➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 20

Priorin Barbara von Hodenberg im Kloster Ebstorf an Priorin Sophia von Bodenteich im Kloster Lüne

31. Juli 1496

Kondolenzbrief zum Tod Gertruds von Eltzen — Letter of condolence after the death of Subprioress Gertrud von Eltzen

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 3, fol. 5v

Lateinisch und Niederdeutsch.

Die Ebstorfer Priorin reagiert auf die Nachricht vom Tod von Gertrud von Eltzen, die als Mädchen in Ebstorf ausgebildet worden und dann zusammen mit Sophia von Bodenteich für die Reform nach Lüne gekommen war. Am Weinstock Christi habe sie reife Frucht getragen und sei Sophia eine echte Hilfe gewesen. Trotz der geteilten Trauer sei die Verstorbene nun vertrauensvoll der Liebe Gottes überlassen und ihrer Seele die ewige Belohnung für ihre irdische Arbeit gegönnt. Dass sie nun bei ihrem Bräutigam sei, möge ihr gemeinsamer Trost sein. Grüße und die Entschuldigung für zögerliches Schreiben von der Subpriorin und anderen.

A letter of condolence after the death of Gertrud von Eltzen, niece of the Provost of Ebstorf and Sub-Prioress of Lüne, who had come from Ebstorf to Lüne for the convent reform. The letter praises Gertrud’s life against the backdrop of the parable of the True Vine in John’s Gospel, and contains further references to the New Testament and theological writings which provide the Lüne nuns with comfort by reminding them of the joys that await the late sub-prioress in Heaven.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 3, fol. 5v]

Ex fonte miserationum Domini in tribulationibus pie consolari!

Venerabilis et preamanda domina, utique michi viscerose in Christo Jesu, patre misericordiarum ac totius consolationis1 Visis dolorosis et querulosis scriptis, obitum videlicet karissime vostre et nostre Gertrud von Elzenken2 insinuantibus, concussa et conturbata sunt intima nostra [Lage 3, fol. 6r] precordia ob amissionem tam care utilissimeque matris, que revera, cooperante inspiratione summia agricole,3 b exstitit bona semper virens palmes inherens viti vere, Jesu Christo, producens ac ferens maturos botros bone religiose conversationis,4 pergens diligentissime semitam sancte reformationis, preamantissima Sophia von Bodenteichken; wo hochliken unde wo bitterliken, dat wy dar beyder weghen aver bedrovet synt alze it moghelick iß, wente ße in domo Ebbeke5 a tenera infantia delicatissime enutriert unde hir sulves in iuventute florida utiliter instruert in una nobiscum scola virtutum per dulcem et prudentem magistram, videlicet karissimam dominam [Lage 3, fol. 6v] et matrem nostram pie recordationis,6 pastu religiositatis quasi dulcedine lactis et mellis; demumque bene pasta et instructa, ita quod uti solido cibo valuit7 est velud utilis et fidelis discipula una vobiscum in domum virtutum introducta, dar se myd iuw in vinea Domini uthgherecket in dem sulven waren levendighen wynstamme Jesu Christo alzo en groyende, bloyende telghe unde heft ghedreghen de alder ripesten frucht der soten wyndrufelen eynes guden ghestlikenlevendes, dat se heft leff ghehad unde in allen truwen myd ghantzem vlite vortghesettet cum omnibus viribus utriusque hominis sui.

Dar se venerabilitati vestre iß inne ghewest eyn fidelissima adiutrix, alze gy sulven seyn und bevunden hebbet unde wy [Lage 3, fol. 7r] alle dat ok vorwar wetet. Wol dat obitus eius, van der weghen beyde, iuw undec uns, penaliter iß, besunderken iuk, dat iß to lovende unde we laten dat ok pie tho unde condolert iuk ex totis visceribus nostris. Sed precordialissimad Sophia von Bodenteichken, oportet nos semper ponere modum mestitie nostre, wol dat gy erer ovele enberet propter multa solamina et iuvamina, de gy in er hebbet, so schal amor Dei et eius dilectio omnem dolorem et tristitiam vestram overwynnen. Alze gy se hebbet leff ghehad vobiscum in certamine laboris existenti, also scolle gy ere leven zeleken ok nu leff hebben cum sponso in requie pausati, wente gy unde wy alle, doch jo besunderghen gy, wetet, wo se domino [Lage 3, fol. 7v] Deo adherte heft in corpore vivens; eius gloriam et salutem animarum sub regulari vita semperf sitiensg et promovens, dar heft he er sine dubio magnum solatium et eternam felicitatem vorghegheven et se ipsum in premium universi laboris sui, alze he sulves secht perh prophetam suum: „Ego ero merces tua nimis“.8 Et per evangelistam: „Qui michi ministrat me sequatur, et ubi sum ego, illic et minister meus erit“.9 O quam magna et beata ac dulcis consolatio! Quid dulcius, quit felicius, quidve letitius quam Christum dominum sequi et post laborem ad ipsum introire in requiem, ac ubi ipse est cum illo esse et permanere in eternum.

Karissima, hec,10 ut scitis, verba sunt dominica ore Jesu dicta, de quibus et ipse dixit: „Celum et terra tran- [Lage 3, fol. 8r] sibunt, verba autem mea non transibunt.“11 Confidamus ergo indubitanter, dat he de ok heft perficiert in anima electe et dilecte sponse sue Gertrud von Eltzenken, wente he heft se vocert de labore ad quietem, de merore ad gaudium, de timore ad securitatem12 et ut premissum est alze enen groyenden fruchtdrachliken wyncellighelken,13 myd de soten ripen wyndrufelen heft he se leydet in cellam vinariam14 regni sui tabernaculi, dar he er moghe schenken den alder sotesten must, ghemenghet unde tempererert in torculari meriti sui amarissimi passionis ex maturissimis botris sui piissimi et pretiosissimi cruoris. Ubi pariter [Lage 3, fol. 8v] ineffabiliter potantur gaudio inenarrabili,15 ipse scilicet dulcis rex et sponsus Jesus Christus ex liberali remuneratione laborum, quam prestare valeti ille dilecte anime sue sponse Gertrud von Eltzenken in ipsa dilecta anima ex pia receptione premiorum cunctorum suorum laborum. Hoc conferat isdem clementissimus Deus, ut ista dilecta anima sibi semper sit astricta indissolubilibus amplexibus potata et consolata existis dulcissimis botris quatenus iubilare valeat illud dulce canticum, videlicet: „Introduxit me rex in cellam vinariam“16 et remuneravit in me universum laborem sue passionis, cruoris et mortis cum meo exiguo labore in terris habito. Dulcissima dompna, dißes wil wy erer leven zeleken gherne ghunen unde wilt id er ok apud dilectem Jesum truwelken bydden licet aridis oraciunculis unde willet [Lage 3, fol. 9r] ex eius felicitate tempereren mestitiam nostram unde bydde iuk in caritate viscerum Jesu Christi, dat gy dem ok alzo don, unde gheven se immortali sponso nostro et suo myd ghantzem willen, unde ghevet dar iuwe herteken mede ad pacem et in pacem Jesu Christij, que est vera pax,17 unde weset trostlik in en unde truwet des vrielken, dat iuk de leve zeleke en truwe vorbydderinne wert apud sponsum suum et nostrum, alle de truwe unde leve, dar se iuk heft inne bystan in vita, dar mach se iuk noch vele mer unde vorder inne bystan in anima, tho helpende allent, des iuk nod iß in temporalibus et spiritualibus. Ergo consolamini karissima et valeatis feliciter in Jesu Christo, qui ex fontibus inscrutabilis misericordie sue vos potans dignetur merorem vestrum in gaudium commutare.18

[Lage 3, fol. 9v] Venerabilis et predilecta domina, nostre dilecte matres, scilicet subpriorissa et mater KE, faciunt venerabilitatem vestram satis affectuose salutare totis ex precordiis unde byddet attente, dat gy des nicht egre nemen enwillen, dat se iuk nichtk enscrifft hetl, quia turbatio innate caritatis iam non admittit. Similiter petit dilecta mea Gertrud Hoppenstedeken, ne ei imputetis, quia ex parte mei iam nimis occupatur scribendo. Ipsa et dilecta soror N, similiter soror vestra N, et N et N faciunt reverentia vestra cordialiter salutare et condolent vobis in tribulationibus ex intimo corde. Peto etiam preamatissima, ne id egre capiatis, dat ik iuw nicht statim wedder screven hadde, Deus enim novit, quod nullum tempus invenire valui usque nunc et adhuc vix potui, doch do ik iummerso vele tyd hebben konde, do en- [Lage 3, fol. 10r] schonede ik dar per amore compassionis nicht ane unde hebbe hanc litteram altera die screven sue absentie vel post decessum suum. Ergo peto etiam, ut me excusatam habere dignemini ad materteras meas in Christo Jesum dilectas, quod eis presenti non scribo, quia tempus deest, sed Deo valente implebo in posterum. My venerabilis domina, peto etiam in caritate Christi Jesu nostri memorari cum laudabili congregatione vestra in devotis assiduis orationibus vestris, wente reverentia vestra non potest capere in quantis tribulationibus et angustiis wy misere et exule begrepen synt, hoc soli Deo constat.

Valete in Christo, karissima, feliciter nunc et semper. Raptim stilo vehementi in profesto Petri ad vinculam anno legis gratie etc. XCVI.19

Vestra dilecta Barbara von Hodenberg.20


Kritischer Apparat

a in der Hs. summe

b folgt gestrichen ex conturbata sunt intima nostra precordia

c folgt überschüssig unde

d in der Hs. precardialissima

e in der Hs. adherert

f folgt gestrichen sitiens

g in der Hs. stitiens

h folgt gestrichen prophe

i möglicherweise volet

j in der Hs. Jesum Christum

k folgt überschüssig nicht

l in der Hs. enscrifftiet


Sachapparat

1 2.Cor 1,3.

2 Gertrud von Eltzen, eine Nichte des Ebstorfer Propstes, unter Sophia von Bodenteich Subpriorin in Lüne.

3 Zu Christus als ‚höchstem Hirten‘ vgl. Petrus Damiani, Sermo 21, in: Petrus Damiani, Sermones, hg. von Lucchesi (1983), S. 136: Quique autem fideles arbores sumus intra sanctae nemus ecclesiae, illius summi agricolae dispensatione plantati.

4 Io 15,1-6. Vgl. Petrus Venerabilis, De miraculis, lib. 1, cap. 9, in: Migne PL 189, col. 872: Haec namque est vinea, hi sunt palmites, qui verae viti Christo inhaerentes, et a patre agricola purgati, secundum evangelicam sententiam multum fructum afferunt; Origines (secundum translationem Rufini), Commentarium in Canticum canticorum, lib. 2, in: Origines, Opera omnia, hg. von de La Rue (1733–1759), Bd. 3 (1740), S. 67: Ita et in quibus vitis vera efficitur, non iis ad subitum maturos botros producit et dulces nec repente iis efficitur vinum suave et laetificans cor hominis, sed primo producit iis suavitatem tantummodo odoris in flore etc.

5 Ebstorf.

6 Wohl die Ebstorfer magistra, von der auch in der ‚Ebstorfer Tischlesung‘ die Rede ist. Vgl. Schlotheuber, Ebstorf (2018), S. 97-98.

7 In Anlehnung an Hbr 5,12-14. Vgl. Ioannes Diaconus, Epistola ad Senarium, in: Migne PL 59, col. 406: Lac ergo et mel portantur novi homines post amara delicta: ut qui in prima nativitate corruptionis lacte nutriti sunt, et amaritudinis lacrymas inchoarunt, secunda generatione lactis ac mellis dulcedinem in ecclesiae visceribus sumant, ut nutriti talibus sacramentis incorruptionis perpetuae mysteriis consecrentur; Richardus de S. Victore, De sacrificio David prophetae, in: Migne PL 196, col. 1036: Lactis et mellis dulcedine refici nos voluit.

8 Nach Gn 15,1 (ego protector tuus sum, et merces tua magna nimis) etwa bei Thomas Aquinas, Super II Epistolam ad Corinthios lectura, cap. 6, lect. 3, in: Thomas von Aquin, Super epistolas S. Pauli lectura, hg. von Cai (1986), Bd. 1, S. 494; Thomas Aquinas, Super Epistolam beati Pauli ad Galatas lectura, cap. 4, lect. 3, Thomas von Aquin, Super epistolas S. Pauli lectura, hg. von Cai (1986), S. 614; Thomas a Kempis, De imitatione Christi, lib. 3, cap. 47, in: Thomas von Kempen, Opera, hg. von Pohl (1902–1922), Bd. 2, S. 228, dort: Age quod agis, fideliter labora in vinea mea, ego ero merces tua.

9 Io 12,26.

10 Gemeint ist die oben zitierte Stelle aus Io 12,26, die folgenden Worte hingegen sind kein direktes Bibelzitat, auch wenn sich Anklänge an Lc 9,33 (Verklärung Christi, bonum est nos hic esse etc.) und Hbr 3,18 (introire in requiem ipsius etc.) finden. Vgl. auch Augustinus, Meditationes, cap. 23 (in Anlehnung an Mt 25,21), in: Migne PL 40, col. 918: Veni post multa pericula et labores, intra in gaudium Domini tui, quod nemo tollet a te.

11 Mc 13,31; Lc 21,33.

12 Vgl. etwa Petrus Chrysologus, Sermo 129, in: Migne PL 52, Sp. 555 (im Hinblick auf den ‚himmlischen Geburtstag‘ der Heiligen): Natalem ergo sanctorum cum auditis, carissimi, nolite putare illum dici, quo nascimur de carne, non de utero in uterum, in terram, sed de terra in caelum, de labore ad requiem, de temptationibus ad quietem, de cruciatibus ad delicias non fluxas, sed fortes et stabiles et aeternas, de mundanis risibus ad coronam et gloriam; Augustinus, Sermones de sanctis, 339, cap. 5, in: Migne PL 38, col. 1482: Et quia vita nostra in hoc saeculo quasi via esse cognoscitur, oportet nobis de labore ad requiem pervenire, quam de requie ad laborem: et melius est nobis in via brevi tempore laborare, ut postea in patria possimus ad aeternum gaudium feliciter pervenire; Hugo de S. Victore, Misc. tit. XII De quatuor ab anima superandis, in: Migne PL 177, col. 756: Et ideo dicit ei: ‚Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te‘. Et ideo surge de labore ad requiem, de mundo ad gloriam, de certamine ad praemium et veni in thalamum nuptialem, in quo eris sponsa cum ipso sine fine; Bernardus Claraevallensis, Ep. 374, in: Migne PL 182, col. 579: Praevenit nos ad Patrem spirituum spiritus patris nostri: nec modo charitatis inopes, sed ingratitudinis etiam rei esse convincimur super omnibus quae per eum nobis beneficia provenere, si non congratulamur ei, qui de labore ad requiem, de periculo ad securitatem, de mundo transiit ad Patrem. Im Hinblick auf den Eintritt in das Ordensleben etwa Raymundus Iordanus, Idiota, hg. von Moyffaict (1521), lib. I, cap. 18: Venisti enim de periculo mundi ad tranquilitatem religionis, de labore ad quietem, de multis miseriis et anxietatibus maximis ad vitae dulcedinem.

13 Hier: Weinstock.

14 Ct 2,4. Vgl. Lähnemann/Rupp, Expositio (2004), S. 38.

15 Vgl. Gillebertus de Hoilandia, Tractatus ascetici, tract. 6, cap. 6, in: Migne PL 184, col. 275: Item in Canticis: ‚Bibi venum meum cum lacte meo‘, ubi et sponsae ubera assimilata sunt botris. Bonus ille botrus, qui in crucis est torculari pressus, ut passionis suae vinum myrrhatum et amarum in lactis nobis alimenta dulcesceret, et vulnera in ubera transirent. Zahlreiche Autoren bringen das rote Gewand dessen, der in Is 63,2 die Kelter tritt, mit dem Blut Christi in Verbindung, z. B. Gregorius I papa, Homiliae in Ezechielem, hom. 1, cap. 9, in: Migne PL 76, col. 935.

16 Ct 2,4 in Verbindung mit Ct 1,3. Da die liturgische Lesung (In Visitatione beatae Mariae virginis, Ad Matutinum, lectio 1) erst mit Ct 2,1 beginnt, wird das Subjekt rex aus Ct 1,3 ergänzt. Vgl. das Römische Brevier vor der Reform durch Urban VIII, 1. Tag in der Oktav von Mariä Himmelfahrt (16. August), Ad Matutinum, lectio 1. In manchen Hss. auch Magnifikatantiphon am Fest Mariä Himmelfahrt (statt ‚Hodie Maria Virgo caelis ascendit‘).

17 Christus ist der Friede nach Eph 2,14, bei kirchlichen Autoren, z. B. Bruno, Expositio in Psalmos, in Ps. 33, in: Migne PL 152, col. 773: Fac hoc contuitu pacis aeternae, id est Christi, qui est pax vera; Thomas von Aquin, Super Evangelium S. Ioannis lectura, hg. von Cai (1972), cap. 14, lect. 7, S. 369: Pax vero Christi est vera, quia est interius et exterius.

18 Io 16,20.

19 31. Juli 1496.

20 Priorin in Ebstorf von 1495-1510.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief020-LD_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl