de :: en
Permalink: PURL

Suche

Anzeigen als: OAI :: XML :: Print

Beschreibung von Handschrift Wolfenbüttel, NLA WO, VII B Hs, Nr. 99 (Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.)
Helmar Härtel, in: Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel. Beschrieben von Helmar Härtel, Mona Dorn, Katharina Krieg und Anja Schwarzbach. Wolfenbüttel, 2007.

Grammaticalia. Ludolfus de Luzo. Albertus de Orlamünde. Johannes Garlandia. Exempla

Papier — 167 Bl. — 19 × 15,5 cm — Helmstedt — 1453

Wasserzeichen: Ochsenkopf mit Augen und Nasenlöchern, darüber einkonturige Stange, darüber einkonturiger Stern: WZIS CH0780-PO-74855 (1451), ≈ DE8100-CodBibl27a_999 (1449–1457, ein weiterer Typ nicht nachweisbar). Ochsenkopf mit Augen, darüber zweikonturige Stange, darüber Blume mit sieben Blütenblättern: WZIS DE6300-PO-69919 (1455), Piccard Bd. 2, Abt. XIII Nr. 241 (1458). Traube mit zweikonturigem Stiel, mit Ranke, ringförmig: ≈ WZIS DE8100-CodBibl27a_999a (1452, zwei weitere Typen nicht nachweisbar). Traube mit zweikonturigem Stiel: WZMA AT4000-424_113 (1454/1455). Krebs/Skorpion mit Buchstabe S: WZIS DE5925-PO-42777 WZIS DE5925-PO-42780 (beide 1455). Lagen: VI (12). VI+1 (25). VI-2 (35). 8 VI (131). VIII-4 (143). 2 VI (167). 8a Schaltzettel. Alle Blätter sind im oberen Teil durch Moder bis zu einem Fünftel zerstört. Wechselnder Schriftraum und wechselnde Zeilenzahl. Gothica Cursiva (jüngere Form) von einer Hand. Federzeichnungen: 3ra Gestalt hält Tierhaut empor, darauf Christuskopf abgebildet. 3va Akrobatengestalt.

Moderner Pappeinband.

Herkunft: 34v … anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo tercio in die Bartolomee.

E. Henrici, Funde in Braunschweigs Bibliotheken und Archiven. VIII. Henning Hagens, des Helmstedters, Schülerheft von 1453, in: Braunschweigisches Magazin 15 (1909), 66–69. — Kristeller 3, 738.

1r–1v Notanda zur Grammatik und zur Schreibung lateinischer Worte. (1v) Text setzt ein: Item considerata in loyca … — … Et dicitur negando que complexum et conplesum dicunt genere scibili.

2r–34v Quaestiones grammaticae. Text setzt ein: - quam medium tocius primo ethicorum … (7v) [secunda regula] Quando duo nomina. Queritur utrum [quando?] duo nomina simul [?] ponuntur in … (16va) Quarta regula. Queritur utrum de … (34v) Et sic est finis anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo tercio in die Bartolomee.

35r–35v Grammaticalia u.a. über den Artikel im Griechischen. … Greci ponant articulos … – 35v leer.

36r Infolge Blattzerstörung nur Reste von Versen, darunter Walther II 20490 u. 29105.

37r–71v Ludolfus de Luco(he): Flores grammaticae cum commento. [Flores grammatice propono scribere Criste] Scire mihi … Kommentar am Anfang zerstört: … Criste mihi scire. Hic autor invocat divinum auxilium … — … Text bricht ab: … Deponens omne quod apud nos dicitur esse … Kommentar häufig lückenhaft. Literatur u. Parallelhss. Bursill-Hall Census, 315 s.v. Flores grammaticae propono scribere; 2VL 5, 965–967; Bodemann/Bleumer, 299; Scheuer Ludolf de Luco, 304ff.

72r–133v Albertus de Orlamünde: Philosophia pauperum cum commento. Kommentar am Anfang zerstört. (72v) P. I. Text: Philosophia dividitur in tres partes … Komm.: Iste liber qui communiter intitulatur summa naturalium … — … Nach 107r fehlt von P. I. cap. XII–XVI. … (133v) P. III. Expl.: … Et hec de elementis dicta sufficciant etc. (133v) Komm. Expl.: Contactus matematicus est ampliacio duorum corporum … Et ad primum contactum tres requiruntur condiciones … GW 708–716. Glorieux Répertoire, 75 Nr. 6 dl. Alberti Magni opera omnia, T. 5., 445–536. Zur Verfasserfrage B. Geyer, Die Albert dem Großen zugeschriebene Summa naturalium, Münster 1938. Kaeppeli, 112. 2VL 1, 134; Thorndike/Kibre 1042.6; CALMA 1, 133 Nr. 1; weitere Hss: Lohr, 313–413, hier 347f. Die Kommentierung des Textes ist zu Teil I am umfangreichsten.

134r–139r Johannes de Garlandia: Cornutus sive digestum. Mit Kommentar, Übersetzung und Interlinearglossen. Kommentaranfang zerstört. Text: Cespitat in phaleris … Übers.: De me bevalen sine rede … — … (139r) Et telum pharetra corico conditur arcus. Übers. der letzten 2 Verse fehlt. Strophen 1–7; 8,4; 9; 11–14; 16; 18. Kommentar Expl.: … quod est mensura latina. Et sumitur pro vase cum quo datur equus. – 130v–140 leer. Druck unter Ben. d. Hs.: Cornutus, 23–28. 2VL 4, 618f. Walther I 2311.

140v–143r Johannes de Garlandia: De poenitentia. Mit Kommentar. Kommentaranfang zerstört. Text setzt ein: - primo a somno secundo a peccatis et utrum surgere de mane est inutile pro maiore declaracione tunc ex predictis eliciuntur due conclusiones … (141r) Text: Peniteas cito. Komm.: iste liber cuius subiectum … Text bricht ab Vers 9 141v: … secretasque preces et opus pietatis amato -. Komm. bricht ab 143r. Vgl. Bloomfield 3810 u. 3812. 2VL 4, 619f.

144r–167v Exempla. Initium häufig zerstört. Text setzt ein: - querebat… et puer crevit in omnibus graciosus et amabilis … (147v) Erat quidam miles nomine Cornelius qui unicum filium habuit constituit tres … (148v) Quidam imperator dives valde habuit quandam silvam in qua erat quidam aper agilis et fortis … (149r) [Moralizatio:] Imperator est dominus noster Ihesus Christus, nemus est mundus, aper est diabolus qui multos occidit ante nativitatem Christi … Erat quidam miles in civitate quadam qui viventulam ducit in uxorem quam miro modo dilexit … (150v) Sequitur moralizatio: Iste miles est dominus noster Ihesus Christus qui animas vestras in sponsam accepit … (152r) Erat quidam cives [!] nobilis in civitate Romana qui habuit picam quam multum dilexit qui informat eam ad loquendum … (153r) Quondam in civitate Romana septem erant sapientes per quos imperium regebatur … (154v) Quidam miles severus et iustus a multo tempore sine uxore et prole existit … (156r) Quidam imperator regnavit in civitate Romana potens valde et cupidus quia aurum semper cupiebat … (157r) Erat quidam philosophus nomine Ypocras in sciencia medicinali et in aliis certe subtilis qui maiores omnes precellebat et ille nepotem habuit quem valde dilexit nomine Galienus … (158r) Erat quidam rex miro modo infectus et inflatus … (158v) Erat quidam imperator qui tres habuit milites miro modo dilexit … (159v) Erat quidam rex qui miro modo dilexit uxorem suam … (161r) Erat quidam miles qui habuit uxorem pulchram quam ultra modum dilexit … (161v) Sic vero duo magni pueri purpurea induerant … (162r) Erat quidam miles qui tam unicum habuit filium quam multum dilexit … Einige Initien zerstört. (166r) [Moralizatio:] Iste rex est pater celestis qui istam legem statuit … (166v) Erat quidam pauper in quadam silva ad colligendum lignum … [Moralizatio:] Pauper iste est homo nudus gressus ex utero matris … Erat quidam imperator qui habuit nemus in quo erat unicornus … (167r) [Moralizatio:] Ista statua significat homines malos et falsos … Augustinus [!] in civitate Romana regnat qui statuit pro lege quod quicumque virginem raperet … (167v) Pater celestis qui legem istam … Imperator quidam statuit pro lege … [folgender Text kaum lesbar].


Abgekürzt zitierte Literatur

Bloomfield M. W. Bloomfield, Incipits of Latin Works on the Virtues and Vices 1100–1500 A.D., Cambridge/Mass. 1979 (Publications of the Medieval Academy of America 88)
Bodemann/Bleumer U. Bodemann, H. Bleumer, Die 'Flores grammaticae' Ludolfs de Luco, in: Schulliteratur im späten Mittelalter, hrsg. von K. Grubmüller, München 2000 (Münstersche Mittelalter-Schriften 69), 281–301
Bursill-Hall Census G. L. Bursill-Hall, A census of medieval latin grammatical manuscripts, Stuttgart-Bad Cannstatt 1981 (Grammatica speculativa 4)
CALMA C.A.L.M.A. Compendium auctorum latinorum medii aevi, hrsg. von M. Lapidge u.a., Bd. 1–, Firenze 1999–
Cornutus Der Cornutus des Johannes de Garlandia, ein Schulbuch des 13. Jahrhunderts, in den dt. Übers. des Mittelalters zum ersten Male hrsg. von E. Habel, Berlin 1908 (Der deutsche Cornutus 1)
Glorieux Répertoire P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, 2 Bde., Paris 1933 und 1934 (Études de philosophie médiévale 17, 18)
GW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. 1–, Leipzig 1925–1938, Stuttgart 1978–
Kaeppeli T. Kaeppeli, Scriptores ordinis praedicatorum, Bd. 1–4, Rom 1970–1993
Kristeller P. O. Kristeller, Iter Italicum, accedunt alia itinera. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic manuscripts of the Renaissance in italian and other libraries, Bd. 1–7, Leiden 1963–1997
Lohr C. Lohr, Medieval Latin Aristotle Commentaries, in: Traditio 23 (1967), 313–413, 24 (1968), 149–245, 26 (1970), 135–216, 27 (1971), 251–351, 28 (1972), 281–396, 29 (1973), 93–197
Piccard G. Piccard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Bd. 1–17, Stuttgart 1961–1997 (Veröffentlichungen der Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg. Sonderreihe Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart 1–17)
Scheuer Ludolf de Luco H. J. Scheuer, Ludolf de Luco, 'Flores grammaticae'. Text und Übersetzung, in: Schulliteratur im späten Mittelalter, hrsg. von K. Grubmüller, München 2000 (Münstersche Mittelalter-Schriften 69), 303–350
Thorndike/Kibre L. Thorndike, P. Kibre, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in latin, revisited and augmented edition, London 21963 (Mediaeval Academy of America publication 29)
2VL Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, Bd. 1–12, hrsg. von K. Ruh u. a., 2., völlig neu bearbeitete Aufl., Berlin, New York 1978–2005, Ergänzungsbde.: Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfasserlexikon, Bd. 1–3, hrsg. von F. J. Worstbrock, Berlin, New York 2005–2015
Walther I H. Walther, Initia carminum ac versuum medii aevi posterioris Latinorum, Göttingen 1959 (Carmina medii aevi posterioris Latina 1)
Walther II H. Walther, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi, Bd. 1–6; P. G. Schmidt, Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Nova series, Bd. 7–9, Göttingen 1963–1986 (Carmina medii aevi posterioris Latina 2,1–9)
WZIS Wasserzeichen-Informationssystem. Landesarchiv Baden-Württemberg, Hauptstaatsarchiv Stuttgart (http://www.wasserzeichen-online.de/wzis/index.php)
WZMA Wasserzeichen des Mittelalters (WZMA). Kommission für Schrift- und Buchwesen des Mittelalters der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien (http://www.ksbm.oeaw.ac.at/wz/wzma.php)

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Katalogisierung der mittelalterlichen Handschriften im Niedersächsischen Landesarchiv, Abteilung Wolfenbüttel.
Dieses Dokument steht unter einer Creative Commons Namensnennung-Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz (CC BY-SA). Für die Nutzung weiterer Daten wie Digitalisaten gelten gegebenenfalls andere Lizenzen. Vgl. die Nutzungshinweise der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel.