➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 92

Priorin Barbara von Hodenberg im Kloster Ebstorf an Priorin Mechtild Wilde im Kloster Lüne

2. Februar 1506

Kondolenzbrief zum Tod des Lüner Propstes — Letter of condolence

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 8, fol. 17r

Lateinisch.

Die Ebstorfer Priorin spricht der Lüner Priorin ihr Beileid anlässlich des Todes ihres Propstes Nikolaus Schomaker aus. Sie würdigt die Gelehrsamkeit des Verstorbenen und charakterisiert ihn als klugen und umsichtigen Verwalter. Sie grüßt die Subpriorin Wichburg Pravest, Lutgard Gronehagen, zwei ungenannte Nonnen sowie den ganzen Konvent in Lüne. Auch die Ebstorfer Nonnen Mechtild Redebere und Margarete Schele, die anlässlich der Klosterreform 1481 in Lüne gewesen waren, lassen ihre Grüße ausrichten.

A letter of condolence after the death of Provost Nikolaus Schomaker. The prioress of Ebstorf expresses her sorrow at the provost’s death in words drawn from Psalm 33 and likens their pain at his death to a sword piercing their hearts, an image used in Simeon’s prophecy of Jesus’ death in Luke’s Gospel and in the canticle ‘Stabat mater dolorosa’. She prays that Jesus would remember all the good that the late Provost had done and all his sufferings in His name. She praises the late provost’s erudition, describes him as the light of their world and likens him to the faithful servant in the Parable of the Talents in Matthew 25, who they write is now resting from his labours. Provost Schomaker had been in contact with many men of letters of his time, particularly the poet Heinrich Boger, who dedicated an anthology of poetry, the ’Etherologium’, to him (see Letter 18). She sends her regards to the whole convent, particularly the sub-prioress Wichburg Provest, the nun Lutgard Gronehagen, and two other nuns whose names are not mentioned. The Ebstorf nuns Mechtild Redebere and Margarete Schele, who were present in Lüne in 1481 during its reform, send their greetings. Mechtild had served as sacristan for three years before handing over to Lutgard Gronehagen, and Margarete had been tasked with teaching the Lüne nuns how to sing the offices according to the customs of the Bursfeld Union.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 8, fol. 17r]

Gustare et videre, quam suavis est Dominus,1 qui semper prope est his, qui tribulato sunt corde,2 venerabilis domina, ymmoque fautrix michi in Christo Jesu singularissima!

Nam percepi nuntium lugubre, quod intrinseca pectoris mei commovit, instarque gladii transfixit,3 videlicet quod Deus optimus visitaverit vos iuxta suum divinum beneplacitum illuminatum, famulum suum, fidelemque ac prudentem dispensatorem familie electarum sponsarum suarum, videlicet venerabilem dompnum prepositum, pium et karissimum patrem et pastorem vestrum, fidissimumque nostrum [Lage 8, fol. 17v] fautorem et amicum accersiri iussit ex hac vita labili; ex quo sentio in me dolorem non parvum, et multo amplius estimo indubie animum vestrum conturbatum, meroreque acerbissimo repletum; et in hoc totis visceribus vestre venerabilitati necnon omni vestro devoto collegio lacrimabiliter condoleo, ob amissionem tam boni, circumspectique pastoris, haut non pii et karissimi patris, beate memorie, qui ob habundantiam donorum Dei, universarum scientiarum ac virtutum digne et iusta lumen mundi4 potuit nuncupari, quoniam ut ardens candela extitit, lucens exemplis virtuose conversationis coram religiosis et secularibus.

Ergo merito est lugendus, sed cum intendimus legenda historiamque obitus pii patris beati Martini, ubi legimus pium est flere Martinum et pium est gaudere Martino,5 [Lage 8, fol. 18r] moderemus luctum et merorem, divinam advertentes consolationem et pietatem, quia mediante sanguine et morte domini Salvatoris de dolore migravit ad gaudium, de labore ad quietem, de curis et sollicitudinibus universis ad securitatem;6 terminavit feliciter cursum suum,7 deseruit Pharaonis imperium,8 transiit de morte ad vitam, et pervenit, ut pie credimus, ad celicolas regiones; et, ut scriptura narrat, opera eorum sequentur illos.9

Sequatur ergo ei bona et commendabilis fama illius, qui semper multo melior est quam ungentum pretiosum,10 circumdet et fulgeat circa illum illuminata elementa scientifica eius doctrina, iuxta illud: „Qui autem docti fuerint fulgebunt ut splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos quasi stelle splendent in perpetuas eternitates.“11 12 Ita opera [Lage 8, fol. 18v] ipsius bona felicem animam eius splendidam ac bene ornatam conspectui Domini presentent, et ipse summus paterfamilias Jesus Christus salvator noster dignetur compensare meritum sue perfectissime conversationis, hic in terre habite, ac sacratissime, amarissimeque passionis, piissime et efficacissime mortis, et innocentissimi ac preciosissimi sanguinis sui, quibusa omnes comissas humane sue fragilitatis admiserit; ac dignetur in eodem perfectissimo merito augmentare, beatificare, meritoriumque efficere quidquid umquam boni gesserit in hac vita,13 constituens eum nunc super bona sua celestia, pro eo quod hic in terra fideliter egerit in bonis temporalibus,14 providens sponsas suas et oviculas mensuram tritici, eis prudenter et fideliter dispensando.15 Et, ut isdem pius et fidelis pastor vobis extitit hic in terris, [Lage 8, fol. 19r] ita donet ei clementia divina potestatem hanc, ut nunc apud misericordiam suam fidelissimus pro vobis exorator existat,16 optinendo vobis omnia necessaria, ad vitam et animam pertinentia, ad sui ipsius gloriam.

Venerabilis et preamantissima domina, dignemini hoc pauca suscipere pro favorabili consolatione; et cum hiis valeatis feliciter in domino Deo, mestorum piissimo consolatore, qui per suam misericordiam dignetur tristitiam vestram in gaudium commutare, providendo vobis vice felicis predecessoris alium fidelem et prudentem pastorem, ad utriusque hominis utilitatem.

Peto attente, ut matrem subpriorissam Vichburg Provest, et matrem Lutgard Gronehagen, nec non caras N. et N., simul et omnem vestram congregationem devotam dignemini ex me salutare, necnon ex parte sororis Mechtild Redebere et Margarete Schele,17 heedem faciunt etiam vestram venerabilitatem [Lage 8, fol. 19v] caritative salutare, compassivo corde.

Scriptum ex Ebbeke, ipso die Purificationis Virginee castissimeque matris Dei anno eiusdem etc., XVC VIo.18

Soror Barbara,19 servitrix immerita ancillarum Christi in Ebbeke.

Venerabili et religiose domine Mechtildi Wylde, priorisse bene merite in monasterio Lune, speciali sue fautrici, in Jesu Christo sibi precolende.


Kritischer Apparat

a in der Hs. qua


Sachapparat

1 Ps 33,9.

2 Ps 33,19.

3 Das Motiv des Schwertes, das das Herz durchdringt, findet sich, auf die künftigen Leiden Mariens bezogen, in der Weissagung des greisen Simeon (Lc 2,35tuam ipsius animam pertransibit gladius) und in den daraus geschöpften Auslegungen und liturgischen Stücken, etwa dem ‚Stabat mater‘: Cuius animam gementem / contristatam et dolentem / pertransivit gladius.

4 Die Bezeichnung ‚Licht der Welt‘ (Io 8,12) von Christus auf den Propst übertragen.

5 Nicht in der ursprünglichen ‚Vita sancti Martini‘ des Sulpicius Severus, aber in einem Responsorium am Fest des Heiligen, in dem von Papst Gregor dem Großen redigierten Offizium: […] quia et pium est gaudere Martino, et pium est flere Martinum, Gregorius I papa, Liber responsalis – zur zweiten Nocturn der Matutin, in: Migne PL 78, Sp. 813.

6 Vergleichbare Aufzählungen finden sich häufiger in den hier gesammelten Beileidsschreiben, vgl. etwa das Kondolenzschreiben der Priorin von Ebstorf, Barbara von Hodenberg, zum Tode der Lüner Subpriorin Gertrud von Eltzen, vom 31. Juli 1496, Brief 20 (Lage 3, fol. 5v-10r): de labore ad quietem, de merore ad gaudium, de timore ad securitatem, oder das Kondolenzschreiben der Äbtissin von Medingen, Margarete von Puffen, zum Tode der Lüner Priorin Sophia von Bodenteich vom 7. Februar 1504, Brief 91 (Lage 8, fol. 15r-17r): iam transiit ex tenebris ad lucem, ex laboribus ad requiem, ex miseria ad felicitatem, ex peregrinatione ad patriam.

7 Vgl. 2.Tim 4,7: bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi.

8 Wie das Volk Israel im Buch Exodus. Als Metapher für das irdische Diesseits hier vielleicht inspiriert von den Meditationes, des Anselm von Canterbury (cap. 9): subnervavit diri Pharaonis imperium, et cum triumpho nobili virtute propria coelos penetravit, in: Migne PL 158, Sp. 757.

9 Der Text der Vulgata clementina hat den Indikativ Präsens: requiescant a laboribus suis, opera enim illorum sequuntur illos (Apc 14,13). Das Futur sequentur ist eine alte Variante, die sich im Hieronymus zugeschriebenen ‚Liber comitis‘ findet (Liber comitis sive Lectionarius per circulum anni, hebdomada VI post Pentecostem, feria VI, in: Migne PL 30, Sp. 515) und auch in einzelnen Vulgata-Hs. des 8./9. Jh. Im 16. Jh. stellt diese Variante zuweilen die Textgrundlage protestantischer Exegeten dar, der Wortlaut opera eorum sequentur eos steht so bei Matthias Flacius Illyricus, Clavis Scripturae sacrae, pars 2, cap. 6. Auch die Verfasserin von Brief 406 (Lage 34, fol. 5v), um 1530, zitiert den Text der Apokalypse in der Form opera illorum […] sequentur.

10 Vgl. Prv 15,30: fama bona impinguat ossa.

11 Dn 12,3.

12 Schomaker hatte mit Gelehrten seiner Zeit in Verbindung gestanden, unter anderem mit dem Dichter Heinrich Boger, der einst bei den Renaissancekoryphäen in Italien studiert hatte. Mit Brief 18 (Lage 2, fol. 14v-Lage 3, fol. 1r) findet sich ein Schreiben, mit dem Boger dem Propst eine Gedichtsammlung, sein ‚Etherologium‘ gewidmet hatte. Offensichtlich hatte Schomaker den Druck dieses Werkes dann aus seinem Nachlass finanziert – es scheint, dass er dazu noch nach dem 26. Januar 1506, dem Tag, an dem er die Sterbesakramente empfangen sollte, sein Testament zuungunsten des Klosters geändert hatte, Das könnte man zumindest aufgrund eines Eintrag im sog. ‚Amtsbuch der Sakrista‘ zum 29. Januar 1506 vermuten (Hs. Lüne 23, fol. 64v): Ipsa die, post nonam, convocavit domina priorissa matres et sorores usque ad VC, et dixit de testamento quod fecit post unxionem suis amicis, claustro valde modicum, et statim iterum venerunt proconsules in armarium qui dixerunt, quod testamentum secundum non ligaret, ipsi vellent disponere. Die genannte Priorin war Mechtild Wilde, die anwesenden Bürgermeister, die sich gegen die Gültigkeit des neuen Testamentes verwenden wollten, waren Jakob Schomaker und Hartwig Stöterogge. Das ‚Etherologium‘ war dann im weiteren Verlauf des Jahres 1506 bei Barckhusen in Rostock erschienen.

13 Die Bitte, durch das Leiden und die Verdienste Christi möge auch das Gute, das der Gläubige in seinem Leben gewirkt, und das Böse, das er um Christi willen ertragen hat, seinerseits verdienstlich werden, findet sich in der Formel der sakramentalen Absolution zum Ausdruck gebracht: Passio Domini nostri Jesu Christi, merita beatae Mariæ Virginis, et omnium Sanctorum, quidquid boni feceris, et mali sustinueris, sint tibi in remissionem peccatorum, augmentum gratiae, et præmium vitae aeternae.

14 Im Sinne des Gleichnisses von den Talenten – der Herr spricht zum getreuen Verwalter (Mt 25,21): Euge, serve bone, et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis super multa te constituam, intra in gaudium domini tui.

15 Lc 12,42-43.

16 Dieses Anliegen ist der Gegenstand der ‚Collecta‘ im liturgischen Formular von vielen Heiligenfesten. So heißt es etwa im Commune confessoris pontificis (oratio 3 – pro doctore): […] praesta, quaesumus, ut, quem doctorem vitae habuimus in terris, intercessorem habere mereamur in caelis.

17 Die Ebstorfer Nonne Mechtild Redebere war 1481 nach Lüne gekommen. Im Rahmen des Klosterreform hatte sie für drei Jahre die dortige Sakristei betreut, danach war sie nach Ebstorf zurückgegangen. Die vorgenannte Lutgard Gronehagen war insofern ihre Nachfolgerin. Margarete Schele war ebenfalls nach Lüne gekommen. Sie sollte die Lüner Nonnen in der Singweise des Offiziums nach Bursfelder Brauch zu unterrichten. Vgl. Die Chronik, hg. von Stenzig (2019), S. 67 und den ‚Reformationsbericht‘, ebd., S. 16-22.

18 2. Februar 1506.

19 Priorin Barbara von Hodenberg.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief092-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl