de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Handschrift Wolfenbüttel, NLA WO, VII B Hs, Nr. 226 (Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.)
Helmar Härtel, in: Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.

Passionale. Gregorius I papa

Papier — 207 Bl. — 28,6 × 20,2 cm — Braunschweig — 1453 / 1454

Wasserzeichen: Mühlrad mit Kurbel: WZIS DE6300-PO-122903 (1446). Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber Stern: WZIS CH0780-PO-75857 (1452), DE4500-PO-75220 (1453), DE4620-PO-75023 (1451), DE4620-PO-75382 (1452), DE2730-PO-76834 (1451). Lagen: VI (11)!. 10 VI (129)!. VI-2 (138)!. 3 VI (172). IV-1 (179). VII (193). VI+2 (207). Ein Vorsatzblatt und zwei Nachsatzblätter mitfoliiert. Bei der Foliierung übersehene Blätter: 11a, 12a, 112a, 135a, 139a, 143a. Schriftraum: 23,2 × 15,8 cm, 41-44 Zeilen, zweispaltig. u.a. Johannes Plettenberg. Bastarda von mehreren Händen, Seitentitel. Rote Überschriften, rote Lombarden, rubriziert.

Mit hellem Leder bezogener Holzdeckeleinband aus der Werkstatt des Braunschweiger Buchbinders Tider Woltmann (EBDB w001450). Ausführliche Beschreibung des Einbandes bei Herbst Tider Woltmann, 19. HD vierstrahliger Stern aus Streicheisenlinien, in den vier inneren Winkeln des Sterns Blüte in Raute (Herbst Tider Woltmann, Tafel I Nr. 9). Auf dem VD der für Woltmann typische Dekor aus Streicheisenlinien und Blindstempeln. Im Rahmen um das Mittelfeld Abdrücke des Stempels Nr. 4, Rautenfelder des Mittelfelds. Einzelstempel: Wirbelfigur, Wirbelstern: EBDB s032824. Stern, fünfstrahlig: EBDB s008690. Rosette mit einem Blattkranz, siebenblättrig und mehr, Blätter kreisförmig: EBDB s008216. Lilie, Lilienkreuz: EBDB s002667.

Herkunft: Abschlußvermerk mit Kostenangabe 137ra: Anno domini M CCCC quinquagesimo quarto conceptionis Marie et dedi pro quolibet sexterno cum illuminatione rubricato viginti denarios Brunsvicenses novos et faciunt in papiro pro septem sexternis et inscriptura XII novos solidos et quinque Brunsvicenses. Completus in Brunswig. (Ähnliche Kostenangabe in Hannover, GWLB, Ms I 84a, 363v). 202v: Anno domini M CCC quinquagesimo tercio in profesto Corporis Christi per me Johannem Plettenbergh plebanum Tzellis. Bindevermerk 207r: Istum librum ligavit dominus Tidericus Woltmann anno etc 55to. — Als Besitz des Domstifts im Katalog von Paul Chemnitz vom Jahr 1602 erwähnt (Nentwig, Das ältere Buchwesen in Braunschweig, Leipzig 1901, 55, Abschnitt 9).

Herbst Tider Woltmann, 19f. — Kristeller 3, 738. — Haucap-Nass, 225 Nr. 135.

1r Urkunde für den Kanoniker an St. Blasius in Braunschweig Johannes Swulber (Döll, 217 u. 310), Magister, Dr. med., 1440 Nov. 21. Am Rechtsgeschäft beteiligt: Eylard von Rethen, für 1471 u. 1475 als Scholaster an St. Blasius nachgewiesen (Döll, 217). Text infolge Klebspuren nur schwer lesbar. Zu Swulber vgl. Herbst Tider Woltmann, 16f. – 1v leer.

2ra–10v Theodericus Arnevelde: Sermo de passione domini. Apprehendit Pilatus Ihesum et flagellavit eum [Io 19,1]. Ista verba sunt scripta in passione domini nostri Ihesu Christi secundum quod describit eam beatus Johannes ix capitulo et prout hodie legitur in huius diei officio. Unde secundum glosam interlinearem super verba assumpta Pilatus fecit per milites Ihesum flagellari … — … (10va) Ecce karissimi sic audistis passionem domini nostri Ihesu Christi secundum quod quattuor evangeliste eam scripserunt. Digne ergo et nos flere debemus ne passio eius in nobis perdatur. Amen. (9vb) [Einschub eines mnd. gereimten Gebets:] Here du hest mit der bitteren martere din/to broken de bende der sunde myn/des wil ick ane wederstreuen/ myk suluen dij to opper geuen/ vnde wil eren dinen namen / Nu vnde to allen tiden Amen. Sermo auch Gandersheim, Hs 256, 214rb–231rb (Schluß variiert); Hildesheim 2 Hs 721, 199vb. Zum Autor und seinen Schriften vgl. Meier Barfüßerschule, 97. Folgt: Nota. Maria stans infra crucem domini summum habuit gaudium et summam tristiciam. (10vb) animam non corpus. – 11–11a leer.

12ra–137ra Novum passionale, pars hiemalis. Texte aus Jacobus de Voragine: Legenda aurea und Predigten, darunter u. a.: ›De sancto Andrea‹. Ambulans Ihesus iuxta mare Galilee etc. Mt III[,18]. In hiis verbis describitur nobis vocatio istorum apostolorum facta a Christo … Schneyer 3, 439 Nr. 88 (Johannes Contractus). … (12vb) Venite post me faciam vos fieri etc. Mt III[,19]. In verbis istis duo possunt notari. Primo perfecti consilii persuasio … (*12va) Venite post me … [Mt 3,19]. Aliquis habens magna negocia eligit sibi servos ydoneos vtiles et fideles … (13ra) Relictis retibus et nam secuti sunt dominum [Mt 3,20]. Nota quidam sequitur carnem … (13va) Andreas et quidam alii discipuli tribus vicibus a domino sunt vocati … (14rb) Andreas interpretatur … … Textumstellungen nach Graesse LA, Kap. 2,2–13 … (14va) Vir fidelis multum laudabitur Prov XXXIII [28,20]. Ista verba possunt applicari beato Nycolao qui a populo fidelis appellatus … (15va) Beatus vir qui inventus fuit sine macula … [Sir 31,8]. Expone sic: beatus est ille … (16rb) Quasi oliva pullulans et quasi cypressus in altitudinem se extollens Eccli 50[,11]. In hiis verbis beatus Nicolaus commendatur a duobus, primo ab effectu miseracionis … ähnlich Schneyer 3, 440 Nr. 89 (Johannes Contractus) … (17rb) Nicolaus dicitur a nicos … Graesse LA, Kap. 3 Anfang … ›De conceptione beate Marie‹. Flores apparuerunt in terra nostra Can 2 [Ct 2,12]. Unde sciendum quod deus olim fecit … Vgl. Lüneburg, Ms. Theol. 4° 30, 9r (Theodoricus Arnevelde) … (18rb) Ergo quasi plantacio rose in Iericho eccl 24[,18]. Virgo Maria congrue se assimilat rose … (19ra) Deus in medio eius non commovebitur Ps [45,6]. Et possunt predicari de sancta Lucia … (19vb) Lucia dicitur a luce … Graesse LA Kap. 4 Anfang … *De sancto Thoma: Infer digitum tuum Io XX [,27]. In verbis istis duo possunt notari … (21ra) Thomas unus de XII Jho XX [Io 20,24]. Hic tria summatim notantur … (21vb) Thomas interpretatur abyssos … Graesse LA, Kap. 5 Anfang … Cibavit illum dominus pane vite et intellectus [Eccl 15,3]… Iste panis vite … (22vb) Johannes interpretatur gratia dei … Graesse LA, Kap. 9 … (27vb) ›De innocentibus‹. Innocentes dicti sunt triplici racione … Graesse LA, Kap. 10 … (28ra) ›De sancto Thoma Cantuariensi‹. Thomas interpretatur abissus [Io 20, 24] Graesse LA, Kap. 11 … ›De sancto Silvestro‹. Sylvester dicitur a syle … Graesse LA, Kap. 12 … (28rb) ›De tribus regibus‹. Ecce magi venerunt ab oriente [Mt 2,1]. Dicit glosa quod magi fuerunt de terra Persarum … (29rb) ›De sancto Anthonio‹. Quasi stella matutina in medio nebule eccl 49 [50,6]. Templum dei sanctum est quod est ecclesia in quo sanctus Anthonius … Schneyer 7, 282 Nr. 78 (Leipzig, Univ. 719) … (29vb) Anthonius dicitur ab ana … Graesse LA, Kap. 21 Anfang … (30ra) Sebestianus [!] dictus est … Graesse LA, Kap. 23 Anfang … ›De sancto Vincencio‹. Vincencius quasi vicia … Graesse LA, Kap. 25 Anfang … ›De conversione sancti Pauli‹. Quid est tibi mare quod fugisti … [Ps 113,5]. Hodie agitur veneranda festivitas conversionis … (31vb) ›De purificatione virginis Marie‹. Postquam impleti sunt dies purgacionis Marie Luce II[,22]. In evangelio hodierno tria tanguntur ad fidelium instructiones … Schneyer 7, 293 Nr. 32 (Sermones fratrum minorum). (32va) ›De eodem‹. Tulerunt Ihesum in Iherusalem etc. Luce II[, 22]. Nota triplicem oblacionem primo in templo … (33vb) ›De eodem sermo‹. Postquam impleti sunt dies ... Luce 2[,22]. Racionabile est ut … (35ra) Postquam impleti sunt … Luce II[,22]. In istis verbis duo tanguntur … (36va) ›De sancto Blasio‹. Blasius quia blandius … ähnlich Graesse LA, Kap. 38 … (37ra) ›De sancta Agatha‹. Achata dicitur … Graesse LA, Kap. 39 Anfang … ›De sancto Wedasto‹. Vedastus quasi vere dans …Graesse LA, Kap. 40 Anfang … ›De sancto Amando‹. Amandus dicitur … Graesse LA, Kap. 41 Anfang … (37rb) ›In cathedra sancti Petri‹. Constitui te hodie super gentes … [Jer 1,10]. Hodie agitur festum sancti Petri … (38rb) ›Nota de dignitate corone‹. Exaltatus sum humiliatus et conturbatus [Ps 87,16]. Illa verba potest dicere sanctus Petrus … (38va) Tu es Petrus … Mt XVI[,18]. Ista verba sunt Christi ad Petrum … Vgl. Schneyer 7, 293 Nr. 36 (Sermones fratrum minorum) … (39rb) ›Sequitur alius sermo de eodem‹. Quem dicunt homines esse filium hominis [Mt 16,13]… Hic duo notantur … (39vb) Quotcumque solveris super terram erit solutum etiam in celis [Mt 16,19] … Nota quod deus solvit peccata … (40vb–41ra) ›Sequitur de sancto Mathia‹. Inveni virum secundum cor meum [Act 13,22]. Qui faciet omnes voluntates meas? Expone sic: inveni virum nach der behegelicheit mynes herten ... In hiis verbis beatus Mathias commendatur a duobus … (42vb) Mathias hebrayce … Graesse LA, Kap. 45 Anfang … ›De sancto Gregorio‹. Cor suum tradidit ad vigilandum diluculo ad dominum qui fecit illum et in conspectu altissimi deprecabitur. Ecclesiasticus 39[,6]. Verbum illud convenienter exponitur de beato Gregorio … … (44ra) Gregorius dicitur a grex … Graesse LA, Kap. 46 Anfang … (44va) ›De annunciacione Viriginis Marie‹. Missus est angelus Gabriel [Lc 1,26]… Nota quod rex regum et dominus dominantium … (45va) Ave Maria gracia plena dominus tecum Luc 1[,28]. Hoc presens evangelium continet nostre salutis exordium … (47rb) Ecce tu pulchra es amica mea. Ecce tu pulchra oculi tui columbarum. Can 3° capitulo [Cant 1,14]. Pro commendacione felici annunciacionis beatissime dei genetricis … (48va) ›De eodem‹. Missus est Gabriel angelus [Lc 1,26] … Exposito evangelio … (50rb) Ecce concipies in utero et paries filium Luce 1°[,31]. Legimus quod beata virgo cum esset in templo … (51va) ›Dominica palmarum‹. Sumetis vobis spatulas palmarum et letabimini coram domino deo vestro Levitici 3 [23,40]. Istud verbum congruit hodierne festivitati … (55ra) ›In cena domini‹. Convenientibus vobis in unum iam non est dominica cena manducare [1 Cor 11,20]. Hec verba dicit beatus apostolus ad Corinthos … (56ra) ›In cena domini‹. Ante diem festum pasche sciens Ihesus quia eius hora venit ut transeat ex hoc mundo ad patrem Io XIII[,1]. Evangelium illud legitur in cena domini … (58rb) ›De cena domini‹. Vos vocatis me magister et domini Jo 13[,13]. In verbis istis duo tanguntur de Christo … (59rb) O vos omnes qui transitis per viam etc. Je. [Lam 1,12]. In his verbis invitat dominus omnes amicos suos ad compaciendum sibi de passione sua … (60rb) Respice in faciem Christi tui [Ps 83,10]. Consuetudo est ut quando pauperes et medici esurientes et nudi debiles et infirmi iuxta viam sedent … Vgl. Schneyer 1, 810 Nr. 228 u, 8, 576 Nr. 79 (Conradus de Waldhausen; vgl. auch München BSB, clm 2702). … (61vb) Tristis est anima mea usque ad mortem Math 26[,38]. Verba ista sunt Christi ad discipulos … (65rb) Recordare paupertatis mee et transgressionis absinthii et fellis mee hec sexta feria … Vgl. Uppsala, UB, C 27, 280r (Uppsala 1, 256 ) … (68vb) Quo abiit dilectus tuus a pulcherrima mulier et queremus eum tecum Cantic V°[,17] Verba ista possunt esse tocius ecclesie et presertim cuiuslibet hominis devote condolentis et compacientis penali miserie domini nostri Ihesu Christi … — … (93vb) vitam collocasti amen. (93vb) [Prol.] Dicto de festivitatibus que … Resurrectio Christi tercia die a passione ipsius facta est. Circa autem ipsam resurrexionem dominicam septem per ordinem sunt consideranda… Graesse LA, Kap. 54 … (96ra) Surrexit dominus vere et apparuit Petro. Quare nominatus sit Petrus pre ceteris apostolis non est sine causa … (97rb) Maria Magdalena et Maria Jacobi et Salome emerunt aromata etc. Marci XVI[,1]. Istud ewangelium legitur in die Pasche Est autem triplex … (99ra) Secundus dicitur quasi se condens id est se honestate morum componens … Graesse LA, Kap. 55 Anfang … (99vb) ›De sancta Maria Magdalena‹. Maria egyptiaca que peccatrix appellabatur XLVII annis in heremo artissimam vitam duxit … Graesse LA, Kap. 56 … (100va) Ambrosius dicitur a ambra que est species valde redolens … Graesse LA, Kap. 57 … (103ra) Georgius dicitur a geos quod est terra et orges quod est cole … Graesse LA, Kap. 58 … (105ra) ›De sancto Marcho‹. Marcus ewangelista leviticus genere et sacerdos Petri apostoli … Vgl. Graesse LA, Kap. 59 [, 265–267] … (106ra) Dignus est operarius mercede sua Luc IX [10,7] Nota quod quattuor sunt genera … (106va) ›De sancto Marcellino‹. Marcellinus annis novem et mensibus quatuor Romanam ecclesiam rexit hic iussu Dyocleciani … Graesse LA, Kap. 60 … (106vb) Vitalis quasi vivens talis que qualis vivebat exterius in opere talis erat intus in corde … Graesse LA, Kap. 61 … (107ra) ›De sancto Petro‹. Petrus interpretatur agnoscens vel … Graesse LA, Kap. 63 … (109ra) ›De sancto Philippo‹. Philippe qui videt me … [Io 14,9]. Hec verba loquebatur … Schneyer 9, 892 Nr. 87 (Cod. Guelf. 23.26 Aug. 4°) … (109va) ›De sancto Philippo ma‹. In domo patris mei mansiones multe sunt Io 14 [,2] Dominus pater fecit sicut nobilissimus imperator duas domos construxit … Schneyer 5, 418 (Siboto OP) … (110va) ›De sancto Philippo‹. Philippus dicitur os lampadis vel os manuum vel dicitur a phylos … Graesse LA, Kap. 65 … (111ra) Iacobus dicitur supplantator vel supplantans festinantem vel preparans … Graesse LA, Kap. 67 Anfang … (112a–112va) ›De sancta cruce‹. Michi autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Ihesu Christi ad Galat VI[,6]. Hec verba dixit beatus Paulus qui iam erat Christianus … Schneyer 9, 892 Nr. 90 (Cod. Guelf. 23.26 Aug. 4°) … (113ra) Vite lignum hiis qui apprehenderint eam … Prov 3[,18]. Ista sunt verba Salomonis et facit hic duo … (113rb) Invencio sancte crucis … — … coram dyabolo negare noluissent etc. Graesse LA, Kap. 68, 303–311 … (115va) Iohannes apostolus et ewangelista dum Ephesi … Graesse LA, Kap. 69 … (115vb) Letanie in anno bis fiunt … Graesse LA, Kap. 70 … (117ra) Petite et dabitur vobis [Mt 7,7] dies rogacionum quia nunc specialiter rogare debemus pro erroribus hereticis … (118rb) Multum enim valet deprecatio Jac 5[,16]. Circa oracionem ad presens tria sunt consideranda … (119ra) Ascendit deus in iubilacione Ps [45,5]… Hodie celebramus diem … (119vb) Ascendisti in altum Ps [67,19]… In hiis verbis possumus quatuor notare … (120va) Psallite deo … Ps 67[,33] Hodie agitur festum … Schneyer 9, 892 Nr. 94 (Cod. Guelf. 23.26 Aug. 4°) … (122ra) Ascensio domini xl° die a resurrectione facta est … Vgl. Nürnberg, StB, Cent VII, 99, 51v (Nürnberg StB 2,1, 356). (124rb) Spiritus sanctus hodierna die ut sacra actuum … Graesse LA, Kap. 73 … (127ra) ›De eodem‹. Spiritus sanctus quem mittet pater in nomine meo ille vos docebit omnia Io 14[,20] Hic tanguntur duo … (128ra) Repleti sunt omnes spiriru sancto … [Apg 5,31]. In verbis premissis describitur … (129ra) Emitte spiritum tuum [Ps 103,30] Antequam deus misit spiritum sanctum … Vgl. Lüneburg Ms. Theol. 4° 30, 60v (Theodoricus Arnevelde). (130va) Emitte spiritum tuum etc. ut … In precedenti sermone dictum est … (131rb) Gordianus a geos quod est doma [!] vel domus … Graesse LA, Kap. 74. (131va) Nereus interpretatur lucis consilium … Graesse LA, Kap. 75. (131vb) ›De sancto Pancratio‹. Pancratius a pan quod est totum et gratus et citius … Graesse LA, Kap. 76. (132rb) Angelorum esca nutrivisti populum tuum Sap 16[,20] quia dicit beatus Augustinus in quodam sermone de nativitate Christi … (133rb) Homo quidam fecit cenam magnam … Luc [14,16] Illum dulcissimum cantum cantamus hodie … (134rb) ›De corpore Christi‹. Ego sum panis vivus … Io VI°[,51] Corpus Christi dat anime hic vitam ibi gloriam … (135ra) Panis quem ego dabo [Io 6,52]… In quibus verbis notare possumus quod quadruplex est panis … Schneyer 9, 893 Nr. 101. (Cod. Guelf. 23.26 Aug. 4°) … (135va) ›De corpore Christi‹. Vidi in dextera dei sedentis … VII apocalisis [5,1] liber prime est corpus Christi sigillis VII sigillatus … (135avb) ›De corpore Christi‹. Ego sum panis vivus … Io VI[,51]. Loquitur hec verba dei filius. In quibus verbis duo sunt notari … (137ra) Explicit pars hyemalis novi passionalis cum pulchris sermonibus. Deo gracias. Anno domini M CCCC quinquagesimo quarto Conceptionis Marie et dedi pro quolibet Sexterno cum illuminatione rubricato viginti denarios Brunsvicenses novos et faciunt in papiro pro septem sexternis et inscriptura XII novos solidos et quinque Brunsvicenses. Completus in Brunswig.

137ra–138rb Compendium (Cato) novellorum presbyterorum. Sacerdotes de novo celebraturi multa indigent circumspectione ne tam nobile et ordinatum confundant officium … — … (138ra) … et hodie fortassis est ultimum. Sic senciendo digne tractatur sacramentum. In collectis dicendis … — … (138rb) … in fine dicetur eiusdem spiritus sancti deus. In sieben Punkten. Vgl. Darmstadt, ULB, Hs 675, 79v (Darmstadt 4, 160); Berlin, SBBPK, Ms. theol. lat. 4° 311, 200v (Berlin 1,2, 94). Gandersheim, Hs 222, 378v (Gandersheim, 19). Fritzlar Ms 51, 167r (Fritzlar, 86). Wolfenbüttel, HAB, Cod. Guelf. 589 Novi, 116r (Butzmann, 364). Oldenburg, LB, Cim I 39, 18r (Handschriften Nordwestdeutschland, 136). Würzburg, UB, M ch.f.241, 102r (Würzburg 2,2, 90).

139ra–202vb Gregorius Magnus: Dialogorum libri IV. ›Incipiunt capitula libri primi dyalogorum Gregorii pape. Capitulum primum‹. De Honorato abbate … Text: Quorundam secularium tumultibus depressus, quibus de suis negociis plerumque cogimur solvere … — … quia salutari hostia post mortem non indigebimus si ante mortem deo hostia ipsi fuerimus et sic est finis. Anno domini m°cccc quinquagesimo tercio in profesto Corporis Christi per me Johannem Plettenbergh plebanum Tzellis. – 203–205 leer. Ed.: PL 77, Sp. 149–429. Gregorius Dialogi. CPL 1713.

206r Notata. u.a. Hunc librum dedit dominus Ludolfus Koke ad librariam ecclesie sancti Blasii. Nicht bei Döll.

206v Johannes Plettenberg, Testamentsbestimmungen. Begünstigt u.a. Nova liberteca in ecclesia Tzellis, Johannes Plettenberg jun., Hinricus Plettenberg, canonicus in ecclesia sancti Johannis [avunculus], Magdalena, ducissa in Brunsv. et Luneb., Wernerus Plettenberg [frater], Alheidis [mater filii Johannis], Johannes Plettenberg [patruus], Thidericus [frater], Bernhardus Coclear, dux. u. a. Außerdem genannt: Alheidis, Katerina, monialis in Winhusen. Testamentvollstrecker: Hanse Krandebache (?). o. O. und o. J. Zu Plettenberg vgl. B. Streich, Die frommen Bürger von Celle, in: Die Diözese Hildesheim 69 (2001), 153f.

207r Bindevermerk: Istum librum ligavit dominus Tiderus Woltman anno etc. 55to. Folgt: Hexameter über die Messe: O quicumque vel missam celebrare sacerdos/funditus esto memor et tota mente revolve/ Qualia sit christus pro te certamina passus/ … — … / In domini mensa quid tractas sedule pensa. Notiz zur Messe: Item signifcationem allegoricam in missa intellegimus … — … in qua corpus dominicum fuit involutum.

207v Bertramnus Schattenbergh, Notariatsinstrument für Johannes Swulber, in medicinis magister et canonicus ecclesiae sancti Blasii in Brunsv. Zeugen: Johannes Swanen et Henricus Sulten, Vicarii in ecclesia sancti Blasii (Döll, 310). Außerdem genannt: Cunradus Apenberg.


Abgekürzt zitierte Literatur

Berlin 1,2 Die theologischen lateinischen Handschriften in Quarto der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Berlin, Bd. 2: Ms. theol. lat. qu. 267–378, beschrieben von G. Achten, Wiesbaden 1984 (Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz. Kataloge der Handschriftenabteilung, Reihe 1: Handschriften 1,2)
Butzmann H. Butzmann, Die mittelalterlichen Handschriften der Gruppen Extravagantes, Novi und Novissimi, Frankfurt/M. 1972 (Kataloge der Herzog-August-Bibliothek Wolfenbüttel. Die Neue Reihe 15)
CPL Clavis patrum Latinorum, hrsg. von E. Dekkers, Steenbrugge u.a. 31995 (Corpus Christianorum. Series Latina)
Darmstadt 4 Bibelhandschriften, beschrieben von K. H. Staub. Ältere theologische Texte, beschrieben von H. Knaus, Wiesbaden 1979 (Die Handschriften der Hessischen Landes- und Hochschulbibliothek Darmstadt 4)
Döll E. Döll, Die Kollegiatstifte St. Blasius und St. Cyriacus zu Braunschweig, Braunschweig 1967 (Braunschweiger Werkstücke 36)
EBDB Einbanddatenbank (http://www.hist-einband.de/, besonders die Sammlung Wolfenbüttel)
Fritzlar Die Handschriften der Dombibliothek Fritzlar, beschrieben von G. List, Wiesbaden 1984
Gandersheim Die Handschriften der Stiftsbibliothek zu Gandersheim, beschrieben von H. Härtel, Wiesbaden 1978 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen 2)
Graesse LA Jacobi a Voragine Legenda aurea vulgo historia Lombardica dicta, hrsg. von Th. Graesse, Breslau 31890, ND Osnabrück 1965
Handschriften Nordwestdeutschland Handschriften in Nordwestdeutschland. Aurich – Emden – Oldenburg, bearbeitet von I. Stahl, Wiesbaden 1993 (Mittelalterliche Handschriften in Niedersachsen. Kurzkatalog 3)
Haucap-Nass A. Haucap-Nass, Die Stiftsbibliothek von St. Blasius in Braunschweig. Ein Überblick mit einer Handliste der nachweisbaren Handschriften und Drucke aus dem Blasiusstift, in: Die Welfen und ihr Braunschweiger Hof im hohen Mittelalter, hrsg. von B. Schneidmüller, Wiesbaden 1995 (Wolfenbütteler Mittelalter-Studien 7), 205–225
Herbst Tider Woltmann H. Herbst, Tider Woltmann, ein Braunschweiger Buchbinder des 15. Jahrhunderts, Braunschweig 1938 (Werkstücke aus Museum, Archiv und Bibliothek der Stadt Braunschweig, 9)
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Meier Barfüßerschule L. Meier, Die Barfüßerschule zu Erfurt, Münster/Westf. 1958 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 38,2)
Nürnberg StB 2,1 Die lateinischen mittelalterlichen Handschriften, Bd. 1: Theologische Handschriften, beschrieben von K. Schneider, Wiesbaden 1967 (Die Handschriften der Stadtbibliothek Nürnberg 2,1)
PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, Bd. 1–221, hrsg. von J. P. Migne, Paris 1844–1865
Schneyer J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Bd. 1–11, Münster/Westf. 1969–1990, Bd. 1–4 ebd. 21973–1974 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 43,1–11)
Würzburg 2,2 Die Handschriften der Universitätsbibliothek Würzburg, Bd. 2: Die Handschriften aus benediktinischen Provenienzen, Hälfte 2: Die Handschriften aus St. Stephan zu Würzburg, bearbeitet von H. Thurn, Wiesbaden 1986
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.