➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 146

Elisabeth Garleghes im Kloster Lüne an ihre Tante mütterlicherseits EVI, vielleicht Elisabeth Viskule, im Kloster Ebstorf

wahrscheinlich 2. Juli 1495

Kondolenzbrief — Thank-you letter of condolence after the death of Prioress Mechtild von Niendorf of Ebstorf

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 13, fol. 1r

Lateinisch und Niederdeutsch.

Vgl. Briefe 147; 148; 149; 150; 155; 173; 183.

Die Absenderin teilt mit, dass sie gesund sei und gleiches von der Tante zu hören hofft. Sie hat den Brief ihrer Tante, ihrer einzig lebenden Verwandten, erhalten, ihn aber aus Trauer um den Tod der Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf, die eine einzigartige Stütze der Klosterreform war, nur unter Tränen lesen können. Sie alle sind durch ihren Tod beraubt worden. Die Empfängerin soll aber Trost bei der barmherzigen Gottesmutter suchen und zuversichtlich sein, denn Gott wird sie mit einem Ersatz versorgen.

The sender writes that she is well and asks after the health of the addressee, her aunt and only living relative (presumably Elisabeth Viskule, a nun of Ebstorf, although genealogical research has been unable to establish which of her sisters was the mother of the sender). She reports that she had safely received her aunt’s letter and expresses her deep sadness at the death of Mechtild von Niendorf, Prioress of Ebstorf from 1470 until 1495, who had been a pillar of the reform of the convent (see Letter 95). Elisabeth writes that the whole convent has been robbed by the death of Prioress Mechtild but comforts her aunt with a theological exposition of heaven, drawing on John’s Gospel and the Letter to the Corinthians, and promises comfort from the Holy Spirit. She also promises her that God, in his mercies which cannot be numbered (an attribute evoked in the Homily from the Office for the Dead) will provide her convent with a replacement. Elisabeth commends her aunt to the Virgin Mary, who she promises will water her aunt’s wilted heart, and that there is nothing which the Virgin Mary cannot bring to flourish. The sender recommends that, since the Virgin Mary gives all-encompassing grace, her aunt should turn to her with confidence. As Mother of Mercy, she will also kindle the love to her Son, Jesus, until he himself receives the aunt in an eternal embrace. This praise of the Virgin Mary draws extensively on Richard of Saint-Laurent's praise of her generosity and mercy in Chapter 23 of Book 4 of his thirteenth-century devotional text De laudibus beatæ Mariæ, which, from the Late Middle Ages to the nineteenth century, was wrongly thought to be a work by Saint Albert the Great (a Doctor of the Church). It also bears some similarities to Raymundus Jordanus’ fourteenth-century Contemplationes super vita gloriosæ virginis Mariæ. A reference to the Virgin Mary’s visit to her aunt Saint Elisabeth in the salutation suggests that the letter was probably written around 2 July, the Feast of the Visitation of Mary.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur Leseansicht]
[Lage 13, fol. 1r]


1 EVIa 1


2 Illibatam Dei matrem et virginem qui post conceptum regis glorie ad domum
3 cognate cum festinatione in montana perrexit2 pro caritativa saluta=
4 tione ex consanguinea caritate innexu divini amoris Precordialis
5 mater et amita karissima in visceribus Jesu Christi michi nimium ut nature com
6 munio exigit diligenda vestre notifico innate amori quod permittente
7 Deo subsisto in bona sanitate idem a vobis audire cupiens per diuturna tempora
8 curricula Amantissima mea mater et amita ymmo unica superstes
9 mea ultramodum michi dilecta litteram vestram michi ascriptam letanti animo rece
10 pi quam tamen sine lacrimis et gemitu cordis nequaquam legere potui ex
11 intima compassione Nam lucide intellexi et cognovi tribulationem
12 ingentem vestram penitus nondum sedatam de obitu venerabile domine pie
13 matris vestre ac nostre felicis recordationis3 qui vere fuit capud totius
14 religionis et firmissima columpna structureb sancte reformationis4
15 et heu nunc ablata est a nobis tota nostra consolatio. Et quamvis nobisc
16 et nobis in omnibus perutilis homo extiterit Deo tamen aliquit sibi melius provi
17 dente quo de singulari beneficio morte preoccupata est ut in eterne
18 refrigerio secura permaneret. Et certe iam ad nuptias
19 introivit necnon ad illud eternum convivium sedet ubi angelorum et hominum
20 unum est colloquium unum convivium. iamque illo pane angelorum
21 in nuptiis eternis vescitur. iam torrente volumptatisd inebriatur
22 in presentia adorande Trinitatis in terra repromissionis ubi locum eterne
23 inhabitationis recepit Ergo my karissima de recessu vel abcessu
24 tam pie matris ulterius non turbetur cor vestrum Deus omnipotens vobis aliam
25 loco eius providit idcirco deponite huiusmodi merorem et luctum
26 Iam oculi vestri cessent a ploratu ne capud vestrum indiscretis et
27 irremediabilibus lacrimis debilitetur Credite michi wan id bad
28 lick were vnde dat id juw vnde us vromen mochte, ik wolde
29 libenter planctum lamentationis indesinentem holden una vobiscum.

[Lage 13, fol. 1v]
30 sed optime nostis quod voluntati divine nullus resistere potest. idcir
31 co geuet juwe herteken ad bonam pacem et sperate in illum cuius misericordie
32 non est numerus5 qui est adiutor in tribulationibus qui etiam lugentibus et me
33 rentibus apostolis misit consolatorem sanctum Spiritum paraclitum6 idem verus me
34 rentium consolator et laborantium cooperator omnem tribulationem cordis
35 vestri sicut sibi placet et scit vobis esse necessarium transferet in gau
36 dium vere leticie Et sicut dudum in necessitate vestra refugium ha
37 buistis ad birrum maternitatis dilectissime M Nken sicut nunc curri
38 te confidenter ad illam piam benignam et dilectissimam matrem Dei totius
39 mundi dominam que gustavit mirram amaritudinis commoriendo uni
40 co filio suo cui pater celestis non pepercit propter nos Illa inquam optime
41 scit compati et misereri vobis quia dicitur mater misericordie eo quod tanta est
42 eius misericordia et ab ea nullus repellitur nullus excluditur. nullus qui ei
43 servit oblivioni traditur Sed omnes in quantum in se est colligit. omnes ad se
44 confugientes receptat et recipit. nulli deest nec forte ei qui ei de
45 fuerit7 Ideo dicit quidam doctor dehac matre Ad quem refugi
46 ent filii miserie si eos repellat mater misercordie8 quod a seculo non est auditum.9
47 Ipsa namque vocatur fons ortorum et puteus aquarum viventium10 et tale est
48 nature quod quanto amplius de ea fluxerit tanto amplius habundabit
49 Si ergo cor vestrum aridum est pre tristitiam si irrigari desiderate indiget
50 currite ad hunc fontem ortorum qui omnes fontesf ortos rigat. currite
51 ad puteum aquarum viventium. et ne timeatis laborem extrahendi quia
52 fluunt cum impetu propter vivacitatem non enim potest cor tuum non virescere
53 quia huic fonti et huic puteo proximum fuerit Curre ad plenam gratiam
54 que dat omnibus affluenter cui dare gaudium est. alioquin tam larga non
55 esset Idcirco my karissima keret omnem amorem nu to er, vp dat gy
56 ex superhabundanti pietate. misericordia et suavitate sua moghen consolert
[Lage 13, fol. 2r]
57 werden quia ipsa dicitur mater misericordie. Mater enim ista omnia bona nobis vult sicut
58 mater filiis Unde et dicere videtur illud Testis est michi Deus quomodo vos cupiam in vis
59 ceribus Christi11 filii mei etc Tanta est eius misercordia quod ab ea nullus repellitur
60 nullus excluditur nullus qui ei servit oblivioni traditur12 Dar secket nu
61 totam spem et consolationem vestram hen ut vos hic consoletur in gratia et tan
62 dem etiam in gloria Nil plus ad presens etc Cum his sitis recommendata eidem
63 matri misericordie que est dispensatrix et pincerna gratiarum ymmo vitis et cella vinaria
64 que vobis propinet mustum forte et calidum spiritualium gratiarum quo calefacta in
65 amorem eiusg ipsius et filii eius dulciter inardescaris in spiritu amoris ipsi soli
66 adherendo donec ipsum desideratum in osculo et amplexu suavitatis dulci
67 apprehendatis Amen

Raptim ex Lune anno etc XCVo.13


Kritischer Apparat

a als Überschrift im Kasten

b zu korrigieren in structure

c zu korrigieren in vobis

d zu korrigieren in voluptatis

e hier gestrichen desiderat

f hier gestrichen fontes

g hier gestrichen eius


Sachapparat

1 Vielleicht Ilsabe (= Elisabeth) Viskule, aus Lüneburg, Nonne in Ebstorf, 1474 noch unmündig, vgl. Witzendorff, Stammtafeln (1952), S. 141. Allerdings ist nicht ersichtlich, welche Schwester der Ilsabe einen Garleghes geheiratet haben und so zur Tante mütterlicherseits der Verfasserin geworden sein könnte.

2 Wahrscheinlich wurde der Brief zum Fest der Visitatio Mariae (2. Juli) verfasst, da die Kirche des Besuches Mariens bei ihrer Tante Elisabeth gedenkt.

3 Die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf (seit 1470) war 1495 gestorben.

4 Vgl. Brief 95 (Lage 9, fol. 4v).

5 Oration aus dem Totenoffizium: Deus, cuius misericordiae non est numerus, suscipe pro anima famuli tui etc.

6 Wahrscheinlich hatte die Verfasserin das Pfingstfest (am 7. Juni 1495) vor Augen.

7 Vgl. Richardus de Sancto Laurentio, De laudibus beatae Mariae, lib. 4, c. 23: Igitur, ut paucis concludam, tanta est Mariae misericordia, quod ab eo nullus repellitur, nullus excluditur, nullus qui ei serviat oblivioni traditur; omnes, quantum in se est, colligit, omnes ad se fugientes receptat et recipit, nulli deest qui ei forte deseruit. Der Text wurde Albertus Magnus zugeschrieben, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 138, betitelt ‚Quaestiones super Evangelium ‚Missus est‘‘. Auf das Zitat wird in Brief 150 (Lage 13, fol. 5v) Bezug genommen.

8 Vgl. Richard de Saint-Laurent, De laudibus beatae Mariae, lib. 4, c. 23, dort bereits zitiert: Dicitur etiam mater misericordiae, id est, Christi, qui antonomastice dicitur misericordia. Unde, Ps 143,2: Misericordia mea et refugium meum, etc., ideo dicit quidam de hac matre: „Ad quem refugient filii miseriae, si eos repellat mater misericordiae?“, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 137.

9 Io 9,32.

10 Ct 4,15.

11 Phil 1,8, im Rahmen eines weiteren Zitates von Richard von Saint-Laurent: Mater enim ista omnia bona nobis vult, sicut mater filiis. Unde et dicere videtur Christianis illud Apostoli, ad Philippenses: „Testis enim mihi est Deus, quomodo omnes cupiam vos in visceribus Jesu Christi“, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 137. Alle Zitate sind aus dem 23. Kapitel des vierten Buches, ‚De largitate et misericordiae Mariae‘, aber nicht aufeinander folgend.

12 Zum Zitat vgl. fol. 1v, ähnlich Raymundus Iordanus, Idiota, hg. von Moyffaict (1521), Contemplationes super vita gloriosae virginis Mariae, Proemium (Summa aurea, p. 4): Et tanta est eius benignitas, quod nulli formandum est accedere ad eam, et tanta eius est misericordia, quod ab ea nullus repellitur.

13 1495.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief146-LD_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl