➨ Hinweis: Die Edition ist in Bearbeitung und daher nur eingeschränkt zitierfähig.

Zur Zeit sind Änderungen und Korrekturen am Text und in den Apparaten möglich.

Nach der endgültigen Veröffentlichung werden etwaige Korrekturen und Ergänzungen in einem Änderungsregister gelistet.

Brief 222

Wahrscheinlich Priorin Mechtild von Niendorf im Kloster Ebstorf an die jungen Nonnen im Kloster Lüne

10. Februar 1488

Glückwunsch zur Profess — Congratulatory letter on profession

Kloster Lüne, Hs. 15, Lage 17, fol. 1r

Lateinisch.

Die Chronik, hg. von Stenzig (2019), S. 74

Die Absenderin, wahrscheinlich die Ebstorfer Priorin Mechtild von Niendorf, gratuliert einer Gruppe junger Nonnen in Lüne zu ihrer Profess am Tag des hl. Matthias. Da sie das monastische Gewand gewählt und empfangen haben, werden sie nun den Anstrengungen des monastischen Lebens bis zum Ende begegnen können. Sie sind mit Gehorsam gegenüber Christus gerüstet, der die gnadenreiche Regel durch Benedikt verkündet hat, die auch durch Papst Gregor bestätigt wurde. Sie ermuntert sie, stets voran zu streben, denn zu verweilen bedeutet Rückschritt. Die Regel Benedikts ermögliche es den eigentlich schwachen Frauen, die Stufen der Vervollkommnung zu erklimmen und so ihrem Bräutigam von Angesicht zu Angesicht gegenüberzutreten. Grüße an die Priorin und die Subpriorin Gertrud von Eltzen.

The writer, probably the Ebstorf Prioress Mechtild von Niendorf, sends congratulations to a group of young nuns in Lüne on their profession on the feast of the Apostle Matthias. As they have chosen and received the monastic habit, they will be able to persevere in the holy rule to the end, armed with obedience towards Christ who through the mouth of St Benedict announced this most merciful rule which was also confirmed by Pope Gregory. She admonishes them to keep moving forward since to remain static means to regress. The Benedictine rule also allows women despite being weak to climb the ladder of perfection and come to meet their bridegroom face-to-face. Greetings to the prioress and to Subprioress Gertrud von Eltzen.

[Ansicht mit Digitalisat][Zur diplomatischen Ansicht]
[Lage 17, fol. 1r]

[I]lluma verum agricolamb, qui dudum vineam electam paradysiace amenitatis dextera sua plantavit a principio, pro salute!1

Karissime sorores michi inc sincere dilectionis vinculo conglutinate,2 in Domino multumque dilecte, congratulor caritatibus vestris gaudio valde magno ex intimis affectibus cordis mei proinde, quod perdidici a vobis instanti sollempnio prelucidi syderis3 in numero duodeno per sortem divinitus electo,4 videlicet beatissimi Mathie apostoli,5 vos vota professionis vestre corde et ore Deo promissuras, quod sitibundis cordibus inhiantique desiderio dudum affectastis et iam elapso multo tempore in monastici sacre religionis observantia veluti fidelissime operatrices in excolenda vinea die ac noctuque diligentissime pro posse atque nosse insudando laborastis, portando pondus diei et estus6 a tempore vocationis vestre, videlicet a susceptione monastici habitus usque in presens, et nunc gratia sancti Spiritus illustrate, qui est lumen cordium, inspirator mentium; ardentissime desiderio sanctam regulam magistram vestram eligitis,7 sub ipsius disciplinad militature usque in finem, assumptise fortissimis atque preclarissimis armaturis sancte obedientie sub Christo domino vero regi militantes, qui per os sanctissimi patris Benedicti afflatu divini inspiramenti perdocuit istam sui gratissimam regulam, in quo tamen ideo sanctissimus pater noster nichil asperum nichil grave se instituisse memorat. Utique sic! Nam et beatus Gregorius, ipsius regule fidelissimus observator, eam omni discretione precipuam esse testatur.8

Ergo, my [Lage 17, fol. 1v] dilectissime sorores, satagite fideliter ambulare in sancta regula et studete, ut cotidie de bono in melius proficietis, ne in via Domini videamini stare, quiaf hoc estg retrorsum ire, sed fideliter et indefesse currite, quatenus bravium vite eterne mereamini apprehendere et in gradibus humilitatis toto conamine vos exercereh et illam scalam erectam,9 qua pertigere valeatis per cotidianas ascensionesi, usque altitudinem celi ferventi animo ascendite in principio timore Dei, qui est initium sapientie10 et expulsioj omnis peccati gradum figite, ne per oblivionem negligentiequek vitium a recto tramite decidatis. Quia, ut testatur scriptura, „timens Deum nichil negligit“,11 et sic per istum primum de gradu in gradum, de virtute in virtutem procedere, quatenus ipsis omnibus gradibus ascensis ad caritatem illam secundum promissam sponsionem prefati patris nostri pervenire, que per facta foris mittit timorem. Sicque absque ullo labore velud naturaliter ex consuetudine ipsa bona et delectatione virtutum amore Christi omnia quamvis dura et aspera incipiatis custodire, inenarrabili dilectionis dulcedine toto corde currentes viam mandatorum Dei et sancte regule, ita ut una queque vestrum letanti animo dicere valeat illud psalmigraphi: „Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum.“12 Et item cum apostolo: „Omnia possum in eo, qui me confortat“,13 insuper cum beato Bernardo gratulabundo corde ista verba eructuare: „Labor meus vix unius hore est et, si diutius est, non sentio pre amore.“14 Nam ut testatur alius quidem doctor: „Amanti nichil est difficile, nichil impossibile“,15 quia omnia seva et immania, prorsus difficilia et prope nulla efficit amor16 secundem enim apostolum „caritas patiens est, omnia credit, omnia sperat, omnia suffert“,17 et ista virtus valde necessaria est religiosis, quia viam sancte obediente ambulantibus multa obstant iacula, sed, karissime, non vos deterreatl sive deiciat quicquid inimicus [Lage 17, fol. 2r] humani generis nobis insidiando obiecerit, sed studere in patientia multum fructum Domino afferre, quatenus per patientiam passionibus Christi participemini, et sicut reliquistis omnia, que in mundo sunt, et secute estis Christum per voluntariam paupertatem, sic et relinquite propriam voluntatem et abnegate vosmetipsasm, ut possitis esse veraces Christi discipule; non enim laboriosum est relinquere, que habentur, sed valde laboriosum est relinquere semetipsum,18 et hoc est genus martirii. Totiens enim quisque pro Christo moritur, quotiens voluntati superiorum relicto proprio se humiliter subicit. Et ipsi possunt confidenter dicere cum psalmista, sicut commemorat beatissimus pater noster in quarto humilitatis gradu,19 dicens: „Propter te mortificamur tota die, estimati sumus sicut oves occisionis.20 Hinc et, karissime, felici perseverantia inhiate ad mercedem vestri laboris, quia quamvis inbecillitaten proprii sexus ad culmen perfectionis, de quo in ultimo regule commemorat noster legislator, minime pervenire possumus,21 tamen per hanc huius sancte regule observationem, si fideliter practicaverimus, mox pertingere possumus et acquirere gloriam vite eterne quam promisit Deus omnibus ipsam observantibus, et tanta inenarrabiliao gaudia, que oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor ascendit22 ullius hominis mortalis, que vobis diligentibusp et amantibus Deum preparata sunt in celica aula celestis Jerusalem, ut recipietis coronam iusticie et decoris a sponso vestro immortali, ipsum speculando facie ad faciem,23 oculo ad oculum in celis,24 cui hic adhesistis in terris. Amen.

Ceterum, my precordialissime et dilectissime sorores, desidero a vobis ex omni corde meo et peto insimul caritates vestras amore Jesu Christi, quantus pro me et pro omnibus commissis dominum Deum attente deprecare velitis, ut taliter sub monastice vite observantia militare proficere et feliciter perseverando valeamus beato fine de hac vita migrare, dum dies vocationis nostre advenerit percipiendo [Lage 17, fol. 2v] vobiscum denarium vite eterne, pro qua hic laboramus.

Nil plus, sed peto salutari ex nomine meo venerabilem dominam, meam dilectam filiam in Domino, similique subpriorissam Gertrud von Eltzen.

Cum his paucis prememoratis commendo caritates vestras summo agricole, qui vos in vinea claustrali fideliter laborantes et onus suum dulce et leve indefesseq baiulantes consummato cursu a labore cessare et recumbere faciat in requie sempiterna, ubi ipse transiens ministrabit.25 Amen.

Scriptum valde raptim Dominica Exurge.26 Anno Domini etc. LXXX VIIIo.27


Kritischer Apparat

a Textergänzung in mg. durch Nolte mit Bleistift I

b agricolam korrigiert aus agricalam

c folgt überschüssig in

d folgt gestrichen militative

e in der Hs. assuptis

f in mg.

g folgt überschüssig retrossum

h in der Hs. excercere

i in der Hs. ascenciones

j in der Hs. expulsosio

k in der Hs. neglientieque

l korrigiert aus terreat

m in der Hs. vosmetipas

n in der Hs. inbecillesbecillitate

o inenarrabilia korrigiert aus enarrabilia

p folgt gestrichen Deum

q folgt gestrichen portantes


Sachapparat

1 Vgl. Augustinus Hipponensis, Sermo 46 (in Ez. 34,1-16), cap. 8,18: Sive dicas oves errantes a grege, sive dicas ligna praecisa de vite; nec ad revocandas oves, nec rursus ad inserenda ligna minus idoneus est Deus, quia ille summus pastor, ille verus agricola, in: Migne PL 38, Sp. 281; S. Leo I papa magnus, Sermonum Synopsis, cap. 2: Fecunditatem segetum, fluenta vitium, partus arborum, ubertas imitetur animorum; quod dedit terra, dent corda, ut possimus dicere cum propheta: „Terra nostra dedit fructum suum“ (Ps. 61,6). Deus namque verus et summus agricola non solum corporalium, sed etiam spiritualium auctor est fructuum, et utraque semina, utraque plantaria duplici novit exercere cultura, dans agris profectus germinum, dans animis incrementa virtutum, quae sicut ab una providentia sumpsere principium, ita ad unius operis vocant effectum, in: Migne PL 54, Sp. 189.

2 Vgl. Wareham 2.1.

3 Die Apostel sind Leuchten am Himmel, vgl. ‚Commune apostolorum‘, Hymnus zur Vesper und zu den Laudes ‚Exultet caelum laudibus‘: […] vos saecli iusti iudices, et vera mundi lumina […]; Hymnus zur Matutin ‚Aeterna Christi munera‘: […] caelestis aulae milites, et vera mundi lumina […].

4 Bezogen auf die Nachwahl des Apostels Matthias an Stelle von Judas, Act 1,26.

5 Der Termin ist der 25. Februar (weil das Jahr 1488 ein Schaltjahr – bissextilis – war. Das Fest des hl. Matthias liegt am Tag sexta ante kalendas Martii. Wie aus der Klosterchronik (s. Die Chronik, hg. von Stenzig (2019), S. 74-75 und aus Brief 233 (Lage 17, fol. 3v-4v) hervorgeht, sollte die Profess letztlich dann aber erst am Fest des hl. Benedikt, dem 21. März 1488, stattfinden. Propst Nikolaus Graurock hatte sie verlegt, wie die Lüner Nonnen in Brief 232 (Lage 17, fol. 2v-3v) nach Ebstorf berichten.

6 Bezogen auf die Arbeiter im Weinberg, Mt 20,12.

7 Das Kloster Lüne war 1481 durch den Ebstorfer Propst Matthias von dem Knesebeck der Bursfelder Reform angeschlossen worden. Offensichtlich war die Profess, von der hier die Rede ist, überhaupt die erste in Lüne entsprechend der Bursfelder Observanz, zumindest hört es sich so an, als ob die Nonnen schon lange darauf warten, ihre Gelübde ablegen zu können. Wie aus dem Statutenbuch des Klosters Lüne (Lüne Hs. 14, fol. 22r-29v) hervorgeht, hatte man dazu die Professformel für die männlichen Religiosen aus dem Bursfelder ‚Collectarius‘ übernommen.

8 Gemeint sind die Dialoge Gregors.

9 Der Leiteraufstieg war ein beliebtes Bild in den Lüneburger Klöstern: Vgl. DI 76, Lüneburger Klöster, Nr. 62 (Sabine Wehking), in: www.inschriften.net, urn:nbn:de:0238-di076g013k0006205, das Wichmannsburger Antependium, M: Hec est scala peccatorum per quam Christus rex. Als Erfinder der ‚heiligen Leiter‘ vgl. Johannes Climacus, ‚Scala paradisi‘, Migne PG 88.

10 Ps 110,10, auch als Responsorium zur Matutin am Fest des hl. Benedikt: Initium sapientiae timor Domini, intellectus bonus omnibus facientibus eum, laudatio eius manet in saeculum saeculi.

11 Ecl 7,19: Bonum est te sustentare justum: sed et ab illo ne subtrahas manum tuam; quia qui timet Deum nihil negligit.

12 Ps 118,32.

13 Phil 4,13.

14 Remigius Florentinus, De bono communi, hg. von Panella (1985) (cap. 17), S. 154-155: Et Bernardus dicit: „Labor meus vix est unius hore, et si amplius est pre amore non sentio“; et Augustinus in libro De sancta viduitate: „In eo quod amatur aut non laboratur aut labor ipse arnatur.“

15 Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos, SL 39, psalmus 67, par. 18: quidquid enim difficile est in praecepto, leue est amanti; Cicero, Orator 10.33: Magnum opus omnino et arduum, Brute, conamur; sed nihil difficile amanti puto; Bernardus Claraevallensis, Sermones in ramis palmarum: quoniam amanti nihil difficle est. Augustinus zugeschrieben.

16 S. Augustinus Hipponensis, Sermo 70 (in Mt. 11,28-30), cap. 3: Omnia enim saeva et immania, prorsus facilia et prope nulla efficit amor, in: Migne PL 38, Sp. 444.

17 Vgl. 1.Cor 13,4-7.

18 S. Gregorius I papa magnus, Homilia 32 (in Luc. 9,23-27): Qui vult post me venire, abneget semetipsum. Ibi dicitur ut abnegemus nostra, hic dicitur ut abnegemus nos. Et fortasse laboriosum non est homini relinquere sua, sed valde laboriosum est relinquere semetipsum. Minus quippe est abnegare quod habet, valde autem multum est abnegare quod est, in: Migne PL 76, S. 1233), zitiert in: Commentarius in Regulam Benedicti: Quod autem non obedientiam simpliciter, sed obedientiae laborem dicit, declarat non adeo facilem, sed multum laboriosam rem esse obedientiam, quod confirmat S. Gregorius papa Homilia XXXII in Evangelium haec scribens: „Fortasse non est laboriosum relinquere sua, sed valde laboriosum est relinquere semetipsum, minus quippe est abnegare quod habet, valde autem multum abnegare quod est“, in: Migne PL 66, Sp. 221.

19 Regula Benedicti, Cap. VII: De humilitate, Quartus humilitatis gradus.

20 Ps 43,22.

21 Regula Benedicti, Cap. LXXIII. Die Benediktsregel richtet sich an Mönche und wird von weiblichen Gemeinschaften häufig unkommentiert als (in der Ausführung anzupassende) Grundlage ihres Lebens akzeptiert. Auch in den Lüner Brieftexten finden sich selten so explizite Reflexionen wie hier: Imbecillitate proprii sexus ad culmen perfectionis minime pervenire possumus „[…] doch können auch wir durch die getreuliche Einhaltung der Regel zur himmlischen Herrlichkeit gelangen.“

22 1.Cor 2,9.

23 1.Cor 13,12.

24 Is 52,8.

25 Lc 12,37.

26 ‚Exsurge, quare obdormis, Domine‘ ist der Introitus von Sexagesima.

27 10. Februar 1488.

XML: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/texts/Brief222-L_tei-transcript.xml
XSLT: http://diglib.hab.de/edoc/ed000248/scripts/tei-transcript.xsl