➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 114

Subpriorin Walburga Graurock im Kloster Ebstorf an Propst Nikolaus Graurock im Kloster Lüne

nach 19. Oktober 1481, vor 1483

Lob der Observanz — In praise of observance

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 10, fol. 19r

Lateinisch.

Die Ebstorfer Subpriorin vergleicht die Einführung der strengen Observanz im Kloster Lüne mit dem Wiederaufbau Jerusalems in 2.Mcc 1 und setzt Propst Graurock mit Nehemia gleich. So wird Jerusalem zum Kloster: Die Mauern stehen für die Klosterdisziplin, die durch schlechte Gewohnheiten ruiniert war, die verbrannten Türen für die Klausur, die man aus Eigensinn missachtet hatte. So hatte der Feind (Nebukadnezar) die Töchter Jerusalems (die Nonnen) in die babylonische Gefangenschaft entführen können. Doch Nehemia (Graurock) sei gekommen, habe die Mauern (die Observanz) wieder hergestellt, die Türen (die Klausur) repariert und die Gefangenen in ihre Heimat (die Regeltreue) zurückgeführt. Das von Nehemia gesuchte „verborgene Feuer“, mit dem das erloschene Altar-Feuer im Tempel zu Jerusalem wieder entfacht werden sollte, steht für die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf. Sie war im Oktober 1481 aus Ebstorf gekommen, um die Einführung der strengeren Observanz im Kloster Lüne zu überwachen. Die Opfergaben im Tempel des Herren, die durch das „aqua crassa“ aus dem verborgenen Brunnen (Kloster Ebstorf) entzündet wurden, sind die Nonnen im Kloster Lüne.

The Prioress of Ebstorf compares the introduction of strict observance in Lüne to the rebuilding of Jerusalem in 2 Maccabees 1 and likens Provost Graurock to Nehemiah. She praises Graurock’s love for the Lüne nuns as all-enduring and all-sustaining (just as Christian love is described in 1 Corinthians 13) and, in words drawn from Isaiah 61 and the Magnificat, expresses her joy in his achievement. The walls of Jerusalem (the convent) stand for the conventual discipline which had been ruined by bad habits, and the burnt doors for seclusion which had been disregarded out of stubbornness. Hence, Nebuchadnezzar (the enemy) was able to abduct the daughters of Jerusalem (the nuns of Lüne) into captivity in Babylon. However, Nehemiah (Graurock) comes, restores the walls (strict observance), repairs the door (restores seclusion) and leads the captives back into their homeland (regular life). The “hidden fire” that Nehemiah sought to rekindle the altar fire in the temple of Jerusalem represents Prioress Mechtild von Niendorf, who had come from Ebstorf in 1481 to supervise the introduction of strict observance in Lüne. The altar sacrifice in the temple of the Lord by which the ‘aqua crassa’ from the hidden well (Ebstorf) was kindled represents the nuns of Lüne. Her praise of the Provost’s contribution to introducing strict observance in Lüne is somewhat backhanded in the second half of the letter, suggesting that it had not been lost on the Prioress that the Provost had devoted much of his time to the affairs of the cathedral chapter in Lübeck prior to the reform of Lüne, and thus that he had accepted rather than initiated the reform of Lüne. She gently reminds the Provost that he is already sixty years old and thus that it is high time to think about the salvation of his soul. Drawing on the parable of the Wedding at Cana in John’s Gospel, she suggests that just as Jesus turned the six jars of water into wine, He can also turn the water of the first sixty years of the Provost’s life into good wine. She encourages him to withdraw from worldly affairs and instead focus on being a good worker in God’s vineyard (Matthew 20), praying that he will receive a golden crown in Heaven for every nun who he leads back to strict observance and that he may be one of the assessors at the Last Judgement and that he may hear Jesus summoning those who God has blessed to Heaven, as promised in the Book of Isaiah and Matthew’s Gospel (a fitting prayer for a man with legal training like Graurock).

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 10, fol. 19r]

Tempus affuit quo sol refulsit, qui prius erat in nubilo (Machabeorum 2° 1°)!1

Reverende domine, et in Christo patrue perdilecte, ratissime scio et credo vos uti doctum et illuminatum virum et magistrum artium liberalium2 et in sacra divina pagina auspicabiliter illustratum non latere, per mensama in temploc Dei erat in tabernaculo, quatuor pedibus fulta, sacram scripturam IIIIor sensus continentem designare, videlicet historiacum, allegoricum, tropologicum, anagogicum.3

Karissime patrue, scio etiam vos non ignorare qualiter doctor gentium dilectus, proprius [Lage 10, fol. 19v] apostolus vester,4 quindecim gradus caritati attribuit, ibi Chorinthiorum XIII°, ubi scribit inter alia dicens de caritate „omnia suffert“, et post pauca „omnia sustinet;“5 ita, queso, sustineat innata caritas vestra modicum quod6 insipientie mee, quia gaudens gaudeo7 causa vestri, et exultat anima mea in Deo, salutari nostro,8 et si sic Benyamin, adolescentulus, in mentis excessu9 hiis scriptis se intromiserit, sustineatur et veniam sibi detur,10 queso, quoniam sol illuminans super omnia vestra prospexit, et gloria Domini plenum est opus eius11 in cunctis finibus vestris. Nam ignem illum quem Dominus venit mittere in terram, quem vult, ut ardeat,12 non prohibuistis, sed adiunxistis vos Neemie pincerne, non illius Artarxersis re- [Lage 10, fol. 20r] gis Persarum,13 sed regis celestis nec non cunctorum seculorum, qui multum doluit murum Jerusalem dissipatum, et portas eius igni combustas,14 quoniam de Dei gratia vir gnarus est, et boni concilii et universis virtutibus, ergo licentia a rege superno suscepta,15 divina videlicet inspiratione, surrexit in fortitudinem, et reedificavit civitatem suam, et templum Domini, unde pro hoc frequenter in gratitudine nimia dici Deo celi omnes nos: „O domine Deus, memento sui, pro hoc semper in bonum.“ Isti venerabili omnipotenti Deo beneplacito viro adiunxistis vos, et ut fecit ille in sorte sua, ita et fecistis vos in sorte vestra, pro quo laudabili facto Deo celi laus sit eterna.

Nunc, karissime patrue, libet in contemplatione intima [Lage 10, fol. 20v] latius intueri opera illa gloriosa que divina ex sapientia amplius egit prudentia vestra. Sciebatis, ut legitur Machabeorum 2° 1° ignem absconsum in valle, ubi erat puteus altus et siccus,16 qui in aquam crassam versus est, quem fecistis haurire et afferre vobis, et sacrificia, que imposita erant, fecistis aspergi aqua ipsa etc.;17 sicque, ut premisi in themate, factum est, quod tempus affuit quo sol refulsit, qui prius erat in nubilo, et accensus est ignis magnus, ut omnes mirarentur.18 Ita vere Deus caritas est,19 et ipsa caritas operit multitudinem peccatorum, flagrans et consumens omnia, unde „Deus noster ignis consumens est.“20

Per Neemiam, pincernam regis Artaxerxis, nullum melius [Lage 10, fol. 21r] alium, quam reverendum et in Christo patrem carissimum, dominum nostrum prepositum tam historiace quam allegorice ac tropologiced puto designari, qui multum doluit murum Jerusalem dissipatum etc.,21 observantiam videlicet regularem per introductiones malarum consuetudinum dissipatam, et portas eius igni consumptas, per visitationem, scilicet proprie voluptatis, licentia a rege suscepta, videlicet invocato adiutorio Deie celi, reformavit, et restauravit ruinas murorum Jerusalem, id est, ad veram observantiam vos perduxit, et portas eius, canonicam inibi statuens scilicet observare clausuram. Jersusalem, videlicet monasterium, ditioni sue subiectum, que esse debuisset iure Jerusalem, id est [Lage 10, fol. 21v] visio pacis,22 sed per Nabuchodonosor vere erant filie Jerusalem captive ducte in Babilonem,23 id est, per malignum hostem, de qua laudabilis et reverendus prelibatus pater noster et dominus eduxit eas inde, videlicet nos, labore non modico.

Simili modo de eadem gratia piissimi redemptoris fecistis et vos, quia fecistis ad vos deferre ignem prescriptum in valle et puteo absconsum, qui in aquam crassam versus est – per ignem et aquam nullam aliam hoc in loco preter venerabilem dominam nostram, priorissam et matrem carissimam estimo significare. Per sacrificia, que imposita erant, que aspergi fecistis aqua ipsa, venerandum conventum verstrum puto designari.

Reverentia24 enim, dilecte [Lage 10, fol. 22r] domine, in valle absconsa est, id est in claustro educata et servata ab infantia, unde et merito aqua illa sacrificia illa prescripta aspergi merentur, id est sacras Dominoque dicatas virgines instruere merentur, quia observantiam vite regularis ipsa bene et plene didicit et aliis pluribus docuit, unde et bene ipsa diceref poterit: „Quia sine fixione didici et sine invidia communico, et honestatem illius non abscondo.“25

Vere, vere, quando talia permagnifica egistis opera, tempus affuit quo sol refulsit, qui prius erat in nubilo,26 [Lage 10, fol. 22v] hoc est quod proculdubio sol gratie divine maior illustratione et operatione vos penetravit et penetrabit, et reluscere faciens omnia bona opera vestra, que ita viva antea non fuerunt.27 Estis enim iam sexagenarius,28 et sexta etate mundi natus est Salvator, operans salutem nostram sacratissima sua humilitate, et maxime sexta die ebdomade piissima et pretiosissima morte sua operatus est salutem nostram in medio terre; per illam inestimabilem dilectionem eterne caritatis illuminet et sanctificat, confirmet et corroboret omnem vitam vestram, in bono transmutando omnia vestra semper in statum [Lage 11, fol. 1r] meliorem, quemadmodum sex ydrias aqua repletas permutavit in vinum;29 afferatque a vobis omnia illa obstacula, que isto tempore opere pergrandi et glorioso vobis obesse possint, et sic reliqua pars vite vestre sit in pace et quiete,30 intraturus post multa annorum curricula, Domino dante, in gaudium Domini, ibi habiturus requiem sempiternam et gaudium sine fine, ubi bonorum laborum gloriosus est fructus31 et retributio, quando gloriose recipitis de manu summi Patrisfamilias supra denarium diurnum32 tot inenarrabilia premia, tot aureas coronas intertextas lyliis et rosis ac nitentibus [Lage 11, fol. 1v] carbunculis aliisve margaritis, quotg persone iam et umquam future sunt in monasterio Lune militature sub sancta regula sanctissimi et egregii patris nostri,33 nomine et re Benedicti, qui vos inter filios et conregulares suos computare dignetur, et pia sua interventione vobis optineat, cum filius regis celestis fuerit in die plene lune reversurus,34 esse assessorem venturi iudicis,35 quando auditam faciet rex eterne glorie gloriam vocis sue,36 invitando electos suos ad regnum perpetue claritatis et iocunditatis, dicendo: „Venite, benedicti Patris mei, etc.“,37 ubi tunc perpetualiter in chorea virginum esse valeatis, precinendo eis, dicendo: „Cum cetu [Lage 11, fol. 2r] virginum mearum tibi laudes refero, o pater misericordiarum.“ Hec omnia caritati vestre tribuere dignetur gloriosa, benedicta et adoranda Trinitas, in qua vivit et regnat omnium bonorum eternitas. Amen.

Soror Walburgis Grawerockes, subpriorissa in Ebkestorpe, amita vestra.

Venerabili ac commendabili viro, domino magistro Nicolao Grawerock, ecclesie Lubicensis38 necnon monasterii in Lune preposito in Christo iugiter sibi venerando.


Kritischer Apparat

a in mg.

b per visa que in templo

c davor in mg. überschüssig que

d in der Hs. tropoloice

e folgt unleserliche Streichung

f folgt gestrichen potuit

g in der Hs. quod


Sachapparat

1 2.Mcc 1,22.

2  Zum mit der Verfasserin Walburga Graurock verwandten Lüner Propst Nikolaus Graurock, vgl. Einleitung, Kap. 2.3.1.; ‚Klerikerbiographie‘.

3 Honorius Augustodunensis, Gemma animae, lib. 3, cap. 106 (De mensa tabernaculi), in: Migne PL 172, Sp. 669: Mensa in tabernaculo Dei erat quatuor pedibus fulta, per quam designatur sacra Scriptura, quatuor supradictis nominibus instructa. Vom vierfachen Schriftsinn war in cap. 104 die Rede gewesen: Quatuor autem lectiones per quatuor huius diei sacramenta leguntur, et quia quatuor genera fidelium, scilicet simplices, intelligentes, provecti, sapientes, quatuor nominibus erudiuntur, videlicet per historiam, per allegoriam, per tropologiam, per anagogen erudiuntur. Vgl. Ex 37,13; Ex 15,23-27.

4 Zu Paulis als Eigenapostel Graurocks vgl. Lähnemann, Apostelverehrung (2015).

5 1.Cor 13,7.

6 Ein Relativsatz folgt nicht – wenn die Abschrift nicht fehlerhaft ist, ist modicum quod hier wohl im Sinne von „das Wenige [hier niedergeschriebene]“ zu verstehen.

7 Is 61,10.

8 Wie im ‚Magnificat‘, Lc 1,46-47: Magnificat anima mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo.

9 Ps 67,28.

10 Die scripta sind der vorliegende Brief – die Verfasserin identifiziert sich mit dem ekstatischen Benjamin und bittet um Nachsicht für ihre Begeisterung.

11 Ecl 42,16.

12 Lc 12,49.

13 Der Verfasser des biblischen Buches Nehemia bezeichnet sich in 2.Esr 1,11 als Mundschenk (pincerna) des persischen Königs. Der Name des Herrschers wird in 2.Esr 5,14 genannt, es ist Artaxerxes I. (465-424 v. Chr.), der ihn im zwanzigsten Jahr seiner Regierung zum Statthalter über das Land Juda (die damalige persische Provinz Juda) einsetzte.

14 2.Esr 1,3-5; aufgrund des Berichtes von der Zerstörung Jerusalems bittet Nehemia, der jüdischer Herkunft ist, seinen Herren, den König, ihn dorthin, „in das Land, wo seine Väter begraben sind“, zu entsenden (vgl. 2.Esr 2,3-5). Als er dort eingetroffen ist, lässt er die Mauern der Stadt wieder aufbauen und stellt den Tempelkult wieder her.

15 Vgl. 2.Esr 2,8-9; 2.Esr 1; und die ganzen Kapitel 3 und 4, die den Wiederaufbau Jerusalems zum Gegenstand haben.

16 2.Mcc 1,19, während des Exils hatten die Priester das geheiligte Feuer des Tempels versteckt in valle ubi erat puteus altus et siccus.

17 Nachdem Nehemia den Tempel wieder aufgebaut hatte, ließ er das Feuer suchen, doch es war nicht mehr da. Dafür hatte sich der zuvor trockene Brunnen mit einem „zähen“ Wasser (aqua crassa) gefüllt. Nehemia gebot den Priestern, damit die Opfergaben zu besprengen und sogleich tratt die Sonne, die bis dahin von Wolken verdunkelt war, hervor (darauf bezieht sich der erste Satz des vorliegenden Briefes), und ein großes Feuer verzehrte die Opfergaben (2.Mcc 1,21-22).

18 Vgl. 2.Mcc 1,22.

19 1.Io 4,8.

20 Hbr 12,22.

21 Vgl. Kommentar zu fol. 20r.

22 Ez 13,16.

23 Babylonisches Exil unter Nebukadnezar II. (605-562 v. Chr.), seit dem Jahre 597 v. Chr. (vgl. Ier 52). Nachdem die Perser unter Kyros II. die Babylonier geschlagen hatten, erleichterte sich das Los der Juden.

24 Gemeint ist wohl die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf.

25 Sap 7,13.

26 Die Verfasserin greift das Thema ihres Briefes wieder auf.

27  Möglichweise Kritik am Lebenswandel des Propstes, der sich in den Jahren zuvor viel um seine Karriere im Lübecker Domkapitel gekümmert hatte und nicht ständig in Lüne anwesend war. Die Reform des Klosters, die ihm der Verdener Bischof verordnet hatte, hatte er eigentlich wohl eher hingenommen als initiiert.

28  Der Propst muss also um 1422 geboren sein.

29 Auf der Hochzeit zu Kanaan (Io 2,1-10) – die bisherigen Werke des Propstes waren also eher Wasser, aber durch Gottes Gnade soll nun der gute Wein folgen.

30 Die prior pars seines Lebens war von Prozessen und Händeln um seine zahlreichen Pfründen geprägt gewesen. Vgl. dazu Einleitung Kapitel 2.3.1.

31 Sap 3,15.

32 Anspielung auf das Gleichnis von den Arbeitern im Weinberg des Herren (Mt 20,1-16).

33 Walburga Graurock stellt ihrem Onkel in Aussicht, dass er für jede Nonne, die er in Lüne zur Regel-Observanz gebracht hat, eine goldene Krone im Himmel bekommt und Anteil am himmlischen Lohn, der den Jungfrauen verheißen ist, erhält.

34 Prv 7,20.

35 Der Wunsch, dem Propst möge ein Posten als Beisitzer beim Jüngsten Gericht zuteilwerden, passt zu Graurocks juristischer Ausbildung.

36 Is 30,30.

37 Mt 25,34.

38 Graurock hatte das Amt des Dompropstes zu Lübeck am 28. November 1475 gegen eine jährlichen Pension von 25 Rheinischen Gulden vom cubicularius pape, Tideo Marescotti aus Bologna, gekauft, der es seinerseits von seinem Onkel, Achille Marescotti hatte, welcher es aus dem Nachlass des Dietrich Calvis erworben hatte, der am 13. August 1473 an der Kurie verstorben war, Stenzig, Netzwerke (in Druckvorbereitung), Kap. 2h.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief114-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl