Jerusalems (die Nonnen) in die babylonische Gefangenschaft entführen können. Doch Nehemia (Graurock) sei gekommen, habe die Mauern (die Observanz) wieder hergestellt, die Türen (die Klausur) repariert und die Gefangenen in ihre Heimat (die Regeltreue) zurückgeführt. Das von Nehemia gesuchte „verborgene Feuer“, mit dem das erloschene Altar-Feuer im Tempel zu Jerusalem wieder entfacht werden sollte, steht für die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf. Sie war im Oktober 1481 aus Ebstorf gekommen, um die Einführung der strengeren Observanz im Kloster Lüne zu überwachen. Die Opfergaben im Tempel des Herren, die durch das „aqua crassa“ aus dem verborgenen Brunnen (Kloster Ebstorf) entzündet wurden, sind die Nonnen im Kloster Lüne.

The Prioress of Ebstorf compares the introduction of strict observance in Lüne to the rebuilding of Jerusalem in 2 Maccabees 1 and likens Provost Graurock to Nehemiah. She praises Graurock’s love for the Lüne nuns as all-enduring and all-sustaining (just as Christian love is described in 1 Corinthians 13) and, in words drawn from Isaiah 61 and the Magnificat, expresses her joy in his achievement. The walls of Jerusalem (the convent) stand for the conventual discipline which had been ruined by bad habits, and the burnt doors for seclusion which had been disregarded out of stubbornness. Hence, Nebuchadnezzar (the enemy) was able to abduct the daughters of Jerusalem (the nuns of Lüne) into captivity in Babylon. However, Nehemiah (Graurock) comes, restores the walls (strict observance), repairs the door (restores seclusion) and leads the captives back into their homeland (regular life). The “hidden fire” that Nehemiah sought to rekindle the altar fire in the temple of Jerusalem represents Prioress Mechtild von Niendorf, who had come from Ebstorf in 1481 to supervise the introduction of strict observance in Lüne. The altar sacrifice in the temple of the Lord by which the ‘aqua crassa’ from the hidden well (Ebstorf) was kindled represents the nuns of Lüne. Her praise of the Provost’s contribution to introducing strict observance in Lüne is somewhat backhanded in the second half of the letter, suggesting that it had not been lost on the Prioress that the Provost had devoted much of his time to the affairs of the cathedral chapter in Lübeck prior to the reform of Lüne, and thus that he had accepted rather than initiated the reform of Lüne. She gently reminds the Provost that he is already sixty years old and thus that it is high time to think about the salvation of his soul. Drawing on the parable of the Wedding at Cana in John’s Gospel, she suggests that just as Jesus turned the six jars of water into wine, He can also turn the water of the first sixty years of the Provost’s life into good wine. She encourages him to withdraw from worldly affairs and instead focus on being a good worker in God’s vineyard (Matthew 20), praying that he will receive a golden crown in Heaven for every nun who he leads back to strict observance and that he may be one of the assessors at the Last Judgement and that he may hear Jesus summoning those who God has blessed to Heaven, as promised in the Book of Isaiah and Matthew’s Gospel (a fitting prayer for a man with legal training like Graurock).

[Ansicht mit Digitalisat][Zur Leseansicht]
[Lage 10, fol. 19r]


1 Tempus affuit quo sol refulsit qui
2 prius erat in nubilo Machabeorum 2° 1°)!1
3 Reverende domine et in Christo patrue perdilecte
4 ratissime scio et credo vos uti doctum
5 et illuminatum virum et magistrum artium
6 liberalium2 et in sacra divina pagina
7 auspicabiliter illustratum non latere per mensama
8 per visa que in temploc Dei erat in tabernaculo
9 quatuor pedibus fulta sacram scripturam
10 IIIIor sensus continentem designare
11 videlicet historiacum allegoricum
12 tropologicum anagogicum3 Karissime
13 patrue scio etiam vos non ignora
14 re qualiter doctor gentium dilectus proprius

[Lage 10, fol. 19v]
15 apostolus vester4 quindecim gradus caritati attri=
16 buit ibi Chorinthiorum XIII°, ubi scribit
17 inter alia dicens de caritate omnia suf=
18 fert, et post pauca omnia sustinet5
19 ita queso sustineat innata caritas
20 vestra modicum quod6 insipientie mee quia
21 gaudens gaudeo7 causa vestri et exul=
22 tat anima mea in Deo salutari nostro8 et si sic
23 Benyamin, adolescentulus, in mentis ex=
24 cessu9 hiis scriptis se intromiserit
25 sustineatur et veniam sibi detur10 queso
26 quoniam sol illuminans super omnia vestra prospex=
27 it, et gloria Domini plenum est opus eius11
28 in cunctis finibus vestris Nam ignem illum
29 quem Dominus venit mittere in terram,
30 quem vult, ut ardeat,12 non prohi=
31 buistis sed adiunxistis vos Neemie
32 pincerne non illius Artarxersis re
[Lage 10, fol. 20r]
33 gis Persarum13 sed regis celestis nec non cunctorum
34 seculorum qui multum doluit murum Jerusalem
35 dissipatum et portas eius igni combustas14
36 quoniam de Dei gratia vir gnarus est et boni
37 concilii et universis virtutibus ergo licentia
38 a rege superno suscepta15 divina videlicet
39 inspiratione surrexit in fortitudinem
40 et reedificavit civitatem suam et
41 templum Domini unde pro hoc frequenter in grati=
42 tudine nimia dici Deo celi omnes nos O
43 domine Deus memento sui pro hoc semper in bonum
44 Isti venerabili omnipotenti Deo benepla=
45 cito viro adiunxistis vos et ut fecit
46 ille in sorte sua ita et fecistis vos
47 in sorte vestra pro quo laudabili facto
48 Deo celi laus sit eterna Nunc karissime
49 patrue libet in contemplatione intima
[Lage 10, fol. 20v]
50 latius intueri opera illa gloriosa que divina
51 ex sapientia amplius egit prudentia
52 vestra Sciebatis ut legitur Machabeorum
53 2° 1° ignem absconsum in valle ubi erat puteus
54 altus et siccus16 qui in aquam crassam
55 versus est quem fecistis haurire
56 et afferre vobis et sacrificia
57 que imposita erant fecistis asper=
58 gi aqua ipsa etc17 sicque ut prem=
59 isi in themate factum est quod tempus affu=
60 it quo sol refulsit qui prius erat
61 in nubilo et accensus est ignis mag=
62 nus ut omnes mirarentur18 Ita vere Deus ca=
63 ritas est19 et ipsa caritas operit multi=
64 tudinem peccatorum flagrans et consu=
65 mens omnia unde Deus noster ignis con=
66 sumens est20 Per Neemiam pincernam
67 regis Artaxerxis nullum melius
[Lage 10, fol. 21r]
68 alium quam reverendum et in Christo patrem carissimum
69 dominum nostrum prepositum tam historiace quam
70 allegorice ac tropoloiced puto de=
71 signari qui multum doluit murum Jerusalem
72 dissipatum etc21 observantiam videlicet
73 regularem per introductiones malarum
74 consuetudinum dissipatam et portas
75 eius igni consumptas per visitationem
76 scilicet proprie voluptatis. licentia a
77 rege suscepta videlicet invocato
78 adiutorio Dei […]e celi reformavit
79 et restauravit ruinas murorum
80 Jerusalem id est ad veram observantiam vos
81 perduxit et portas eius canonicam
82 inibi statuens scilicet observare clausuram
83 Jersusalem videlicet monasterium ditioni sue subiec
84 tum que esse debuisset iure Jerusalem id est
[Lage 10, fol. 21v]
85 visio pacis,22 sed per Nabuchodonosor vere
86 erant filie Jerusalem captive ducte in
87 Babilonem23 id est per malignum hostem de
88 qua laudabilis et reverendus prelibatus
89 pater noster et dominus eduxit eas inde vide=
90 licet nos labore non modico Simi=
91 li modo de eadem gratia piissimi re=
92 demptoris fecistis et vos quia fe=
93 cistis ad vos deferre ignem prescriptum
94 in valle et puteo absconsum qui in aquam
95 crassam versus est – per ignem et aquam
96 nullam aliam hoc in loco preter venerabilem
97 dominam nostram priorissam et matrem carissimam
98 estimo significare Per sacrificia
99 que imposita erant que aspergi fecistis
100 aqua ipsa venerandum conventum verstrum pu
101 to designari Reverentia24 enim dilecte
[Lage 10, fol. 22r]
102 domine in valle absconsa est id est in clau=
103 stro educata et servata ab infan=
104 tia unde et merito aqua illa sa=
105 crificia illa prescripta aspergi me=
106 rentur id est sacras Dominoque dica=
107 tas virgines instruere merentur
108 quia observantiam vite regu=
109 laris ipsa bene et plene didicit
110 et aliis pluribus docuit unde et
111 bene ipsa dicere potuitf poterit
112 Quia sine fixione didici et sine
113 invidia communico et honestatem
114 illius non abscondo25 Vere vere quando
115 talia permagnifica egistis
116 opera tempus affuit quo sol re=
117 fulsit qui prius erat in nubilo26
[Lage 10, fol. 22v]
118 hoc est quod proculdubio sol gratie divine ma=
119 ior illustratione et operatione vos pe=
120 netravit et penetrabit et re=
121 luscere faciens omnia bona opera
122 vestra que ita viva antea non fue=
123 runt27 Estis enim iam sexagenarius28 et
124 sexta etate mundi natus est Salva=
125 tor operans salutem nostram sacratis=
126 sima sua humilitate et maxime
127 sexta die ebdomade piissima
128 et pretiosissima morte sua operatus
129 est salutem nostram in medio terre
130 per illam inestimabilem dilectio
131 nem eterne caritatis illuminet
132 et sanctificat confirmet et corrobo
133 ret omnem vitam vestram in bono trans=
134 mutando omnia vestra semper in statum
[Lage 11, fol. 1r]
135 meliorem quemadmodum sex ydrias
136 aqua repletas permutavit in vi
137 num29 afferatque a vobis omnia illa ob=
138 stacula que isto tempore opere pergrandi
139 et glorioso vobis obesse possint et
140 sic reliqua pars vite vestre sit in pa=
141 ce et quiete30 intraturus post multa
142 annorum curricula Domino dante in gau
143 dium Domini ibi habiturus requiem
144 sempiternam et gaudium sine fine ubi bo=
145 norum laborum gloriosus est fructus31 et retri=
146 butio quando gloriose recipitis de ma=
147 nu summi Patrisfamilias supra dena=
148 rium diurnum32 tot inenarrabilia
149 premia tot aureas coronas inter=
150 textas lyliis et rosis ac nitentibus
[Lage 11, fol. 1v]
151 carbunculis aliisve margaritis quodg
152 persone iam et umquam future sunt in
153 monasterio Lune militature sub
154 sancta regula sanctissimi et egregii patris
155 nostri33 nomine et re Benedicti qui vos inter
156 filios et conregulares suos computa=
157 re dignetur et pia sua interventione
158 vobis optineat cum filius regis celes=
159 tis fuerit in die plene lune rever=
160 surus,34 esse assessorem venturi iudicis35
161 quando auditam faciet rex eterne glorie
162 gloriam vocis sue,36 invitando electos
163 suos ad regnum perpetue clarita=
164 tis et iocunditatis dicendo Venite bene=
165 dicti Patris mei etc,37 ubi tunc perpe=
166 tualiter in chorea virginum esse vale=
167 atis precinendo eis dicendo Cum cetu
[Lage 11, fol. 2r]
168 virginum mearum tibi laudes refero
169 o pater misericordiarum Hec omnia caritati vestre
170 tribuere dignetur gloriosa benedicta
171 et adoranda Trinitas in qua vivit et reg=
172 nat omnium bonorum eternitas Amen
173 Soror Walburgis Grawerockes
174 subpriorissa in Ebkestorpe amita vestra


175 Venerabili ac commendabili viro domino
176 magistro Nicolao Grawerock ecclesie
177 Lubicensis38 necnon monasterii in Lune prepo=
178 sito in Christo iugiter sibi venerando


Kritischer Apparat

a in mg.

b per visa que in templo

c davor in mg. überschüssig que

d zu korrigieren in tropologice

e hier unleserliche Streichung

f hier gestrichen potuit

g zu korrigieren in quot


Sachapparat

1 2.Mcc 1,22.

2  Zum mit der Verfasserin Walburga Graurock verwandten Lüner Propst Nikolaus Graurock, vgl. Einleitung, Kap. 2.3.1.; ‚Klerikerbiographie‘.

3 Honorius Augustodunensis, Gemma animae, lib. 3, cap. 106 (De mensa tabernaculi), in: Migne PL 172, Sp. 669: Mensa in tabernaculo Dei erat quatuor pedibus fulta, per quam designatur sacra Scriptura, quatuor supradictis nominibus instructa. Vom vierfachen Schriftsinn war in cap. 104 die Rede gewesen: Quatuor autem lectiones per quatuor huius diei sacramenta leguntur, et quia quatuor genera fidelium, scilicet simplices, intelligentes, provecti, sapientes, quatuor nominibus erudiuntur, videlicet per historiam, per allegoriam, per tropologiam, per anagogen erudiuntur. Vgl. Ex 37,13; Ex 15,23-27.

4 Zu Paulis als Eigenapostel Graurocks vgl. Lähnemann, Apostelverehrung (2015).

5 1.Cor 13,7.

6 Ein Relativsatz folgt nicht – wenn die Abschrift nicht fehlerhaft ist, ist modicum quod hier wohl im Sinne von „das Wenige [hier niedergeschriebene]“ zu verstehen.

7 Is 61,10.

8 Wie im ‚Magnificat‘, Lc 1,46-47: Magnificat anima mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo.

9 Ps 67,28.

10 Die scripta sind der vorliegende Brief – die Verfasserin identifiziert sich mit dem ekstatischen Benjamin und bittet um Nachsicht für ihre Begeisterung.

11 Ecl 42,16.

12 Lc 12,49.

13 Der Verfasser des biblischen Buches Nehemia bezeichnet sich in 2.Esr 1,11 als Mundschenk (pincerna) des persischen Königs. Der Name des Herrschers wird in 2.Esr 5,14 genannt, es ist Artaxerxes I. (465-424 v. Chr.), der ihn im zwanzigsten Jahr seiner Regierung zum Statthalter über das Land Juda (die damalige persische Provinz Juda) einsetzte.

14 2.Esr 1,3-5; aufgrund des Berichtes von der Zerstörung Jerusalems bittet Nehemia, der jüdischer Herkunft ist, seinen Herren, den König, ihn dorthin, „in das Land, wo seine Väter begraben sind“, zu entsenden (vgl. 2.Esr 2,3-5). Als er dort eingetroffen ist, lässt er die Mauern der Stadt wieder aufbauen und stellt den Tempelkult wieder her.

15 Vgl. 2.Esr 2,8-9; 2.Esr 1; und die ganzen Kapitel 3 und 4, die den Wiederaufbau Jerusalems zum Gegenstand haben.

16 2.Mcc 1,19, während des Exils hatten die Priester das geheiligte Feuer des Tempels versteckt in valle ubi erat puteus altus et siccus.

17 Nachdem Nehemia den Tempel wieder aufgebaut hatte, ließ er das Feuer suchen, doch es war nicht mehr da. Dafür hatte sich der zuvor trockene Brunnen mit einem „zähen“ Wasser (aqua crassa) gefüllt. Nehemia gebot den Priestern, damit die Opfergaben zu besprengen und sogleich tratt die Sonne, die bis dahin von Wolken verdunkelt war, hervor (darauf bezieht sich der erste Satz des vorliegenden Briefes), und ein großes Feuer verzehrte die Opfergaben (2.Mcc 1,21-22).

18 Vgl. 2.Mcc 1,22.

19 1.Io 4,8.

20 Hbr 12,22.

21 Vgl. Kommentar zu fol. 20r.

22 Ez 13,16.

23 Babylonisches Exil unter Nebukadnezar II. (605-562 v. Chr.), seit dem Jahre 597 v. Chr. (vgl. Ier 52). Nachdem die Perser unter Kyros II. die Babylonier geschlagen hatten, erleichterte sich das Los der Juden.

24 Gemeint ist wohl die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf.

25 Sap 7,13.

26 Die Verfasserin greift das Thema ihres Briefes wieder auf.

27  Möglichweise Kritik am Lebenswandel des Propstes, der sich in den Jahren zuvor viel um seine Karriere im Lübecker Domkapitel gekümmert hatte und nicht ständig in Lüne anwesend war. Die Reform des Klosters, die ihm der Verdener Bischof verordnet hatte, hatte er eigentlich wohl eher hingenommen als initiiert.

28  Der Propst muss also um 1422 geboren sein.

29 Auf der Hochzeit zu Kanaan (Io 2,1-10) – die bisherigen Werke des Propstes waren also eher Wasser, aber durch Gottes Gnade soll nun der gute Wein folgen.

30 Die prior pars seines Lebens war von Prozessen und Händeln um seine zahlreichen Pfründen geprägt gewesen. Vgl. dazu Einleitung Kapitel 2.3.1.

31 Sap 3,15.

32 Anspielung auf das Gleichnis von den Arbeitern im Weinberg des Herren (Mt 20,1-16).

33 Walburga Graurock stellt ihrem Onkel in Aussicht, dass er für jede Nonne, die er in Lüne zur Regel-Observanz gebracht hat, eine goldene Krone im Himmel bekommt und Anteil am himmlischen Lohn, der den Jungfrauen verheißen ist, erhält.

34 Prv 7,20.

35 Der Wunsch, dem Propst möge ein Posten als Beisitzer beim Jüngsten Gericht zuteilwerden, passt zu Graurocks juristischer Ausbildung.

36 Is 30,30.

37 Mt 25,34.

38 Graurock hatte das Amt des Dompropstes zu Lübeck am 28. November 1475 gegen eine jährlichen Pension von 25 Rheinischen Gulden vom cubicularius pape, Tideo Marescotti aus Bologna, gekauft, der es seinerseits von seinem Onkel, Achille Marescotti hatte, welcher es aus dem Nachlass des Dietrich Calvis erworben hatte, der am 13. August 1473 an der Kurie verstorben war, Stenzig, Netzwerke (in Druckvorbereitung), Kap. 2h.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief114-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl