de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Handschrift Wolfenbüttel, NLA WO, VII B Hs, Nr. 206 (Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.)
Helmar Härtel, in: Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.

Breviarium

Pergament — 198 Bl. — 29,5 × 21 cm — Braunschweig, St. Blasius — 12. Jh. / 13. Jh.

Lagen: IV-2 (6). 8 IV (70). IV+2 (80). IV-2 (86). IV (94). III+2 (102). 6 IV (149). III-1 (154). IV+1 (163). IV-3 (168). VII-4 (178). V-1 (187). V (197). 1Bl (62). Reklamanten: XI (6v), XII (14v), XIII (22v), XIV (30v), XV (38v), XVI (46v), XVII (54v), XVIII (62v), XIX (70v), XIX (70v), XX (80v), XXIIII (102v), XXV (118v), XXVI (125v), XXVII (133v), XXVIII (141v), XXVIIII (149v), XXX (154v), XXXI (163v). Reklamanten auf 86v und 94v fehlen. Nach 119 folgt 119a. Schriftraum: 22,5 × 16,5 cm, zweispaltig, in der Regel 28 tintenliniierte Zeilen, auf Bl. 87r–99vb nur 27 Zeilen. Ab 87r andere Schreiberhand, ab 98vb wiederum Handwechsel. Carolino-Gothica, 87ra–98va u. 177ra–198vb Textualis Gothica formata. Frühgotische Häkchenneumen mit schwachem diastematischen Verlauf (Sievers). Rubriziert. Rote Überschriften, rote Lombarden.

Leder auf Holzdeckel, an den Kanten durch Bronzebeschläge verstärkt. Zwei breite bronzebeschlagene Lederschließen. Schonernägel entfernt. Liber catenatus.

Fragment: VD, HD. 13. Jh. 14. Jh. Pergament. 2 Bl. 29,5 × 21 cm. Schriftraum: 24 × 17 cm. Textualis. Je 10 fünflinige Notensysteme, f-Linie rot, c-Linie gelb. Neumen. Rubriziert, am Beginn der einzelnen Texte rote Lombarden oder vergrößerte Satzmajuskeln. Je ein Bl., kopfständig eingeklebt. Antiphonale. VD: Antiphonen, Hymnen und Invitatorium zum Fest Omnium sanctorum. (CAO 2930, 4768, 2927, 8333, 4063, 1146, 3965, 3766, 1283). HD: Antiphonen zum Michaelsfest. Laudes. (CAO 2465 oder 2440, 1474, 1399, 1398, 3215, 2843, 5029).

Henrici Handschriftenarchiv, 414–426. — Sievers, 21. — Härting, 9, 153f. — Haucap-Nass, 223 Nr. 116. — Lipphardt Osterfeiern 6, 473 Nr. 217. — Haas, 61. — Müller Bernward-Psalter, 68, 72f, 88.

1ra– Brevier. Pars aestivalis (Ostern – Dom. prima post octavam pent.). Text setzt ein Feria 6 in Parasceve: [Terra enim sæpe venientem super se bibens imbrem, et generans herbam] oportunam illis a quibus colitur [Hebr. 6, 7]. Lectio IX: Cupimus autem unumquemque nostrum ostentare eandem sollicitudinem … [Hebr. 6, 11]. Responsorium: Agnus dei Christus immolatus est pro salute mundi … (1rb) Responsorium: Sicut ovis ad occisionem ductus … Versus: In pace factus est.Laudes. Antiphona‹. O mors ero mors tua …Antiphona‹. Plangent eum quasi unigenitum …Antiphona‹. Attendite universi populi et videte dolorem meum.Antiphona‹. O vos omnes qui transitis per viam …In evangelio. antiphona‹. Mulieres sedentes ad monumentum lamentabantur flentes dominum. (1va) ›In vigilia pasche ad vesperas. Antiphona in ewangelio‹. Aevia. Aevia. aevia. Laudate animum. Vespere autem sabbati que lucescit in prima sabbati venit Maria Magdalena et altera Maria videre sepulchrum …Antiphona‹. Ego sum qui sum et consilium meum non est cum impiis sed in in lege domini …Marcum‹. In illis. Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata, ut venientes ungerent Ihesum …Omilia beati Gregorii pape‹. Dat loquendi ausum dominice resurrectionis tanta sollempnitas … (1vb) ›Responsorium‹ : Angelus domini descendit …Versus‹. Angelus domini locutus …Lectio II‹. Sed res gesta … Responsorium : Angelus domini … (2ra) ›Lectio III‹. Notandum vero nobis … (2rb) Responsorium : Dum transisset sabbatum Maria Magdalena …Visitatio sepulchri‹. Quem queritis in sepulchro O Christicole. Mulier: Ihesum Nazarenum crucifixum o celicole. Angelus: Non est hic … — … Surrexit dominus de sepulchro qui pro nobis pependit in ligno aeuia. Te deum laudamus. Ähnliche Texte in VII B Hs 203 u. VII B Hs 218. Druck: Sievers, 21; Lipphardt Osterfeiern 2, 276 Nr. 217. Emil Henrici, Braunschweigs Landeshauptarchiv als Bibliothek, in: Zentralblatt für Bibliothekswesen 26 (1909), 541–547, bes. 544f. Härting, 153f. Zu den Osterfeiern vgl. 2VL 6, Sp. 92–94. Folgt ›In laudibus‹. … (2va) ›Ad vesperas‹. … ›Feria secunda‹. … (3rb) ›Ad vesperas‹. … ›Feria tertia‹. … (5vb) ›Dominica prima post pascha‹. … (18ra) ›In rogationibus‹. … (27vb) ›De sancta trinitate‹. … (48vb) ›Hic adiunges tria responsoria de sequenti hystoria. Si in dominica nocturnam dici contigerit‹. … (54rb) ›Per ebdomadam‹. (57vb) ›Liber Ezechielis legendus est usque ad adventum‹. …

63va– (63va). ›Incipit ordo omeliarum per estatem. Dominica prima post pentecosten‹ … — … › Dominica XXIIIIa‹. (73rb).

73vb– De sanctis. ›Incipit ordo de sanctis post pascha. De sancto Tyburcio et Valenciano [14.4.]….‹ … (77ra) ›Godehardi episcopi‹. … (77vb) ›Cantianorum‹. … (78v) unten ›Quere omeliam de vigilia post historiam‹. … (82ra) ›In vigilia apostolorum Petri et Pauli. Secundum Iohannem[29.6.] . … (85ra) ›De sancto Paulo‹. [Älterer Teil bricht ab].

87ra–98va [Einschub ohne Noten, jüngere Hand]. (87rb) ›Historia de visitacione Marie‹. [Juli 2]. (91vb) ›Per ebdomadam lectio‹. … (92va) ›Per ebdomadam‹. … (94rb) ›In translatione sancti Thome‹. [Juli 7]. … (94va) ›In translatione sancti Blasii antiphona‹. … (96ra) ›De sancto Iacobo‹. … [Juli 25]. ›De sancto Stephano secundum Matheum‹. [August 16]. … (96va) ›De sancto Ciriaco‹. [August 8]. … (97va) ›De sancto Michaele‹. … (97vb) ›De sancta Katherina antiphona‹. [Nov. 25]. … (98ra) ›Philippi et Iacobi‹. [Mai 1].

98vb–100v (98vb) [Nachtrag:]Sequuntur suffragia. De sancta cruce‹. … (99rb) ›De omnibus sanctis suffragia‹. Sapienciam sanctorum …Sequuntur collecta primo de sancta cruce‹. … (99va) ›De beata virgo‹ … ›de sancto Iohanne‹ … ›De sancto Blasio‹ … (99vb) ›de sancto Thoma‹ … ›de omnibus sanctis‹. … – 100 leer.

101ra–136ra [Fortsetzung älterer Teil:] De sanctis. Juli 29–Nov. 25. Text radiert bis 101rb [Wieder mit Noten:]In octava apostolorum‹. … (101vb) ›Septem fratrum‹ … (102va) ›Marie Magdalene‹. … (104vb) ›De sancto Iacobo‹. … (105va) ›Vincula Petri‹. … (106ra) ›Inventio Stephani‹ … — … (125rb) ›Symonis et Jude‹ … (126rb) ›De omnibus sanctis‹ … (128va) ›De sancto Martino episcopo‹. … (134ra) ›De sancta Katerina‹. …

136ra– Commune sanctorum. ›De apostolis historia‹ … — … ›In dedicatione‹. (148ra).

151ra– Hymni. (151ra) Text setzt ein:-collaudent eum/seculorum seculis./Tibi Christe sit cum patre /agyoque spiritu /ymnus melos laus perennis/ … — … eternaliter seculorum seculis. = Corde natus AH 50 Nr. 26, letzte Zeile von Vers 6. ›In epyphania domini‹. Hostis Herodes impie Christum venire. AH 23 Nr. 340. ›Sabbato ad vesperas‹. Deus creator omnium polique rector. AH 50 Nr. 7. (151rb) ›Ad completorium‹. Ihesu redemptor seculi verbum patris altissimi lux lucis … AH 51 Nr. 45. (151va) ›Ad laudes‹. Nocte surgentes vigilemus. AH 51 Nr. 24. ›Ad primam‹. Iam lucis orto sidere … AH 51 Nr. 41. (151vb) ›Ad tertiam‹. Nunc sancte nobis spiritus … AH 50 Nr. 18. ›Ad sextam‹. Rector potens verax … AH 50 Nr. 19. ›Ad nonam‹. Rerum deus tenax … AH 50 Nr. 20. (152ra) ›Dominica die‹. Lucis creator optime. AH 51 Nr. 34. ›Feria secunda‹. Immense celi conditor. AH 51 Nr. 35. (152rb) ›Feria tercia‹. Telluris ingens conditor. AH 51 Nr. 36. ›Feria IIIIa‹. Celi deus sanctissime. AH 51 Nr. 37. (152va) ›Feria quinta ymnus‹. Magne deus potentie. AH 51 Nr. 38. ›Feria VIa‹. Plasmator hominis deus. AH 51 Nr. 39. (152vb) ›Dominica in XL‹. Ex more docti mystico. AH 51 Nr. 55. (153ra) ›In Pascha ymnus‹. Vita sanctorum deus anglorum [!] AH 51 Nr. 85. (153rb) ›Ad completorium‹. Ad cenam agni providi et stolis albis. AH 27 Nr. 36. (153va) ›In ascensione‹. Festum nunc celebre magnaque gaudia. AH 50 Nr. 143. (153vb) ›Ad completorium‹. Ihesu nostra redemptio amor et desiderium. AH 51 Nr. 89 (Vers 1–4, 6). ›In pentecoste‹. Veni creator spiritus mentes. AH 50 Nr. 144. (154ra) ›De trinitate‹. O lux beata trinitas et principalis. AH 51 Nr. 40. ›Ad completorium‹. Te lucis ante terminum rerum creator … AH 51. Nr. 44. (154rb) ›Ad laudes ymnus‹. Ecce iam noctis tenuatur umbra … AH 51 Nr. 31. ›In purificatione‹. Quod chorus natum venerandus olim spiritu sancto. AH 50 Nr. 155. (154va) ›Ad completorium ymnus‹. Fit porta Christi pervia … AH 27 Nr. 82.II Str. 4–6 und 15. ›In annunciatione‹. Ave maris stella dei mater alma atque semper virgo … AH 2 Nr. 29. (154vb) ›De sancto cruce ymnus‹. Salve crux sancta salve mundi gloria. AH 50 Nr. 223. (155ra) ›Iohannis baptiste‹. Ut queant laxis resonare fibris mira gestorum. AH 50 Nr. 96. (155va) ›Petri et Pauli ymnus‹. Aurea luce et decore roseo lux lucis omne perfudisti. AH 51 Nr. 188. (155vb) ›Marie Magdalene‹. Ihesu Christe auctor vite … AH 51 Nr. 174. ›In assumptione‹. Quem terra pontus ethera. AH 50 Nr. 72. (156ra) ›In nativitate sancte Marie‹. Gaude visceribus mater in intimis felix ecclesia. AH 51 Nr. 125. (156rb) ›Michahelis ymnus‹. Tibi Christe splendor pacis vita ac virtus cordium. AH 50 Nr. 156. (156va) ›De omnibus sanctis‹. Ihesu salvator seculi redemptis … AH 51 Nr. 130. (156vb) ›De sancta Katherina‹. Christe salvator omnium victorum spes et premium … Milchsack Nr. 25. (157ra) ›De apostolis ymnus‹. Exultet celum laudibus resultet. AH 51 Nr. 108. ›De pluribus martiribus‹. Rex gloriose martirium corona confitentium AH 51 Nr. 112. (157rb) ›De uno martire‹. Deus tuorum militum sors. AH 51 Nr. 114a. ›De confessoribus‹. Iste confessor domini sacratus festa plebs. AH 51 Nr. 118. (157va) ›De virgine‹. Ihesu corona virginum quem mater illa concepit … AH 50 Nr. 21. ›In dedicatione ecclesie‹. Urbs beata Iherusalem dicta pacis visio … bricht ab: … unicumque cum favore- AH 51 Nr. 102.

158ra– Collectae et capitula. Setzt ein: predicat. Hoc in templo summe deus …Secundum Matheum‹. In illo tempore Respondens Ihesus dixit Confiteor tibi domine …Omelia beati Augustini‹. Sanctum ewangelium cum legeretur audivimus exultasse dominum … — … (158rb) humilis corde. [Confessionum liber septimus … abscondisti enim haec a sapientibus et revelasti ea parvulis, ut venirent ad eum laborantes et onerati et reficeret eos, quoniam mitis est et humilis corde]In vigilia pasce‹. Deus qui hanc sacratissimam noctem gloria dominice resurrectionis illustras conserva in nova familie tue progenie adoptionis spiritum quem dedisti ut mente et corpore renovati puram tibi exhibeant servitutem. Corpus orationum 1651 (CC SL 160A, 344f.) — … (163vb) ›Dominica XXa IIIIa‹ (163vb) ›Ordo collectarum de sanctis. In vigilia Andree capitulum‹ … (171rb) ›In vigilia unius apostolis‹ … — … (172vb) ›In dedicatione‹. … ›In dedicatione altaris‹. …

173r–175v Hildesheimer Kalendar. Epiphanii ep., rot 21.1.; s. Godehardi ep., rot 4.5.; Deposicio Godehardi ep., rot 5.5.; Cantianorum, rot 31.5.; Cosme et Damiani, rot 27.9.; Justi, Arthemii et Honestae, schwarz 11.10.; Berenwardi ep., rot 20.11.; Cecilie virg., rot 22.11.; Adventus reliquiarum sanctae Mariae, schwarz 8.12.

176r– ›Preces maiores‹. Ego dixi domine miserere mei. Sana … (176v) Preces minores. (176v) [Nachtrag:] … ›Decem milium martirum super psalmos [antiphona]‹. Occurre cum tripudio et contentu leticie felix sanctorum concio … Vgl. AH 5 Nr. 27 (im Apparat).

177ra– (177ra) setzt ein: … gracia illuminans precordia… (177vb) Fidelis universitas … (179ra) ›Undecim milium militum‹. O quam pulchra virginum … AH 5 Nr. 87. (179rb) Deonoto fuit nata placens. AH 28 Nr 90. (186vb) ›Hystoria de corpore Christi super psalmos antiphona‹. Sacerdos in eternum Christus … (188ra) ›Ymnus de corpore Christi‹. Pange lingua gloriosi corporis … AH 50 Nr. 386. (188rb) ›Ad completorium ymnus‹. Verbum supernum prodiens nec patris linquens dexteram … AH 50 Nr. 388. … (188va) ›De corpore Christi‹. Transiturus de mundo ad patrem salvator noster dominus Ihesus Christus cum tempus passionis sue instaret in ultima cena cum discipulis suis pasca manducasset … — … Vgl. Urbanus VI papa: Bulla 'Transiturus de hoc mundo', 1264 August 11. Potthast Regesta 18999, hier nach Clem. 3.16.1, in: Friedberg 2, 1174–1177.

190vb– ›De corpore Christi per ebdomadas‹. Immensa divine largitatis beneficia exhibita populo christiano … Thomas de Aquino OP (?): Lectiones officii in festo corporis Christi (Ed.: C. Lambot, L'Office de la Fête-Dieu, in: Revue Bénédictine 54 [1942] 61–123, hier: 75–77). Hier Lektionen zur 1. und 2. Nokturn (Cerny 1967, 93 und Anm. 90). P. Browe, Textus antiqui de festo Corporis Christi (Opuscula et textus historiam ecclesiae eiusque vitam atque doctrinam illustrantia, Ser. liturgica 4). Münster 1934. P. M. Gy, L’office du Corpus Christi et s. Thomas d’Aquin. État d'une recherche. Revue de Philosophie et Théologie 64 (1980) 491–507. Officium corporis Christi «Sacerdos» authenticitate probabile. Textus a Cyrillo Lambot in "Revue Bénédictine" (1942) editos recognovit Enrique Alarcón ac instruxit (www.corpusthomisticum.org/pcx.html).

193va– (193va) ›De sancta Anna‹ … (197ra) ›Blasii‹ … ›Cathedra‹ … ›In die Mathie‹ … ›Philippi et Iacobi‹ … (197va) Thome … (197vb) Cyriaci … Elizabeth vidue … Bricht ab: ›Capitulum‹. Beatus vir qui inventus est sine macula et qui post aurum non abiit … thesauris pecunie- [Sir 31, 8–11]


Abgekürzt zitierte Literatur

AH Analecta hymnica medii aevi, hrsg. von G. M. Dreves und C. Blume, Bd. 1–55, Leipzig 1886–1922, Registerbd. 1–3, hrsg. von M. Lütolf, Bern u. a. 1978
CAO R.-J. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Bd. 1–6, Rom 1963–1979 (Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior 7–12)
CC SL Corpus Christianorum. Series Latina, Bd. 1–, Turnhout 1954–
Friedberg E. Friedberg, Corpus iuris canonici, 2 Bde., Leipzig 1879 und 1881
Haas I. Haas, Leben im Kollegiatstift St. Blasii in Braunschweig. Die liturgischen Stiftungen und ihre Bedeutung für Gottesdienst und Wirtschaft. Braunschweig 2011 (Braunschweiger Werkstücke 113 = Veröffentlichungen aus dem Stadtarchiv und der Stadtbibliothek 54)
Härting M. Härting, Der Meßgesang im Braunschweiger Domstift St. Blasii (Handschrift Niedersächsisches Staatsarchiv in Wolfenbüttel VII B Hs 175). Quellen und Studien zur niedersächsischen Choralgeschichte des dreizehnten und vierzehnten Jahrhunderts, Regensburg 1963 (Kölner Beiträge zur Musikforschung 28)
Haucap-Nass A. Haucap-Nass, Die Stiftsbibliothek von St. Blasius in Braunschweig. Ein Überblick mit einer Handliste der nachweisbaren Handschriften und Drucke aus dem Blasiusstift, in: Die Welfen und ihr Braunschweiger Hof im hohen Mittelalter, hrsg. von B. Schneidmüller, Wiesbaden 1995 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 7), 205–225
Henrici Handschriftenarchiv E. Henrici, Findbuch und Handschriftenbeschreibungen zu den Beständen Staatsarchiv Wolfenbüttel Hs IV, VI 5, 11, 13, VII B–D, 2 Bde. masch., Berlin 1906–1909 (Handschriftenarchiv der Berlin - Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften)
Lipphardt Osterfeiern W. Lipphardt, Lateinische Osterfeiern und Osterspiele, Bd. 1–9, Berlin, New York, 1975–1990 (Ausgaben deutscher Literatur des XV. bis XVIII. Jahrhunderts. Reihe Drama 5/1–9)
Milchsack G. Milchsack, Hymni et sequentiae cum compluribus aliis et latinis et gallicis necnon theotiscis carminibus …, Halle/S. 1886
Müller Bernward-Psalter M. E. Müller, Der Bernward-Psalter im Wandel der Zeiten. Eine Studie zu Ausstattung und Funktion, mit Beiträgen von A. Corbach, R. Fuchs und D. Oltrogge, Wiesbaden 2013 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 23)
Potthast Regesta Regesta pontificum Romanorum inde ab anno post Christum natum MCXCVIII ad annum MCCCIV, 2 Bde., hrsg. von A. Potthast, Berlin 1874 und 1875
Sievers H. Sievers, Die lateinischen liturgischen Osterspiele der Stiftskirche St. Blasien zu Braunschweig. Eine musikwiss. Untersuchung der liturgischen dramatischen Osterfeiern in Niedersachsen mit besonderer Berücksichtigung des lateinischen liturgischen Osterspieles Braunschweig IV, Wolfenbüttel u. a. 1936 (Veröffentlichungen der Niedersächsischen Musikgesellschaft 2)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.