➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 13

Äbtissin Margarete Stöterogge im Kloster Medingen an Priorin Mechtild Wilde im Kloster Lüne

26. September 1525

Bericht über den Besuch Herzog Ernsts I. von Braunschweig-Lüneburg — Report about the visit of Duke Ernst I of Braunschweig-Lüneburg

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 2, fol. 3r

Lateinisch.

Die Äbtissin berichtet vom Besuch Herzog Ernsts I. von Braunschweig-Lüneburg, der ihren Konvent nötigen will, sich seiner lutherischen Kirchenverwaltung zu ergeben. Trotz stundenlangen Verhörs verweigerten sich die Schwestern seinen Anliegen, mussten allerdings hinnehmen, dass der Propst dem Fürsten ein Güterverzeichnis des Klosters aushändigte. Weil bereits viele Klöster dem Ansinnen des Herzogs nachgegeben haben, befürchtet die Äbtissin Repressalien gegen die Kommunität und die Einziehung des Klostergutes. Da der Propst kaum zugegen ist, bittet sie um die Benennung von Ratgebern.

The abbess of Medingen gives an account of the visit of Duke Ernst I of Braunschweig-Lüneburg (1521-46), who converted to Lutheranism in 1525, who wants to force the community to submit to his new Lutheran administration. Despite a long-lasting examination, the sisters refused to meet his demands, but had to accept that an inventory of goods be handed over to the duke. Since many convents had already agreed to the duke’s demands, the abbess writes that she fears repercussions against the community and the confiscation of convent property, and requests that advisers be appointed to assist her in the almost permanent absence of the provost. Throughout the letter, the abbess draws on the Psalms, the writings of St Thomas à Kempis, the nuns’ devotional reading of the Church Fathers, and the liturgy of Compline to comfort the Lüne nuns and encourage them to trust in God and seek His help in withstanding these tribulations.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 2, fol. 3r]

Christum Jesum, fidelissimum protectorem omnium in se sperantium,1 sincera cum caritate premissum!

Venerabilis ac religiosa domina fautrixque prestantissima, patefacio reverentie vestre me cum commissis filiabus in valitudinis statu Deo concedente existere; de vestra vero sospitate, quam ex scriptis vestris intellexi, multum gratulor, dominus universorum eam in vobis et in omnibus vestris oviculis conservare dignetur per multa annorum curricula. Veneranda multumque diligenda domina, gratiarum actiones maternitati vestre refero multiplices pro dulci consolatione, quam me scriptis vestris caritativis consolata estis. Vere fidelitatem ac caritatem ad nos habitam operibus de- [Lage 2, fol. 3v] monstrastis, quia in tribulationibus immemor nostri non fuistis, secundum dictum beati Gregoriia: „Probatio dilectionis exhibitio est operis.“2 Et vulgariter: in necessitatibus amici sunt probandi. Ille, qui tribulatorum exstat consolator piissimus,3 aperiet vobis thesaurum sui vulnerati cordis et dignetur reddere pro vice consolationem suam divinam, ac ipse hoc tempore malo tuetur vos simul et nos sub alis sue misericordie4 ab omnibus malis.

Scriptis dominationem vestram visitare ob solatium sepe volui, sed occupationibus et tristitiis multis supervenientibus operibus implere distuli. Dulcissima domina, certe commota sunt viscera5 cordaque nostra tremunt propter inaudita [Lage 2, fol. 4r] negotia, ad que monasteria compelluntur. Qualem angustiam et timorem passe sumus tempore, quo gratiosus princeps6 apud nos erat, impossibile est penna exarare. Ego et seniores domus nostre sole ferme tribusb horis stetimus coram principe ac suis consiliariis, huic ardue et inaudite cause respondendum sine omni humana consolatione. Postquam multis autem verbis et responsis invicem habitis, Deo iuvante in hoc permansimus impossibile nobis fore hoc consentire. Et sic a nobis recesserant, horroribus multis nos terrentes et minantes declaramus, reverentie vestre, etiam, quod causa evitende flagella maio- [Lage 2, fol. 4v] ris iracundie et multa pericula consentimus, venerabili domino preposito nostro, ut et vos, registra prepositure gratioso principi presentari.7 Nos tamen de proventibus, clenodiis et omnibus bonis nostris nichil aperuimus aut significavimus nec adhuc faciemus omnipotentis dei adiutorio. Sumus tamen multis anxietatibus circumdate et replete in dies timentes, ut bona nostra per vim invadent et potestative pericula multa et dampna inferant.

Audivimus enim omnia monasteria eis consentisse preter vos et nos, hoc multum terret nos. Quapropter maternitatem vestram quasi singularissimam amicam rogo, obsecro, et peto, si in aliquo homine, quid in hac causa utilius faciendum sit, concilium aut auxilium inveniretis, impertire nobis propter pium Jesum, versa [Lage 2, fol. 5r] vice et nos libentissime faciemus, ultionem divinam formidamus; et principum8 irrecuperabile dampnum metuimus, utinam nec adesset bonus conciliator et consolator, quem iam non invenimus. Venerabilis dominus prepositus noster,9 heu, rarissime est apud nos, sic sub fide scribo, multum hic sumus desolate, attamen speramus super10 misericordiam Dei dicentes cum psalmista: „Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit celum et terram.“11 Oremus ergo pro invicem, ut ipse pugnet pro nobis, liberando et protegendo nos ab omnibus adversis, cuic dominationem vestram michi valde caram in longeva sospitate custodiendamd commendo. Salutare dignemini totam congregationem vestram laudabilem et principue germanas nostras dilectas N et N12 nomine meo millenis salutibus.

Datum Medingis, [Lage 2, fol. 5v] stilo agili, feriae 2a post Mauritii gloriosi principis13 anno etc. XXV. soror Margareta, abbatissa immerita in Medingen venerabili ac religiose domine Mechtildi, priorisse in Lune, fautrici sue singularissime in Christo plurimum diligende et iugiter venerande.


Kritischer Apparat

a Gregorii korrigiert aus Gregoriic

b folgt überschüssig tribus

c in der Hs. qui

d in der Hs. custodiendum

e feria korrigiert aus feriis


Sachapparat

1 Ps 17,31.

2 Gregorius, Homiliae in evangelia, lib. 2, hom. 30, p. 1 (Migne PL 76, Sp. 1220).

3 Thomas a Kempis, Vallis liliorum, cap. 16 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 4 (1918), S. 80-82; Manuale parvulorum, cap. 12 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 4 (1918), S. 174-175; Vita Domini Florentii, cap. 15 in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 7 (1922), S. 152-154. Vgl. auch Brief 44 (Lage 5, fol. 9r-11r) und Brief 189 (Lage 15, fol. 6r-7r).

4 Die Formulierungen dieser Passage sind ein Echo der Väterlesungen des Offiziums und der geistlichen Lektüre der Schwestern; das verwundete Herz (Christi) findet sich zum Beispiel bei Beda: In cantica canticorum libri VI, lib. 3, cap. 4 (Migne PL 91, Sp. 1065) als Auslegung von Ct 4,9, vgl. Bernardus Claraevallensis, In cant. sermo 4 (Migne PL 183, Sp. 1072), aber auch Augustinus, In Ioannis Evangelium tract. 120,2 (Migne PL 35, Sp. 1953, dort zu Ion 19,24); der Schutz unter den Schwingen der Barmherzigkeit bei Petrus Damiani, Die Briefe, hg. von Reindel (1983), S. 117, vgl. Ps 16,8; Ps 35,8; Ps 56,2; Ps 60,5; Ps 62,8.

5 1.Rg 3,26.

6 Ernst I., Herzog zu Braunschweig-Lüneburg († 1546), seit 1521 Fürst von Lüneburg, seit 1525 öffentliches Bekenntnis zum Luthertum.

7 Vgl. UB Medingen, Nr. 676 (14. September 1525): Propst Johannes von Mahrenholtz erstellt und übergibt unter Protest den Herzögen Otto und Ernst von Braunschweig und Lüneburg das von diesen geforderte „nachrichtliche Verzeichniß über die Güter und Einkümffte des Klosters Medingen de anno 1525“. Vgl. auch Lähnemann, Nonnenkrieg (2016).

8 Die principes stehen hier im Plural, weil die angedrohten Zwangsmaßnamen im Namen beider Herzöge, Ottos und Ernsts, erfolgen sollten.

9 Johannes von Mahrenholtz, Propst in Medingen 1516-1544.

10 Die unübliche Wendung sperare super ist wohl ein Germanismus: hoffen auf.

11 Ps 123,8: Versikel vor dem Confiteor in Prim und Komplet, nach dem Canon im Officium capituli (im Anschluss an die Prim) und vor dem Einzug zur Messe.

12 Evtl. Anneke Stöterogge im Kloster Lüne, vgl. UB Lüne, Nr. 586; 667.

13 26. September 1525. Das Fest der hl. Mauritius und Gefährten am 22. September war das Patronatsfest des Klosters Medingen.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief013-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl