de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung der Handschrift Lübeck, Stadtbibliothek, Ms. theol. lat. 2° 91
Die mittelalterlichen Handschriften der Stadtbibliothek Lübeck, beschrieben von Kerstin Schnabel (in Bearbeitung)
Gefördert durch die Deutsche Forschungsgemeinschaft im Rahmen des Programms Erschließung und Digitalisierung handschriftlicher und gedruckter Überlieferung

Prophetae maiores et minores

Papier — 174 Bl. — 29 × 21 cm — Lübeck — um 1450

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, mit einkonturiger Stange und Stern: WZIS DE5025-tl91_1 (Variante von WZIS DE8310-Mc137_186, um 1440/1447), WZIS DE5025-tl91_3 (Variante von WZIS DE1185-S719_293, 1440/1450, und WZIS DE2730-PO-76956, 1448), WZIS DE5025-tl91_30 (identisch mit WZIS DE2910-PO-76954, 1447), WZIS DE5025-tl91_52 (Variante von WZIS AT8100-PO-76992, 1447). Lagen: IX–3 (15). 12 VI (159). VI+3 (174). Bleistiftfoliierung 1–174 (20. Jh.). Schriftraum: 21 × 15 cm. 38–44 Zeilen. Zwei Spalten. Von einer Hand in Bastarda geschrieben, die auch Ms. theol. lat. 2° 114 schrieb. Seitenüberschriften. Kapitelzählung in Rot. Gliederungselemente am Rand, z. T. Textwiederholungen. Rote Initialen über sieben bis acht Zeilen. Rote Lombarden über zwei Zeilen. Rubriken in schwarzer Tinte und rot unterstrichen sowie in roter Tinte. Rubriziert.

Spätgotischer Holzdeckeleinband mit rotem Lederüberzug, abgerieben, zerkratzt und fleckig. Leder am Rücken teilweise fehlend, am oberen Rand des VD abgeschabt. Streicheisenlinien. Einzelstempel der Werkstatt "##" (EBDB ##): Stern, sechsstrahlig: EBDB s##. Lilie: EBDB s##. Auf dem VD ein Papierschild aus russischer Zeit, 4 × 5,3 cm, mit Inventarnummern 91669 mit braunem Buntstift, durchgestrichen und ersetzt durch 22996 mit Bleistift. Supralibros der Stadtbibliothek Lübeck aus dem 17. Jh. mit überlagertem Schwert und Rad. Eck- und Kantenbeschläge. Am unteren Rand des HD mehrere Löcher von einer Kettenbefestigung. Zwei Hakenschließen mit Fensterlagern nordelbischen Typs mit seitlichen Öffnung an Lager und Hakenbasis sowie Einkerbungen, oben eine intakte Schließe, unten fehlen Riemen und Haken, Gegenbleche vorhanden. Vier Doppelbünde, oberes Kapitale fehlend, unten mit Lederband umnäht. Auf dem Buchrücken ein Papierschild mit den Maßen 4 × 4 cm, Aufschrift 61. Prophetae maiores et minores versio vetus latin. Chart. Darunter ein Signaturschild aus Papier mit den Maßen 2 × 3 cm, Aufschrift Ms. theol. lat. 91 in schwarzer Tinte (20. Jh.). Blattweiser aus Pergament auf Bl. 4, 36, 76, 79, 84, 121, 137, 142, 144, 149, 153, 154, 156, 157, 159, 160, 167, 169. Die oberen beiden Bundfelder ohne Lederbezug. Der unterer Schließenhaken liegt der Umverpackung der Hs. bei.

Beiliegender Zettel foliiert mit 90a zwischen Bl. 90 und 91, 7 × 4,3 cm. Beschnitten. Schriftraum ca. 1 cm am oberen Blattrand. Recto … hostibus dignare ope [tua] conservare et fac Christo conregnare … Verso Dixit paralitico confide fili remittuntur tibi peccata tua [Mt 9,2].

Herkunft: Die Handschrift entstand in der Mitte des 15. Jahrhunderts. Die Hand schrieb auch Ms. theol. lat. 2° 114. Beide Codices wurden in einer bisher unbekannten Einbandwerkstatt gebunden. — Der Band gehörte zur Bibliothek von St. Jacobi. Im Katalog des Johannes Kirchmann, Zugangsbuch der Stadtbibliothek Lübeck bis 1641 (Ms. Lub. 2° 682), 50v Nr. 109 unter dem Titel Prophetae maiores et minores. M. S. verzeichnet. — Von dort kam die Handschrift zur Zeit der Gründung um 1620 in die Stadtbibliothek. 1944 wurde sie kriegsbedingt in ein Salzbergwerk bei Bernburg/Saale ausgelagert und nach Kriegsende in die UdSSR nach Leningrad transportiert. Für die spätere Verwahrung im Russischen Staatlichen Archiv Alter Akten in Moskau spricht das auf den VD geklebte Papierschild mit den Inventarnummern. Beiliegend ein Dokumentenbestellschein des Archivs vom 27.01.1988. Seit 1990 zurück in Lübeck. Altsignaturen auf dem VS S\S V S3 und 115 (mit Bleistift). Ovaler Stempel der Stadtbibliothek auf Fol. 1r.

Weber Catalogus, 231. — Schweitzer Bestände, 272.

1ra–174vb Prophetae maiores et minores.
(VS) Registrum. Presens volumen continet XV sexternos et valet V marcas cum III solidis. Durchgestrichen. ›Registrum et quanta cappittula [!]‹. Isaias C. LXVI … — … Malachias C. III.
(1ra–3va) Prologi in Is. (1ra) ›Incipit in Ysayam prologus prophetam‹. Ysayas in Iherusalem nobili genere natus ibi prophetavit … Stegmüller RB 480. (1ra–vb) Isidorus Hispalensis. (1ra–b) ›Item alius‹. Isayas propheta interpretatur salus domini. Hic postquam de altari missus calculus … (1rb–vb) ›Item alius‹. Isayas filius Amos non illius prophete … Stegmüller RB 5198, 5199. (1vb–3va) Hieronymus. (1vb–3ra) ›Item‹. Expletis longo vix tempore … Stegmüller RB 478. (3ra–va) ›Item alius sequitur prologus. Alius prologus‹. Nemo cum prophetis versibus viderit esse descriptos … — … de falsitate scripturarum ecclesiis eius diutius insultarent etc. ›Ceteros prologos in locis suis non positos invenies in fine huius‹. Stegmüller RB 482. – 3vb leer.
(4r–36rb) Is. ›Isaias‹.
(36rb–37vb) Hieronymus: Prologus in Ier. ›Sequitur prologus Ieremie. Prologus in Ieremiam‹. Ieremias propheta cui hic prologus scribitur … Stegmüller RB 487.
(37vb–76rb) Ier. ›Incipit Ieremias‹.
(76rb–79vb) Lm.
(79vb) Hieronymus: Prologus in Ba. ›Sequitur prologus libri Baruch‹. Liber iste qui in Baruch nomine prenotatur … Stegmüller RB 491.
(79vb–84vb) Ba.
(84vb–85ra) Hieronymus: Prologus in Ez. ›Incipit prologus Ezechiel. Prologus‹. Ezechiel propheta cum Ioachim rege Iuda … Stegmüller RB 492.
(85ra–121va) Ez.
(121va–137rb) Dn.
(137rb–142va) Os. ›Osee‹.
(142vb–144vb) Ioel. ›Sequitur Iohel‹.
(144vb–148vb) Am. ›Sequitur Amos‹.
(148vb–149rb) Prologi in Abd. (148vb–149ra) ›Incipit prologus Abdiam‹. Iacob patriarcha fratrem habuit Esau … — … regnum dei in populo Israel significant. (149ra–b) Hebrei hunc dicunt esse … — … Abdias servus domini in nostro sonat eloquio. (149rb) Abdias qui interpretatur seruuss dei pertonat contra Edom … — … hasta percussit spirituali. Die Prologe zu einem fortlaufenden Text zusammengefasst. Stegmüller RB 519, 517, 516.
(149rb–150ra) Abd.
(150ra–153ra) Mi. ›Sequitur Micheas‹.
(153ra–154va) Na. ›Sequitur Naum‹.
(154va–156rb) Hab. ›Sequitur abbacic propheta‹.
(156rb–157va) Ion. ›Incipit liber Ione‹.
(157vb–159rb) So. ›Sophonias‹.
(159rb–160rb) Agg. ›Sequitur Aggeus‹.
(160va–166va) Za. ›Sequitur Zacharias‹.
(166vb–168va) Mal. ›Malachias‹.
(168vb–169rb) Hieronymus: Prologus in Ier. ›Incipit prologus in Jeremiam‹. Iheremias propheta cui hic prologus scribitur … Stegmüller RB 487.
(169ra–vb) Hieronymus: Prologus in Dn. ›Incipit prologus in Danielem‹. Danielem prophetam iuxta LXX interpretes domini … Stegmüller RB 494.
(170ra) Hieronymus: Prologus in Os. ›Incipit prologus in Osee‹. Non idem ordo est … Stegmüller RB 500.
(170ra–vb) Prologi in Ioel. (170ra–b) ›Incipit prologus in Johel‹. Sancuts Iohel apud Hebreos post Osee ponitur … (170va) Hieronymus. ›Item alius‹. Iohel Phatuel filius describit terram XII tribuum … (170vb) Isidorus Hispalensis. ›Item alius. Prologus alius‹. Ioel de tribu Ruben … Stegmüller RB 511, 510, 509.
(170vb–171ra) Prologi in Am. ›Prologus in Amos‹. (170vb) ›Incipit prologus in Amos‹. Amos pastor et rusticus … (170vb–171ra) ›Item alius‹. Oziam rex cum dei religionem sollicite emularetur … Stegmüller RB 512, 515.
(171ra–va) Prologi in Ion. ›Prologus in Ionam‹. (171ra) ›Incipit prologus in Ionam‹. Ionas columba pulcherrima naufragio suo passionem domini prefigurans … (171ra–va) ›Item alius prologus in Ionam beati Ieronomi‹. Sanctum Ionam Hebrei affirmant filium mulieris vidue … Stegmüller RB 522, 524.
(171va) Prologus in Mi. ›Incipit prologus in Micheam‹. Michaeas de Morasti coheres Christi … Stegmüller RB 525.
(171va–172ra) Prologi in Na. ›Prologus‹. (171va) ›Incipit prologus in Naum‹. Naum consolator orbis interpretatur … (171va–172ra) ›Item alius. Alius prologus‹. Naum prophetam ante adventum regis Assyriorum … Stegmüller RB 527, 528.
(172ra–va) Prologi in Hab. (172ra) ›Incipit prologus in Abacuk prophetam‹. Abacuk luctator fortissimus et rigidus stat super custodiam suam … (172ra–va) ›Item alius‹. Abacuk propheta amplexans … Stegmüller RB 529, 530.
(172va–173ra) Prologi in So. (172va) ›Incipit prologus in Sophoniam‹. Sophonias speculator et arcanorum dei cognitor audit clamorem … (172va–173ra) ›Item alius‹. Tradunt Hebrei cuiuscumque prophete pater aut avus ponatur in titulo … Stegmüller RB 532, 534.
(173ra–va) Prologi in Agg. (173ra) ›Incipit prologus in Aggeum‹. Aggeus festivus et letus qui seminavit in lacrimis ut in gaudio meteret … (173ra–va) ›Item alius‹. Iheremias propheta ob causam periurii Sedeciae regis … Stegmüller RB 535, 538.
(173va–174rb) Prologi in Za. (173va–b) ›Incipit prologus in Sachariam prophetam beati Ieronimi presbiteri‹. Zacharias domini memor multiplex in prophetia Ihesum … (173vb–174rb) ›Item alius‹. In anno secundo Darii regis Medorum Aggeum et Zachariam prophetasse … Stegmüller RB 540, 539.
(174rb–vb) Prologi in Mal. ›Prologus‹. (174rb) ›Incipit prologus in Malachiam‹. Malachias latine interpretatur angelus domini … (174rb) ›Item prologus‹. Malachias in fine omnium prophetarum de abiectione Israel et vocatione gentium … (174rb–174vb) ›Item alius‹. Deus per Moysen populo Israel praeceperat … — … alienos coluerunt significat. ›Expliciunt prologi XII prophetarum‹. Stegmüller RB 545, 544, 543.


Abgekürzt zitierte Literatur

EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Schweitzer Bestände R. Schweitzer, Die alten und wertvollen Bestände der Stadtbibliothek. Entstehung der Sammlung. Geschichte der Auslagerung. Bedeutung der Rückkehr, in: Der Wagen 1992, 73–105 und 269–278
Stegmüller RB F. Stegmüller, Repertorium biblicum medii aevi, Bd. 1–11, Madrid 1950–1980
Weber Catalogus F. Weber, Catalogus codicum manuscriptorum theologicorum latinorum necnon philosophicorum quos asservat bibliotheca urbica Lubicensis, Lübeck 1934–1936 (Manuscript)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften in der Stadtbibliothek Lübeck.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel (Nutzungshinweise)