➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 146

Elisabeth Garleghes im Kloster Lüne an ihre Tante mütterlicherseits EVI, vielleicht Elisabeth Viskule, im Kloster Ebstorf

wahrscheinlich 2. Juli 1495

Kondolenzbrief — Thank-you letter of condolence after the death of Prioress Mechtild von Niendorf of Ebstorf

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 13, fol. 1r

Lateinisch und Niederdeutsch.

Vgl. Briefe 147; 148; 149; 150; 155; 173; 183.

Die Absenderin teilt mit, dass sie gesund sei und gleiches von der Tante zu hören hofft. Sie hat den Brief ihrer Tante, ihrer einzig lebenden Verwandten, erhalten, ihn aber aus Trauer um den Tod der Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf, die eine einzigartige Stütze der Klosterreform war, nur unter Tränen lesen können. Sie alle sind durch ihren Tod beraubt worden. Die Empfängerin soll aber Trost bei der barmherzigen Gottesmutter suchen und zuversichtlich sein, denn Gott wird sie mit einem Ersatz versorgen.

The sender writes that she is well and asks after the health of the addressee, her aunt and only living relative (presumably Elisabeth Viskule, a nun of Ebstorf, although genealogical research has been unable to establish which of her sisters was the mother of the sender). She reports that she had safely received her aunt’s letter and expresses her deep sadness at the death of Mechtild von Niendorf, Prioress of Ebstorf from 1470 until 1495, who had been a pillar of the reform of the convent (see Letter 95). Elisabeth writes that the whole convent has been robbed by the death of Prioress Mechtild but comforts her aunt with a theological exposition of heaven, drawing on John’s Gospel and the Letter to the Corinthians, and promises comfort from the Holy Spirit. She also promises her that God, in his mercies which cannot be numbered (an attribute evoked in the Homily from the Office for the Dead) will provide her convent with a replacement. Elisabeth commends her aunt to the Virgin Mary, who she promises will water her aunt’s wilted heart, and that there is nothing which the Virgin Mary cannot bring to flourish. The sender recommends that, since the Virgin Mary gives all-encompassing grace, her aunt should turn to her with confidence. As Mother of Mercy, she will also kindle the love to her Son, Jesus, until he himself receives the aunt in an eternal embrace. This praise of the Virgin Mary draws extensively on Richard of Saint-Laurent's praise of her generosity and mercy in Chapter 23 of Book 4 of his thirteenth-century devotional text De laudibus beatæ Mariæ, which, from the Late Middle Ages to the nineteenth century, was wrongly thought to be a work by Saint Albert the Great (a Doctor of the Church). It also bears some similarities to Raymundus Jordanus’ fourteenth-century Contemplationes super vita gloriosæ virginis Mariæ. A reference to the Virgin Mary’s visit to her aunt Saint Elisabeth in the salutation suggests that the letter was probably written around 2 July, the Feast of the Visitation of Mary.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 13, fol. 1r]

Elisabeth Viskulea 1

Illibatam Dei matrem et virginem, qui post conceptum regis glorie ad domum cognate cum festinatione in montana perrexit,2 pro caritativa salutatione ex consanguinea caritate innexu divini amoris!

Precordialis mater et amita karissima, in visceribus Jesu Christi michi nimium, ut nature communio exigit, diligenda, vestre notifico innate amori quod, permittente Deo, subsisto in bona sanitate, idem a vobis audire cupiens per diuturna tempora curricula. Amantissima mea mater et amita, ymmo unica superstes mea ultramodum michi dilecta, litteram vestram michi ascriptam letanti animo recepi, quam tamen sine lacrimis et gemitu cordis nequaquam legere potui ex intima compassione. Nam lucide intellexi et cognovi tribulationem ingentem vestram penitus nondum sedatam de obitu venerabile domine pie matris vestre ac nostre felicis recordationis,3 qui vere fuit capud totius religionis et firmissima columpna structureb sancte reformationis,4 et heu nunc ablata est a nobis tota nostra consolatio. Et quamvis vobisc et nobis in omnibus perutilis homo extiterit, Deo tamen aliquit sibi melius providente, quo de singulari beneficio morte preoccupata est, ut in eterne refrigerio secura permaneret. Et certe iam ad nuptias introivit necnon ad illud eternum convivium sedet, ubi angelorum et hominum unum est colloquium, unum convivium; iamque illo pane angelorum in nuptiis eternis vescitur, iam torrente voluptatisd inebriatur in presentia adorande Trinitatis in terra repromissionis, ubi locum eterne inhabitationis recepit.

Ergo, my karissima, de recessu vel abcessu tam pie matris ulterius non turbetur cor vestrum, Deus omnipotens vobis aliam loco eius providit; idcirco deponite huiusmodi merorem et luctum. Iam oculi vestri cessent a ploratu, ne capud vestrum indiscretis et irremediabilibus lacrimis debilitetur. Credite michi, wan id badlick were unde dat id juw unde us vromen mochte, ik wolde libenter planctum lamentationis indesinentem holden una vobiscum, [Lage 13, fol. 1v] sed optime nostis, quod voluntati divine nullus resistere potest; idcirco gevet juwe herteken ad bonam pacem et sperate in illum, cuius misericordie non est numerus,5 qui est adiutor in tribulationibus, qui etiam lugentibus et merentibus apostolis misit consolatorem sanctum Spiritum paraclitum,6 idem verus merentium consolator et laborantium cooperator omnem tribulationem cordis vestri, sicut sibi placet et scit vobis esse necessarium, transferet in gaudium vere leticie. Et sicut dudum in necessitate vestra refugium habuistis ad birrum maternitatis dilectissime Mechtild Niendorfken, sicut nunc currite confidenter ad illam piam benignam et dilectissimam matrem Dei, totius mundi dominam, que gustavit mirram amaritudinis commoriendo unico filio suo, cui pater celestis non pepercit propter nos. Illa, inquam, optime scit compati et misereri vobis, quia dicitur „mater misericordie“ eo quod tanta est eius misericordia et ab ea nullus repellitur, nullus excluditur, nullus qui ei servit oblivioni traditur. Sed omnes, in quantum in se est colligit, omnes ad se confugientes receptat et recipit; nulli deest, nec forte ei qui ei defuerit.7 Ideo dicit quidam doctor dehac matre: „Ad quem refugient filii miserie, si eos repellat mater misercordie“,8 quod a seculo non est auditum.9 Ipsa namque vocatur „fons ortorum et puteus aquarum viventium“10 et tale est nature, quod quanto amplius de ea fluxerit, tanto amplius habundabit. Si ergo cor vestrum aridum est pre tristitiam, si irrigarie indiget, currite ad hunc fontem ortorum, qui omnesf ortos rigat, currite ad puteum aquarum viventium, et ne timeatis laborem extrahendi, quia fluunt cum impetu propter vivacitatem, non enim potest cor tuum non virescere, quia huic fonti et huic puteo proximum fuerit. Curre ad plenam gratiam, que dat omnibus affluenter, cui dare gaudium est, alioquin tam larga non esset.

Idcirco, my karissima, keret omnem amorem nu to er, up dat gy ex superhabundanti pietate, misericordia et suavitate sua moghen consolert [Lage 13, fol. 2r] werden, quia ipsa dicitur „mater misericordie“. Mater enim ista omnia bona nobis vult, sicut mater filiis. Unde et dicere videtur illud: „Testis est michi Deus, quomodo vos cupiam in visceribus Christi“11 filii mei etc. Tanta est eius misercordia, quod ab ea nullus repellitur, nullus excluditur, nullus qui ei servit oblivioni traditur.12 Dar secket nu totam spem et consolationem vestram hen, ut vos hic consoletur in gratia et tandem etiam in gloria.

Nil plus ad presens etc. Cum his sitis recommendata eidem matri misericordie, que est dispensatrix et pincerna gratiarum, ymmo vitis et cella vinaria, que vobis propinet mustum forte et calidum spiritualium gratiarum, quo calefacta in amoremg ipsius et filii eius dulciter inardescaris, in spiritu amoris ipsi soli adherendo, donec ipsum desideratum in osculo et amplexu suavitatis dulci apprehendatis. Amen.

Raptim ex Lune anno etc. XCVo.13


Kritischer Apparat

a als Überschrift im Kasten

b structure korrigiert aus structue

c in der Hs. nobis

d in der Hs. volumptatis

e folgt gestrichen desiderat

f folgt gestrichen fontes

g folgt gestrichen eius


Sachapparat

1 Vielleicht Ilsabe (= Elisabeth) Viskule, aus Lüneburg, Nonne in Ebstorf, 1474 noch unmündig, vgl. Witzendorff, Stammtafeln (1952), S. 141. Allerdings ist nicht ersichtlich, welche Schwester der Ilsabe einen Garleghes geheiratet haben und so zur Tante mütterlicherseits der Verfasserin geworden sein könnte.

2 Wahrscheinlich wurde der Brief zum Fest der Visitatio Mariae (2. Juli) verfasst, da die Kirche des Besuches Mariens bei ihrer Tante Elisabeth gedenkt.

3 Die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf (seit 1470) war 1495 gestorben.

4 Vgl. Brief 95 (Lage 9, fol. 4v).

5 Oration aus dem Totenoffizium: Deus, cuius misericordiae non est numerus, suscipe pro anima famuli tui etc.

6 Wahrscheinlich hatte die Verfasserin das Pfingstfest (am 7. Juni 1495) vor Augen.

7 Vgl. Richardus de Sancto Laurentio, De laudibus beatae Mariae, lib. 4, c. 23: Igitur, ut paucis concludam, tanta est Mariae misericordia, quod ab eo nullus repellitur, nullus excluditur, nullus qui ei serviat oblivioni traditur; omnes, quantum in se est, colligit, omnes ad se fugientes receptat et recipit, nulli deest qui ei forte deseruit. Der Text wurde Albertus Magnus zugeschrieben, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 138, betitelt ‚Quaestiones super Evangelium ‚Missus est‘‘. Auf das Zitat wird in Brief 150 (Lage 13, fol. 5v) Bezug genommen.

8 Vgl. Richard de Saint-Laurent, De laudibus beatae Mariae, lib. 4, c. 23, dort bereits zitiert: Dicitur etiam mater misericordiae, id est, Christi, qui antonomastice dicitur misericordia. Unde, Ps 143,2: Misericordia mea et refugium meum, etc., ideo dicit quidam de hac matre: „Ad quem refugient filii miseriae, si eos repellat mater misericordiae?“, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 137.

9 Io 9,32.

10 Ct 4,15.

11 Phil 1,8, im Rahmen eines weiteren Zitates von Richard von Saint-Laurent: Mater enim ista omnia bona nobis vult, sicut mater filiis. Unde et dicere videtur Christianis illud Apostoli, ad Philippenses: „Testis enim mihi est Deus, quomodo omnes cupiam vos in visceribus Jesu Christi“, in: Albert der Große, Opera, hg. von Jammy (1651), Bd. 20, S. 137. Alle Zitate sind aus dem 23. Kapitel des vierten Buches, ‚De largitate et misericordiae Mariae‘, aber nicht aufeinander folgend.

12 Zum Zitat vgl. fol. 1v, ähnlich Raymundus Iordanus, Idiota, hg. von Moyffaict (1521), Contemplationes super vita gloriosae virginis Mariae, Proemium (Summa aurea, p. 4): Et tanta est eius benignitas, quod nulli formandum est accedere ad eam, et tanta eius est misericordia, quod ab ea nullus repellitur.

13 1495.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief146-LD_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl